KRYSTYNA PRZYBYŁOWSKA, EWA CZYŻ, EWA CZAPLICKA, JADWIGA BERNARDCZYK-MELLER

Nowiny Lekarskie 2006, 75, 4, 328 333 KRYSTYNA PRZYBYŁOWSKA, EWA CZYŻ, EWA CZAPLICKA, JADWIGA BERNARDCZYK-MELLER WPŁYW NOSZENIA MIĘKKICH SOCZEWEK KONTAKTOWYCH O RÓŻNYM WSPÓŁCZYNNIKU GAZOPRZEPUSZCZALNOŚCI DK NA STRUKTURĘ ROGÓWKI ORAZ STABILNOŚĆ FILMU ŁZOWEGO DONIESIENIE WSTĘPNE INFLUENCE OF SOFT CONTACT LENSES WITH DIFFERENT GAS-PERMEABILITY RATIO (DK) ON THE CORNEAL STRUCTURE AND TEAR FILM STABILITY PRELIMINARY REPORT Katedra i Klinka Okulistyki Akademii Medycznej im K. Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik Katedry i Kliniki: prof. dr hab. med. Krystyna Pecold Streszczenie Wstęp. Soczewki kontaktowe są obecnie powszechną metodą korekcji wad refrakcji wzroku. Z ich używaniem mogą być związane zmiany morfometryczne rogówki oraz struktury filmu łzowego. Cel. Celem niniejszej pracy było określenie wpływu różnych wartości współczynnika Dk miękkich soczewek kontaktowych na stan rogówki oraz zależności między rodzajem soczewek, czasem i sposobem ich noszenia a parametrami opisującymi rogówkę oraz stabilność filmu. Materiał i metody. Przebadano 60 osób (120 oczu), w wieku 19 28 lat (22,8 ± 1,96). Podzielono je na dwie grupy (po 30 pacjentów): I noszącą miękkie soczewki kontaktowe oraz II grupę kontrolną. Oceniano gładkość i przejrzystość rogówki przy użyciu lampy szczelinowej oraz stabilność filmu łzowego wykonując próbę fluoresceinową oraz Break-up Test. Do badania śródbłonka rogówki posłużył mikroskop lustrzany. Pomiaru promienia krzywizny rogówki dokonano autokeratometrem. Wyniki. Badania nie potwierdzają wpływu wartości Dk soczewek, ich rodzaju, czasu i sposobu noszenia na strukturę rogówki. W grupie I stwierdzono zwiększenie średniej wielkości komórek śródbłonka (AVG 360,41 µm 2 ), zmniejszenie ich gęstości (CD 2828,33/mm 2 ), niestabilność filmu łzowego oraz zmniejszenie promienia krzywizny rogówki (średnia 7,66 ± 0,22 µm) w stosunku do osób z grupy kontrolnej. Wnioski. Soczewki kontaktowe zaburzają normalną strukturę rogówki i filmu łzowego. SŁOWA KLUCZOWE: miękkie soczewki kontaktowe, współczynnik gazoprzepuszczalności Dk, struktura rogówki, komórki śródbłonka, stabilność filmu łzowego. Summary Introduction. Contact lenses are nowadays a common way of refractive eye disorders' correction. However, their application can affect the morphometric features of cornea and tear film structure. Aim. The aim of this study was to evaluate the influence of soft contact lenses (CL) with different Dk ratio on the cornea, i.e. to analyze the correlation between: frequency of CL replacement, time and manner of wear and the structure of cornea and tear film stability. Methods. Sixty patients (120 eyes) were studied, age range 19 28 years (mean 23). Two groups were formed (each of 30 patients): I soft CL wearers, II control group. Corneal smoothness and clarity were evaluated in a slit-lamp examination. Fluorescein and break-up tests were performed to assess tear film stability. Corneal endothelium was photographed using specular microscope. And the mean corneal curvature radius was measured with autokeratometer. Results. No influence of Dk ratio, frequency of CL replacement, time and manner of wear on the cornea was found. However, group I proved to have increased mean endothelial cell size (AVG 360.41 µm 2 ), decreased cell density (CD 2828.33/mm 2 ), tear film instability and decreased mean corneal curvature radius (mean 7.66 ± 0.22 mm), compared to control group. No significant differences in corneal thickness and polymegathism between these groups were found. Conclusions. Contact lenses disturb the natural corneal and tear film structure. Causative factors of these changes, other than Dk ratio and time of Cl wear, need still to be determined. KEYWORDS: soft contact lenses, gas-permeability ratio Dk, corneal structure, endothelial cells, tear film stability. Wprowadzenie Około 80 90 milionów ludzi na całym świecie używa soczewek kontaktowych jako alternatywnej wobec okularów metody korekcji wad refrakcji oczu. Soczewka kontaktowa jako ciało obce stanowi barierę dla dostępności tlenu niezbędnego do prawidłowego metabolizmu rogówki, który zapewnia utrzymanie jej właściwej struktury i funkcji. Pod soczewkami kontaktowymi zachodzi bardzo mała wymiana filmu łzowego. Tlen niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania nabłonka rogówki dostarczany jest głównie przez dyfuzję poprzez soczewkę. Niedobór tlenu prowadzi do obrzęku nabłonka, jak i istoty właściwej. Gazoprzepuszczalność soczewek dla tlenu (Dk) opisywana jest wzorem: Dk = ilość tlenu x grubość soczewki kontaktowej/pole powierzchni x czas x różnica ciśnień Zaburzenia prawidłowego dopływu tlenu do rogówki prowadzą do zaburzenia metabolizmu rogówkowego i wy-

Wpływ noszenia miękkich soczewek kontaktowych o różnym współczynniku gazoprzepuszczalności Dk... 329 stąpienia objawów hipoksji. W wyniku hipoksji dochodzi do uszkodzeń struktury rogówki. Wzrasta odsetek dużych komórek, wynikający z upośledzonego ich złuszczania oraz ze zmniejszenia tempa mitoz zachodzących w warstwie podstawnej. Pojawiają się nierówności istoty właściwej, pęcherzyki śródbłonkowe i polimegatyzm, spadek liczby komórek heksagonalnych śródbłonka oraz istotne zmniejszenie się gęstości tych komórek. Hipoksja może prowadzić do zwiększenia grubości rogówki, zmniejszenia przezroczystości i spadku jej czucia [8]. Przyczyna obserwowanych zmian morfometrycznych rogówki może tkwić w nieprawidłowo dobranych soczewkach, zbyt stromo i ciasno dopasowanych, uciskających okolicę okołorąbkową, zwłaszcza przy zbyt dużej ich średnicy, gdy hermetycznie pokrywają całą rogówkę i przybrzeżną część twardówki. Powodem hipoksji może też być niedostateczna przepuszczalność dla tlenu materiałów, z których wykonane są soczewki. Niektórzy autorzy uważają, że zbyt długie, względnie stałe noszenie soczewek kontaktowych oraz niedostateczna ich pielęgnacja wpływa na stan rogówki [5]. Zewnętrzna powierzchnia rogówki wraz z filmem łzowym odgrywają znaczącą rolę w procesie widzenia. Stabilność filmu łzowego na powierzchni oka jest ograniczona w czasie i zależy od prawidłowej budowy, funkcji powiek, stanu powierzchni rogówki i spojówki oraz prawidłowego wydzielania mucyny, płynu łzowego i lipidów. Cel Badania miały na celu określenie wpływu różnych wartości współczynnika przepuszczalności tlenu Dk soczewek kontaktowych stosowanych przez grupę badaną na stan ich rogówki oraz ocenę zależności między rodzajem soczewek, czasem i sposobem ich noszenia a parametrami charakteryzującymi stan rogówki oraz stabilność filmu łzowego. W niniejszej pracy ocenie poddana została struktura rogówki oraz stabilność filmu łzowego w grupie osób noszących miękkie soczewki kontaktowe i odpowiadającej im wiekowo grupie kontrolnej. Materiał i metody Populacja badana Badaniem objętych zostało 60 osób (120 oczu), którymi byli dobrowolnie zgłaszający się studenci oraz młodzi lekarze. Osoby te, zdrowe pod względem okulistycznym, podzielone zostały na dwie grupy: I noszącą miękkie soczewki kontaktowe oraz II grupę kontrolną. W każdej z grup znalazło się po 30 pacjentów. Średnie wieku przedstawia tabela 1. Tab. 1. Zestawienie cech opisujących badane grupy Grupa noszących soczewki Grupa kontrolna Liczebność grup n = 30 n = 30 Średnia wieku grup (lata) 23,27 ± 1,98 22,33 ± 1,85 Stosunek kobiety: mężczyźni 27 : 3 20 : 10 Wśród osób z krótkowzrocznością moc soczewek wynosiła: -6,5D (1 oko), -6,0D (2 oczu), -5,75D (3 oczy), -5,5D (3 oczy), -4,75D (2 oczu), -4,5D (8 oczu), -4,25D (7 oczu), -3,75D (2 oczu), -3,5D (6 oczu), -3,0D (1 oko), -2,75D (4 oczy), -2,5D (6 oczu), -2,0D (6 oczu), -1,5D (2 oczu), -1,25D (1 oko), -1,0D (1 oko), -0,75D (1 oko). Pacjenci z dalekowzrocznością nosili soczewki o mocy: +2,5D (2 oczu), +3,25D (1 oko), +3,5D (1 oko), +5,0D (2 oczu). Badaniem w lampie szczelinowej oceniano gładkość i przejrzystość rogówki w świetle białym. Dodatkowo wykonano test fluoresceinowy dla oceny przedniej powierzchni rogówki oraz test przerwania filmu łzowego (Break-up Test).Wykonanie tych badań poprzedziło podanie 1% roztworu fluoresceiny do worka spojówkowego i zastosowanie niebieskiego filtru. Za pomocą mikroskopu lustrzanego dokonano analizy stanu śródbłonka. Dla każdego oka oddzielnie wykonano fotografię fragmentu płaszczyzny śródbłonka. Następnie z każdego zdjęcia o najbardziej wyraźnych granicach międzykomórkowych wybrano 25 komórek. Aparat dokonał automatycznych wyliczeń, z których dla nas istotnymi były: (1) grubość części środkowej rogówki T (mm), (2) średnia wielkość komórki śródbłonka AVG (µm 2 ), (3) współczynnik zmienności CV (%) mierzący różnicę w wielkości komórek czyli tak zwany polimegatyzm, (4) gęstość komórek śródbłonka CD (liczba komórek/mm 2 ). Autokeratometria U każdego pacjenta został wykonany pomiar średniego promienia krzywizny rogówki. Wykonano również pomiar ciśnienia śródgałkowego. Jeżeli wynik przekraczał 21 mmhg, pacjent był wykluczany ze studium. Analiza statystyczna Dla określenia istnienia wpływu badanych parametrów na strukturę i funkcję rogówki posłużyły testy zarówno parametryczne, jak i nieparametryczne. Do badania zależności między zmiennymi wykorzystany został współczynnik korelacji nieparametrycznej Spearmana. Analizie statystycznej poddano grupę badaną i kontrolną. Wyniki Grupa osób noszących miękkie soczewki była zróżnicowana pod względem ważnych dla naszego badania parametrów charakteryzujących ich soczewki, do których należą: materiał, z którego wykonana była soczewka, współczynnik Dk, rodzaj soczewek, sposób ich noszenia oraz czas noszenia. Różnice te przedstawiają poniższe wykresy. Wykres 1. (Wyjaśnienie zastosowanych oznaczeń Dk (10-11 ) (cm 2 /s) (ml O 2 mmhg): 1-Dk 8,4, 2- Dk 8,5, 3-Dk 20, 4- Dk 22, 5-Dk 28, 6- Dk 32, 7-Dk 36, 8-Dk 38, 9-Dk 138, 10-Dk 140.

330 Krystyna Przybyłowska i inni Wykres 1. Częstość występowania różnych wartości współczynnika Dk soczewek. Wykres 3. Rodzaj noszonych soczewek kontaktowych. Wykres 4. Sposób noszenia soczewek kontaktowych. Wykres 2. Czas noszenia soczewek kontaktowych procentowe zestawienie danych. W grupie osób noszących soczewki kontaktowe 67% osób nosiło soczewki miesięczne, 23% trzymiesięczne, 7% osób nosiło soczewki dwutygodniowe, a 3% miesięczne permanentne. Żaden z badanych nie stosował soczewek jednodniowych oraz rocznych (wykres 3). W badanej grupie osób noszących soczewki kontaktowe 67% nosiło soczewki codziennie, 27% kilka razy w tygodniu. Jednakowa liczba osób (po 3%) aplikowała sobie soczewki raz lub kilka razy w miesiącu (wykres 4.) Znaczenie współczynnika przepuszczalności dla tlenu Dk Przeprowadzone badania nie potwierdzają istnienia zależności pomiędzy wartością parametru Dk soczewek noszonych przez badaną grupę pacjentów a strukturą i grubością ich rogówki, średnim promieniem krzywizny, wielkością i liczbą komórek śródbłonka oraz stabilnością filmu łzowego. Wartości P zastosowanych testów przedstawia tabela 2. Tab. 2. Zależności parametru Dk Zależność między Dk a: Wartość Gładkością/Przejrzystością rogówki 0,73 Testem flouresceinowym 0,45 Break-up testem 0,07 Grubością części środkowej rogówki T 0,71 Średnią wielkością komórki śródbłonka AVG 0,63 Współczynnikiem zmienności CV 0,14 Gęstością komórek śródbłonka CD 0,63 Średnim promieniem krzywizny rogówki KerAv 0,26

Wpływ noszenia miękkich soczewek kontaktowych o różnym współczynniku gazoprzepuszczalności Dk... 331 Czas noszenia soczewek kontaktowych Badanie zależności między czasem noszenia soczewek a strukturą rogówki i parametrami ją opisującymi nie wykazało żadnej statystycznej ważności. Tabela 3. zawiera wartości P testów. Tab. 3. Wpływ czasu noszenia soczewek kontaktowych na stan rogówki Zależność między czasem noszenia a: Wartość P Gładkością/Przejrzystością rogówki 0,86 Testem flouresceinowym 0,58 Break-up testem 0,33 Grubością części środkowej rogówki T 0,77 Średnią wielkością komórki śródbłonka AVG 0,55 Współczynnikiem zmienności CV 0,85 Gęstością komórek śródbłonka CD 0,55 Średnim promieniem krzywizny rogówki KerAv 0,18 Rodzaj i sposób noszenia soczewek kontaktowych Nie stwierdzono korelacji między rodzajem noszonych soczewek (jednodniowe, dwutygodniowe, miesięczne, trzymiesięczne, roczne) a strukturą rogówki, jej grubością czy stabilnością filmu łzowego (tabela 5). Poddano analizie statystycznej zależność gładkości i przejrzystości rogówki, fluoresceinowego, Breakup Testu, grubości części centralnej rogówki T, średniej wielkości komórek śródbłonka AVG, współczynnika zmienności CV, gęstości komórek śródbłonka CD, średniego promienia krzywizny rogówki od sposobu noszenia soczewek (codziennie, raz w tygodniu, kilka razy w tygodniu, kilka razy w miesiącu, rzadziej). Wykazano istotny statystycznie wpływ sposobu noszenia soczewek na średnią wielkość komórek śródbłonka AVG oraz ich liczbę CD (tabela 6). Tab. 5. Zależności rodzaju soczewek Zależność między rodzajem soczewek a: Wartość P Gładkością/Przejrzystością rogówki 0,50 Testem flouresceinowym 0,11 Break-up testem 0,26 Grubością części środkowej rogówki T 0,67 Średnią wielkością komórki śródbłonka AVG 0,51 Współczynnikiem zmienności CV 0,65 Gęstością komórek śródbłonka CD 0,51 Średnim promieniem krzywizny rogówki KerAv 0,26 Tab. 4. Porównanie parametrów opisujących rogówkę między grupami noszącymi soczewki przez różnie długi czas Badane parametry Czas noszenia soczewek < 4 lata 4 lata Wartość P Gładkość/ Przejrzystość rogówki moda 0,03 moda 0,00 obliczenia niemożliwe Test flouresceinowy moda 0,06 moda 0,04 0,76 Break-up test moda 0,09 moda 0,08 0,43 Grubość części środkowej rogówki T (mm) 0,558 ± 0,032 0,546 ± 0,035 0,09 Średnia wielkość komórki śródbłonka AVG (µm 2 ) 361,36 ± 46,44 359,59 ± 58,34 0,9 Współczynnik zmienności CV (%) 24,28 ± 6,61 25,81 ± 10,21 0,44 Gęstość komórek śródbłonka CD (liczba komórek/mm 2 ) 2805,78 ± 342,76 2848,06 ± 454,05 0,68 Średni promień krzywizny rogówki KerAv (mm) 7,66 ± 0,27 7,67 ± 0,12 0,91 Poddano analizie dwie podgrupy osób grupy badanej, noszących soczewki poniżej czterech lat oraz noszących je cztery lata i więcej. Zastosowane testy nie wykazały statystycznych różnic w badanych strukturach i opisywanych parametrach rogówki między tymi podgrupami. Wyniki przedstawia tabela 4. Tab. 6. Zależności sposobu noszenia soczewek Zależność między sposobem noszenia soczewek a: Wartość P Gładkością/Przejrzystością rogówki 0,49 Testem flouresceinowym 0,75 Break-up testem 0,97 Grubością części środkowej rogówki T 0,95 Średnią wielkością komórki śródbłonka AVG 0,008 Współczynnikiem zmienności CV 0,11 Gęstością komórek śródbłonka CD 0,009 Średnim promieniem krzywizny rogówki KerAv 0,15 Różnice między grupą noszącą i nie noszącą soczewki kontaktowe Analizie statystycznej poddano parametry w grupie noszącej soczewki kontaktowe i w grupie kontrolnej. Stwierdzono istotne statystycznie różnice między wynikami

332 Krystyna Przybyłowska i inni Break-up Testu, średnimi wielkościami komórek śródbłonka, gęstością tych komórek oraz średnim promieniem krzywizny rogówki (tabela 7). Tab. 7. Różnice statystyczne między grupami badanymi Badane parametry Grupa nosząca soczewki Grupa kontrolna Wartość P Gładkość/ Przejrzystość rogówki moda 0,016 moda 0,000 0,10 Test fluoresceinowy moda 0,036 moda 0,000 0,06 Break-up test 0,06 0,05 0,01 Grubość części środkowej rogówki T (mm) 0,552 ± 0,034 0,542 ± 0,028 0,08 Średnia wielkość komórki śródbłonka AVG (µm 2 ) 360,41 ± 52,69 339,23 ± 40,47 0,01 Współczynnik zmienności CV (%) 25,1 ± 8,7 24,1 ± 7,5 0,52 Gęstość komórek śródbłonka CD (liczba komórek/mm 2 ) 2828,33 ± 403,7 2989,28 ± 361,8 0,02 Średni promień krzywizny rogówki (mm) 7,66 ± 0,22 7,81 ± 0,24 0,0007 Wnioski 1. Nie stwierdzono niekorzystnego wpływu aktualnie noszonych miękkich soczewek kontaktowych na funkcję i stan narządu wzroku. 2. W grupie noszącej soczewki kontaktowe stwierdzono zmniejszenie ilości komórek śródbłonka oraz zwiększenie ich rozmiarów. 3. Noszenie soczewek kontaktowych wpływa na zmianę promienia krzywizny rogówki. Dyskusja Stwierdzenie braku wpływu współczynnika Dk na strukturę i funkcję rogówki, w świetle przeprowadzonych przez nas badań, sugeruje, że zmiany zachodzące w rogówce mogą zależeć również od innych czynników, mianowicie: typu soczewki, stopnia jej uwodnienia, dopasowania do indywidualnych cech oka, materiału i geometrii soczewki, systemu dezynfekcji, a nawet higieny osobistej stosującego soczewki. Wykazanie zmian morfometrycznych rogówki bez jednoznacznego określenia wpływu wartości Dk, może również nasuwać taki wniosek, że obecnie najczęściej stosowane soczewki kontaktowe są wciąż niewystarczająco tlenoprzepuszczalne. Dopiero włączenie odpowiednio dużej populacji osób noszących soczewki o Dk powyżej 100 (10-11 ) j. mogłoby wykazać istotny wpływ tego parametru na stan rogówki. Na podstawie naszych badań nie wykazałyśmy również wpływu czasu noszenia soczewek na rogówkę. Podobne wyniki przedstawił w swojej pracy Nieuwendaal [7] i Mc- Mahon [13]. Prawdopodobne wyjaśnienie może być takie, iż większość morfologicznych i funkcjonalnych zmian zachodzi dopiero po upływie pierwszych dziesięciu lat noszenia soczewek, ponadto zmiany te pozostają mniej lub bardziej stabilne, gdy noszenie jest kontynuowane. Średni czas noszenia soczewek badanej przez nas populacji wynosił znacznie mniej, tj. 3,91 ± 2,93 lat i mógł być zbyt krótki, aby mieć wpływ na morfologię i funkcję rogówki. Pomimo że badane osoby stosowały różne soczewki kontaktowe o różnym trybie ich noszenia, to jednak nie udało się nam znaleźć zależności między tymi parametrami a strukturą rogówki. Można zatem przypuszczać, że częstość wymiany soczewek, jak i sposób ich noszenia, nie ma wpływu na stan morfotyczny rogówki. Jedynym wyjątkiem okazał się wpływ sposobu noszenia na średnią wielkość komórek śródbłonka (AVG) i liczbę (CD). Jednak niemożliwe było dokładne zbadanie tej zależności ze względu na zbyt małą liczbę osób sporadycznie noszących soczewki. Wykazane przez nas zmiany struktury monowarstwy śródbłonka są trudne. Zwiększenia średniej wielkości komórek (AVG 360,41 µm 2 ) i zmniejszenia ich liczby (CD 2828,33 komórek/mm 2 ) w grupie osób noszących soczewki, w porównaniu do grupy kontrolnej (odpowiednio 339,23 µm 2 i 2989,28 komórek/mm 2 ), nie wykazali w swoich badaniach ani Holden [9] ani Patel [14]. Natomiast Schoessler [10] znalazł nieznaczny spadek wartości CD, jednak nie zdołał udowodnić swoich wniosków statystycznie. Badania wykonane przez Hondę [11] oraz Van Horna [12] wykazują zdolność komórek śródbłonka do zmiany ich morfologii, wydłużania i rozszerzania się w wyniku minimalnych nawet urazów śródbłonka. Taką przebudowę struktury monowarstwy umożliwia obecność mikrofilamentów w jej komórkach. Jako przyczynę takich zmian śródbłonka Holden [9] oraz Mac Rae [8] podaje przewlekły obrzęk rogówki, będący wynikiem hipoksji nabłonka wywołanej obecnością soczewki. Uzasadnione zatem jest poszukiwanie materiałów o coraz większej tlenoprzepuszczalności (Dk). Statystyczne opracowanie naszych danych nie potwierdziło występowania zwiększonego polimegatyzmu wśród osób noszących soczewki, który wykazany został przez wielu badaczy, między innymi Holdena [9] i Patela [14]. Prawdopodobnie większość zbadanych przez nas osób nosiła soczewki zbyt krótko, aby wyraźnie zaznaczył się u nich wzrost wartości CV (25,1% ± 8,7). Zwiększenie wartości AVG, wykazane powyżej, może świadczyć o zaczynającej się rozwijać różnorodności rozmiarów komórek śródbłonka.

Wpływ noszenia miękkich soczewek kontaktowych o różnym współczynniku gazoprzepuszczalności Dk... 333 Polimegatyzm śródbłonka może być wskaźnikiem niestabilności lub zaburzenia monowarstwy, której regularne heksagonalne komórki stanowią najbardziej stabilną geometrycznie i termodynamicznie strukturę. Niektóre badania, takie jak Mac Rae a [8] i Nieuwendaala [7], wykazują istotny polimegatyzm, jak również polimorfizm śródbłonka. Pomimo iż nie dowodzą one jednoznacznie przyczyny takich zmian, to wskazują na hipoksję jako najbardziej prawdopodobny powód przebudowy warstwy śródbłonka. Zmiany struktury śródbłonka są ważne dla osób, które w przyszłości mogą zostać poddane operacyjnemu leczeniu schorzeń gałki ocznej. Każdy zabieg chirurgiczny powoduje uszkodzenie i następowe zmiany w monowarstwie śródbłonka, dlatego u osób noszących soczewki zaburzona struktura tej warstwy, może mieć wpływ na przebieg pooperacyjny. Ponadto doskonalsza jakość współcześnie stosowanych soczewek kontaktowych może zmniejszać ryzyko tego rodzaju powikłań. Przeprowadzone przez nas badania grubości części środkowej rogówki nie wykazały statystycznie istotnych różnic między grupami: noszących i nie noszących soczewki kontaktowe. Holden ze współpracownikami wykazał istnienie zarówno obrzęku, który z czasem ustępuje, jak i scieńczenie warstwy nabłonka oraz istoty właściwej rogówki. Zmiany te są następstwem noszenia soczewek kontaktowych, które powodują niedotlenienie rogówki. Obrzękowi sprzyja przewaga metabolizmu beztlenowego i zwiększona synteza kwasu mlekowego, który wywołuje wzrost ciśnienia osmotycznego w obrębie rogówki i następcze odwodnienie komórek. Z kolei scieńczenie warstw rogówki wywołane jest tym, że zaburzenia w dostępie do tlenu pociągają za sobą upośledzone zdolności podziałowe komórek podstawnych nabłonka oraz keratocytów istoty właściwej. Wraz ze scieńczeniem nabłonka wzrasta ryzyko infekcji bakteryjnej. W grupie osób noszących soczewki kontaktowe nie stwierdzono zmiany grubości centralnej rogówki, co może wskazywać na kompensowanie obrzęku rozpoczynającym się zmniejszaniem grubości warstw rogówki. Z przeprowadzonych badań wynika wniosek o istnieniu niestabilności filmu łzowego spowodowanego obecnością soczewek kontaktowych. Jednak, zachodzące w filmie łzowym zmiany ilościowe i jakościowe, nie wpływają znacząco ani na gładkość, ani przejrzystość rogówki zbadanych przez nas osób. Glasson i wsp. [15] wykazali, że w przypadku noszenia soczewek niestabilność filmu łzowego wynika z uszkodzenia przedniej powierzchni nabłonka rogówki oraz zaburzeń warstwy mucyny i że wszystkie te zmiany wpływają niekorzystnie nie tylko na rogówkę, ale pogarszają także komfort noszenia soczewek. Otrzymane przez nas wyniki, dotyczące zmniejszenia promienia krzywizny przedniej powierzchni rogówki u osób noszących soczewki, mogą być wynikiem wpływu modelującego soczewki na rogówkę. Podobne wyniki uzyskali w niezależnych badaniach Pflugfelder [2] oraz Bars [3]. Zjawisko to jest wykorzystywane w jednej z metod korekcji wad refrakcji ortokeratologii. Niektórzy naukowcy, między innymi Holden [9], dowodzą, że zmiany wywołane noszeniem soczewek są odwracalne po zaprzestaniu ich stosowania. W przypadku, gdy przerwanie aplikacji soczewek jest niepożądane, działania niekorzystne mogą być zminimalizowane poprzez takie dopasowanie rodzaju, kształtu i trybu noszenia soczewek, które zmniejszy stopień zmian morfometrycznych rogówki oraz zapewni możliwie najdłuższy czas ich codziennego stosowania. Piśmiennictwo 1. Perry S. Binder, H. Dwight Cavanagh, Dan Jones, Steven Kramer, Richard Lembach, Michael Lemp, J. James Rowsey, Casimir A. Swinger: Cornea, refractive surgery, and contact lens. Trans. New Orleans Academy Ophthalmol., 1983. 2. Liu Z., Pflugfelder S.C.: The effects of long-term contact lens wear on corneal thickness, curvature, and surface regularity. Ophthalmology, 2000 Jan. 3. Yeniad Bars, Yigit Bulent, Issever Halim, Bilgin Lale Kozer: Effects of Contact Lenses on Corneal Thickness and Corneal Curvature During Usage. Eye & Contact Lens: Science & Clinical Practice. October 2003, 29(4), 223 229. 4. Pankowska B., Wojciechowska I.: Soczewki kontaktowe. Wyd. Volumed 1994. 5. Szymankiewicz S.: Soczewki kontaktowe korekcyjne i lecznicze powikłania. Wyd. Unia 1997 6. Stamler J.: Contact Lens Complications emedicine 2004. 7. Nieuwendaal C.P., Odenthal M.T.P., Kok J.H.C., Venema H.W., Oosting J., Riemslag F.C.C., Kijlstra A.: Morphology and function of the corneal endothelium after long-term contact lens wear. Invest. Ophthalmol. Vis. Sci., 1994, 37, 7. 8. Scott M. Mac Rae, Mamoru Matsuda i wsp.: The effects of hard and soft contact lenses on the corneal endothelium. AJO, 1986, 102, 50 57. 9. Holden B.A., Sweeney D.F., Vannas A. i wsp.: Effects of long-term contact lens wear on the human cornea. Invest. Ophthalmol. Vis. Sci., 1985. 10. Schoessler J.P.: Corneal endotelial polymegathism associated with extended wear. Int. Contact Lens Clinic, 1983, 10, 148. 11. Honda H., Ogita Y., Higuchi S. i wsp.: Cell movement in a living mammalian tissue. J. Morph., 1982, 174, 25. 12. Van Horn D.L., Hyndiuk R.A.: Endothelial wound repair in primate cornea. Exp. Eye Res., 1975, 21, 113. 13. McMahon T., Polse K., McNamara N.: Long-term PMMA contact lenswear reduces corneal function. Invest. Ophthalmol. Vis. Sci., 1993, 34, 1008. 14. Patel S.V., McLaren J.W., Hodge D.O., Bourne M.W.: Confocal microscopy in vivo in corneas of long-term contact lens wearers. Invest. Ophthalmol. Vis. Sci., 2002, 43, 4. 15. Gasson M.J., Stapleton F., Keay L. i wsp.: Differences in clinical parameters and tear film of tolerant and intolerant contact lens wearers. Invest. Ophthalmol. Vis. Sci., 2003, 44, 12, 5116 24.