ZADANIE 1.3. WSTĘPNY PROJEKT METODOLOGII OPRACOWYWANIA STANDARDÓW KOMPETENCJI ZAWODOWYCH

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ZADANIE 1.3. WSTĘPNY PROJEKT METODOLOGII OPRACOWYWANIA STANDARDÓW KOMPETENCJI ZAWODOWYCH Projekt B2.2 Rozwijanie zbioru krajowych standardów kompetencji zawodowych wymaganych przez pracodawców Warszawa Radom, 13 sierpnia 2012 r. BIURO PROJEKTU 02-087 WARSZAWA Al. Gen. W. Sikorskiego 11/110 tel. (48) 22 446 91 82 fax: (48) 22 446 91 83

Wstępny projekt metodologii opracowywania standardów kompetencji zawodowych Autorzy: Henryk Bednarczyk Stefan M. Kwiatkowski Ireneusz Woźniak Konsultacje partnerów społecznych: Jolanta Kosakowska Związek Rzemiosła Polskiego Bogdan Grzybowski Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych Wojciech Jabłoński Związek Pracodawców Warszawy i Mazowsza Jacek Szydłowski Stowarzyszenie Elektryków Polskich, Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT Elżbieta Gołacka Powiatowy Urząd Pracy w Radomiu Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 2

Metryka Dokumentu Nazwa i numer usługi Projekt systemowy PO KL Modyfikacja metodologii opracowywania opisów standardów kompetencji zawodowych i jej przetestowanie, opracowanie 300 opisów standardów kompetencji zawodowych oraz wprowadzenie opisów standardów kompetencji zawodowych do bazy danych ZPC/93/B2.2/2011 Rozwijanie zbioru krajowych standardów kompetencji zawodowych wymaganych przez pracodawców Nr projektu B2.2 Priorytet PO KL Nazwa produktu Zadanie Podzadanie I. Zatrudnienie i integracja społeczna Wstępny projekt metodologii opracowywania standardów kompetencji zawodowych Zadanie 1. Modyfikacja metodologii opracowywania opisów standardów kompetencji zawodowych i jej przetestowanie Analiza i korekta procedur badawczych (obniżenie pracochłonności i kosztów) oraz opracowanie wstępnej wersji metodologii Nr wewn. produktu 1.3 Termin zgodnie z umową 03 sierpnia 2012 r. Wykonawca Kierownik projektu Osoba odpowiedzialna za produkt Konsorcjum: Doradca Consultants Ltd., Instytut Technologii Eksploatacji PIB, WYG International, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego Małgorzata Hunin Koordynator ds. metodologii opracowywania standardów kompetencji zawodowych prof. dr hab. Stefan M. Kwiatkowski Podpis osoby odpowiedzialnej za produkt Akceptacja merytoryczna Departament Rynku Pracy MPiPS Data Podpis Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 3

SPIS TREŚCI 1. WSTĘP 5 2. ANALIZA PROCEDUR I NARZĘDZI BADAWCZYCH ZASTOSOWANYCH W PROJEKCIE SPO RZL (2006-2007) 6 3. REKOMENDACJE DOTYCZĄCE METODOLOGII OPRACOWYWANIA STANDARDÓW KOMPETENCJI ZAWODOWYCH 10 4. ZAŁOŻENIA I UWARUNKOWANIA 12 4.1. DOSTOSOWANIE PROCEDUR BADAWCZYCH I NARZĘDZI DO NOWEGO MODELU STRUKTURY STANDARDU KOMPETENCJI ZAWODOWYCH 12 4.2. KLUCZOWA ROLA PRACODAWCÓW JAKO ŹRÓDŁA INFORMACJI O WYMAGANYCH KOMPETENCJACH ZAWODOWYCH 15 4.3. WIODĄCA ROLA ORGANIZACJI ZRZESZAJĄCYCH PRACODAWCÓW, ORGANIZACJI BRANŻOWYCH, STOWARZYSZEŃ ZAWODOWYCH I INNYCH JEDNOSTEK SAMORZĄDU GOSPODARCZEGO PRZY OKREŚLANIU I ZATWIERDZANIU STANDARDÓW KOMPETENCJI ZAWODOWYCH 16 4.4. NISKA CZASOCHŁONNOŚĆ I KOSZTOCHŁONNOŚĆ PROCEDUR BADAWCZYCH, PRZY ZACHOWANIU JAKOŚCI I RZETELNOŚCI WYNIKÓW PRAC 17 4.5. MOŻLIWOŚĆ SZYBKIEGO TWORZENIA I AKTUALIZOWANIA STANDARDÓW KOMPETENCJI ZAWODOWYCH 18 5. WSTĘPNY PROJEKT METODOLOGII OPRACOWYWANIA STANDARDÓW KOMPETENCJI ZAWODOWYCH 20 5.1. ZAKRES DANYCH I PROCEDURY ZBIERANIA DANYCH O WYMAGANIACH PRACODAWCÓW DOTYCZĄCYCH KOMPETENCJI DO WYKONYWANIA PRAC W ZAWODZIE 20 5.2. NARZĘDZIA DO ZBIERANIA DANYCH 22 5.3. OPIS SPOSOBU ANALIZY ZEBRANYCH DANYCH I USTALANIA OPISÓW KOMPETENCJI 27 5.4. PROCEDURY UZGADNIANIA I ZATWIERDZANIA OPISU KOMPETENCJI 27 6. BIBLIOGRAFIA 41 Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 4

1. Wstęp Wykonawca dokonał analizy metodologii projektowania standardów kwalifikacji zawodowych (w tym badania wymagań kwalifikacyjnych stanowisk pracy) zastosowanych w projekcie SPO RZL Opracowanie i upowszechnienie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych w latach 2006-2007. Przeprowadzono analizę procedur i narzędzi badawczych oraz zaproponowano wstępną wersję zmodyfikowanej metodologii projektowania standardów kompetencji zawodowych, uwzględniając w szczególności: dostosowanie procedur badawczych i narzędzi do zaproponowanego w Podzadaniu 1.2 modelu struktury standardu kompetencji zawodowych; kluczową rolę pracodawców, jako źródła informacji o wymaganych kompetencjach zawodowych; wiodącą rolę organizacji zrzeszających pracodawców, organizacji branżowych, stowarzyszeń zawodowych oraz ewentualnie innych jednostek samorządu gospodarczego, przy określaniu i zatwierdzaniu standardów kompetencji zawodowych; niską czasochłonność i kosztochłonność procedur badawczych, przy zachowaniu jakości i rzetelności wyników prac; możliwość stosunkowo szybkiego tworzenia/aktualizowania standardów kompetencji zawodowych, aby zaspokajać na bieżąco potrzeby użytkowników. Dzięki temu, że nowy model struktury standardu kompetencji zawodowych jest mniej skomplikowany od modelu opracowanego w programach PHARE oraz SPO RZL, uproszczeniu uległy: zakres danych (nawiązujący do nowej struktury standardu kompetencji) i procedury zbierania danych o wymaganiach pracodawców dotyczących kompetencji do wykonywania prac w zawodzie; narzędzia do zbierania danych (kwestionariusze badawcze). Zwiększono natomiast wymagania dotyczące: sposobu zbierania i analizy danych oraz ustalania opisów kompetencji; procedury uzgadniania i zatwierdzania opisów kompetencji. Wprowadzono wyższe wymagania kwalifikacyjne i kompetencyjne dla osób tworzących zespoły eksperckie projektujące standardy, osób będących ewaluatorami, recenzentami i członkami komisji branżowych zatwierdzających standardy kompetencji zawodowych. Akceptacja przez Zamawiającego wstępnego projektu metodologii opracowywania standardów kompetencji zawodowych jest warunkiem przystąpienia przez Wykonawcę do realizacji badań pilotażowych. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 5

2. Analiza procedur i narzędzi badawczych zastosowanych w projekcie SPO RZL (2006-2007) Procedury zastosowane w projekcie SPO RZL obejmowały poniższe etapy prac: 1 1. Ustalenie metody (procedur i narzędzi) określania standardu kwalifikacji zawodowych. 2. Dobór i przygotowanie zespołów autorskich do opracowania standardów kwalifikacji. 3. Wypełnienie przez członków zespołów autorskich kwestionariusza ankiety badawczej dla zawodu, zawierającej zadania zawodowe i niezbędne do ich wykonania umiejętności, wiadomości i cechy psychofizyczne oraz nazwy typowych dla zawodu stanowisk pracy. 4. Przeprowadzenie badań pilotażowych mających na celu sprawdzenie rozumienia zapisów, zebranie uwag o treści kwestionariusza w minimum 2 przedsiębiorstwach (podmiotach/instytucjach) i ustalenie ostatecznej wersji kwestionariusza. 5. Uzyskanie zgody na przeprowadzenie badań na terenie minimum 10 przedsiębiorstw (podmiotów/instytucji) dla każdego standardu kwalifikacji zawodowych. 6. Przeprowadzenie badań docelowych dla każdego standardu kwalifikacji zawodowych w 10 przedsiębiorstwach (podmiotach/instytucjach) zgodnie ze wzorem kwestionariusza ankiety: zebranie informacji od minimum 4 respondentów z każdego przedsiębiorstwa (podmiotu/instytucji), tj. od dwóch pracowników, bezpośredniego przełożonego pracownika, dyrektora lub jego zastępcy, a w przypadku firm jednoosobowych zebranie minimum 40 wypełnionych ankiet dla każdego standardu, a także sporządzenie sprawozdań z tych badań (odrębnie dla każdego zawodu). 7. Analiza wyników badań w przedsiębiorstwach (podmiotach/instytucjach) i sporządzenie na podstawie odpowiedzi respondentów listy zadań zawodowych oraz towarzyszących im umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych, a także listy stanowisk pracy typowych dla zawodu. 8. Sporządzenie opisu standardu zgodnie ze wzorem formularza opisu standardu kwalifikacji zawodowych. 9. Ewaluacja opisu standardu podczas seminarium z udziałem członków zespołu autorskiego oraz 3 zewnętrznych ewaluatorów. 10. Recenzje opisu standardu przez 2 recenzentów. 11. Zatwierdzenie opisów standardów przez powołane branżowe Komisje ds. Standardów Kwalifikacji. 12. Przekazanie zatwierdzonych przez Komisje opisów standardów do Zamawiającego i ew. wykonanie korekt po uzyskaniu jego opinii. Wpływ na wstępny projekt metodologii opracowywania standardów kompetencji zawodowych miały wymagania Zamawiającego dotyczące: uproszczenia modelu struktury standardu kompetencji zawodowych, podniesienia rangi i roli organizacji partnerów społecznych przy opracowywaniu, ocenianiu i zatwierdzania standardów oraz obniżenie czasochłonności i kosztochłonności procedur badawczych bez uszczerbku na jakości produktów końcowych, co ma w przyszłości ułatwić także aktualizowanie opisów istniejących standardów i opracowywanie nowych. 1 Bednarczyk H., Woźniak I., Kwiatkowski S. (red.): Krajowe standardy kwalifikacji zawodowych. Rozwój i współpraca. MPiPS, Warszawa 2007. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 6

W tabeli 1. przedstawiono zmiany w metodologii projektowania standardów kompetencji zawodowych, w stosunku do metodologii przyjętej w projekcie SPO RZL. Tabela 1. Różnice w metodologiach projektowania standardów kompetencji zawodowych Lp. Metodologia projektowania standardów kwalifikacji zawodowych w projekcie SPO RZL (2006-2007) 1. Ustalenie metody (procedur i narzędzi) określania standardu kwalifikacji. 2. Dobór i przygotowanie zespołów autorskich do opracowania standardów kwalifikacji. 3. Wypełnienie przez członków zespołów autorskich kwestionariusza ankiety badawczej dla zawodu, zawierającej zadania zawodowe i niezbędne do ich wykonania umiejętności, wiadomości i cechy psychofizyczne oraz nazwy typowych dla zawodu stanowisk pracy. 4. Przeprowadzenie badań pilotażowych mających na celu sprawdzenie rozumienia zapisów, zebranie uwag o treści kwestionariusza w minimum 2 przedsiębiorstwach i ustalenie ostatecznej wersji kwestionariusza. Nowa metodologia projektowania standardów kompetencji zawodowych - Zastosowane zostaną nowe metody i techniki badawcze oraz towarzyszące im narzędzia do zbierania informacji o wymaganiach kompetencyjnych pracy w zawodzie. Zamiast jednej dominującej techniki badań ilościowych proponuje się stosowanie kilku technik wzajemnie się uzupełniających (PAPI, CAPI, CAWI, IDI, FGI, badanie dokumentów) oraz nadanie priorytetu badaniom jakościowym. - Dobór członków zespołów eksperckich w ścisłym porozumieniu z organizacjami branżowymi/zawodowymi. - Wymóg posiadania co najmniej 5-letniego doświadczenia zawodowego w zawodzie objętym standaryzacją dla lidera zespołu oraz co najmniej 2-letniego doświadczenia dla członka zespołu. - Wymóg wyższego wykształcenia, doświadczenia w projektowaniu dokumentacji zawodoznawczych, wyodrębniania wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych, tworzenia standardów edukacyjnych oraz standardów kwalifikacji i kompetencji zawodowych dla eksperta metodycznego wchodzącego w skład zespołu eksperckiego. - Powołanie koordynatorów grup zawodów (jeden koordynator sprawujący opiekę organizacyjną i merytoryczną nad około 20 zespołami eksperckimi) koordynatorzy branżowi mają wymóg posiadania wyższego wykształcenia oraz doświadczenia w pracy zespołowej przy projektowaniu dokumentacji zawodoznawczych, standardów edukacyjnych oraz standardów kwalifikacji i kompetencji zawodowych. - Przeszkolenie członków zespołów eksperckich przez odpowiednio przygotowanych trenerów, przy udziale koordynatorów branżowych. - Treść ankiety podstawowej, tak jak dotychczas, wypełnia zespół ekspercki. - Ponadto, w ramach technik uzupełniających powstaną kwestionariusze wywiadów indywidualnych i zogniskowanego wywiadu grupowego powstanie także wersja internetowa ankiety podstawowej. - Kwestionariusz ankiety podstawowej dla zawodu zawierać będzie propozycję listy zadań zawodowych pogrupowanych w trzy kategorie: zadania technologiczno-wykonawcze, zadania organizacyjne, kierowania i kontroli, zadania współpracy i komunikacji. Każde zadanie rozpisane będzie na trzy zbiory: wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych. - Bez zmian. 5. Uzyskanie zgody na przeprowadzenie - W ramach obniżania kosztów i czasochłonności badań proponuje Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 7

badań na terenie minimum 10 przedsiębiorstw dla każdego standardu kwalifikacji zawodowych. 6. Przeprowadzenie badań docelowych dla każdego standardu kwalifikacji zawodowych w 10 przedsiębiorstwach zgodnie ze wzorem kwestionariusza ankiety: zebranie informacji od minimum 4 respondentów z każdego przedsiębiorstwa, tj. od dwóch pracowników, bezpośredniego przełożonego pracownika, dyrektora lub jego zastępcy, a w przypadku firm jednoosobowych zebranie minimum 40 wypełnionych ankiet dla każdego standardu, a także sporządzenie sprawozdań z tych badań (odrębnie dla każdego zawodu). 7. Analiza wyników badań w przedsiębiorstwach i sporządzenie na podstawie odpowiedzi respondentów listy zadań zawodowych oraz towarzyszących im umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych, a także listy stanowisk pracy typowych dla zawodu. 8. Sporządzenie opisu standardu zgodnie ze wzorem formularza opisu standardu kwalifikacji zawodowych. 9. Ewaluacja opisu standardu podczas seminarium z udziałem członków zespołu autorskiego oraz 3 zewnętrznych ewaluatorów. 10. Recenzje opisu standardu przez 2 recenzentów. 11. Zatwierdzenie opisów standardów przez powołane branżowe Komisje ds. Standardów Kwalifikacji w składzie pięcioosobowym: przewodniczący i 4 członków. 12. Przekazanie zatwierdzonych przez Komisje opisów standardów do Zamawiającego i ew. wykonanie korekt po uzyskaniu jego opinii. się zastosować zróżnicowane techniki badawcze oraz obniżenie próby do minimum 5 przedsiębiorstw (podmiotów/instytucji) i 3 respondentów w jednym przedsiębiorstwie (podmiocie/instytucji) dla jednego standardu kompetencji zawodowych. - Próba badawcza ulegnie obniżeniu do 5 przedsiębiorstw (podmiotów/instytucji) i trzech respondentów w jednym przedsiębiorstwie (podmiocie/instytucji): dwóch pracowników w zawodzie oraz jednego przedstawiciela średniego szczebla kierowania (np. brygadzista). Zebranych zostanie minimum 15 ankiet dla każdego standardu. - Zgodnie z nową strukturą standardu kompetencji zawodowych zebrane dane będą zawierały listę zadań zawodowych pogrupowanych w trzy kategorie: zadania technologicznowykonawcze, zadania organizacyjne, kierowania i kontroli, zadania współpracy i komunikacji. Każde zadanie rozpisane będzie na trzy zbiory: wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych. - Bez zmian. - Utrzymana zostanie forma seminarium ewaluacyjnego, zmniejszy się liczba ewaluatorów do dwóch. - Bez zmian. - Zmiana dotyczy możliwości zmniejszenia liczby członków Komisji (co najmniej trzy osoby: przewodniczący i dwóch członków), zwiększenia minimalnej liczby posiedzeń Komisji branżowych zatwierdzających standardy oraz uelastycznienia formuły spotkań. W poprzedniej edycji skład Komisji był pięcioosobowy i odbyło się jedno posiedzenie zatwierdzające. Obecnie skład będzie mógł być trzyosobowy oraz odbędą się dwa posiedzenia: po fazie ewaluacji i po fazie recenzji. Dopuszcza się ponadto, aby niektóre posiedzenia Komisji zastąpione zostały uzgodnieniami na odległość, z wykorzystaniem nowoczesnych technik internetowych on-line. Uzgodnienia on-line odbyłyby się po fazie ewaluacji, gdyż drugie, kluczowe posiedzenie Komisji po fazie recenzji, powinno być spotkaniem bezpośrednim. - Nowa metodologia wprowadza do etapu zatwierdzania standardów tzw. ekspertyzy zewnętrzne opisów standardów kompetencji zatwierdzonych przez komisje branżowe. Ekspertyzy w tej fazie będą miały na celu głównie dokonanie redakcji technicznej zbioru opisów standardów kompetencji. Zamawiający przystąpi do odbioru opisów standardów kompetencji zawodowych po uzyskaniu pozytywnych ekspertyz zewnętrznych. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 8

- Ostateczna wersja opisu standardu kompetencji zawodowych, przedłożona Zamawiającemu do akceptacji musi także posiadać adnotację o zatwierdzeniu przez przewodniczącego komisji branżowej. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 9

3. Rekomendacje dotyczące metodologii opracowywania standardów kompetencji zawodowych Wyniki analizy porównawczej modeli standardów kompetencji/kwalifikacji zawodowych występujących w wybranych krajach europejskich (Francja, Wielka Brytania, Hiszpania, Rumunia, Słowenia) z polskimi standardami kwalifikacji i kompetencji zawodowych stały się podstawą rekomendacji odnoszących się do modyfikacji metodologii opracowywania polskich standardów kompetencji zawodowych. Najważniejsze wnioski zebrano w postaci trzech rekomendacji. Rekomendacja 1. Źródła danych o wymaganiach w zakresie kompetencji Proponowane jest uwzględnienie następujących źródeł informacji: kierownicy liniowi (pracodawcy w wypadku małych przedsiębiorstw), przedstawiciele zawodu (zatrudnieni na stanowiskach pracy zidentyfikowanych jako zbieżne z opisywanym zawodem) z co najmniej 2-letnim doświadczeniem pracy na badanym lub podobnym stanowisku, przedstawiciele agencji rekrutacyjnych i firm szkoleniowych (powiatowych urzędów pracy pośrednicy pracy oraz systemu szkolnictwa zawodowego w przypadku zawodów szkolnych ), eksperci w opisywanej dziedzinie, optymalnie powinni być to praktycy będący jednocześnie pracownikami naukowymi, w przypadku niemożności spełnienia tego warunku należy preferować doświadczenie praktyczne nad naukowym, dokumenty. ". 2 Komentarz: Nowa metodologia projektowania standardów kompetencji zawodowych nie uwzględnia jako źródła danych o wymaganiach kompetencyjnych w zawodzie: przedstawicieli agencji rekrutacyjnych i firm szkoleniowych, pośredników pracy, przedstawicieli szkolnictwa zawodowego i pracowników naukowych. Uznano, że właściwe są tylko te osoby, które bezpośrednio stykają się z pracą w zawodzie: kierownicy liniowi (pracodawcy w wypadku małych przedsiębiorstw), pracownicy i inni przedstawiciele zawodu z określonym doświadczeniem zawodowym. Rekomendacja 2. Metody pozyskiwania i analizowania danych, prowadzące do identyfikacji kompetencji dla zawodu Wydaje się, że najlepszym możliwym rozwiązaniem jest przyjęcie zasady uzupełniania się i wzajemnej weryfikacji technik jakościowych i ilościowych, z tym że badanie jakościowe powinno stanowić podstawę opracowania wyjściowej (roboczej) wersji standardu, natomiast badanie ilościowe powinno być wykorzystane jako podstawa opracowania ostatecznej wersji dokumentu. 3 Komentarz: W nowej metodologii zastosowane będą uzupełniające się techniki badawcze: analiza dokumentów, technika wywiadu bezpośredniego (PAPI oraz CAPI), technika ankiety internetowej (CAWI), indywidualne wywiady pogłębione (IDI) oraz zogniskowane wywiady grupowe (FGI). To, które techniki zostaną użyte zależy od dostępu do źródeł informacji oraz potrzeby zweryfikowania danych 2 Raport z analizy porównawczej modeli standardów kompetencji zawodowych stosowanych w kraju oraz w wybranych krajach UE. Projekt B2.2. Rozwijanie zbioru krajowych standardów kompetencji zawodowych wymaganych przez pracodawców, Warszawa, 6 lipca 2012, str. 137. 3 Raport z analizy porównawczej, str. 137. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 10

wątpliwych lub uzupełnienia brakujących informacji. Tym niemniej priorytetem są techniki jakościowe, nade wszystko bazujące na doświadczeniu zawodowym członków zespołów eksperckich, ewaluatorów, recenzentów oraz członków Komisji branżowych zatwierdzających standardy kompetencji zawodowych. Rekomendacja 3. Procedura zatwierdzania standardu kompetencji zawodowych Procedura zatwierdzania standardu powinna uwzględniać kontrolę wewnętrzną i zewnętrzną. Kontrola wewnętrzna ma na celu zapewnienie poprawności metodologicznej przygotowanego standardu, zaś kontrola zewnętrzna nakierowana jest na ocenę opracowanego standardu pod kątem jego zgodności z sytuacją na rynku pracy. Oba rodzaje kontroli powinny być prowadzone niezależnie przez osoby niemające powiązania służbowego z autorami standardu (zachowanie bezstronności gremium zatwierdzającego). 4 Komentarz: Kontrola zewnętrzna jakości opisów standardów kompetencji zawodowych oparta jest na wiedzy niezależnych ekspertów: ewaluatorów, recenzentów oraz członków Komisji branżowych zatwierdzających standardy. Kontrola wewnętrzna sprawowana jest przez: zarządzającego projektem, zespół koordynacyjno-monitorujący, koordynatora ds. opracowania standardów kompetencji zawodowych oraz podległych mu koordynatorów grup zawodów zgodnie ze schematem organizacji i zarządzania projektem. 4 Raport z analizy porównawczej, str. 138. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 11

4. Założenia i uwarunkowania 4.1. Dostosowanie procedur badawczych i narzędzi do nowego modelu struktury standardu kompetencji zawodowych Analiza mocnych i słabych stron standardów kwalifikacji zawodowych zaprojektowanych w latach 2006-2007 pozwala zidentyfikować przesłanki do modyfikacji struktury standardu oraz metodologii ich opracowywania (tabela 2). Tabela 2. Mocne i słabe strony krajowych standardów kwalifikacji zawodowych (projekt SPO RZL z lat 2006-2007) Krajowe standardy kwalifikacji zawodowych (2006-2007) Mocne strony opisują świat pracy, zawody funkcjonujące na rynku pracy, tworzone w oparciu o badania wymagań stanowisk pracy, opracowywane w oparciu o rozbudowaną metodologię badawczą, zapewniającą wzajemną weryfikację i uzupełnianie się zgromadzonego materiału badawczego, ukierunkowane na kwalifikacje rzeczywiste (wynikowe), opisują minimalne wymagania kwalifikacyjne, wartościują kwalifikacje poprzez układ pięciu poziomów, definiują zasięg kwalifikacji (od ponadzawodowych do specjalistycznych), posługują się elastycznym, zmodularyzowanym modelem zawodu (składowe kwalifikacji zawodowych), nie narzucają ścieżek kształcenia. Słabe strony brak regulacji prawnych wskazujących na możliwość, względnie obowiązek wykorzystywania standardów w określonych celach, zbyt złożona struktura standardu, zbyt szeroki zakres celów, jakim standardy mają służyć, niska rozpoznawalność standardów na rynku pracy, niski udział partnerów społecznych w propagowaniu stosowania standardów, niski poziom identyfikowania się organizacji branżowych ze standardami, trudności we wdrażaniu standardów kwalifikacji zawodowych do codziennej praktyki, trudności w interpretacji standardów, brak przygotowanej kadry specjalistów do ich stosowania, brak działań związanych z aktualizacją standardów. Źródło: Raport z analizy porównawczej modeli standardów kompetencji zawodowych stosowanych w kraju oraz w wybranych krajach UE. Projekt B2.2. Rozwijanie zbioru krajowych standardów kompetencji zawodowych wymaganych przez pracodawców, Warszawa, 6 lipca 2012, str. 130. Nowy model struktury standardu kompetencji zawodowych przedstawia rys. 1. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 12

STANDARD KOMPETENCJI ZAWODOWYCH DLA ZAWODU.. CZĘŚĆ I: Metryczka 1. Nazwa i kod zawodu 2. Zespół autorski 3. Komisja zatwierdzająca 4. Data zatwierdzenia 5. Słownik standardów kompetencji zawodowych CZĘŚĆ II: Opis zawodu 6. Syntetyczny opis zawodu 7. Lista zadań zawodowych z podziałem na: A. Zadania technologiczno-wykonawcze [Z 1 (A); Z 2 (A); Z 3 (A) Z i (A)] B. Zadania organizacyjne, kierowania i kontroli [Z i+1 (B); Z i+2 (B); Z i+3 (B) Z j (B)] C. Zadania współpracy i komunikacji [Z j+1 (C); Z j+2 (C); Z j+3 (C) Z k (C)] CZĘŚĆ III: Opisy kompetencji zawodowych (przyporządkowanie do poszczególnych zadań zawodowych zbiorów: wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych) A. Kompetencje technologiczno wykonawcze Zadanie Z 1(A) Z 2(A) Z i(a) Wiedza Umiejętności Kompetencje personalne i społeczne B. Kompetencje organizacyjne, kierowania i kontroli Zadanie Z i+1(b) Z i+2(b) Z j(b) Wiedza Umiejętności Kompetencje personalne i społeczne C. Kompetencje współpracy i komunikacji Zadanie Z j+1(c) Z j+2(c) Z k(c) Wiedza Umiejętności Kompetencje personalne i społeczne Rys. 1. Nowy model struktury standardu kompetencji zawodowych Źródło: Wstępny projekt modelu struktury standardu kompetencji zawodowych. Raport 1.2. Projekt B2.2 Rozwijanie zbioru krajowych standardów kompetencji zawodowych wymaganych przez pracodawców, Warszawa, 23 lipca 2012. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 13

Nowy model standardu kompetencji zawodowych będzie się składał z trzech części: Część I: Metryczka 1. Nazwa i kod zawodu - zgodnie z Klasyfikacją zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy z 2010 r. 5 2. Zespół autorski - wykaz osób będących autorami opisu standardu kompetencji zawodowych. 3. Komisja zatwierdzająca - skład osobowy Komisji branżowej ds. analizy i zatwierdzenia opisu standard. 4. Data zatwierdzenia - data akceptacji standardu kompetencji zawodowych przez Komisję branżową ds. analizy i zatwierdzenia opisu standardu, potwierdzona protokołem z posiedzenia Komisji. 5. Słownik standardów kompetencji zawodowych - słownik zawierający terminy stosowane w opisie struktury standardów kompetencji zawodowych oraz terminy pomocnicze, wyjaśniające kontekst polityki na rzecz uczenia się przez całe życie. Część II: Opis zawodu 6. Syntetyczny opis zawodu - podstawowe informacje o zawodzie, napisane językiem zrozumiałym dla osoby pragnącej zapoznać się z wymaganiami zawodu, przydatne np. w poradnictwie zawodowym. Powinien zawierać następujące informacje: syntetyczny opis zadań zawodowych; środowisko pracy (opis warunków wykonywania zawodu, w tym zagrożeń); wymagane/pożądane kwalifikacje i kompetencje (np. wykształcenie, kursy, prawo jazdy, znajomość języków obcych, obsługa komputera i oprogramowania itp.); wymagania psychofizyczne i zdrowotne. 7. Lista zadań zawodowych z podziałem na: A. Zadania technologiczno-wykonawcze [Z 1 (A); Z 2 (A); Z 3 (A) Z i (A)]. B. Zadania organizacyjne, kierowania i kontroli [Z i+1 (B); Z i+2 (B); Z i+3 (B) Z j (B)] C. Zadania współpracy i komunikacji [Z j+1 (C); Z j+2 (C); Z j+3 (C) Z k (C)]. - podział zadań zawodowych na trzy kategorie sprzyja zidentyfikowaniu wszystkich czynności i funkcji zawodowych będących treścią zawodu. W zależności od zawodu, liczba zadań w poszczególnych kategoriach będzie się różnić, wskazując na charakter dominujących w zawodzie czynności i funkcji. To zróżnicowanie można nazwać profilem kompetencji danego zawodu. Część III: Opisy kompetencji zawodowych - przyporządkowanie do poszczególnych zadań zawodowych zbiorów: wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych. W związku z powyższym strategia badawcza oparta została na następujących założeniach: 1. Metodologia opracowania opisów standardów kwalifikacji zawodowych oparta jest na strategii badań jakościowych i ilościowych, metodach, technikach i narzędziach badawczych wywodzących się z nauk o pracy, socjologii, pedagogiki i psychologii. Istota przedmiotu badań, jego złożoność i zakres wymaga niestandardowej strategii badań oraz elastyczności, w kontekście metod badań, doboru próby badawczej, terenu badań i pomiaru. Badania właściwe są poprzedzone badaniami pilotażowymi. 5 Opublikowanej rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dn. 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz. U. Nr 82 z dn. 17 maja 2010 r., poz. 537). Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 14

2. Jakość badań i opracowanych standardów kompetencji zawodowych winny zapewnić profesjonalizm ekspertów, wiarygodne badania właściwe, dobór reprezentatywnej próby badawczej oraz wieloaspektowa i wielopoziomowa ewaluacja rezultatów. Zakłada się, że badania właściwe zostaną przeprowadzone dla każdego standardu w minimum 5 przedsiębiorstwach (podmiotach/instytucjach), na minimum dwóch stanowiskach pracy i jednym stanowisku osoby nadzorującej. W szczególnych przypadkach dopuszcza się, po uzgodnieniu z Zamawiającym, inną liczbę badanych przedsiębiorstw (podmiotów/instytucji), instytucji i liczbę kwestionariuszy ankiet, przez wprowadzenie indywidualnych wywiadów pogłębionych oraz wywiadów grupowych, ze specjalistami w zawodzie, przedstawicielami związków branżowych i organizacji zawodowych, uzupełniając tym samym lukę w liczbie respondentów i w zbieranych informacjach. Przedsiębiorstwa (podmioty/ instytucje) będą zróżnicowane statusem (państwowe, prywatne) oraz wielkością zatrudnienia (mikro, małe, średnie i duże). 3. Proponowana metodologia opracowania standardów kompetencji zawodowych zakłada diagnozę stanu inwentaryzację zadań zawodowych i określenie kompetencji zawodowych wymaganych na krajowym rynku pracy. 4. Zakładając jakościową strategię badań w działaniu, przewidywane trudności oraz uwzględniając złożoność badań, w szczególnych przypadkach i zawodach dopuszcza się elastyczną zmianę procedur i technik badawczych, zawsze po uzgodnieniu z Zamawiającym. 4.2. Kluczowa rola pracodawców jako źródła informacji o wymaganych kompetencjach zawodowych Metodologia projektowania standardów kompetencji zawodowych opiera się na badaniu wymagań kompetencyjnych na stanowiskach pracy w przedsiębiorstwach (podmiotach/instytucjach). Oznacza to, że pracodawcy pełnią w tej metodologii rolę kluczową, gdyż to oni wyznaczą do współpracy co najmniej trzech pracowników w każdym przedsiębiorstwie (podmiocie/instytucji), aby byli źródłem informacji o kompetencjach zawodowych. Zespoły Eksperckie tworzone będą w porozumieniu z organizacjami branżowymi/zawodowymi. Kryteria rekrutacji uwzględnią następujące zasady: - ekspert - lider zespołu będzie legitymować się wyższym wykształceniem oraz co najmniej 5-letnim doświadczeniem w zawodzie objętym standaryzacją lub pokrewnym; - eksperci merytoryczni, członkowie Zespołu, będą legitymować się wyższym lub średnim wykształceniem i co najmniej 2-letnim doświadczeniem w zawodzie objętym standaryzacją lub pokrewnym; - eksperci metodyczni będą legitymować się wyższym wykształceniem oraz doświadczeniem w projektowaniu dokumentacji zawodoznawczych, wyodrębnianiu wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych, tworzeniu standardów edukacyjnych oraz standardów kwalifikacji zawodowych. Zgodnie z zasadą, że badania terenowe prowadzone będą w celowo wybranych przedsiębiorstwach (podmiotach/instytucjach). Wykonawca zwróci się o pomoc w ich dobraniu do współpracujących organizacji branżowych i zawodowych. Podjęty zostanie kontakt bezpośredni z kierownictwem przedsiębiorstwa (podmiotu/instytucji) oraz wystosowane pismo z prośbą o współpracę. Kierownictwo przedsiębiorstwa (podmiotu/instytucji) wyznaczy co najmniej trzech pracowników jako respondentów do wywiadów kwestionariuszowych: jednego spośród kierowników średniego szczebla Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 15

sprawującego nadzór nad pracownikami w badanym zawodzie oraz dwóch pracowników w badanym zawodzie. Może się zdarzyć, że w jednym przedsiębiorstwie (podmiocie/instytucji) będzie sposobność przeprowadzenia badań dla dwóch lub więcej zawodów, co podniesie sprawność prac badawczych. Wykonawca, w porozumieniu z organizacja branżowymi i zawodowymi, powoła 10 Zespołów Eksperckich ds. pilotażowego przetestowania metodologii tworzenia standardów kompetencji zawodowych. Zawody wybrane do badań pilotażowe wejdą w skład zbioru 300 zawodów, dla których należy opracować standardy, dlatego zasady rekrutacji osób do Zespołów w badaniach pilotażowych będą takie same, jak w badaniach docelowych. Przeprowadzony zostanie instruktaż dla członków Zespołów oraz ankieterów zbierających dane w terenie. Osobami udzielającymi instruktażu będą twórcy nowej metodologii określania standardów kompetencji zawodowych. Wnioski i rekomendacje z badania pilotażowego ustalone będą przez twórców metodologii, w oparciu o informacje i opinie członków Zespołów i ankieterów oraz na podstawie jakości uzyskiwanych wyników badawczych. Powstanie Raport z prac nad doskonaleniem metodologii opracowywania standardów kompetencji zawodowych. Raport będzie przedmiotem zewnętrznych recenzji opracowanych przez co najmniej dwóch recenzentów. Na podstawie rezultatów pilotażowego badania oraz recenzji zewnętrznych powstanie wersja ostateczna metodologii: metod, technik badawczych, narzędzi i kryteriów doboru terenu badań oraz procedur tworzenia standardów kwalifikacji zawodowych. Możliwa też będzie weryfikacja wstępnego modelu struktury standardu kompetencji zawodowych. 4.3. Wiodąca rola organizacji zrzeszających pracodawców, organizacji branżowych, stowarzyszeń zawodowych i innych jednostek samorządu gospodarczego przy określaniu i zatwierdzaniu standardów kompetencji zawodowych Wykonawca, dysponując listą 300 zawodów przeznaczonych do standaryzacji, w tym 10 zawodami do badań pilotażowych, nawiąże współpracę z odpowiednimi organizacjami branżowymi i zawodowymi zainteresowanymi rozwijaniem standardów kompetencji zawodowych w Polsce. Wśród zaproszonych do współpracy znajdą się w pierwszej kolejności: - Forum Związków Zawodowych, 85-719 Bydgoszcz, ul. Fordońska 55; - Komisja Krajowa NSZZ Solidarność", 80-855 Gdańsk, ul. Wały Piastowskie 24; - Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, 00-924 Warszawa, ul. Kopernika 36/40; - Business Centre Club, 00-136 Warszawa, Pl. Żelaznej Bramy 10; - Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej, 03-973 Warszawa, ul. Brukselska 3; - Krajowa Izba Gospodarcza, 00-074 Warszawa, ul. Trębacka 4; - Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych, 00-591 Warszawa, ul. Klonowa 6; - Związek Rzemiosła Polskiego, 00-246 Warszawa, ul. Miodowa 14. Do współpracy zaproszone zostaną wszystkie mniejsze organizacje branżowe, których obecność będzie uzasadniona wyborem 300 zawodów do standaryzacji. Współpraca z organizacjami zrzeszającymi pracodawców, pracobiorców, organizacjami branżowymi, stowarzyszeniami zawodowymi oraz innymi jednostkami samorządu gospodarczego ma kluczowe znaczenie dla jakości standardów kompetencji zawodowych. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 16

Wykonawca, w ramach realizacji usługi opracowania nowego pokolenia standardów kompetencji zawodowych, zapewni ścisłą współpracę z organizacjami branżowymi i zawodowymi, w szczególności podczas: - opracowania listy 300 zawodów, dla których zostaną opracowane standardy kompetencji zawodowych; - zasięgania opinii o przejrzystości, przydatności oraz przyjaznej formie nowej struktury standardu kompetencji zawodowych dla celów związanych z działalnością organizacji branżowych i zawodowych; - powołania Zespołów Eksperckich ds. opracowania opisów standardów kompetencji zawodowych lider Zespołu oraz jego członkowie merytoryczni powinni spełniać określone wymagania kwalifikacyjne, w tym wymóg posiadania doświadczenia zawodowego (5 lat dla lidera i 2 lata dla członków) oraz mieć rekomendację właściwej dla zawodu lub pokrewnej organizacji branżowej/zawodowej. Wchodzący w skład zespołu ekspert ds. metodologii opracowywania standardów kompetencji będzie miał rekomendację jednostki naukowo-badawczej; - przeprowadzania prac badawczo-analitycznych w terenie i zbierania danych źródłowych o kompetencjach wymaganych do wykonywania zawodów objętych standaryzacją cenna pomoc doradcza dotyczyć będzie wyłonienia i pozyskania do współpracy określonych przedsiębiorstw (podmiotów/instytucji) oraz wartościowych respondentów w tych przedsiębiorstwach (podmiotach/instytucjach); - naboru ewaluatorów opisów standardów kompetencji zawodowych organizacje branżowe/zawodowe udzielą rekomendacji wybranym osobom, w szczególności ewaluatorom merytorycznym, od których wymagać się będzie co najmniej 2-letniego doświadczenia w zawodzie objętym standaryzacją (ewaluator metodyczny będzie miał rekomendację jednostki naukowo-badawczej); - naboru zewnętrznych recenzentów opisów standardów kompetencji zawodowych organizacje branżowe/zawodowe udzielą rekomendacji wybranym osobom, w szczególności recenzentom merytorycznym, od których wymagać się będzie co najmniej 2-letniego doświadczenia w zawodzie objętym standaryzacją lub pokrewnym (recenzent metodyczny będzie miał rekomendację jednostki naukowo-badawczej); - powołania Komisji Branżowych ds. analizy i zatwierdzania opisów standardów kompetencji zawodowych organizacje branżowe/zawodowe udzielą rekomendacji członkom organizacji pracodawców branży właściwej dla zawodu, przedstawicielom organizacji związkowych zrzeszających pracowników branży właściwej dla zawodu oraz ewentualnie przedstawicielom organizacji pozarządowych działających w branży właściwej dla zawodu objętego standaryzacją. Skład Komisji będzie co najmniej trzyosobowy: przewodniczący oraz dwóch członków. 4.4. Niska czasochłonność i kosztochłonność procedur badawczych, przy zachowaniu jakości i rzetelności wyników prac Wykonawca proponuje obniżenie kosztochłonności i czasochłonności procedur badawczych przez zmniejszenie liczby respondentów do trzech w każdym przedsiębiorstwie (podmiocie/instytucji). Wystarczy bowiem, jeżeli w każdym przedsiębiorstwie (podmiocie/instytucji) kwestionariusze ankiet wypełnią: jeden przedstawiciel średniego szczebla kierownictwa (np. brygadzista nadzorujący pracę na stanowiskach typowych dla zawodu) oraz dwóch pracowników wykonujących dany zawód. Rezygnacja z czwartego respondenta, będącego przedstawicielem wyższego szczebla kierownictwa, nie wpłynie istotnie na jakość informacji o zawodzie. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 17

W ramach obniżenia kosztochłonności i czasochłonności proponuje się także dopuszczenie mniejszej niż 10 liczby badanych przedsiębiorstw (podmiotów/instytucji) dla jednego standardu kompetencji zawodowych (w projekcie SPO RZL liczba badanych przedsiębiorstw musiała być na poziomie co najmniej 10). Proponuje się liczbę badanych przedsiębiorstw (podmiotów/instytucji) uzależnić od trudności w zdefiniowaniu standardu kompetencji zawodowych. Jako próg należy przyjąć, że badania ankietowe przeprowadzone zostaną w co najmniej 5 przedsiębiorstwach (podmiotach/instytucjach) dla każdego standardu. Jeżeli taki poziom próby badawczej okaże się wystarczający, to Zespół Ekspercki na tym poprzestanie. Jeżeli jednak niejasności i wątpliwości pozostaną, wówczas Zespół Ekspercki będzie mógł zwiększyć liczbę badanych przedsiębiorstw (podmiotów/instytucji) stosownie do swoich potrzeb. W związku z tym, że Zleceniodawca zwiększył minimalną liczbę posiedzeń Komisji branżowych zatwierdzających standardy w poprzedniej edycji z lat 2006-2007 było to jedno posiedzenie zatwierdzające, obecnie będą to dwa posiedzenia: po fazie ewaluacji i po fazie recenzji dopuszcza się, w ramach oszczędności, aby niektóre posiedzenia Komisji zastąpione zostały uzgodnieniami na odległość, z wykorzystaniem nowoczesnych technik internetowych on-line. Uzgodnienia on-line odbyłyby się po fazie ewaluacji, gdyż drugie, kluczowe posiedzenia Komisji po fazie recenzji, powinny być spotkaniami bezpośrednim. Komisja będzie obradować w co najmniej trzyosobowym składzie: przewodniczący i dwóch członków. 4.5. Możliwość szybkiego tworzenia i aktualizowania standardów kompetencji zawodowych Mając na uwadze rozwój i przyszłość standardów kompetencji zawodowych w Polsce, Wykonawca zmienił metodologię i procedury projektowania standardów tak, aby obniżyć czasochłonność i kosztochłonność prac projektowych i weryfikacyjnych, przy zachowaniu jakości i rzetelności badań oraz zbieranych informacji o wymaganiach kompetencyjnych w zawodzie. Do zbierania informacji o wymaganiach kompetencyjnych w zawodzie proponuje się wykorzystać nowoczesne technologie informatyczne w postaci programu komputerowego generującego ankiety internetowe. Ankieta internetowa jest stosunkowo tania i szybka oraz umożliwia automatyczną analizę ilościową wyników badań. Miejscem umieszczenia ankiety będą serwery Wykonawcy. Respondentowi przekazany zostanie link do strony z ankietą za pomocą poczty elektronicznej. Wewnętrzne mechanizmy programu komputerowego sterującego aplikacją ankiety badawczej zapobiegają wielokrotnemu wypełnieniu ankiety przez tego samego respondenta, a także nie pozwalają na zamknięcie i przesłanie wyników, jeśli nie udzielono odpowiedzi na wszystkie pytania kwestionariusza. Oprogramowanie towarzyszące ankiecie internetowej pozwala na automatyczne zliczenie wyników badania, a następnie ich analizowanie przez automatyczne tworzenie różnych zestawień zebranych danych. Wykonawca ma nadzieję, że zorganizowane przez niego Zespoły Eksperckie, ewaluatorzy, recenzenci oraz Komisje Branżowe i zgromadzone wokół nich organizacje, staną się fundamentem sprawnego tworzenia, a w przyszłości także aktualizowania standardów kompetencji zawodowych w Polsce. Wykonawca zdaje sobie jednocześnie sprawę, że współpracy partnerów społecznych nie można zaprogramować, dlatego w swoich działaniach będzie dążył jedynie do zapoczątkowania tej współpracy na rzecz rozwoju standardów kompetencji zawodowych w Polsce. Przyjazność metodologiczna i narzędziowa proponowanych procedur projektowania daje nadzieję na korzystny rozwój standardów kompetencji zawodowych, należy jednak pamiętać, że stopień wykorzystania Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 18

i skuteczność zarządzania standardami kompetencji zawodowych zależy od ich funkcjonowania w co najmniej czterech przestrzeniach publicznych: 6 w systemie prawnym, w systemie organizacyjnym, w krajowym systemie kwalifikacji, w świadomości potencjalnych odbiorców i beneficjentów. Obecność standardów kompetencji zawodowych w świadomości potencjalnych odbiorców i beneficjentów zależy w dużej mierze od stopnia rozwoju trzech pozostałych, wyżej wymienionych przestrzeni publicznych. 6 Raport z analizy porównawczej modeli standardów kompetencji zawodowych stosowanych w kraju oraz w wybranych krajach UE. Projekt B2.2. Rozwijanie zbioru krajowych standardów kompetencji zawodowych wymaganych przez pracodawców, Warszawa, 6 lipca 2012, str. 137. 6 Raport z analizy porównawczej, str. 139. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 19

5. Wstępny projekt metodologii opracowywania standardów kompetencji zawodowych 5.1. Zakres danych i procedury zbierania danych o wymaganiach pracodawców dotyczących kompetencji do wykonywania prac w zawodzie Zakres danych pozyskiwanych podczas badań terenowych oraz studiów literaturowych zależy od zaproponowanej nowej struktury standardu kompetencji zawodowych i będzie obejmował: - informacje potrzebne do opracowania syntetycznego opisu zawodu, w tym: zadań zawodowych; środowiska pracy (opis warunków wykonywania zawodu, w tym zagrożeń); wymaganych/pożądanych kwalifikacji i kompetencji (np. wykształcenie, kursy, prawo jazdy, znajomość języków obcych, obsługa komputera i oprogramowania itp.); wymagań psychofizycznych i zdrowotnych; - zadania zawodowe z podziałem na: zadania technologiczno-wykonawcze; zadania organizacyjne, kierowania i kontroli; zadania współpracy i komunikacji; - opisy kompetencji zawodowych w postaci przyporządkowanych do każdego zadania zbiorów: wiedzy; umiejętności; kompetencji personalnych i społecznych. Nowością metodologiczną w sondażowych badaniach zawodoznawczych treści standardów kompetencji zawodowych w Polsce będzie zastosowanie zróżnicowanych technik badawczych, w zależności od sytuacji i problemów napotykanych w czasie badań terenowych. Do badania treści pracy proponuje się zastosować kwestionariusz ankiety oraz dwie techniki pozyskiwania informacji: a) technikę wywiadu bezpośredniego PAPI (Paper and Pencil Interview) oraz CAPI (Computer-Assisted Personal Interviewing) z udziałem ankietera (dotyczy zawodów i osób, gdzie respondenci będą mogli odpowiadać tylko dzięki bezpośredniemu kontaktowi z ankieterem); b) technikę ankiety internetowej CAWI (Computer-Assisted Web Interviewing) wszędzie tam, gdzie respondenci mają łatwy dostęp do komputera i Internetu. W sytuacjach, kiedy wyniki badania kwestionariuszowego są niejasne, zaskakujące lub niepozwalające na sporządzenie opisu kompetencji, proponuje się zastosowanie indywidualnych wywiadów pogłębionych IDI (Individual In-Depth Interviews), podczas których wyjaśnione zostaną kwestie tego wymagające i dogłębnie zbadany problem. Wywiady IDI powinny być przeprowadzone z tymi samymi respondentami, którzy odpowiadali na kwestionariusz podstawowy, co pozwoli wyjaśnić powstałe wątpliwości. W takim przypadku wystarczy liczba 3-5 wywiadów IDI. Wobec zawodów nowych, które nie są szerzej znane i nie są opisane, co powoduje, że zbudowanie podstawowego kwestionariusza ankiety jest bardzo trudne, proponuje się technikę zogniskowanego Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 20

wywiadu grupowego FGI (Focus Group Interview). Wyniki FGI często nie pozwalają na wyjaśnienie zawiłości wykonywania zawodu, a jedynie na poznanie opinii na temat badanego problemu. Dlatego proponuje się przeprowadzić FGI w kilku etapach: a) zdefiniowanie problemów; b) zebranie alternatywnych rozwiązań; c) wybór optymalnego rozwiązania. Taki iteracyjny sposób dochodzenia do uzgodnienia opinii ekspertów znany jest w metodach prognozowania i metodach foresightu pod nazwą metoda delficka. Zmniejszenie liczby respondentów w przedsiębiorstwach (podmiotach/instytucjach) oraz liczby badanych przedsiębiorstw (podmiotów/instytucji) uzasadnione jest nie tylko zmniejszeniem czasochłonności i kosztochłonności procedur badawczych, ale także nową metodologią badań. Przyjęta nowa metodologia ma charakter jakościowy i opiera się na badaniu opinii tzw. sędziów kompetentnych, czyli ekspertów w zawodzie. Zmianie ulegnie również skład Zespołów Eksperckich projektujących standardy zgodnie bowiem z wymaganiami Zleceniodawcy, merytorycznymi członkami Zespołów mogą być jedynie eksperci z co najmniej pięcioletnim (liderzy) i dwuletnim (pozostali członkowie) doświadczeniem pracy w zawodzie. W skład każdego Zespołu wejdzie także ekspert ds. metodologii projektowania standardów kompetencji zawodowych, który ma doświadczenie w projektowaniu standardów w poprzednich projektach MPiPS dotyczących opracowywania standardów kwalifikacji zawodowych lub zostanie przeszkolony przez Wykonawcę i ekspertów kluczowych niniejszego projektu. To powoduje, że ilościowe wyniki badań kwestionariuszowych nie są uznawane za rozstrzygające, a jedynie za wspomagające pracę i decyzje ekspertów. Kryteria wyboru przedsiębiorstw (podmiotów/instytucji) do badań: - występowanie stanowisk pracy typowych dla badanego zawodu; - rodzaj działalności (Polska Klasyfikacja Działalności, baza KRS); - wielkość zatrudnienia; - liczba lat funkcjonowania na rynku; - kryterium nowoczesności: posiadanie systemów zapewniania jakości, zaliczanie przedsiębiorstwa do grupy przedsiębiorstw (podmiotów/instytucji) innowacyjnych, posługiwanie się nowoczesnymi technologiami; - rodzaj własności; - rekomendacja organizacji branżowej/zawodowej. Do próby badawczej zostaną zakwalifikowane te przedsiębiorstwa (podmioty/instytucje), które spełniają możliwie dużo powyższych kryteriów jednocześnie, przy czym podstawowym kryterium różnicowania będzie wielkość zatrudnienia, według której przedsiębiorstwa (podmioty/instytucje) dzieli się na: mikro, małe, średnie i duże. Wyniki badań uzyskane za pomocą kwestionariuszy ankiet oraz wzbogacone w uzasadnionych przypadkach wywiadami pogłębionymi i grupowymi, poddane zostaną analizie jakościowej i ilościowej przez członków Zespołów Eksperckich. Uzyskany materiał stanie się podstawą do sporządzenia opisu standardu kompetencji zawodowych. Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 21

5.2. Narzędzia do zbierania danych Poniżej przedstawiono wzór podstawowego kwestionariusza ankiety dla nowego modelu standardu kompetencji zawodowych. NAZWA I KOD ZAWODU:. I. WYKAZ ZADAŃ ZAWODOWYCH Proszę ocenić ważność zadań zawodowych wstawiając znak X w odpowiedniej kolumnie. Lp. Kategoria zadania Bardzo ważne Ważne Mało ważne Zbędne A. ZADANIA TECHNOLOGICZNOWYKONAWCZE Z 1 (A) Z 2 (A) Z 3 (A) Z 4 (A) Z 5 (A) ( ) Z i (A) Inne (napisz swoją propozycję) B. ZADANIA ORGANIZACYJNE, KIEROWANIA I KONTROLI Z i+1 (B) Z i+2 (B) Z i+3 (B) Z i+4 (B) Z i+5 (B) ( ) Z j (B) Inne (napisz swoją propozycję) C. ZADANIA WSPÓŁPRACY I KOMUNIKACJI Z j+1 (C) Z j+2 (C) Z j+3 (C) Z j+4 (C) Z j+5 (C) ( ) Z k (C) Inne (napisz swoją propozycję) Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 22

W dalszej części kwestionariusza proszę odnieść się jedynie do tych zadań zawodowych, które zostały wskazane jako ważne lub bardzo ważne. II. WYKAZ ZADAŃ ZAWODOWYCH ZE ZBIORAMI: WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI ORAZ KOMPETENCJI PERSONALNYCH I SPOŁECZNYCH W zadaniu, które wcześniej wskazano jako ważne lub bardzo ważne, proszę ocenić ważność: wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych, wstawiając znak X w odpowiedniej kolumnie. ZADANIE ZAWODOWE Z 1 (A):...... Lp. WIEDZA Bardzo ważne Ważne Mało ważne Zbędne 1. 2. 3. itd. Inne (napisz swoje propozycje) UMIEJĘTNOŚCI Bardzo ważne Ważne Mało ważne Zbędne 1. 2. 3. itd. Inne (napisz swoje propozycje) Lp. KOMPETENCJE PERSONALNE I SPOŁECZNE Bardzo ważne Ważne Mało ważne Zbędne 1. 2. 3. itd. Inne (napisz swoje propozycje) (Itd...) Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 23

III. DANE RESPONDENTA 1. PŁEĆ: kobieta mężczyzna 2. WIEK: a) 18-25... b) 26-39... c) 40 i więcej... 3. WYKSZTAŁCENIE: a) podstawowe... b) zasadnicze zawodowe... c) średnie zawodowe... d) średnie ogólnokształcące... e) wyższe licencjackie, inżynierskie... f) wyższe magisterskie... g) inne... 4. AKTUALNIE ZAJMOWANE STANOWISKO:... a) Staż pracy ogółem:... b) Staż pracy na aktualnie zajmowanym stanowisku:... IV. DANE PRZEDSIĘBIORSTWA (PODMIOTU/INSTYTUCJI) 1. Rodzaj działalności (np. według PKD): a) produkcyjna... b) usługowa... c) handlowa... d) administracyjna... e) inna (proszę wpisać):... 2. Liczba osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie (podmiocie/instytucji): a) 1-9 osób... b) 10-50 osób... c) 51-250 osób... d) 251-500 osób... e) powyżej 500 osób...... data wypełnienia kwestionariusza Doradca Consultants Instytut Technologii Eksploatacji PIB WYG International IPiSS ŁCDNiKP 24