Kraków, 15 listopada 2018 dr Beata Ciałowicz Katedra Matematyki Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Formalne modelowanie ewolucji innowacyjnej w ujęciu neo-schumpeterowskim AUTOREFERAT przedstawiający opis dorobku i osiągnięć naukowych UKŁAD TREŚCI 1. Dane podstawowe...2 2. Informacje o wykształceniu i zatrudnieniu w jednostkach naukowych...2 3. Zainteresowania oraz osiągnięcia naukowe przed uzyskaniem stopnia doktora...3 4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki...5 5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych po uzyskaniu stopnia doktora...16 5.1. Pozostałe kierunki naukowo-badawcze...16 5.2. Uczestnictwo w projektach badawczych...25 5.3. Udział w konferencjach krajowych i międzynarodowych...26 5.4. Staże zagraniczne...27 5.5. Recenzje prac naukowych...27 6. Podsumowanie dorobku i osiągnięć naukowo-badawczych...27 7. Działalność organizacyjna i dydaktyczna...29
1. Dane podstawowe Imię i Nazwisko: Beata Ciałowicz. Miejsce pracy: Zakład Ekonomii Matematycznej, Katedra Matematyki Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Przebieg pracy zawodowej: od 01.10.1988 do 30.09.1989 od 06.07.1989 do 25.10.1989 od 26.10.1989 do 30.11.1997 od 01.12.1997 do 09.05.2000 od 09.05.2000 do 04.12.2000 od 05.12.2000 do 30.06.2010 od 01.07.2010 asystent-stażysta, urlop macierzyński, asystent, adiunkt, urlop macierzyński (bliźniaki), adiunkt, starszy wykładowca. 2. Informacje o wykształceniu i zatrudnieniu w jednostkach naukowych 1983 1988 Studia dzienne, kierunek: Matematyka, Uniwersytet Jagielloński, Wydział Matematyki i Fizyki. Praca magisterska pt. Konstrukcje Steinera napisana pod kierunkiem dr. Zdzisława Pogody. Uzyskany tytuł: magister matematyki. 25.09. 1997 Uzyskanie stopnia naukowego: dr Nauk Ekonomicznych, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Wydział Zarządzania. Praca doktorska pt. Aksjomatyczna analiza teorii rozwoju gospodarczego Josepha Schumpetera obroniona z wyróżnieniem: Nagroda Rektora Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Indywidualna II stopnia za osiągnięcia w dziedzinie naukowej, Kraków, wrzesień 1998. Promotor: Prof. dr hab. Andrzej Malawski Recenzenci: Prof. dr hab. Michał Kolupa (SGPiS), Prof. dr hab. Edward Smaga (Akademia Ekonomiczna w Krakowie). 2
3. Zainteresowania oraz osiągnięcia naukowe przed uzyskaniem stopnia doktora Od pierwszych lat pracy moje zainteresowania naukowe dotyczyły modelowania wizji rozwoju gospodarczego Josepha Alois Schumpetera znanego w naukach ekonomicznych przede wszystkim jako autora Teorii rozwoju gospodarczego 1 i zaliczanego do grona najwybitniejszych przedstawicieli myśli ekonomicznej XX wieku ze względu na oryginalność i doniosłość teoretyczną jego wizji ewolucji innowacyjnej. W swojej książce przedstawił on nowatorskie w tych czasach podejście do dynamiki ekonomii, identyfikujące fenomen rozwoju gospodarczego z działalnością innowacyjną przedsiębiorców, co stanowiło przeciwieństwo do dominującej egzogennej koncepcji rozwoju. Podstawowym zamierzeniem Schumpetera było uzupełnienie klasycznej teorii ogólnej równowagi ekonomicznej L. Walrasa 2, której głównym przedmiotem zainteresowań było wykrywanie zależności zachodzących w stosunkach wymiennych. W ówczesnej wersji teoria ta zawierała wyjaśnienie istoty rzeczywistych zmian dostosowawczych, ale nie obejmowała analizy konsekwencji tych zmian, nie badała jakie zjawiska ekonomiczne są ich następstwem. Schumpeter uważał, że koncepcja ogólnej równowagi, jakkolwiek wyabstrahowana i odległa od życia, stanowi podstawę do ścisłej analizy ekonomicznej. Głównymi elementami pierwszych formalnych ujęć teorii Schumpetera było modelowanie dwóch podstawowych form życia ekonomicznego, tzn. ruchu okrężnego oraz rozwoju gospodarczego opartych na kumulatywnym i innowacyjnym rozszerzeniach sfery produkcji klasycznego modelu Debreu ekonomii z własnością prywatną. W ruchu okrężnym procesy zachodzące w gospodarce mają charakter wyłącznie dostosowawczy i nie prowadzą do naruszenia równowagi. W stanie tym wszystkie czynniki produkcji są w pełni zatrudnione, ogół zaś przedsiębiorców osiąga zerowe zyski, a procesy gospodarcze mają wyłącznie charakter adaptacyjny. Zakłada się przy tym, że każdy uczestnik rynku, w każdym okresie gospodarczym utrzymuje się z dóbr wytworzonych w okresie poprzednim. Proces ten ma własność kumulatywności co oznacza, że osiągalne są wszystkie plany produkcyjne dotychczas dostępne. Ponadto Schumpeter założył, że w gospodarce tej popyt równoważy podaż a konsumenci są w stanie równowagi. W procesie tym pieniądz pełni tylko bierną 1 Schumpeter J. A. (1912) Die Theorie der wirtschaftlichen Entwicklung, Leipzig: Duncker & Humblot; (1934) English translations: The theory of economic development, Cambridge, MA: Harvard University Press and A Galaxy Book, New York, Oxford University Press; (1961) tłumaczenie polskie: Teoria Rozwoju gospodarczego PWN, Warszawa. 2 Walras L. (1965) Elements of pure economics. The theory of social wealth. Translated by William Jaffé. Homewood, Ill: Published for the American Economic Association and the Royal Economic Society by R.D. Irwin. 3
funkcję pośrednika sprzedaży. Jest to sytuacja całkowicie teoretyczna, nie występująca w rzeczywistości, ale służąca jako pewien punkt odniesienia dla dalszych rozważań i akcentująca cykliczność, powtarzalność zjawisk gospodarczych i może być interpretowana jako statyka porównawcza. Odmienną od ruchu okrężnego sytuację stanowi rozwój gospodarczy, czyli zmiana o charakterze nieciągłym, co oznacza wytrącenie gospodarki ze stanu równowagi statycznej, nie wykazujące przy tym tendencji powrotu do stanu wyjściowego. Głównymi przyczynami rozwoju gospodarczego są, według Schumpetera, czynniki wewnętrzne, które tkwią w samym układzie gospodarczym. Czynnikami takimi są innowacje, czyli nowe kombinacje produkcyjne i handlowe. Pojawienie się innowacji powoduje zakłócenie równowagi, co zmusza przedsiębiorców do zmiany (rozszerzenia) swej działalności poprzez wprowadzenie nowych technologii, produkowanie nowych towarów itp. Teoria Schumpetera nabrała szczególnego znaczenia w czasach współczesnych, gdy w wielu krajach rozwój gospodarczy opiera się na innowacjach, przedsiębiorczości i na kredycie. Jednocześnie ta aktualna do dziś wizja rozwoju gospodarczego pozostaje wciąż na uboczu tzw. głównego nurtu badań współczesnej ekonomii ponieważ sformułowana jest w języku potocznym, podczas gdy podstawy teoretyczne nowoczesnej ekonomii zarówno w ujęciu neoklasycznym, jak i post (neo) keynesowskim są mocno zmatematyzowane. Ponadto teoria Schumpetera eksponuje sferę podażową gospodarki, przypisując sferze konsumpcji wtórną rolę w procesie rozwoju gospodarczego. W tym kontekście, w pierwszych latach mojej pracy naukowo-badawczej, podjęłam próbę ścisłego ujęcia podstawowych elementów teorii rozwoju gospodarczego Schumpetera w postaci teorii matematycznej, która spełniałaby postulaty racjonalności wymagane w teorii ekonomii takie, jak ścisłość, ogólność i prostota. Tego rodzaju próba zaksjomatyzowania teorii stanowi etap wstępny do jej weryfikacji empirycznej. Zgodnie z tym, w moich początkowych pracach oraz w rozprawie doktorskiej zasadniczym celem, i zarazem głównym problemem badawczym, była aksjomatyczna analiza podstawowych kategorii teorii rozwoju gospodarczego J. A. Schumpetera takich jak: innowacja, ruch okrężny, twórcza destrukcja, czy rozwój gospodarczy tak, aby nadać jej postać ścisłej teorii matematycznej w ujęciu statycznym i dynamicznym. Równie ważnym zadaniem było powiązanie teorii Schumpetera z teorią równowagi ogólnej w ujęciu Arrowa- Debreu 3, czyli nowatorska prezentacja tej teorii w języku topologiczno-mnogościowym. 3 Debreu G. (1959) Theory of value, Viley, New York. 4
Podjęte badania zaowocowały pracą doktorską pt. Aksjomatyczna analiza teorii rozwoju gospodarczego Josepha Schumpetera, obronioną z wyróżnieniem, za którą otrzymałam Nagrodę Rektora Akademii Ekonomicznej w Krakowie (nagroda indywidualna II stopnia za osiągnięcia w dziedzinie naukowej). Najważniejsze wyniki rozprawy doktorskiej zostały opublikowane w pracach: Ciałowicz B. (1992) Ekwifinalność w systemach półdynamicznych - definicja i własności, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 391, s. 5-20. Ciałowicz B., Malawski A. (1995) Równowaga ekonomiczna w ujęciu teorii gier, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 455, s. 31-41, ISSN 0208-7944. Mój wkład w autorstwo artykułu wynosił 50% i polegał na Andrzejem Malawskim). opracowaniu koncepcji (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim), definicji modelu (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim), udowodnieniu twierdzeń i własności, interpretacji wyników i sformułowaniu wniosków (wraz z profesorem Ciałowicz B. (1996) Struktura zmian innowacyjnych w systemie produkcji, Przegląd Statystyczny, Zeszyt 3-4, s.223-232, ISSN 0033-2372. Tematyka mojej rozprawy doktorskiej i przyjęty obszar badawczy rzutowały na dalszy zakres prowadzonej przeze mnie pracy naukowej. 4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki Po uzyskaniu stopnia doktora moje zainteresowania naukowe ewoluowały w kierunku nurtu neo-schumpeterowskiego, w którym głównym celem było rozwinięcia teorii rozwoju gospodarczego w ujęciu aksjomatycznym w kierunkach pomijanych w pracach Schumpetera 4 4 Schumpeter J. A. (1912) Die Theorie der wirtschaftlichen Entwicklung, Leipzig: Duncker & Humblot; (1934) English translations: The theory of economic development, Cambridge, MA: Harvard University Press and A Galaxy Book, New York, Oxford University Press; (1961) tłumaczenie polskie: Teoria Rozwoju gospodarczego PWN, Warszawa. Schumpeter J. A. (1942), Capitalism, Socialism and Democracy, New York and Harper, New York 1950, 3th enlarged edn., tłumaczenie w j. polskim: Kapitalizm, Socjalizm i Demokracja (1995) PWN, Warszawa. Schumpeter J. A. (1964), Business Cycles: A Theoretical, Historical, and Statistical Analysis of the Capitalist Process, McGraw - Hill, New York, London (1939), abr. edn., McGraw - Hill, New York. 5
Stąd jako moje osiągnięcie naukowe w myśl art.16 ust.2 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. 2016 r., poz. 882 ze zm. w Dz. U. z 2016 r. poz. 1311) pragnę wskazać jednotematyczny cykl publikacji zatytułowany: Formalne modelowanie ewolucji innowacyjnej w ujęciu neoschumpeterowskim. W skład cyklu wchodzą następujące prace (w kolejności chronologicznej): A.1. Ciałowicz B., Malawski A. (2011) The role of banks in the Schumpeterian innovative evolution an axiomatic set-up, rozdział w monografii: Catching up, Spillovers and Innovation Networks in a Schumpeterian Perspective, Springer-Verlag, 2011, s. 31-58. Mój wkład w autorstwo artykułu wynosił 50% i polegał na opracowaniu koncepcji (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim), definicji modelu (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim), udowodnieniu twierdzeń i własności, interpretacji wyników i sformułowaniu wniosków (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim). A.2. Ciałowicz B., Malawski A. (2013) Demand-driven Schumpeterian Innovative Evolution, rozdział w monografii: Innovative Economy as the Object of Investigation In Theoretical Economics, pod redakcją Andrzeja Malawskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, s. 34-65. Mój wkład w autorstwo artykułu wynosił 50% i polegał na opracowaniu koncepcji (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim), definicji modelu (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim), udowodnieniu twierdzeń i własności, interpretacji wyników i sformułowaniu wniosków (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim). A.3. Ciałowicz B. (2014) Phenomenon of Equifinality In The Innovative Development Of The Private Ownership Economy, w: Economic Modelling, ECMODE3142, s.1-5. A.4. Ciałowicz B. (2015) Analysis of consumer innovativeness in an axiomatic approach, w: Mathematical Economics, Wroclaw University of Economics, s. 21-32, ISSN 1733-9707, e- ISSN 2450-1131. 6
A.5. Ciałowicz B., Malawski A. (2017) Innovativeness of banks as a driver of social welfare an axiomatic analysis, Central European Journal of Economic Modelling and Econometrics, s. 97-112. Mój wkład w autorstwo artykułu wynosił 80% i polegał na opracowaniu koncepcji (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim), definicji modelu, udowodnieniu twierdzeń i własności, interpretacji wyników i sformułowaniu wniosków. A.6. Ciałowicz B. (2017) Demand sphere as a co-engine of Sustainable Development. European Journal of Sustainable Development, Volume 6, Issue 4, s.465-474. A.7. Ciałowicz B. (2018) Sfera popytowa w ewolucji innowacyjnej - ujęcie aksjomatyczne, monografia, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. W wyniku powyższych opracowań dostajemy spójną i jednolitą analizę ewolucji innowacyjnej w ujęciu matematycznym, uwzględniającą zagadnienia pominięte w pracach Schumpetera lub nie analizowane wcześniej w sposób formalny. Oryginalna wizja rozwoju gospodarczego Josepha Schumpetera stała się inspiracją dla wielu kontynuatorów jego oryginalnych idei. Pierwszą znaczącą pracą zaliczaną do nurtu neoschumpeterowskiego była praca Richarda R. Nelsona i Sydneya G. Wintera pt. An Evolutionary Theory of Economic Change 5, w której koncepcja Schumpetera została rozwinięta poprzez m.in.: a) respektowanie paradygmatu racjonalności ograniczonej (zob. np. Hayek 6, Alchian 7, Simon 8 ) oraz uchylenie podstawowych założeń ekonomii neoklasycznej, dotyczących maksymalizacji zysku oraz równowagi rynkowej, nieefektywnych w analizie dynamicznych procesów innowacyjnych, 5 Nelson R. R., Winter S. (1982), An Evolutionary Theory of Economic Change, Cambridge, MA, Belknap Press of Harvard University Press. 6 Hayek F. A. (1945) The Use of Knowledge in Society, American Economic Review, No. 4, s.519-530. 7 Alchian A. A. (1950) Uncertainty, Evolution and Economic Theory, The Journal of Political Economy, Vol 58, No. 3, s.211-221. 8 Simon H. A. (1947) Administrative Behavior: a Study of Decision-Making Processes in Administrative Organization, New York, NY: Macmillan. Simon H. A. (1957) Models of Man: Social and Rational- Mathematical Essays on Rational Human Behavior in a Social Setting, Wiley, New York. 7
b) odejście od analizy globalnych zmian innowacyjnych i skupienie się na procesach zachodzących w sferze mezo, co było niezgodne zarówno z tradycją neoklasyczną jak i keynsistowską, c) zastosowanie formalnych metod matematycznych do modelowania rozwoju gospodarczego. Inną znaczącą pozycją w tym nurcie była praca Evolutionary theories of economic and technological change, w której Saviotti i Metcalf 9 oprócz przedstawienia różnych teorii ewolucyjnych zwrócili uwagę na znaczenie różnorodności zachowań innowacyjnych firm, których celem nie zawsze jest optymalizacja działania w sensie neoklasycznym. Kolejną znaczącą pozycją w neo-schumpeterowskim nurcie badań była praca Jacoba Schmooklera 10 pt. Invention and economic growth, prezentująca odmienną od Schumpetera koncepcję zjawiska innowacji, jako jednego z aspektów życia gospodarczego, które z jednej strony jest pchane przez zmiany technologiczne, a z drugiej strony ciągnione przez popyt. Kryzysy gospodarcze obserwowane ostatnio potwierdziły tą teorię oraz spowodowały zwrócenie uwagi na znaczenie roli strony popytowej w kształtowaniu strategii innowacyjnej firm działających w intensywnie konkurencyjnym środowisku. W tym kontekście, celem moich badań była formalna analiza ewolucji innowacyjnej zgodnej z nurtem neo-schumpeterowskim, w języku teorii równowagi ogólnej Arrowa- Debreu. Ujęcie to jest nowatorskie ponieważ uwzględnia następujące aspekty, pominięte we wcześniejszych opracowaniach: 1. Rola sfery finansowej a w szczególności kredytów inwestycyjnych oraz pożyczek konsumenckich w rozwoju innowacyjnym. 2. Aktywny udział konsumentów w inicjowaniu zmian technologicznych oraz w procesie dyfuzji innowacji. 3. Zmiany innowacyjne w działalności banków oraz w sferze popytowej. Proponowana analiza ma więc charakter interdyscyplinarny, łącząc obszary teorii ogólnej równowagi ekonomicznej, neo-schumpeterowskiej teorii ewolucji, teorii popytu konsumenta oraz teorii finansów. Tematyka badawcza w naturalny sposób jest podzielona na dwa obszary: 1) Analiza roli banków w ewolucji innowacyjnej. 9 Saviotti P., Metcalf S. (1991) Evolutionary Theories of Economic and Technological Change. Present Status and Future Prospects, Harwood Academic Publishers. 10 Schmookler J. (1966), Invention and economic growth, Harvard University Press. 8
2) Analiza wzajemnego wpływu sfery popytowej oraz sfery podażowej w procesach innowacyjnych. Pierwszy obszar badawczy obejmuje aksjomatyzację działalności banków w procesie rozwoju innowacyjnego oraz analizę wpływu sfery finansowej na schumpeterowską ewolucję innowacyjną. Uważam, że jednym z moich najważniejszych osiągnięć związanych z tą tematyką jest publikacja (we współautorstwie) rozdziału pt. The role of banks in the Schumpeterian innovative evolution an axiomatic set-up, w monografii: Catching up, Spillovers and Innovation Networks in a Schumpeterian Perspective, wydanej przez wydawnictwo Springer- Verlag (praca A.1.). Głównym tematem tej pracy była aksjomatyczna analiza roli banków w ruchu okrężnym oraz rozwoju gospodarczym, ze szczególnym uwzględnieniem roli kredytu inwestycyjnego udzielanego producentom, jako źródła wprowadzanej innowacji w modelu ekonomii Debreu z pieniądzem w ujęciu statycznym i dynamicznym. Jednocześnie w pracy tej poruszona została tematyka drugiego obszaru badawczego, ponieważ omówione zostało zjawisko ruchu okrężnego w sferze konsumpcji danego modelu, a także poddany został analizie związek pomiędzy dwoma podstawowymi kategoriami życia gospodarczego, wyróżnionymi przez Schumpetera: ruchem okrężnym i rozwojem gospodarczym, co nie znalazło satysfakcjonującego rozwiązania w pracach Schumpetera. W szczególności wyprowadziłam warunki konieczne gwarantujące zachowanie kumulatywne w sferze konsumpcji, czyli nie pogarszanie się sytuacji konsumentów, w czasie rozwoju innowacyjnego całego systemu. Ponadto skonstruowałam odwzorowanie definiujące ewolucję innowacyjną danego modelu kontrolowaną przez banki. Aby zrealizować postawione cele badawcze statyczny model ekonomii Debreu z pieniądzem przedstawiłam w ujęciu dynamicznym, zgodnym z Schumpeterowską wizją ewolucji ekonomicznej, poprzez wykorzystanie dwóch narzędzi formalnych: ujęcia ewolucyjnego jako alternatywy głównego nurtu badań w ekonomii oraz jakościowej teorii układów dynamicznych jako narzędzia matematycznego, gdzie (quasi)-pół-dynamiczny system jest rozumiany, jako pół-grupa wielowartościowych transformacji w przestrzeni metrycznej. Kolejnym ważnym osiągnięcie w prezentowanym obszarze badawczym była publikacja w renomowanym czasopiśmie Journal of Economic Modelling (5-Year Impact Factor: 0.887) artykułu naukowego pt. (A.3.) Phenomenon of Equifinality In The Innovative Development Of The Private Ownership Economy. Zjawisko ekwifinalności rozumiane jest jako możliwość osiągania tego samego efektu końcowego dochodząc do niego różnymi drogami, niezależnie 9
od stanu początkowego. Analiza tego zjawiska ma szczególne znaczenie we współczesnym świecie, gdzie jednym z najważniejszych procesów ekonomicznych jest transformacja krajów post-komunistycznych tak, by zbliżyły się one do poziomu gospodarczego krajów najbardziej rozwiniętych. W pracy A.3. zdefiniowałam pojęcie ekwifinalności osiąganej w skończonym czasie, w innowacyjnym rozwoju gospodarczym systemu ekonomicznego kontrolowanym przez banki oraz przeprowadziłam analizę jego własności. Przedstawiłam też możliwe trajektorie rozwoju w przestrzeni metrycznej rozszerzeń innowacyjnych systemu ekonomicznego z własnością prywatną i z pieniądzem, dla których stanem docelowym jest rozszerzenie innowacyjne modelu narzucone na początku danego procesu. W analizie wykorzystałam aparat pojęciowy dynamicznej teorii równowagi ogólnej Arrowa-Debreu oraz teorii atraktorów. W pracy tej rozwój innowacyjny został opisany jako ciąg zmian kontrolowanych przez banki. Ponadto zaproponowana została koncepcja wpływu zjawiska ekwifinalności na rozwój gospodarczy. W szczególności opisałam możliwość osiągnięcia tego samego poziomu rozwoju innowacyjnego wychodząc z różnych stanów początkowych oraz poprzez różne drogi rozwoju. Ostatnim opracowaniem związanym z pierwszym obszarem badawczym jest artykuł pt. Innovativeness of Banks as a Driver of Social Welfare (A.5.). Praca ta zawiera formalne modelowanie zmian innowacyjnych w sferze finansowej ekonomii Debreu z pieniądzem, co wykracza poza rutynowe zachowanie banków, w którym nie uwzględnia się innowacyjnych strategii finansowych. Ponadto w opracowaniu tym przedstawiłam analizę wpływu zmian innowacyjnych sfery finansowej na sferę realną, a w szczególności ich wpływ na poprawą ogólnie pojętego dobrobytu społecznego. Głównym celem pracy było wykazanie, że banki charakteryzujące się pro-innowacyjną działalnością mogą zintensyfikować ewolucję innowacyjną oraz sformułowanie warunków koniecznych gwarantujących zachowanie zasad ruchu okrężnego w sferze popytowej przy innowacyjnych zmianach w zachowaniu banków. Nadrzędnym celem w opracowaniach związanych z drugim obszarem badawczym była formalna analiza wzajemnego oddziaływania na siebie sfery popytowej oraz sfery podażowej w procesach innowacyjnych. W schumpeterowskiej wizji rozwoju gospodarczego ewolucja ekonomiczna jest efektem działalności sfery podażowej, czyli przedsiębiorców, których innowacyjne plany produkcji, finansowane dzięki kredytom udzielanym przez banki, w konsekwencji wywołują zmiany strukturalne w całym systemie ekonomicznym. Konsumenci w tym procesie pełnią 10
bierną rolę, charakteryzują się rutynowymi zachowaniami, a jedyne zmiany w ich działalności są pochodną zmian w systemie produkcji. W takim ujęciu producenci poprzez wprowadzane innowacje wymuszają na konsumentach zmiany w ich preferencjach. Pominięcie aktywnej roli konsumentów w procesie rozwoju gospodarczego znalazło swoje odzwierciedlenie w formalnych ujęciach schumpeterowskiej teorii rozwoju gospodarczego 11. Jednocześnie, pomimo oryginalności i teoretycznego znaczenia ujęcia schumpeterowskiego, współczesna literatura coraz częściej porusza ideę ewolucji ekonomicznej jako kompleksowego procesu, w którym strona popytowa pełni ważną rolę poprzez aktywny udział w tym zjawisku 12. Nowoczesne ujęcie opiera się na następujących przesłankach: przede wszystkim popyt jest głównym źródłem mechanizmu selekcji, który nadaje kierunek zmianom ewolucyjnym, poza tym aktywność innowacyjna firm zależy od struktury oczekiwanego lub istniejącego popytu. W standardowym modelu Debreu ekonomia jest zdefiniowana w l-wymiarowej przestrzeni towarów i cen, na której działają producenci (firmy) i konsumenci. Każdego konsumenta charakteryzuje jego relacja preferencji indywidualnej, możliwości konsumpcyjne (zbiór konsumpcji) oraz zasób początkowy. Z kolei każdy producent charakteryzowany jest przez indywidualne możliwości technologiczne (zbiór produkcji). Dane te traktowane są jak egzogeniczne, które określają motywacje i możliwości wszystkich uczestników rynku. W modelu tym działalność producentów jest niezależna od wyborów dokonywanych przez konsumentów, choć mają oni udziały w zyskach. Zachowanie producentów sprowadza się do wyboru planu produkcji maksymalizującego zysk przy danym wektorze cen, czyli problemy związane z zarządzaniem firmą sprowadzają się do kalkulacji zysku. Jest to zgodne z teorią racjonalnego zachowania producentów, zgodnie z którą podejmując decyzję dotyczącą wyboru optymalnego planu działania dążą oni do zmaksymalizowania subiektywnej funkcji użyteczności oczekiwanej. Jednocześnie w modelu Debreu nie bierze się pod uwagę możliwości wpływu udziałowców na wybór optymalnego planu działania firmy, a co za tym idzie, nie bierze się pod uwagę czynników behawioralnych wpływających na niepewność w działalności producentów. 11 Zob. np.: Nelson R. R., Winter S. (1982), An Evolutionary Theory of Economic Change, Cambridge, MA, Belknap Press of Harvard University Press. 12 Andersen E. S. (2007), Innovation and demand; w: Elgar Companion to Neo-Schumpeterian Economics, Edward Elgar, Cheltenham, UK, Northampton, MA, USA. Aversi R., Dosi G., Fagiolo G., Meacci M., Olivetti C. (1999), Demand Dynamics with Socially Evolving Preferences, Industrial and Corporate Change, Vol. 8, nr 2, s. 353-408. Clark R. A., Goldsmith R. E. (2006), Interpersonal influence and consumer innovativeness; International Journal of Consumer Studies Volume 30, Issue 1, s. 34 43. Green K., Walsh V., Tomlinson M., McMeekin A. (2002), Innovation by Demand: interdisciplinary approaches to the study of demand and its role in innovation; Manchester University Press. 11
Zgodnie z przedstawionymi rozważaniami powstała potrzeba modyfikacji formalnego ujęcia schumpeterowskiej ewolucji innowacyjnej. Współczesna analiza procesu rozwoju gospodarczego narzuca potrzebę rozważania całościowego zjawiska ewolucji innowacyjnej w ten sposób, by uwzględniało ono możliwość ingerencji konsumentów w działalność producentów a jednym z głównych zagadnień jest jakościowa analiza wpływu potrzeb i preferencji konsumentów na innowacje. Problem wpływu sfery popytowej na rozwój innowacyjny całego systemu ekonomicznego podjęłam (ze współautorem) w pracy A.2. Jak już wcześniej zostało opisane, sukces innowacji opiera się na równowadze między popytem i podażą ze znaczącą rolą sfery finansowej. Jednym z głównych problemów jakościowego badania w jaki sposób potrzeby oraz preferencje konsumentów wpływają na innowacje jest uwzględnienie aktywnej roli konsumentów w ewolucji innowacyjnej nie tylko jako adaptatorów nowych produktów, ale również jako inicjatorów aktywności innowacyjnej poprzez udziały w firmach oraz działanie oparte na specyficznych pro-innowacyjnych relacjach preferencji. Punktem wyjścia był tutaj zmodyfikowany model ekonomii Debreu, w którym konsumenci będący współwłaścicielami firm charakteryzowani przez specyficzną podażową relacje preferencji, mają wpływ na wybór optymalnych planów producentów. Przedstawione przez nas podejście dało możliwość zdefiniowania innowacyjnych planów produkcji, a następnie wprowadzenie proinnowacyjnych relacji preferencji konsumentów oraz 12 analizę wpływu aktywnej roli konsumentów na rozszerzenie innowacyjne systemu produkcji. W szczególności wykazaliśmy, że jeśli działalność co najmniej jednego konsumenta-udziałowca opiera się na proinnowacyjnych relacjach preferencji, to przy określonych dodatkowych założeniach w danym modelu ekonomii zajdzie rozszerzenie innowacyjne. Ponadto w przestrzeni rozszerzeń innowacyjnych danego modelu wprowadziliśmy metrykę innowacyjną, co dało możliwość porównywania oraz klasyfikacji rozszerzeń innowacyjnych oraz wykazania, że proinnowacyjni konsumenci mają możliwość przyspieszenia i zintensyfikowania zmian innowacyjnych w całym systemie. W rezultacie udało się pokazać, że innowacyjne zmiany w zmodyfikowanym modelu Debreu są stymulowane przez sferę popytową. Kolejną ważną pozycją związaną z drugim obszarem badawczym jest Analysis of consumer innovativeness in an axiomatic approach (A.4.), w której przedstawiłam aksjomatyczną analizę zmian innowacyjnych w sferze konsumpcji z uwzględnieniem struktury zbioru konsumentów oraz struktury przestrzeni towarów w zmodyfikowanym modelu ekonomii Debreu z pieniądzem. W pracy tej wprowadziłam w sposób formalny pojęcie towaru innowacyjnego, co dało możliwość zdefiniowania pojęcia pro-innowacyjnych
relacji preferencji konsumentów w stosunku do towarów innowacyjnych, rozszerzenia innowacyjnego systemu konsumpcji oraz wprowadzenia pojęcia innowacyjnego planu konsumpcji. Następna praca pt. Demand sphere as a co-engine of Sustainable Development. (A.6.) dotyczy ważnego zagadnienia zrównoważonego rozwoju innowacyjnego oraz roli konsumentów w tym procesie 13. W rozwoju zrównoważonym istotnym czynnikiem są ekoinnowacje, wpływające na ograniczanie negatywnego oddziaływania działalności produkcyjnej na środowisko lub jego zapobieganie. Stąd głównym celem pracy było przedstawienie podstaw formalnej analizy procesu rozwoju zrównoważonego, opartego na eko-innowacjach, a także opisanie wpływu sfery popytowej na proces ich dyfuzji. W szczególności wykazałam, że konsumenci charakteryzujący się ekologicznymi preferencjami wpływają na trajektorie rozwoju gospodarczego, zmieniając je na bardziej korzystne dla środowiska. Ostatnią pozycję w podanym cyklu stanowi monografia pt. Sfera popytowa w ewolucji innowacyjnej - ujęcie aksjomatyczne (A.7.), będąca podsumowaniem mojego indywidualnego projektu naukowego realizowanego w latach 2015-2018 (NCN nr UMO- 2014/13/B/HS4/00552). Zasadniczym celem projektu była wieloaspektowa analiza roli sfery popytowej w rozwoju innowacyjnym, w szczególności wykazanie, że odpowiednio ukierunkowane rozwinięcie aparatu pojęciowego teorii równowagi ogólnej Arrowa-Debreu pozwala na uwzględnienie aktywnej roli konsumentów jako innowatorów. W trakcie jego realizacji podjęta została próba określenia współzależności pomiędzy zmianami innowacyjnymi w całej gospodarce a działalnością konsumentów w procesie innowacyjnego rozwoju gospodarczego. Przygotowanie tej pracy było okazją do zebrania oraz weryfikacji wyników uzyskanych w trakcie realizacji projektu. W efekcie część opublikowanych wcześniej definicji i twierdzeń została zmodyfikowana do postaci zgodnej z głównym celem opracowania. Ponadto dołączono nowe, niepublikowane elementy teorii, będące rozwinięciem lub uzupełnieniem wcześniejszych rozważań. W szczególności przedstawiony został wpływ rozwoju innowacyjnego na sytuację ogólną konsumentów w tym również jego związek z poziomem bezrobocia. Jednocześnie zaprezentowana została szczegółowa analiza wpływu 13 Zob. np.: Diaconu L., Popescu C. (2016). Human capital - a pillar of sustainable development. Empirical evidences from the EU states. European Journal of Sustainable Development, No. 5 (3), pp. 103-112. Green K., Morton B., New S. (2002). Greening organisations: purchasing, consumption and innovation. [in:] Innovation by demand, McMeekin A., Green K., Tomlison M., Walsh V., (eds.), Manchester University Press. 13
konsumentów na zmiany innowacyjne w całym systemie poprzez pro-innowacyjne relacje preferencji oraz kredyt konsumpcyjny. Podstawową metodą badawczą we wszystkich moich pracach jest metoda aksjomatyczna, polegająca na nadaniu danemu modelowi ekonomicznemu postaci aksjomatycznego systemu dedukcyjnego. Trzeba jednak zwrócić uwagę na fakt, że metoda ta bardzo rzadko występuje w polskiej literaturze ekonomicznej, ponieważ (Malawski 1999, s.10 14 ):...rozkwit i ekspansja metody aksjomatycznej w ekonomii dokonywały się w okresie, gdy żelazna kurtyna oddzielająca polską myśl ekonomiczną od światowej była najszczelniejsza. Obecne zaś otwarcie się polskiej ekonomii ma wyraźną orientację empiryczną i biznesową. Pierwsze prace ekonomiczne, w których główną metodą analizy była metoda aksjomatyczna dotyczyły teorii równowagi ogólnej (Zob. np. Walras 15, Wald 16, von Neumann 17 ). Zaproponowane w nich modele formalne stały się podstawą dalszych analiz i modyfikacji, które w rezultacie wykorzystane zostały do nadania teoriom ekonomicznym postaci aksjomatycznych systemów dedukcyjnych zbudowanych w języku matematyki. W takim ujęciu wyniki badań mają postać twierdzeń matematycznych interpretowanych w języku ekonomicznym, a każda argumentacja oparta jest na formalnej dedukcji. Warto zauważyć, że takie formalne ujęcie danego problemu ma wiele zalet, m.in.: stosowany język jest bardziej zwięzły i precyzyjny, można korzystać z bogactwa twierdzeń matematycznych, model formalny pozwala na badanie ogólnego przypadku n-wymiarowego, a opierając się na modelu formalnym można metodą dedukcyjną dowodzić twierdzeń, które trudno byłoby wyprowadzić indukcyjnie na podstawie istniejącego zasobu wiedzy. Jednocześnie aksjomatyczne podejście do problemów ekonomicznych wzbudza wiele kontrowersji a głównym zarzutem jest wyabstrahowanie teorii ze świata rzeczywistego. Należy jednak pamiętać, że modele formalne, chociaż nie opisują rzeczywistych systemów gospodarczych, pełnią rolę heurystyczną w badaniach empirycznych, gdyż poprzez uporządkowanie pojęć i twierdzeń nauki mogą one wskazać, jakie wielkości czy parametry ekonomiczne są istotne dla badanych współzależności i winny być obserwowane bądź 14 Malawski A. (1999), Metoda aksjomatyczna w ekonomii, Ossolineum, Wrocław. 15 Walras L. (1874), Elements d Economie Politique Pure, Lausanne, Corbaz. 16 Wald A. (1936), Uber einige Gleichungssysteme der okonomisches Wertlehre, Zeitschrift fur Nationalokonomie, vol.7, n.5; tłumaczenie w j. angielskim: On Some Systems of Equations of Mathematical Economics, Econometrica XIX (1951). 17 Neumann J. von (1955), Mathematical Foundations of Quantum Mechanics, Princeton. 14
mierzone, co w rezultacie pozwala na skonfrontowanie modelu formalnego z empirycznymi danymi. Formalne ujęcie ewolucji innowacyjnej przedstawione w moich pracach różni się od głównego nurtu nowoczesnego modelowania procesów innowacyjnych, ponieważ wykorzystuje teorio-mnogościowy i topologiczny aparat pojęciowy teorii równowagi ogólnej Walrasa, statyczny model ekonomii Debreu z własnością prywatną i pieniądzem, a także jakościową teorię systemów dynamicznych. Wyniki prac zgłoszonych do cyklu publikacji Formalne modelowanie ewolucji innowacyjnej w ujęciu neo-schumpeterowskim referowałam na następujących konferencjach międzynarodowych i krajowych: a) konferencje międzynarodowe: The 3 rd International Conference on Business, Management and Economics (ICBME), Cesme, Turcja, 2007, The 12th International Schumpeter Society Conference - Technological Innovation and Development, Rio de Janeiro, Brazylia, 2008, The 13th International Schumpeter Society Conference - Innovation, Organisation, Sustainability and Crises, Aalborg, Dania, 2010, The International Journal of Arts & Sciences (IJAS) Conference, Harvard University, Cambridge, USA, 2011, The 14th International Schumpeter Society Conference - The evolution of economic systems, through innovation, entrepreneurship and competitive processes, Brisbane, Australia, 2012, The 15th International Schumpeter Society Conference - Foundations of Economic Change - Behaviour, Interaction and Aggregate Outcomes, Jena, Niemcy, 2014, The Conference on Economic Design, Stambuł, Turcja, 2015, The 16th International Schumpeter Society Conference - Building Bridges, Montreal, Kanada, 2016, The 5th International Conference on Social Science and Business (ICSSB), Tokio, Japonia, 2016, The 5 th International Conference of Sustainable Development, Rzym, Włochy, 2017, The 17th International Schumpeter Society Conference - Innovation, Catch-up, and sustainable development, Seul, Korea Południowa, 2018, 15
b) konferencje krajowe: XXVII Ogólnopolska Konferencja Zastosowań Matematyki, IM PAN Zakopane, 1998, XXX Ogólnopolska Konferencja Zastosowań Matematyki, IM PAN Zakopane, 2001, XXXII Ogólnopolska Konferencja Zastosowań Matematyki, IM PAN Zakopane, 2003, XLVI Konferencja Statystyków, Ekonometryków i Matematyków Polski Południowej, Kroczyce, 2010, IV Ogólnopolska Konferencja Naukowa im. Profesora Aleksandra Zeliasia, Zakopane, 2010, IV Otwarte Seminarium Wydziału Informatyki i Gospodarki Elektronicznej: Wzrost Gospodarczy, Teoria, Rzeczywistość, Poznań, 2010, XLVII Konferencja Statystyków, Ekonometryków i Matematyków Polski Południowej, Osieczany, 2011, 50 Jubileuszowa Konferencja Statystyków, Ekonometryków i Matematyków Polski Południowej, Kraków, 2014, 51 Konferencja Statystyków, Ekonometryków i Matematyków Polski Południowej, Wojanów, 2015, V Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Matematyka i informatyka na usługach ekonomii, Poznań, 2015. 5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych po uzyskaniu stopnia doktora 5.1. Pozostałe kierunki naukowo-badawcze Pozostałe osiągnięcia w okresie po uzyskaniu stopnia doktora, które były wprowadzeniem, uzupełnieniem lub rozwinięciem głównego nurtu badań, można podzielić na trzy obszary badawcze: B. analiza rynków finansowych w ekonomii Debreu, C. modelowanie roli sfery popytowej w rozwoju innowacyjnym, D. wpływ imitacji oraz imitatorów w sferze produkcji na rozwój innowacyjny całego systemu. 16
Do dorobku związanego z pierwszym obszarem badawczym należą: B.1. Ciałowicz B. (1997) Zastosowania modeli Arrowa-Debreu w analizie rynków finansowych, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 483, s. 43-56, ISSN 0208-7944. B.2. Ciałowicz B. (1997) Analiza sfery bankowej w ujęciu statycznym w: XiV Seminarium ekonometryczne im. Profesora Zbigniewa Pawłowskiego. Materiały z XXXII Konferencji Statystyków, Ekonometryków i Matematyków Akademii Ekonomicznych Polski Południowej, Red. Aleksander Zeliaś, AE Kraków, s.109-114. B.3. Ciałowicz B., Malawski A. (2007) Credit as a source of innovations an axiomatic Schumpeterian approach materiały konferencyjne: The 3 rd International Conference on Business, Management and Economics. Mój wkład w autorstwo artykułu wynosił 50% i polegał na opracowaniu koncepcji (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim), definicji modelu (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim), udowodnieniu twierdzeń i własności, interpretacji wyników i sformułowaniu wniosków. B.4. Ciałowicz B. (2008) Wpływ banku na zmiany kumulatywne w sferze konsumpcji, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie nr 780, Wydawnictwo UEK w Krakowie, s.15-28. B.5. Ciałowicz B. (2008) Analiza funkcji użyteczności innowacyjnej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie nr 780, Wydawnictwo UEK w Krakowie, s.99-112. B.6. Ciałowicz B. (2010) Konstrukcja metrycznej przestrzeni rozszerzeń innowacyjnych ekonomii z własnością prywatną rozdział w monografii: Badania ekonometryczne w teorii i praktyce, pod. red. Andrzeja Stanisława Barczaka, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, s.205-219. Wstępnym etapem realizacji pierwszego obszaru badawczego była modyfikacja standardowego modelu ekonomii Debreu 18 (z własnością prywatną) poprzez rozszerzenie przestrzeni towarów o współrzędne reprezentujące wielopostaciowy pieniądz oraz 18 Debreu, G. (1959), Theory of Value, New York, Viley. 17
wprowadzenie do niego sfery bankowej, jako pośrednika pomiędzy producentami i konsumentami (B.1.). W modelu tym wyjściowa przestrzeń towarów została rozszerzona o dwa wymiary odpowiadające dwóm postaciom pieniądza: kredytom oraz oszczędnościom. W rezultacie powstał model ekonomii Debreu z pieniądzem, który stanowił podstawę dalszych badań nad wpływem sfery finansowej na rozwój innowacyjny całego systemu. Konstrukcja tego modelu przeprowadzona w pracy B.1. poprzedzona została zwięzłym przeglądem głównych kierunków wykorzystania modeli Arrowa-Debreu w analizie ekonomii pieniądza, a więc opisem modeli sekwencyjnych, stochastycznych, a także modeli z równowagą niewalrasowską. W drugim etapie w modelu ekonomii Debreu z pieniądzem poddałam analizie działalność banków, których rolą było dostarczanie kredytów i pożyczek zarówno konsumentom, jak i producentom 19, co dawało możliwość realizacji (finansowania) projektów innowacyjnych (praca B.2.). Tak więc w rozwoju innowacyjnym banki są pośrednikami pomiędzy sferą podażową a sferą popytową, ponieważ dostarczają producentom środki niezbędne do wprowadzenia innowacji, kreowane z oszczędności konsumentów. Taka działalność banków jest zgodna z teorią J. Schumpetera, który w swoich pracach opisał rozwój gospodarczy oparty na trzech podstawowych czynnikach: jego przyczynach (innowacjach), aktywnych uczestnikach (przedsiębiorcach) oraz narzędziu finansowym (kredycie inwestycyjnym). Skąd jednak biorą się oszczędności, jeśli nie występują one w danym systemie gospodarczym? Odpowiedź na to pytanie zawarłam w analizie działalności systemu bankowego w modelu ekonomii Debreu z pieniądzem w ujęciu dynamicznym, przeprowadzonej w artykule B.2. Rola sfery finansowej w tym modelu polega na pośrednictwie pomiędzy producentami, którzy chcą zrealizować nowe kombinacje czynników produkcji a resztą uczestników rynku. Przedsiębiorcy dzięki bankom otrzymują dobra ze społecznych zasobów (w postaci kredytów), zanim sami jeszcze ten zasób zasilą. W gospodarce statycznej istniejące środki pieniężne są stałe, natomiast w gospodarce dynamicznej banki są gotowe do zwiększenia globalnej podaży kredytu poprzez kreację pieniądza, który tylko częściowo ma pokrycie w zasobach banku 20. Oznacza to, że innowacje finansowane są poprzez banki, które nie tylko przesuwają istniejącą siłę nabywczą, ale ją również tworzą. Zgodnie z teorią Schumpetera taki mechanizm kreacji kredytu jest jednym z głównych wyróżników społeczeństwa kapitalistycznego. 19 Np. Kitchel D. (2016) A real and monetary analysis of capitalism, Journal of Evolutionary Economics, Volume 26 No. 2, pp.443-464. 20 Sharafeddine R. I., (2015), The Economic Power of Money Creation, Microeconomics and Macroeconomics, No. 3(3), s. 67-81. 18
Jak już wielokrotnie zostało wspomniane, zjawisko rozwoju gospodarczego opisywane przez Schumpetera jest nierozerwalnie związane z występowaniem innowacji. Ich realizacja wymaga posiadania przez przedsiębiorców niezbędnych do tego środków finansowych, które nie istniały w stanie statycznym, ponieważ stan równowagi oznacza pełne wykorzystanie czynników produkcji, co implikuje zerowy zysk. Oznacza to, że innowacje mogą być realizowane tylko poprzez kredyt. Obszerna analiza aksjomatyczna roli kredytu w rozwoju innowacyjnym została przedstawiona w pracy B.3., w której kredyt przedstawiony został jako narzędzie pomagające w rozwiązaniu podstawowego problemu, którym jest koordynacja aktywności podażowej i popytowej planowanej w różnych momentach czasowych (w czasie przeszłym i przyszłym) przez różnych uczestników rynku. Przejście od analizy statycznej do dynamicznej poprzez innowacje prowadzi do zaskakujących wniosków co do istoty i funkcji kredytu. Szczególna jego rola wynika z tego, że gospodarka w ruchu okrężnym nie wytwarza środków finansowych potrzebnych do wprowadzenia nowych kombinacji czynników produkcji, a przedsiębiorca nie musi być właścicielem kapitału by je wprowadzić. Jest to nowe spojrzenie na źródła i sposoby tworzenia kredytu i jego roli w rozwoju gospodarczym. W tym kontekście głównym celem pracy B.3. była analiza roli kredytu udzielanego producentom jako źródła innowacji w ujęciu statycznym i dynamicznym. W opracowaniu tym wykorzystany został skonstruowany wcześniej model ekonomii Debreu z pieniądzem. W pracy B.4. przeprowadzona została analiza wpływu działalności banków oraz zmian innowacyjnych w sferze produkcji na zmiany kumulatywne w sferze konsumpcji w ujęciu statycznym. Rozważania ograniczono do technologicznego rozszerzenia innowacyjnego, w którym nie zmieniał się wymiar przestrzeni towarów ani zbiór podmiotów gospodarczych. W pracy tej wykazałam, że zmiany innowacyjne w systemie produkcji z kredytem w szczególnych warunkach zachowują własność kumulatywności dla producentów nie będących innowatorami oraz powodują rozszerzenie kumulatywne w systemie konsumpcji z oszczędnościami. W artykule pt. Analiza funkcji użyteczności innowacyjnej (B.5) omówiona została aktywna rola banków w procesie rozwoju gospodarczego, polegająca na selekcji projektów innowacyjnych, zaproponowanych przez przedsiębiorców. Tym razem postawiony i rozwiązany został problem możliwości eliminacji przez banki przedsięwzięć nieopłacalnych lub zbyt ryzykownych w sytuacji, gdy udzielony kredyt ma służyć pokryciu kosztów wprowadzenia pewnej innowacji, co w rezultacie ma wpływ na rozwój innowacyjny całego 19
modelu 21. Stąd powstała potrzeba oceny innowacyjności danego przedsięwzięcia na podstawie obserwacji wskazanych czynników. Mamy tutaj do czynienia ze szczególnym rodzajem zarządzania innowacjami rozważanym w ujęciu podmiotowym, z punktu widzenia banku. Bank podejmując decyzję o udzieleniu lub odmowie kredytu, dokonuje pewnej oceny proponowanej innowacji (decyzja taka jest równoważna decyzji inwestycyjnej podejmowanej w warunkach niepewności), czyli przypisuje jej wartość specyficznej funkcji użyteczności. Zbudowanie formalnego modelu takiej funkcji jest bardzo trudne ze względu na mnogość determinantów pośrednio lub bezpośrednio wpływających na decyzje banku. Problemem jest również określenie dokładnej wielkości niektórych parametrów, jak na przykład poziomu ryzyka niepowodzenia danej innowacji. Zgodnie z powyższymi rozważaniami przedstawiona praca (B.5.) miała na celu opisanie roli sfery bankowej w selekcji projektów innowacyjnych na podstawie zdefiniowanej przykładowej funkcji użyteczności innowacyjnej, uwzględniającej najważniejsze czynniki brane pod uwagę przez bank przy podejmowaniu decyzji kredytowej. Praca B.6. jest rozwinięciem wcześniejszych opracowań dotyczących aktywnej roli banków w rozwoju innowacyjnym modelu ekonomii Debreu z pieniądzem, polegającej nie tylko na kreowaniu z oszczędności konsumentów nowej siły nabywczej w postaci kredytu ale również na selekcji projektów innowacyjnych. Banki najpierw podejmują decyzje o udzieleniu kredytu i o jego wysokości a następnie, w trakcie jego realizacji decydują, czy warto projekt kontynuować. Stąd powstała potrzeba porównania dwóch rozszerzeń innowacyjnych tego samego modelu ekonomii w danym momencie czasowym na podstawie elementów charakterystyki istotnych dla danego modelu. W tym kontekście głównym celem badawczym pracy B.6. była konstrukcja metrycznej przestrzeni rozszerzeń innowacyjnych ekonomii Debreu z pieniądzem. Pozwoliło to na wprowadzenie podziału logicznego w danej przestrzeni, co zostało wykorzystane przez sferę bankową do oceny zmian innowacyjnych danego modelu w podanych momentach czasowych (punktach kontrolnych). Zdefiniowana metryka innowacyjna umożliwiła wprowadzenie klasyfikacji jakościowej rozszerzeń innowacyjnych a w rezultacie opisanie rozwoju innowacyjnego jako ciągu zmian kontrolowanych przez banki. Analizę problemu związanego z rolą sfery popytowej w rozwoju innowacyjnym rozpoczęłam w 2011 i kontynuowałam realizując w latach 2015-2018 projekt naukowy Sfera 21 Caiani A., Godin A., Lucarelli S. (2014), Innovation and finance: a stock flow consistent analysis of great surges of development; Journal of Evolutionary economics, Volume 24, No. 2, s. 421-448. 20
konsumpcji jako jedna z sił napędowych zmian innowacyjnych w schumpeterowskiej ekonomii ewolucyjnej ujęcie aksjomatyczne (nr UMO-2014/13/B/HS4/00552). Do zbioru publikacji dotyczących drugiego obszaru badawczego (C) związanego z modelowaniem roli sfery popytowej w rozwoju innowacyjnym, należą (w układzie chronologicznym): C.1. Ciałowicz B., Malawski A. (2011) Ewolucja innowacyjna stymulowana popytem: ujęcie aksjomatyczne, rozdział w monografii: Osiągnięcia i perspektywy modelowania i prognozowania zjawisk społeczno-gospodarczych, pod red. Barbary Pawełek, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, s.27-37. Mój wkład w autorstwo artykułu wynosił 50% i polegał na Malawskim). opracowaniu koncepcji (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim), definicji modelu (wraz z profesorem Andrzejem Malawskim), udowodnieniu twierdzeń i własności, interpretacji wyników i sformułowaniu wniosków (wraz z profesorem Andrzejem C.2. Ciałowicz B., Malawski A. (2012) The role of households in the Schumpeterian innovative evolution an axiomatic set up, materiały konferencyjne: The 14th International Schumpeter Society Conference, Brisbane, Australia. C.3. Ciałowicz B. (2012) Rola kredytu konsumpcyjnego w rozwoju innowacyjnym - ujęcie aksjomatyczne, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie nr 895, Wydawnictwo UEK w Krakowie, s.89-101. C.4. Ciałowicz B. (2016) Innowacyjność konsumentów w procesie dyfuzji innowacji ujęcie aksjomatyczne, rozdział w monografii: Matematyka i Informatyka na Usługach Ekonomii, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, s.21-32. C.5. Ciałowicz B. (2016) Analiza roli kredytów konsumpcyjnych w procesie dyfuzji innowacji - ujęcie aksjomatyczne, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 9(957), Kraków, s.5-20, ISSN 1898-6447. Celem pracy naukowej C.1. było zdefiniowanie w standardowym modelu ekonomii Debreu z własnością prywatną relacji preferencji uwzględniającej plany produkcji. Dało to możliwość badania wpływu konsumentów-udziałowców na wybór optymalnych planów produkcji. W zmodyfikowanym modelu każdemu konsumentowi przypisana została 21
szczególna relacja preferencji związana z wyborem planu produkcyjnego, a jednocześnie oparta na jego preferencjach indywidualnych. Ponadto, w standardowym modelu ekonomii Debreu rola producenta polega na wyborze i realizacji optymalnych planów produkcji, podczas gdy w przedstawionej pracy zaproponowano rozdzielenie tych dwóch funkcji. Z jednej strony, konsumenci będący udziałowcami danej firmy są odpowiedzialni za wybór optymalnych planów produkcji na podstawie specyficznej podażowej relację preferencji, ale z drugiej strony producenci realizują wybrane optymalne plany wykorzystując dostępne technologie. Pokazano, że te dwa mechanizmy selekcji nie są równoważne, prowadząc do różnych rezultatów. Jest to związane z fundamentalnym problemem mechanizmu decyzyjnego producenta, tzn. kto jest odpowiedzialny za wybór i realizację optymalnego planu produkcji. Tym niemniej wykazane zostało, że przy pewnych założeniach, w szczególności dla preferencji monotonicznych, plan produkcji optymalny ze względu na zdefiniowaną relację preferencji jest jednocześnie planem maksymalizującym zysk. W materiałach konferencji C.2. zaprezentowane zostało rozwinięcie wcześniejszych rozważań dotyczących formalnego modelowania roli sfery popytowej w rozwoju ekonomicznym. W szczególności, przedstawiona została analiza roli gospodarstw domowych w innowacyjnym rozwoju oraz wykazane zostało, że konsumenci odgrywają aktywną rolę w ewolucji innowacyjnej nie tylko jako odbiorcy i użytkownicy nowych towarów, ale również jako inicjatorzy aktywności innowacyjnej, poprzez współudział w firmach oraz w oparciu o specyficzną pro-innowacyjna podażową relację preferencji. W pracy C.3. omówiona została rola kredytu konsumpcyjnego w procesie rozwoju innowacyjnego. Zagadnienie to ma związek z tym, że w rzeczywistości popyt ma wpływ na kierunek zmian ewolucyjnych poprzez zjawisko konsumpcjonizmu, nierozerwalnie związanego z kredytem. Stąd powstała potrzeba wprowadzenia kredytu konsumpcyjnego w formalnym ujęciu innowacyjnego rozwoju gospodarczego. W tym kontekście celem przedstawionej pracy była modyfikacja modelu ekonomii Debreu z pieniądzem, uwzględniająca możliwość udzielania konsumentom kredytów konsumpcyjnych, a także możliwość ich ingerencji w działalność producentów i banków. Jednocześnie powstała potrzeba formalnego zapisu związków pomiędzy występowaniem kredytów konsumpcyjnych a jakością zmian innowacyjnych w rozważanym modelu. W szczególności wykazałam, że proinnowacyjnie zorientowani konsumenci, wyposażeni w kredyt konsumpcyjny, mają możliwość wpływu na wybór innowacyjnych planów produkcji, a jednocześnie mogą zrealizować plany konsumpcji, niedostępne dla nich bez kredytu, wzmacniając tym dynamikę innowacyjną. 22