Kształtowanie rozwoju turystyki a strategia i polityka regionalna

HĄCIA Ewa 1 Kształtowanie rozwoju turystyki a strategia i polityka regionalna WSTĘP Turystyka jest silne powiązana z innymi sektorami gospodarki regionalnej i narodowej. Odpowiednia polityka turystyczna zintegrowana z polityką regionalną powinna wspierać rozwój regionu turystycznego we wszystkich jego aspektach. Dzięki określeniu miejsca turystyki w strukturze gospodarki regionalnej i lokalnej, poprzez uwzględnienie w strategii oraz polityce rozwoju, możliwe jest kreowanie tego rozwoju. Specyfika sektora determinuje odpowiednie uwarunkowania jego rozwoju. Celem artykułu jest przedstawienie zagadnienia planowania strategicznego w procesie kształtowania rozwoju turystyki. Strategia rozwoju traktowana jest jako istotny instrument polityki regionalnej, ściśle powiązanej z polityką sektorową, w tym turystyczną, której elementem jest strategia rozwoju turystyki. Polityka turystyczna jest uzależniona między innymi od stopnia rozwoju i potencjału turystycznego regionu. Natomiast realizacja polityki turystycznej skutecznie kształtuje rozwój turystyki. 1. STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO JAKO INSTRUMENT POLITYKI REGIONALNEJ Prowadzenie polityki regionalnej wymaga podejmowania wielu decyzji, których ranga i charakter czasowy może być różny. Ze względu na to można wyróżnić politykę regionalną perspektywiczną (strategiczną) i bieżącą (krótkookresową). Odzwierciedleniem pierwszej z nich są regionalne strategie rozwoju oraz inne dokumenty planistyczne o charakterze strategicznym. Realizacja polityki bieżącej polega na podejmowaniu decyzji operacyjnych i wykonywaniu zadań w ramach planów szczegółowych [3, s. 202]. Taki charakter ma różnego rodzaju, ściśle powiązana ze sobą, polityka sektorowa, która dotyczy wąskich sfer rozwoju regionu. Realizacja polityki regionalnej wymaga działania według pewnego algorytmu. Stanowi go opracowany zbiór działań, uporządkowanych w czasie, prowadzących do osiągnięcia postawionych celów. Czyli jest przepisem co należy zrobić, w jakiej kolejności oraz za pomocą jakich środków, aby uzyskać założone efekty. Prowadzenie polityki regionalnej, poza wyznaczaniem celów i formułowaniem sposobów ich realizacji, wymaga dysponowania niezbędnymi narzędziami. Potrzebny jest cały system instrumentów, aby możliwe było dążenie do realizacji celów sformułowanych w planach. Instrumenty (narzędzia) są to prawem określone i dostępne możliwości, w wyniku których może nastąpić osiągnięcie założonych celów (efektów) [3, s. 206]. Stosowanie konkretnego instrumentu ma spowodować zmianę, zgodną z założonym celem. Dobra znajomość stosowanych instrumentów oraz ich wzajemnych zależności jest niezbędna w formułowaniu polityki regionalnej. Niezwykle ważne jest umiejętne przewidywanie efektów zastosowania konkretnego narzędzia. Zależności występujące między instrumentami warunkują również kolejność i zakres ich stosowania. Skuteczne prowadzenie polityki regionalnej wymaga dużego nakładu pracy na każdym etapie działania. Począwszy od odpowiedniego wyznaczenia jej celów, poprzez sprecyzowanie sposobów ich osiągania, do dobrania odpowiednich narzędzi. Wymaga to podjęcia wielu niełatwych decyzji. Ważne jest, aby każdy etap tego procesu był odpowiednio dopasowany do potencjału danego regionu. 1 Akademia Morska w Szczecinie, Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Transportu, Instytut Zarządzania Transportem, Zakład Organizacji i Zarządzania, e-mail: ehacia@op.pl 2332

Istnieje silny związek pomiędzy polityką regionalną a programowaniem rozwoju. Integralną częścią polityki regionalnej jest programowanie rozwoju regionalnego. Nie można programować rozwoju w sposób skuteczny bez odpowiednio dopracowanych elementów polityki. Natomiast istnienie programu ułatwia realizację zbioru działań podporządkowanych najważniejszym strategicznym celom rozwoju regionu, zgodnie z polityką. Programowanie regionalne, będące formą przewidywania i narzędziem aktywnego kształtowania przyszłości oraz polityki rozwoju regionalnego, odgrywa ważną rolę w konstruowaniu i realizacji celów strategicznych. Ogólnie sprowadzają się one do minimalizacji ewentualnych negatywnych następstw oraz maksymalizacji sprzyjających uwarunkowań rozwoju. Programowanie określane jest jako proces formułowania i kreowania koncepcji rozwoju, z wyznaczeniem kolejnych jego stanów, opierający się na metodzie, która jest sposobem przejścia od informacji o przeszłości, przez analizę stanu, do możliwych scenariuszy rozwojowych w przyszłości [22, s. 14]. Strategia rozwoju regionalnego traktowana jest jako istotny instrument polityki regionalnej, szczególnie tej długookresowej (strategicznej). Działania w zakresie przygotowywania, wdrażania i aktualizacji strategii regionalnych są bezpośrednio związane z prowadzeniem polityki regionalnej, a także zarządzaniem regionem. Niezwykle ważne jest, aby w procesie tworzenia strategii zostały uwzględnione atuty i potencjał rozwojowy danego regionu. Zarządzanie regionem wiąże się z podejmowaniem ciągu decyzji i przedsięwzięć wzajemnie ze sobą powiązanych i zależnych, zmierzających do osiągnięcia założonych celów [19, s. 144]. Działania te mają zapewnić skuteczność i efektywność funkcjonowania również innych podmiotów poprzez kształtowanie ich zachowań. Jest to podejście aktywne i kreatywne, w przeciwieństwie do samego administrowania. Proces zarządzania regionem o charakterze innowacyjnym ściśle wiąże się z prowadzeniem aktywnej polityki regionalnej, co w rezultacie powinno stymulować jego rozwój. Niezbędne jest odpowiednio zorganizowane działanie wynikające z długookresowych (strategicznych) ustaleń, permanentnie aktualizowanych na podstawie zmieniających się warunków wewnętrznych i zewnętrznych. Zasadnicze znaczenie w procesie zarządzania regionem odgrywa planowanie strategiczne. A. Klasik twierdzi, że planowanie jest najbardziej naturalnym sposobem uczenia się, a podmiot planujący, dokonując ciągłej aktualizacji obrazu obiektu planowania, wzbogaca zasób posiadanej wiedzy [8, s. 29]. Opracowanie planu strategicznego oraz działanie według jego założeń stanowi podstawę zarządzania strategicznego, stosowanego w jednostkach samorządu terytorialnego [19, s. 153]. Szczegółowy opis planowania strategicznego w odniesieniu do rozwoju regionalnego, z podziałem na sześć etapów, przedstawiono na rysunku 1. Podejście strategiczne w programowaniu rozwoju regionalnego nawiązuje do stosowania metod analizy strategicznej w ocenie uwarunkowań, konstruowaniu celów i wyznaczaniu ścieżek rozwojowych. Przedmiotem analizy strategicznej, w wyniku której powstaje regionalna strategia rozwoju jest region w sensie administracyjnym w Polsce najczęściej województwo. Na szczeblu lokalnym w ramach planowania strategicznego tworzone są strategie rozwoju powiatu i gminy, a także miasta. Strategia rozwoju regionalnego jest projektem gospodarczych i społecznych zmian, wskazującym cele rozwoju oraz siły sprawcze, środki, narzędzia, instrumenty i mechanizmy ich realizacji [21, s. 9 10]. Stanowi jakościową koncepcję przyszłości, czyli zbiór celów i zadań oraz głównych przedsięwzięć organizacyjnych, mających powiązanie z odpowiednimi zasobami, sekwencją decyzji, środkami i innymi wysiłkami w dążeniu do jej realizacji [18, s. 104]. Strategia, jako forma planowania rozwoju regionu, określa działania w ramach prowadzonej polityki rozwoju regionalnego. Wskazuje zasady zintegrowanego zarządzania rozwojem w długim okresie, co ułatwia podejmowanie decyzji również bieżących w odniesieniu do aktualnych uwarunkowań oraz wiedzy o możliwych skutkach w przyszłości [26, s. 105]. W innych definicjach strategii podkreślane jest również to, że jest ona rodzajem kompromisu porozumieniem głównych sił co do kierunku rozwoju regionu [12, s. 97]. Proces tworzenia strategii ma charakter zarówno intelektualny, jak i polityczny [10, s. 12]. Powinien przebiegać w warunkach partnerstwa, angażując poza władzami regionalnymi również przedstawicieli biznesu, kluczowych instytucji, aktywnych mieszkańców, ekspertów i naukowców. 2333

Dokument, mający szansę realizacji powinien być wynikiem współpracy i wymiany poglądów pomiędzy uczestnikami życia gospodarczego, politycznego i społecznego regionu [20, s. 80]. Etap 1: Ocena przebiegu procesów rozwojowych w przeszłości (zbieranie i analiza danych wyjściowych) Etap 2: Rozpoznanie głównych trendów rozwojowych regionalnych podmiotów z punktu widzenia ich silnych i słabych stron na tle otoczenia zewnętrznego (międzynarodowego, krajowego, porównywalnych jednostek terytorialnych) Etap 3: Analiza szans i zagrożeń rozwojowych tkwiących w otoczeniu oraz silnych i słabych stron danej jednostki terytorialnej (analiza SWOT) Etap 4: Formułowanie ogólnego zestawu celów rozwojowych i alternatywnych strategii rozwoju regionu Etap 5: Przygotowanie planu wdrażania strategii realizacyjnych Etap 6: Ponowna analiza pojawiających się problemów w porównaniu z ujętymi w planie rozwiązaniami (strategiami) realizacyjnymi Rys. 1. Etapy strategicznego planowania rozwoju regionalnego [2, s. 112] Strategia rozwoju regionu powinna być dokumentem zintegrowanym i wewnętrznie zgodnym. Treści znajdujące się w kolejnych jej częściach muszą być logicznie ze sobą powiązane [11, s. 180]. Poza tym nie mogą być sprzeczne z zapisami strategii wyższego szczebla, jak strategii rozwoju kraju, krajowej strategii rozwoju regionalnego, odpowiednich strategii ponadregionalnych, zgodnie z ustawą o samorządzie województwa (art. 11, ust. 1d) [24]. Zasada spójności i niesprzeczności musi być zachowana również w odniesieniu do sektorowych strategii i programów wojewódzkich oraz planów przestrzennego zagospodarowania. Bezpośrednimi beneficjentami strategii rozwoju regionalnego są: organizacje gospodarcze, małe i średnie przedsiębiorstwa, inwestorzy, samorządy lokalne, gminy i powiaty, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia i ruchy społeczne, instytucje handlowe i finansowe, pośredniczące oraz transferujące wiedzę i umiejętności [9, s. 122]. Posiadanie przez region strategii jego rozwoju jest obowiązkiem ustawowym. Jednocześnie jest warunkiem koniecznym w ubieganiu się o środki unijne, przeznaczane na finansowanie rozwoju. Jedna z zasad organizacji polityki regionalnej UE zasada programowania obliguje państwa członkowskie do sporządzania zintegrowanych programów rozwoju. Zgodnie z nimi przyznawane jest wsparcie unijne. Ma to zapewnić wieloletnią stabilność priorytetów i środków realizacji polityki regionalnej. 2. KSZTAŁTOWANIE ROZWOJU TURYSTYKI Wpływ turystyki na rozwój gospodarczy regionów ma charakter wieloaspektowy. Na obszarach recepcji turystycznej dochodzi do wielu przemian, które są stymulowane rozwojem funkcji turystycznej regionu. Wiedza na temat źródeł oraz umiejętność przewidywania konsekwencji tego 2334

oddziaływania mogą być kluczowe w rozwoju regionu atrakcyjnego turystycznie. Natomiast odpowiednie kształtowanie rozwoju turystyki, uwzględniające tę wiedzę i umiejętność, pozwala na minimalizację negatywnych oraz maksymalizację pozytywnych skutków jej wpływu na rozwój regionu. Istotne jest również określenie znaczenia i potencjału rozwojowego turystyki w celu uniknięcia sytuacji przecenienia lub niedocenienia jej roli w regionie. W tabeli 1 wskazano pozytywne i negatywne aspekty wpływu turystyki na gospodarkę regionu. Tab. 1. Wpływ turystyki na gospodarkę regionu [14, s. 77] Rozwój turystyki Wpływ pozytywny - napływ środków pieniężnych - wzrost zatrudnienia i rozwój przedsiębiorczości - stymulacja inwestycji i napływ kapitału - rozbudowa infrastruktury technicznej, komunikacyjnej i społecznej - atrakcyjny wizerunek regionu Wpływ negatywny - wzrost cen - hamowanie rozwoju innych rodzajów aktywności gospodarczej koszt alternatywy rozwoju - przeinwestowanie, przeciążenie infrastruktury, komercjalizacja - ryzyko rozwoju zależnego Ze względu na niejednorodność i wieloaspektowość turystyki, jej rozwój wymaga szczegółowego planowania. Przed przystąpieniem do tworzenia dokumentu o charakterze strategicznym istotne jest rozstrzygnięcie kwestii, czy uznać rozwój turystyki za na tyle ważny, żeby poświęcić mu odrębne opracowanie. Innym rozwiązaniem jest uwzględnienie roli turystyki w ogólnej koncepcji rozwoju regionu. Oba podejścia mają zwolenników i przeciwników. A. Niezgoda jest przeciwna traktowaniu rozwoju turystyki indywidualnie, ponieważ musi on być spójny z całą koncepcją rozwoju regionu. Twierdzi również, że turystyka powinna być wkomponowana w całość działalności gospodarczej danej jednostki terytorialnej odpowiednio do stopnia jej rozwoju. W przypadku uznania jej za dziedzinę priorytetową może dojść do pewnego podporządkowania innych sfer działalności realizacji funkcji turystycznej [15, s. 227]. Mimo słuszności tej opinii w praktyce sytuacja wygląda inaczej. Powstaje wiele opracowań traktujących turystykę jako odrębny sektor, a dodatkowo dotyczą jednostek na różnym szczeblu administracyjnym. Przesłankami takiego podejścia do planowania rozwoju turystyki jest wielkość jednostki terytorialnej oraz stopień rozwoju funkcji turystycznej, co przedkłada się na liczbę problemów z tym związanych. Zwolennicy tworzenia odrębnego opracowania dotyczącego rozwoju turystyki podkreślają fakt, że regiony turystyczne rzadko pokrywają się z granicami administracyjnymi. Często składają się z kilku gmin lub powiatów, zajmując tylko część województwa. Powoduje to jednak powstawanie wielu dokumentów, które mogłyby pozostawać w sprzeczności. Problem ten rozwiązano przez przepisy unijne, które nakazują spójność i niesprzeczność wszelkich dokumentów strategicznych z opracowaniami wyższego szczebla, w tym także strategii sektorowych, programów wojewódzkich i planów przestrzennego zagospodarowania. Planowanie rozwoju turystyki, w ramach zarządzania regionem, powinno opierać się na koncepcji zarządzania strategicznego. Podstawą takiego podejścia jest planowanie strategiczne, w tym proces tworzenia i realizacji strategii. Proces ten może przebiegać według etapów przedstawionych na rysunku 1. Strategia rozwoju turystyki jest długofalową koncepcją kształtowania funkcji turystycznej w regionie, wyznaczającą ogólne kierunki i uporządkowane priorytety rozwojowe oraz określającą sposoby i narzędzia ich realizacji [14, s. 155]. Dokument ten powinien być punktem wyjścia wszelkich działań w zakresie turystyki. Uogólniając, strategia polega na określeniu pożądanego stanu przyszłego i odpowiednich sposobów jego urzeczywistnienia, a jej brak może powodować przypadkowość decyzji podejmowanych przez podmioty kształtujące rozwój turystyki [5, s. 396]. W praktyce występują różne nazwy dokumentów o charakterze strategicznym, np. program rozwojowy, koncepcja rozwoju, plan działania, biała księga, plan strategiczny. Jednakże określenie strategia nadaje wagę opracowaniu. Rozwój turystyki w regionie jest determinowany koncepcjami rozwojowymi, a także decyzjami strategicznymi podejmowanymi na różnym szczeblu. Dlatego tworzenie wieloletnich strategii, 2335

uwzględniających silne i słabe strony gospodarki turystycznej, a także jej powiązania z innymi sektorami, jest ważnym czynnikiem rozwoju regionu. Według G. Gołembskiego celem tworzenia strategii jest wypracowanie i wykreowanie w świadomości turystów swoistej unikatowości produktu turystycznego regionu [5, s. 396]. Osiągniecie takiego stanu powoduje wzrost liczby turystów (oraz ich wydatków) w danym regionie, na co wskazuje A. Pawlicz twierdząc, że jest to również cel formułowania strategii, który można rozpisać na następujące cele szczegółowe: [17, s. 84] koordynacja działań wszystkich podmiotów zainteresowanych rozwojem turystyki w regionie, inwentaryzacja obszarowego produktu turystycznego, uwzględnienie interesów społeczności lokalnej oraz środowiska naturalnego w procesie planowania kształtowania produktu turystycznego oraz działań marketingowych, ocena stanu działań marketingowych oraz percepcji produktu przez potencjalnych odbiorców, wypracowanie wizji, misji oraz ramowego planu działań marketingowych na okres obowiązywania strategii, wypracowanie spójnego wizerunku regionu, opracowanie instrumentów ewaluacji postępów we wdrażaniu strategii. G. Gołembski uzupełnia zbiór wymienionych przesłanek tworzenia dokumentu strategicznego w zakresie rozwoju turystyki o: skupienie uwagi na priorytetach, podniesienie rangi zagadnień związanych z turystyką i aspektów polityki regionalnej, dostarczenie argumentów przetargowych w procesie poszukiwania zewnętrznego wsparcia [6, s. 274]. Strategia rozwoju traktowana jest jako istotny instrument polityki regionalnej, ściśle powiązanej z polityką sektorową, w tym turystyczną, której elementem jest strategia rozwoju turystyki. Polityka turystyczna, jako polityka sektorowa, ma za zadanie kształtowanie optymalnych rozmiarów i struktury ruchu turystycznego z zastosowaniem praw ekonomicznych w sferze gospodarki turystycznej oraz koordynację rozwoju turystyki z uwzględnieniem różnorodności jej związków z innymi sferami funkcjonowania kraju [23, s. 159]. Realizację tego zadania zapewnia zespół przepisów, zasad, wytycznych, dyrektyw oraz celów rozwojowych i strategii, tworzących ramy podejmowania grupowych i indywidualnych decyzji, co również określa się mianem polityki turystycznej [13, s. 203]. Wieloaspektowość turystyki została pokreślona w następującej definicji sformułowanej przez S. Wodejko: polityka turystyczna jest to działalność polegającą na określaniu celów ekonomicznych, politycznych, społecznych i kulturalnych związanych z rozwojem turystyki, uzyskiwaniu wszechstronnych pozytywnych efektów wynikających z istnienia popytu i podaży, dążeniu do zaspokojenia potrzeb społecznych w zakresie uprawiania turystyki i precyzowaniu niezbędnych środków [25, s. 170]. Kształt polityki turystycznej jest uzależniony od wielu czynników. Wśród nich można wyróżnić między innymi stopień rozwoju turystycznego, potencjał turystyczny, świadomość korzyści płynących z turystyki, środki finansowe przeznaczone na rozwój turystyki, przychylność władz państwowych i regionalnych. A. Panasiuk twierdzi, że sektor turystyczny nie jest w stanie rozwijać się samodzielnie bez pomocy państwa, ponieważ wykorzystuje infrastrukturę ogólną kraju, nakłady na inwestycje turystyczne, a także wpływa na tworzenie norm prawnych usprawniających i porządkujących jego system organizacji [16, s. 140]. Realizacja skutecznej polityki turystycznej, a w jej ramach kształtowanie rozwoju turystyki, powinno prowadzić do racjonalnego wykorzystania walorów turystycznych, a także istniejącej koniunktury w tym sektorze. Na podstawie informacji opublikowanych przez Światową Organizację Turystyki (UNWTO), po wyraźnym spadku w kryzysowym 2009 r., światowa turystyka charakteryzowała się wysokim tempem wzrostu w latach 2010 2013. W 2013 r. nastąpił wzrost liczby przyjazdów turystów zagranicznych na świecie o 5% w odniesieniu do 2012 r. Aż 52% tej liczby stanowili turyści przyjeżdżający do Europy [1]. Statystyki te potwierdzają zasadność starań Komisji Europejskiej w tworzeniu politycznych ram europejskiego sektora turystycznego. Syntezę powodów traktowania turystyki jako 2336

istotnego czynnika w rozwoju europejskich regionów stanowił komunikat Komisji Europejskiej [4], w którym przedstawiono Europę jako najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie. Obecnie (do połowy marca 2014 r.) trwają konsultacje społeczne dotyczące turystyki, zainicjowane przez Komisję Europejską. Zostały one podzielone na dwie części. Pierwsza z nich to konsultacje w sprawie przyszłości turystyki europejskiej. Celem jest lepsza identyfikacja wyzwań i zagrożeń, przed którymi stoi turystyka europejska oraz przegląd działań zaplanowanych w komunikacie Europa najpopularniejszy kierunek. Drugą część stanowią konsultacje ram prawnych i administracyjnych w turystyce, których celem jest określenie unijnych, krajowych, regionalnych i lokalnych obszarów, które wymagają dalszego wsparcia w zmniejszaniu obciążeń dla małych i średnich przedsiębiorstw, a także dla miejscowości turystycznych i turystów odwiedzających poszczególne kraje. Oba formularze zostały umieszczone na stronach internetowych Komisji Europejskiej, gdzie mogą zostać wypełnione i przesłane z zachowaniem terminu 15.03.2014 r. [27, 22.01.2014 r.]. Zainteresowanie turystów Europą nie omija również Polski. Coraz więcej miejsc w Polsce jest uznawanych za atrakcyjne turystycznie. Potwierdzają to różnego rodzaju wyróżnienia, do których można między innymi zaliczyć: znalezienie się dwóch polskich miast na liście 10 najbardziej atrakcyjnych destynacji konferencyjnych w Europie Południowo-Wschodniej w 2013 r. (Krakowa na 5 i Gdańska na 9 pozycji) [27, 23.01.2014 r.], wyróżnienie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego za innowacje w turystyce w kategorii Innowacje w polityce publicznej i zarządzaniu, przyznane przez Światową Organizację Turystyki UNWTO [27, 23.01.2014 r.], zwycięstwo Krakowa w konkursie holenderskiego portalu turystycznego na najlepsze europejskie miasto dla turystów w 2014 r. (w 2011 r. w tym samych konkursie zajął drugie miejsce) [27, 16.01.2014 r.], zwycięstwo Przemyśla w konkursie na najlepszą europejską destynację turystyczną w 2013 r. [27, 29.04.2013 r.]. Wymienione wyróżnienia potwierdzają zainteresowanie turystów zagranicznych Polską, a z drugiej strony są źródłem informacji i zachętą do odwiedzenia naszego kraju. 3. STRATEGIA ROZWOJU TURYSTYKI W POLSCE W Polsce realizacją polityki państwa w zakresie turystyki zajmuje się Departament Turystyki, będący w strukturze organizacyjnej Ministerstwa Sportu i Turystyki. Odpowiada za programowanie rozwoju i kształtowanie mechanizmów prawno-ekonomicznych turystyki, wyznacza kierunki i priorytety oraz sprawuje nadzór nad realizacją zadań z zakresu promocji turystyki na rynku krajowym i zagranicznym. Obecnie obowiązującym dokumentem rządowym o charakterze strategicznym w zakresie turystyki jest opracowanie pt. Kierunki rozwoju turystyki do 2015 r., przyjęte przez Radę Ministrów w 2008 r. (wcześniej obowiązywała Strategia rozwoju turystyki w latach 2001 2006. Rządowy program wsparcia rozwoju turystyki w latach 2001 2006 ). W celu koordynacji działań wyznaczonych w dokumencie powołano, zarządzaniem Prezesa Rady Ministrów, tzw. Międzyresortowy zespół do spraw koordynacji zadań Rządu określonych w Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 r. Od 2009 r. corocznie zespół ten publikuje informację o wykonanych zadaniach, związanych z realizacją dokumentu strategicznego. Jest to dość szczegółowe sprawozdanie wszystkich członków zespołu (przedstawicieli niemal wszystkich ministerstw) ze zrealizowanych działań, mających wpływ na rozwój turystyki. Przesłanką powołania międzyresortowego zespołu było zapewnienie skutecznej realizacji polityki turystycznej państwa, a także interdyscyplinarność i wielopłaszczyznowość problematyki rozwoju turystyki. 2337

Główne cele (tzw. cele wiodące) rozwoju turystyki sformułowano jako:[7, s. 46] 1. Wzrost znaczenia ekonomicznego turystyki w rozwoju gospodarczym kraju, 2. Wzrost jakości środowiska i życia mieszkańców, 3. Współpraca oraz integracja na rzecz turystyki i jej otoczenia w wymiarze społecznym, przestrzennym i ekonomicznym. Realizacja celów zawartych w Kierunkach rozwoju została zaplanowana na dwóch poziomach. Pierwszy poziom stanowią zadania realizowane przez wspomniany już zespół międzyresortowy, natomiast drugi to działania rekomendowane wszystkim podmiotom zaangażowanym w rozwój turystyki. Cztery obszary priorytetowe wraz z celami operacyjnymi realizacji działań na drugim poziomie, zgodne z założeniami obowiązującego rządowego dokumentu strategicznego przedstawiono na rysunku 2. W dokumencie w ramach celów operacyjnych zostały sformułowane szczegółowe działania. OBSZAR PRIORYTETOWY 1 Produkt turystyczny o wysokiej konkurencyjności Cele operacyjne obszaru 1 1. Kreowanie i rozwój konkurencyjnych produktów turystycznych 2. Rozwój infrastruktury turystycznej 3. Integracja produktów i oferty turystycznej regionów 4. Rozwój przedsiębiorczości i działalności organizacji w dziedzinie turystyki 5. Rozwój wiodących typów turystyki OBSZAR PRIORYTETOWY 2 Rozwój zasobów ludzkich na rzecz rozwoju turystyki Cele operacyjne obszaru 2 1. Przygotowanie kadr operacyjnych gospodarki turystycznej 2. Rozwój edukacji turystycznej i turystyki społecznej 3. Monitorowanie potrzeb branży turystycznej w zakresie kadr zawodowych OBSZAR PRIORYTETOWY 3 Wsparcie marketingowe Cele operacyjne obszaru 3 1. Usprawnienie systemu informacji turystycznej 2. Zwiększenie efektywności działań marketingowych w turystyce, zwłaszcza promocji OBSZAR PRIORYTETOWY 4 Kształtowanie przestrzeni turystycznej Cele operacyjne obszaru 4 1. Kształtowanie rozwoju turystyki w sposób zachowujący i podnoszący wartość przestrzeni 2. Zwiększenie dostępności turystycznej do regionów przez rozwój transportu Rys. 2. Obszary priorytetowe oraz cele operacyjne rozwoju turystyki w Polsce do 2015 r. [7, s. 49] Finansowanie zadań wyznaczonych w ramach Kierunków rozwoju również odbywa się, podobnie jak ich realizacja, na dwóch poziomach. Zadania zespołu międzyresortowego są finansowane w ramach środków przyznanych ustawą budżetową ministrowi właściwemu ds. turystyki. Natomiast zadania podmiotów zaangażowanych w rozwój turystyki przez: jednostki administracji rządowej i samorządu terytorialnego wszystkich szczebli, podmioty gospodarcze i ich zrzeszenia, uczelnie i przedsiębiorców prowadzących działalność oświatową, regionalne i lokalne organizacje turystyczne, organizacje pozarządowe, społeczności lokalne. Poza tym przedsięwzięcia, mające na celu rozwój turystyki są dofinansowywane ze środków unijnych w ramach programów operacyjnych zarówno regionalnych, jak i ogólnopolskich. 2338

Kierunki rozwoju turystyki do 2015 r. w momencie zatwierdzenia były spójne z najważniejszymi dokumentami strategicznymi Polski, czyli Strategią Rozwoju Kraju 2007 2015, Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia 2007 2013, Krajowym Programem Reform 2005 2008 (obecnie dokument ten przyjął nazwę Krajowy Program Reform na rzecz realizacji strategii Europa 2020 i jest corocznie aktualizowany aktualizacja 2013/2014 została przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 30 kwietnia 2013 r.). Poza tym dokument jest powiązany z innymi strategiami i programami rozwoju na szczeblu rządowym, dotyczącymi np. kultury, środowiska, transportu, rolnictwa, a także promocji gospodarki polskiej. Aspekt wsparcia marketingowego został przedstawiony w trzecim obszarze priorytetowym. W odpowiedzi na ten zapis Polska Organizacja Turystyczna opracowała i przyjęła Marketingową strategią Polski w sektorze turystyki na lata 2008 2015 jako instrument prowadzenia polityki promocyjnej w tym zakresie. Nadrzędny charakter opracowania Kierunki rozwoju powoduje, że jest on wyznacznikiem do przygotowania dokumentów regionalnych w zakresie rozwoju turystyki, takich jak strategie rozwoju województw, strategie rozwoju turystyki. Natomiast na ich podstawie powstają dokumenty niższego szczebla, czyli strategie i programy gminne, miejskie, powiatowe, uwzględniające atuty i potencjał rozwojowy danego obszaru. Obecnie obowiązujący dokument rządowy o charakterze strategicznym w zakresie turystyki nie ma w swojej nazwie słowa strategia, choć niewątpliwie nią jest. Został przygotowany zgodnie z procedurą tworzenia strategii, posiada jej strukturę, jest instrumentem polityki turystycznej. Przedstawiono misję, cele, obszary priorytetowe, sformułowane z udziałem środowiska turystycznego, diagnozę gospodarki turystycznej, analizę SWOT, uwarunkowania rozwoju turystyki, powiązania z innymi sektorami, wskaźniki realizacji, źródła finansowania, system monitoringu. WNIOSKI 1. Kształtowanie rozwoju turystyki oparte na wiedzy na temat źródeł oraz konsekwencji oddziaływania turystyki pozwala na minimalizację negatywnych oraz maksymalizację pozytywnych skutków jej wpływu na rozwój regionu. 2. Planowanie rozwoju turystyki powinno opierać się na koncepcji zarządzania strategicznego, którego podstawą jest tworzenie i realizacja wieloletniej strategii, uwzględniającej silne i słabe strony gospodarki turystycznej, a także powiązania z innymi sektorami. 3. Decyzja dotycząca opracowania strategii rozwoju turystyki jako odrębnego dokumentu jest zależna od wielkości obszaru oraz stopnia rozwoju jego funkcji turystycznej. 4. Realizacja skutecznej polityki turystycznej, a w jej ramach kształtowanie rozwoju turystyki, powinno prowadzić do racjonalnego wykorzystania walorów turystycznych, a także istniejącej koniunktury w tym sektorze. Streszczenie Celem artykułu jest przedstawienie zagadnienia planowania strategicznego w procesie kształtowania rozwoju turystyki. Strategia rozwoju traktowana jest jako istotny instrument polityki regionalnej, ściśle powiązanej z polityką sektorową, w tym turystyczną, której elementem jest strategia rozwoju turystyki. Polityka turystyczna jest uzależniona między innymi od stopnia rozwoju i potencjału turystycznego regionu. Natomiast realizacja skutecznej polityki turystycznej kształtuje rozwój turystyki. The formation of the tourism development strategy and regional policy Abstract The main aim of this article is to present the strategic planning in the process of formation of tourism development. Development strategy is treated as a vital instrument of regional policy closely associated with sectoral policy. This includes tourism policy with tourism development strategy being its part. Tourism policy depends on the degree of development and the tourist potential of the region. However, the implementation of an effective tourism policy shapes the development of tourism. 2339

BIBLIOGRAFIA 1. 2013 International Tourism Result and Prospects for 2014, UNWTO, 20.01.2014, mkt.unwto.org/en/barometer 2. Blakely E. J., Planning local economic development. Theory and practice. Sage Library of Social Research, Vol. 168, SAGE Publications, Newbury Park London New Delhi 1989, s. 72 90, za: Ziółkowski M., Zarządzanie strategiczne w polskim samorządzie terytorialnym. Rozdział w: Nowe zarządzanie publiczne w polskim samorządzie terytorialnym, pod redakcją A. Zalewskiego, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2007 3. Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., Region i jego rozwój w warunkach globalizacji. CeDeWu, Warszawa 2007 4. Europa najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego, Komunikat Komisji Europejskiej, KOM(2010) 352, Bruksela 2010 5. Gołembski G., Budowa strategii rozwoju turystyki w regionach. rozdział w: Kompendium wiedzy o turystyce, pod redakcją G. Gołembskiego, PWN, Warszawa 2009 6. Gołembski G., Metody stymulowania rozwoju turystyki w ujęciu przestrzennym. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2002 7. Kierunki rozwoju turystyki do 2015 r., Ministerstwo Sportu i Turystki, Warszawa 2008 8. Klasik A., Planowanie strategiczne. PWE, Warszawa 1993 9. Klasik A, Strategie regionalne. Formułowanie i wprowadzanie w życie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2002 10. Klasik A., Strategia rozwoju regionu. Studia Regionalne i Lokalne, Nr 3(3)/2000, Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2000 11. Kot J., Planowanie strategiczne w układach terytorialnych. Rozdział w: Ekonomiczne i środowiskowe aspekty zarządzania rozwojem miast i regionów, pod redakcją T. Markowskiego i D. Stawasz, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2001 12. Kot J., Zarządzanie i planowanie w jednostkach terytorialnych. Rozdział w: Ekonomicznoorganizacyjne uwarunkowania rozwoju regionu teoria i praktyka, pod redakcją D. Stawasz, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2004 13. Kozak M. W., Turystyka i polityka turystyczna a rozwój: między starym a nowym paradygmatem. Scholar, Warszawa 2009 14. Kruczek Z, Zmyślony P., Regiony turystyczne. Wydawnictwo PROKSENIA, Kraków 2010 15. Niezgoda A., Obszar recepcji turystycznej w warunkach rozwoju zrównoważonego. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2006 16. Panasiuk A., Polityka turystyczna. Rozdział w: Strategie rozwoju turystyki w regionie, pod redakcją B. Meyer i D. Milewskiego, PWN, Warszawa 2009 17. Pawlicz A., Zrównoważony rozwój jako podstawa rozwoju turystyki w regionie. Rozdział w: Strategie rozwoju turystyki w regionie, pod redakcją B. Meyer i D. Milewskiego, PWN, Warszawa 2009 18. Potoczek A., Polityka regionalna i gospodarka przestrzenna. Wydawnictwo Agencja TNOiK i Centrum Kształcenia i Doskonalenia Kujawscy, Toruń 2003 19. Potoczek A., Zarządzanie w systemie samorządu terytorialnego. Rozdział w: Zarządzanie rozwojem regionalnym i lokalnym. Problemy teorii i praktyki, pod redakcją W. Kosiedowskiego, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 2001 20. Programowanie rozwoju regionalnego, pod redakcją J. Hausnera, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej i Ministerstwo Gospodarki, Kraków 1999 21. Prusek A., Strategia rozwoju regionów w warunkach gospodarki rynkowej. Wydawnictwo Secesja, Kraków 1995 22. Strahl D., Metody programowania rozwoju społeczno-gospodarczego. PWE, Warszawa 1990 23. Szostak D., Polityka turystyczna. rozdział w: Ekonomika turystyki, pod redakcją A. Panasiuka, PWN, Warszawa 2007 2340

24. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 1998 r., nr 91, poz. 576 z późn. zm.) 25. Wodejko S., Ekonomiczne zagadnienia turystyki. Prywatna Wyższa Szkoła Handlowa, Warszawa 1997 26. Ziółkowski M., Zarządzanie strategiczne w polskim samorządzie terytorialnym. Rozdział w: Nowe zarządzanie publiczne w polskim samorządzie terytorialnym, pod redakcją A. Zalewskiego, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2007 27. www.msport.gov.pl 2341