62 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 62-66 Sprawnoœæ funkcjonalna u osób w wieku podesz³ym w domach pomocy spo³ecznej Functional capability in persons of advanced age in homes for the elderly LUCYNA P ASZEWSKA- YWKO, PIOTR BRZUZAN, IWONA MALINOWSKA-LIPIEÑ, TERESA GABRYŒ Instytut Pielêgniarstwa i Po³o nictwa, Wydzia³ Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloñskiego w Krakowie Cel badañ. Ocena sprawnoœci funkcjonalnej osób w podesz³ym wieku przebywaj¹cych w domach pomocy spo³ecznej (DPS) oraz zidentyfikowanie czynników wp³ywaj¹cych na ni¹. Materia³ i metoda. Badania przeprowadzono wœród 102 pensjonariuszy (67 K, 35 M) DPS w wieku 65-96 (œr. 76,2) lat nieobci¹ onych ciê kimi chorobami przewlek³ymi. Zastosowano: 1) kwestionariusz wywiadu zawieraj¹cy pytania dotycz¹ce problemów zdrowotnych i postrzegania w³asnego zdrowia, 2) Geriatryczn¹ Skalê Oceny Depresji (GSD), 3) Skrócony Test Sprawnoœci Umys³owej (AMTS), 4) Skalê Oceny Podstawowych Czynnoœci w yciu Codziennym (Skala Katza). Wyniki. Wiêkszoœæ grupy (89,2%) by³a sprawna w zakresie czynnoœci dnia codziennego (ADL) 5-6 pkt w skali Katza, a pozosta³e osoby by³y umiarkowanie niesprawne (3-4 pkt). Wartoœci maksymalne wystêpowa³y czêœciej w grupach wiekowych <75 lat ni w starszych (p=0,084). Im lepsza by³a samoocena stanu zdrowia, tym lepsza sprawnoœæ w ADL (p<0,05). U wiêkszoœci badanych stwierdzono stan prawid³owy lub umiarkowan¹ depresjê (GSD) i osi¹gali oni znacznie lepsze wyniki w skali Katza, ni osoby z depresj¹ ciê k¹ (p<0,001). Wraz z wiekiem zwiêksza³ siê odsetek osób z upoœledzeniem umiarkowanym (AMTS) i zarazem mniejsz¹ samodzielnoœci¹ w ADL (p=0,001). Wnioski. Pewien wp³yw na sprawnoœæ w zakresie czynnoœci dnia codziennego u badanych pensjonariuszy mia³y: nastrój, sprawnoœæ umys³owa, samoocena w³asnego zdrowia i wiek. Aim. To determine of the functional ability in geriatric residents of the elderly homes and to identify factors contributing to it. Material and Methods. A sample of 102 residents of the elderly homes (67 F, 35 M), aged 65-96 (mean 76.2) years, without serious chronic diseases was investigated. The following research tools were used: 1) Questionnaire on health problems and self-perceived own health condition, 2) Geriatric Depression Scale (GDS), 3) Abbreviated Mental Test Score (AMTS), 4) Katz s Activities of Daily Living (ADL) scale. Results. In ADL, the majority of the group was independent (5-6 points in Katz s scale) or moderatly dependent (3-4 points). Better scores were noticed in the group of <75 years of age, in comparison with the older persons (p=0.084). The better was self-perceived health condition, the more independence in ADL was observed (p<0.05). In majority of residents the GDS revealed no depression or moderate depression, which correlated with ADL (p<0.001). Dementia (AMTS) was related to age (NS) and depended on ADL (p=0.001). Conclusion. The results suggest that factors contributing to dependence in ADL in the study group include depression, cognitive ability, selfperceived own health condition and age. Key words: old people, functional ability, elderly home S³owa kluczowe: wiek podesz³y, sprawnoœæ funkcjonalna, dom pomocy spo³ecznej Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 62-66 www.phie.pl Nades³ano: 20.01.2008 Zakwalifikowano do druku: 28.03.2008 Adres do korespondencji / Address for correspondence Lucyna P³ aszewska- ywko Instytut Pielêgniarstwa i Po³o nictwa, Uniwersytet Jagielloñski w Krakowie, ul. Kopernika 25, 31-501 Kraków tel. (0-12) 421-41-60 e-mail: lucy_zywko@poczta.onet.pl Wprowadzenie Starzenie siê spo³eczeñstw jest powa nym problemem dotycz¹cym zarówno pañstw wysoko rozwiniêtych, jak i rozwijaj¹cych siê. Co dziesi¹ty mieszkaniec œwiata ma obecnie 60 i wiêcej lat, do roku 2050 taki wiek osi¹gnie ju co pi¹ty cz³owiek, a w sto lat póÿniej co trzeci. W populacji seniorów 11% stanowi¹ osoby w wieku lat 80 i powy ej. Grupa ta bêdzie powiêkszaæ siê z biegiem lat [1]. Taka zmiana w strukturze populacji mo e wywo³aæ spo³eczne i zdrowotne skutki, poniewa ludzie starsi s¹ bardziej podatni na przewlek³e choroby, co wi¹ e siê ze znacznymi kosztami w s³u bie zdrowia. Celem profilaktyki geriatrycznej jest zdrowa d³ugowiecznoœæ, staroœæ sprawna, aktywna, twórcza i w pe³ni godna prze ycia, a opieka nad osobami w podesz³ym wieku ma na celu uzyskanie poprawy jakoœci ich ycia. Sprawnoœæ funkcjonalna jest to zdolnoœæ do bycia niezale nym od innych osób w zakresie podstawowych czynnoœci yciowych (Activities of Daily Living, ADL), jak: poruszanie siê, od ywianie, kontrolowanie czynnoœci fizjologicznych organizmu

P³aszewska- ywko L i wsp. Sprawnoœæ funkcjonalna u osób w wieku podesz³ym w domach pomocy spo³ecznej 63 i utrzymanie higieny cia³a. Na sprawnoœæ funkcjonaln¹ ma wp³yw wiele czynników zdrowotnych (choroby uk³adowe i narz¹dowe) i spo³eczno-demograficznych (wiek, p³eæ, wykszta³cenie, miejsce zamieszkania) [2]. Towarzysz¹ca czêsto starzeniu patologia wielouk³adowa oraz problemy emocjonalne mog¹ stwarzaæ ryzyko wystêpowania ograniczeñ, a nawet niepe³nosprawnoœci w wykonywaniu codziennych czynnoœci yciowych. Wnikliwa, wieloaspektowa ocena stanu fizycznego i psychospo³ecznego osób w podesz³ym wieku jest podstawowym warunkiem zapewnienia odpowiedniej jakoœci opieki [1,3]. Cel badañ Ocena sprawnoœci funkcjonalnej osób w podesz³ym wieku przebywaj¹cych w domach pomocy spo- ³ecznej (DPS) oraz zidentyfikowanie czynników wp³ywaj¹cych na ni¹. W pracy analizowano zdolnoœæ osób w podesz³ym wieku do samodzielnego funkcjonowania w zale noœci od ich wieku, p³ci, sprawnoœci intelektualnej, stanu emocjonalnego, trybu przyjêcia do DPS, wystêpuj¹cych schorzeñ oraz stosowanej farmakoterapii. Materia³ i metody Badania przeprowadzono wœród 102 pensjonariuszy (67 kobiet i 35 mê czyzn) domów opieki spo- ³ecznej w okresie od grudnia 2004 do marca 2005 r. Do badañ kwalifikowano osoby powy ej 64 roku ycia, nieobci¹ one ciê kimi chorobami przewlek³ymi. Zastosowano nastêpuj¹ce narzêdzia badawcze: skonstruowany do celów pracy kwestionariusz wywiadu zawieraj¹cy pytania o przyczyny pobytu w DPS i emocje temu towarzysz¹ce, postrzeganie w³asnego stanu zdrowia, wystêpuj¹ce dolegliwoœci i czêstoœæ upadków, wybrane skale Ca³oœciowej Oceny Geriatrycznej [4]: Skalê Oceny Podstawowych Czynnoœci w yciu Codziennym (Skala Katza) do zidentyfikowania niezale noœci w zakresie czynnoœci samoobs³ugowych; Skrócony Test Sprawnoœci Umys³owej (AMTS), który s³u y³ do okreœlenia funkcji umys³owych badanych pensjonariuszy oraz Geriatryczn¹ Skalê Oceny Depresji (GSD), przy pomocy, której oceniono zaburzenia nastroju. W analizie statystycznej pos³ugiwano siê programem Statistica for Windows. Zale noœci pomiêdzy zmiennymi oceniano przy pomocy testu c 2. Weryfikacjê hipotez statystycznych przeprowadzono przyjmuj¹c poziom istotnoœci a=0,05. Wyniki Wiek badanych wynosi³ od 65 do 96 (œr. 76,2) lat. Wiêkszoœæ ankietowanych (71%) przed umieszczeniem w DPS mieszka³a na wsi, a 29% w mieœcie. Znaczna czêœæ (81%) pensjonariuszy posiada³a wykszta³cenie podstawowe lub zawodowe, a tylko 19% œrednie lub wy sze. Wiêkszoœæ (71%) respondentów twierdzi³a, e dobrowolnie podjê³a decyzjê o zamieszkaniu w DPS, 18% zosta³o skierowanych przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, a 9% podjê³o decyzjê pod wp³ywem sugestii rodziny. Badani przewa nie oceniali stan swojego zdrowia jako przeciêtny (76%), 14% jako z³y i tylko 10% ankietowanych pensjonariuszy uwa a³o, e ich stan zdrowia jest bardzo dobry. Ponad po³owa ankietowanych (52%) deklarowa³a przyjmowanie leków przeciwbólowych, 28% leków nasennych, 14% hipotensyjnych, 8% uspokajaj¹cych, a 41% badanych wymienia³o inne grupy leków. Tylko 15% twierdzi³o, e nie przyjmuje adnych leków. Najczêœciej wymienianymi przez badanych dolegliwoœciami by³y: ból (43%), nastêpnie uczucie zmêczenia (36%) i zaburzenia snu (34%). Pogorszenie wzroku wystêpowa³o u 19%, a zaburzenia równowagi i zawroty g³owy u 18% ankietowanych. Nale y podkreœliæ, e u znacz¹cej wiêkszoœci badanych wystêpowa³a wiêcej ni jedna dolegliwoœæ. W badaniach analizowano równie postrzegane przez ankietowanych pensjonariuszy pogorszenie sprawnoœci intelektualnej. Ponad po³owa badanych (51%) twierdzi³a, e w ostatnim roku pogorszy³a siê u nich zdolnoœæ zapamiêtywania, 15% zauwa y³o u siebie pogorszenie procesu myœlenia oraz podejmowania decyzji i prawie tyle samo (14%) koncentracji uwagi, a 3% ankietowanych podawa³o trudnoœci z realizacj¹ nowych pomys³ów. Pozostali badani deklarowali, e adna z wymienionych zdolnoœci nie uleg³a pogorszeniu w ci¹gu ostatniego roku (tab. I). Zaobserwowano znacznie czêstsze wystêpowanie trudnoœci w zapamiêtywaniu w starszych grupach wiekowych (p=0,033). Jedn¹ z podstawowych zmiennych badanych w niniejszej pracy by³a zdolnoœæ do wykonywania czynnoœci dnia codziennego. Okaza³o siê, e zdecydowana wiêkszoœæ pensjonariuszy (89%) by³a sprawna w tym zakresie, a tylko w 11% by³y to osoby umiarkowanie niesprawne. Ponad po³owa (60%) respondentów uzyska³a przy tym maksymaln¹ liczbê punktów w skali Katza. Wyniki te wskazuj¹ wiêc na ma³e zró nicowanie badanej grupy pod wzglêdem samodzielnoœci w zakresie ADL, co utrudnia zbadanie zale noœci z innymi zmiennymi. Nie stwierdzono jednoznacznie zwi¹zku miêdzy wiekiem badanych a ich zdolnoœci¹ do samodzielnego wykonywania czynnoœci dnia codziennego, choæ maksymalne wartoœci w skali Katza wystêpowa³y czêœciej w grupach wiekowych od 64 do 75 lat ni w pozosta³ych (>75 r. ), p=0,084. Mê czyÿni nieco czêœciej ni kobiety osi¹gali wysokie wartoœci w skali Katza (odpowiednio 94% i 87%). Fakt przyjmowania leków nie wp³ywa³ na uzyskane w skali Katza wyniki zarówno osoby

64 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 62-66 Tabela I. Deklarowane przez badanych pogorszenie sprawnoœci intelektualnej a wiek Table I. Deterioration in intellectual efficacy declared by respondents vs age Wiek (lata) / Age (years) Sprawnoœæ intelektualna / Intellectual efficacy 65-70 71-75 76-80 81-96 Razem/Total Myœlenie / Reflection 19.2% 11.1% 12.5% 16.0% 14.7% Podejmowanie decyzji / Undertaking a decision 7.7% 18.5% 20.8% 12.0% 14.7% Koncentracja uwagi / Focusing attention 15.4% 7.4% 12.5% 20.0% 13.7% Realizacja nowych pomys³ów / Implementation of new ideas 0.0% 3.7% 0.0% 8.0% 2.9% Zapamiêtywanie / Memorizing 30.8% 44.4% 66.7% 64.0% 51.0% adna z wymienionych / None of the above 30.8% 22.2% 8.3% 16.0% 19.6% Inne / Other 3.8% 3.7% 0.0% 0.0% 2.0% Razem / Total 26 27 24 25 102 Tabela II. Geriatryczna Skala Oceny Depresji (GDS) a wynik skali Katza Table II. Geriatric Depression Scale (GDS) vs score in Katz s scale GSD Skala Katza Stan prawid³owy Depresja umiarkowana Depresja ciê ka Razem Katz es scale /Norm /Moderate depression /Severe depression /Total (0-5 pkt/pts) (6-10 pkt/pts) (11-15 pkt/pts) n (%) n (%) n (%) n (%} Osoby sprawne 46 (93.9%) 41 (93.2%) 4 (44.4%) 91 (89.2%) /Fully capable persons (5-6 pkt/pts) Osoby umiarkowanie niesprawne 3 (6.1%) 3 (6.8%) 5 (55.6%) 11 (10.8%) /Moderately disabled persons (3-4 pkt/pts) Razem/Total 49 (100%) 44 (100%) 9 (100%) 102 (100%) Wartoœæ c 2 =20,576; stopnie swobody=2; wartoœæ krytyczna c 2 =5,99; poziom istotnoœci p=0,000. Wynik ten nale y jednak traktowaæ z ostro noœci¹ ze wzglêdu na du ¹ liczbê komórek o liczebnoœci oczekiwanej poni ej 5. c 2 value =20.576; 2 degrees of freedom, critical value of c 2 =5.99; level of significance p=0.000. The results should be treated with caution due to numerous cells of numerical force <5. leczone farmakologicznie, jak i te nie wymagaj¹ce stosowania leków podobnie czêsto osi¹ga³y najwy sze wartoœci w tej skali. Stwierdzono natomiast zwi¹zek pomiêdzy samoocen¹ stanu zdrowia a sprawnoœci¹ w zakresie ADL. Wszyscy badani, którzy ocenili swój stan zdrowia jako bardzo dobry, kwalifikowali siê jako osoby sprawne (5-6 pkt w skali Katza). Wœród osób, które oceni³y swój stan zdrowia jako przeciêtny, udzia³ osób sprawnych wed³ug kryteriów tej skali wynosi³ 91%, a wœród tych, którzy ocenili swój stan zdrowia jako z³y, odsetek ten wynosi³ 71% (p<0,05). Ponadto osoby, które twierdzi³y, e nie prze ywaj¹ stresu zwi¹zanego z pobytem w DPS znacznie czêœciej uzyskiwa³y wysok¹ punktacjê w skali Katza, ni te, które do takiego stresu siê przyznawa³y (51% vs 38%, p=0,03). Upadki w starszym wieku s¹ zjawiskiem bardzo czêstym; stwierdza siê je u 45% rezydentów domów opieki [4]. Upadek mo e prowadziæ do ograniczenia aktywnoœci fizycznej i sprawnoœci ruchowej, co w znacznym stopniu wp³ywa na zdolnoœæ do samoopieki. W badanej grupie wiêkszoœæ pensjonariuszy (69%) twierdzi³a, e nie zdarza im siê upadaæ, 18% przyzna³a, e przytrafia im siê upaœæ raz w roku, a 4%, e ma to miejsce przynajmniej raz w miesi¹cu. Ponadto 21% osób twierdzi³o, e obawia siê kolejnego upadku. Ca³oœciowa ocena geriatryczna obejmuj¹ca zdolnoœæ cz³owieka w podesz³ym wieku do samodzielnego funkcjonowania powinna równie uwzglêdniaæ jego funkcje umys³owe i stan emocjonalny. W badaniach analizowano czy istnieje zwi¹zek pomiêdzy zaburzeniami nastroju ocenianymi przy pomocy Geriatrycznej Skali Oceny Depresji (GSD) a zdolnoœci¹ do czynnoœci samoobs³ugowych. Wiêkszoœæ badanych uzyska³a w skali GSD wyniki kwalifikuj¹ce je do kategorii stanu prawid³owego (48%) lub umiarkowanej depresji (43%), a tylko 9% do depresji ciê - kiej. Zdecydowana wiêkszoœæ osób, które nale a³y do dwóch pierwszych kategorii osi¹ga³a w skali Katza 5-6 pkt (tab. II). Generalnie nie wykazano zale noœci miêdzy wiekiem a wynikiem GSD. Analizuj¹c poszczególne grupy wiekowe stwierdzono jednak, e u pensjonariuszy powy ej 75 r. czêœciej wystêpowa- ³a depresja umiarkowana (43%) lub ciê ka (12%). Nie wykazano równie zwi¹zku pomiêdzy wystêpowaniem depresji a p³ci¹ badanych, choæ depresjê ciê k¹ obserwowano nieco czêœciej u kobiet ni

P³aszewska- ywko L i wsp. Sprawnoœæ funkcjonalna u osób w wieku podesz³ym w domach pomocy spo³ecznej 65 u mê czyzn. Wykszta³cenie badanych pensjonariuszy nie korelowa³o z wynikiem GDS. W badanej grupie osoby, które okreœli³y swój stan zdrowia jako bardzo dobry czêœciej ni pozosta³e uzyskiwa³y wysokie wartoœci punktowe w skali GSD, natomiast depresja ciê ka ujawni³a siê czêœciej wœród osób, które okreœli³y swój stan zdrowia jako z³y (tab. III). Oceniaj¹c sprawnoœæ intelektualn¹ pensjonariuszy stwierdzono, e wiêkszoœæ z nich uzyska³a w skróconym teœcie sprawnoœci umys³owej (AMTS) wartoœci prawid³owe (powy ej 6 pkt). Osoby te znacznie czêœciej osi¹ga³y zarazem wysokie wartoœci punktowe w skali Katza kwalifikuj¹ce je do osób sprawnych (p=0,001, tab. IV). Doœæ znaczny odsetek, bo 40%, uzyska³ przy tym górne wartoœci (9-10 pkt) w skali AMTS. U blisko 1/4 badanych wykazano umiarkowany stopieñ upoœledzenia, a wraz z wiekiem zwiêksza³ siê odsetek tych osób. Wartoœci powy ej 6 pkt w skali AMTS nieco czêœciej osi¹gali mê czyÿni (86%) ni kobiety (71%) oraz osoby z wykszta³ceniem wy szym i œrednim w porównaniu z osobami z wykszta³ceniem podstawowym i zawodowym (odpowiednio 79% i 72%). Stwierdzono korzystny wp³yw takich czynników jak samodzielnoœæ podjêcia decyzji o umieszczeniu w DPS (p<0,001) i pozytywna samoocena swojego stanu zdrowia (p<0,01) na wyniki AMTS. Dyskusja Starzenie siê powoduje wiele zmian w wydolnoœci organizmu cz³owieka. Nieliczne badania wykazuj¹ postêpuj¹ce trudnoœci w wykonywaniu podstawowych czynnoœci yciowych u rezydentów domów opieki [5]. S¹ one spowodowane wieloma czynnikami, jak pogorszenie wzroku, które stwierdzi³o u siebie 19% badanych, gorsza sprawnoœæ fizyczna oraz zaburzenia równowagi i zawroty g³owy, które wystêpowa³y u 18% badanych. Jak wynika z analizy piœmiennictwa, mo e to prowadziæ do czêstych upadków [6,7]. Konsekwencjami upadków, oprócz z³amañ czy urazów, mo e byæ wyst¹pienie zespo³u poupadkowego [8]. W badanej grupie doœæ du o osób (21%) twierdzi³o, e obawia siê kolejnego upadku. W nastêpstwie tego ograniczaj¹ oni swoj¹ aktywnoœæ yciow¹, a to z kolei mo e prowadziæ do zmniejszenia ogólnej sprawnoœci i, w mechanizmie b³êdnego ko³a, powodowaæ wzrost ryzyka kolejnych upadków. Generalnie jednak zdecydowana wiêkszoœæ badanych (89%) nale a³a do kategorii osób sprawnych. Mo e to wynikaæ z doboru grupy badanej, do której kwalifikowano osoby bez ciê kich schorzeñ somatycznych i psychicznych. Depresja i otêpienie s¹ zaburzeniami czêsto wystêpuj¹cymi u osób starszych [9,10]. W przedstawionych badaniach osoby o wyrównanym stanie emocjonalnym lub z umiarkowan¹ depresj¹ uzyskiwa³y Tabela III. Samoocena swojego stanu zdrowia a Geriatryczna Skala Oceny Depresji Table III. Self-evaluation of own health condition vs. Geriatric Depression Scale Samoocena stanu zdrowia / Health self-evaluated as GSOD/GDS Bardzo dobry Przeciêtny Z³y Razem /Very good /Average /Poor /Total n (%) n (%) n (%) n (%) Stan prawid³owy/norm (0-5 pkt/pts) 7 (70.0%) 39 (50.0%) 3 (21.4%) 49 (48.0%) Depresja umiarkowana/moderate depression (6-10 pkt/pts) 3 (30.0%) 35 (44.9%) 6 (42.9%) 44 (43.1%) Depresja ciê ka/severe depression (11-15 pkt/pts) 0 (0.0%) 4 (5.1%) 5 (35.7%) 9 (8.8%) Razem/Total 10 (100%) 78 (100%) 14 (100%) 102 (100%) Wartoœæ c 2 =17,148; stopnie swobody=4; wartoœæ krytyczna c 2 =9,5; poziom istotnoœci p=0,002 (Zale noœæ istotna statystycznie, ale ze wzglêdu na du ¹ liczbê komórek tabeli o liczebnoœciach oczekiwanych poni ej 5, test nie jest rozstrzygaj¹cy). c 2 value =17.148; 4 degrees of freedom, critical value of c 2 =9.5; level of significance p=0.002. (The relationship is significant but due to the high number of cells with numerical force <5 the test remains not conclusive). Tabela IV. Skrócony Test Sprawnoœci Umys³owej (AMTS) a skala Katza Table IV. Abbreviated mental test score (AMTS) vs Katz s scale AMTS Skala Katza Stan prawid³owy Upoœledzenie umiarkowane Razem /Katz s scale /Norm /Moderate dementia /Total (> 6pkt/pts) (4-6 pkt/pts) n (%) n (%) n (%) Osoby sprawne/fully capable persons (5-6 pkt/pts) 74 (94.9%) 17 (70.8%) 91 (89.2%) Osoby umiarkowanie niesprawne / Moderately disabled persons (3-4 pkt/pts) 4 (5.1%) 7 (29.2%) 11 (10,8%) Razem/Total 78 (100%) 24 (100%) 102 (100%) Wartoœæ c 2 =11,023; stopnie swobody=1; wartoœæ krytyczna c 2 =3,8; poziom istotnoœci p=0,001 c 2 value =11.023; 1 degree of freedom, critical value of c 2 =3.8; level of significance p=0.001

66 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 62-66 lepsze wyniki w skali Katza ni osoby z depresj¹ ciê k¹ (zgodnie z kryteriami GDS). Œwiadczy to o zwi¹zku pomiêdzy funkcjonowaniem fizycznym a stanem emocjonalnym osób starszych. Zale noœæ pomiêdzy tymi zmiennymi potwierdzi³y równie badania amerykañskie prowadzone w du ej populacji osób w wieku podesz³ym (n=4069) [11] oraz badania polskie [12], których wyniki wskazuj¹, e znaczny odsetek osób (92%), u których nie stwierdzono depresji, wykazywa³ pe³n¹ samodzielnoœæ w czynnoœciach dnia codziennego, a w przypadku chorych z depresj¹ stwierdzono j¹ jedynie u 54% badanych. Innym czynnikiem, który mo e wp³ywaæ na samodzielnoœæ w wykonywaniu czynnoœci dnia codziennego u osób starszych, jest stres i lêk [13]. W powy szych badaniach oceniano ewentualn¹ zale noœæ pomiêdzy deklarowanym przez badanych poziomem stresu zwi¹zanego z pobytem w DPS a sprawnoœci¹ w zakresie ADL. Okaza³o siê, e osoby, które nie prze- ywa³y stresu zwi¹zanego z pobytem w DPS, znacznie czêœciej uzyskiwa³y wysok¹ punktacjê w skali Katza, ni te, które do takiego stresu siê przyznawa³y (51% vs 38%, p=0,03). Z kolei wyniki skali AMTS wydaj¹ siê potwierdzaæ zwi¹zek pomiêdzy sprawnoœci¹ intelektualn¹ i samodzielnoœci¹ w zakresie ADL u ankietowanych pensjonariuszy, co wykaza³y równie badania Bigelow i wsp. przeprowadzone wœród ponad 6 tys. ludzi w wieku podesz³ym w Stanach Zjednoczonych [14]. Uzyskane wyniki badañ uzasadniaj¹ koniecznoœæ programów przygotowania do staroœci, które obejmuj¹ ochronê zdrowia, zalecenia dietetyczne, a przede wszystkim systematyczn¹, kontrolowan¹ aktywnoœæ ruchow¹ o intensywnoœci odpowiadaj¹cej aktualnym mo liwoœciom organizmu i stanowi zdrowia. Skutecznoœæ takich programów prewencyjnych wykazano nawet u osób ma³o sprawnych fizycznie po 75 r.. [15]. Wiek podesz³y, to okres ycia, w którym dochodzi do nagromadzenia ró nych szkodliwych czynników. Wczesne, umiejêtne ich likwidowanie lub zapobieganie im mo e znacznie przed³u yæ prawid³owe funkcjonowanie ludzi starszych. Wnioski 1.Badani pensjonariusze najczêœciej oceniaj¹ swój stan zdrowia jako przeciêtny. Osoby bardziej sprawne intelektualnie i samodzielne w zakresie czynnoœci dnia codziennego wykazuj¹ lepsz¹ samoocenê stanu zdrowia. 2.U osób w wieku podesz³ym depresja i stres zwi¹zany z pobytem w DPS zmniejszaj¹ ich sprawnoœæ funkcjonaln¹. 3.Wraz z wiekiem zmniejszaj¹ siê zdolnoœci intelektualne badanych. Pensjonariusze sprawni umys³owo s¹ jednoczeœnie bardziej samodzielni w zakresie czynnoœci samoobs³ugowych ni osoby z upoœledzeniem umiarkowanym. 4.Wp³yw wieku na sprawnoœæ funkcjonaln¹ osób przebywaj¹cych w domach pomocy spo³ecznej jest niejednoznaczny. Niezale noœæ w czynnoœciach dnia codziennego wystêpuje czêœciej w grupach wiekowych do 75 r.. Piœmiennictwo / References 1. Halik J (red.). Starzy ludzie w Polsce. Instytut Spraw Publicznych w Polsce, Warszawa 2002. 2. Gêbska-Kuczerowska A, Miller M, Wysocki MJ. Niepe³nosprawnoœæ osób w wieku 65 lat i wiêcej. Materia³y konferencyjne PTG. Warszawa 2004: 53-59. 3. Szarota Z. Gerontologia spo³eczna i oœwiatowa. Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2004. 4. Kocemba J, Grodzicki T. Zarys gerontologii klinicznej. Medyczne Centrum Kszta³cenia Podyplomowego UJ, Kraków 2000. 5. McConell ES, Pieper CF, Sloane RJ, Branch LG. Effects of cognitive performance on change in physical function in long-stay nursing home residents. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2003; 58A: 60-67. 6. Skalska A, Walczewska J, Ocetkiewicz T. Wiek, p³eæ i aktywnoœæ fizyczna osób zg³aszaj¹cych upadki oraz okolicznoœci ich wystêpowania. Rehab Med 2003; 3:49-53. 7. Buckley JG, Elliot DB. Ophthalmic intervention to help prevent falls. Geriatrics Aging 2006; 9(4): 276-280. 8. Kupisz-Urbañska M, Broczek K, Galus K, Mossakowska M. Upadki i z³amania u najstarszych seniorów w Polsce. Materia³y konferencyjne PTG. Warszawa 2004: 43-46. 9. Bruce ML, McAvay G, Raue PJ, Brown EL, Meyers BS, Keohane DJ, Jagoda DR, Weber C. Major depression in elderly home health care patients. Am J Psychiatry 2002; 159:1367-1374. 10. Beck C, Rossby L, Baldwin B. Correlates of disruptive behaviour in congenitively impaired elderly nursing homes residents. Arch Psychiatr Nurs 1991; 5(5): 281-291. 11. Everson SA, Skarupski KA, Bienias JL, Wilson RS, Evans DA, Mendes de Leon CF. Do depressive symptoms predict declines in physical performance in an elderly, biracial population? Psychosom Med 2005; 67: 609-615. 12. Kujawa W, Biercewicz M, Œlusarz R, Kêdziora- Kornatowska K. Wp³yw wybranych chorób wieku podesz³ego na wydolnoœæ funkcjonaln¹ osób starszych. Piel XXI 2005;3 (12): 99-104. 13. Schulz SK, Hohn A, Buckwalter K. Anxiety and impaired social function in the elderly. Ann Clin Psychiatry 2004; 16: 47-51. 14. Bigelow W, Becker M, Collins T. Functional and cognitive change among elderly long term nursing facility residents. Abstr Book Assoc Serv Res Meet 1999;16:232. 15. Gill TM, Baker DI, Gottchalk M, Peduzzi PN, Allore H, Byers A. A program to prevent functional decline in physically frail, elderly persons who live at home. N Engl J Med 2002; 347: 1068-1074.