1. STRESZCZENIE Wstęp: Cel badania: Materiał i metody: Wyniki:

Transkrypt

1 1. STRESZCZENIE Wstęp: Sen stanowi jedną z podstawowych potrzeb fizjologicznych każdego człowieka. Pozwala na regenerację organizmu, nabranie sił, stąd też jest konieczny dla właściwego funkcjonowania w ciągu dnia i zachowania zdrowia. Zgodnie z ICD - 10 zasadniczym kryterium w zdiagnozowaniu bezsenności jest znaczne utrudnienie funkcjonowania na przestrzeni całego dnia oraz zły nastrój. Chroniczny brak snu niesie za sobą wiele negatywnych konsekwencji dla organizmu i może przyczynić się do rozwoju chorób. Skutki zdrowotne braku snu podzielono na efekty bezpośrednie oraz efekty odległe. Do bezpośrednich efektów przewlekłej bezsenności zaliczono: pogorszenie stanu psychicznego oraz funkcji poznawczych, zły nastrój, ciągłe odczucie zmęczenia, senność, większą podatność na infekcje oraz choroby, wzrost ryzyka wystąpienia choroby psychicznej, szczególnie depresji. Bezsenność wiąże się z absencją w pracy, nieefektywną pracą, a niekiedy brakiem chęci podejmowania aktywności zawodowej. Jednym z rodzajów zaburzeń snu jest senność dzienna. Bezsenność jest poważnym problemem związanym ze zdrowiem publicznym. Zarówno czas trwania snu jak i jego jakość są zróżnicowane w zależności od czynników socjodemograficznych oraz socjoekonomicznych. Cel badania: określenie częstości występowania bezsenności wśród osób aktywnych i nieaktywnych zawodowo. Materiał i metody: W badaniu udział wzięło 597 osób, w tym 360 (60,3%), kobiet i 237 (39,7%) mężczyzn. Aktywnych zawodowo było 396 (66,33%), a nieaktywnych (33,67%), głównie kobiety 230 (63,89%) i 166 (70,04%) mężczyzn. W badaniu zastosowano standaryzowane kwestionariusze ankiety: Ateńskiej Skali Bezsenności (AIS), Skali Senności Epworth (ESS), Skali Nasilenia Bezsenności (ISI), Skali Depresji Becka, Kwestionariusza Oceny Jakości Życia SF - 36, Kwestionariusza Jakości Snu Pittsburgh, Inwentarza Zachowań Zdrowotnych IZZ oraz z autorski kwestionariusza ankiety (AKA). Wyniki: Bezsenność stwierdzono u 106 (17,75%) badanych, wśród nich było 13,38% (n=53) aktywnych zawodowo i 26,37% (n=53) nieaktywnych zawodowo. W grupie osób aktywnych zawodowo 29,04% (n=115) i nieaktywnych zawodowo 39,47% (n=75) znajdowało się na pograniczu bezsenności. Wykazano statystyczny związek pomiędzy bezsennością, a aktywnością zawodową (p 0,001). Statystyczny związek wykazano pomiędzy występowaniem bezsenności, a posiadaniem umowy o dzieło (p=0,004) oraz pracą dorywczą wśród nieaktywnych zawodowo (p=0,042). W grupie wszystkich badanych 11 osób (1,85%)

2 odczuwało ciężką senność w ciągu dnia - w tej grupie więcej było aktywnych zawodowo (n=7; 1,77%). Wykazano istotny statystycznie związek pomiędzy występowaniem bezsenności, a płcią (p=0,006) oraz wiekiem respondentów (p 0,001). Bezsenność częściej występowała u kobiet (20,83%), u osób w wieku powyżej 56 lat (27,08%) oraz u osób do 25 roku życia (14,62%). Wykazano istotny statystycznie związek pomiędzy bezsennością, a aktualnym źródłem utrzymania (p 0,001) - najwięcej osób, u których stwierdzono bezsenność wskazało pracę jako aktualne źródło utrzymania (n=50; 13,02%). W grupie osób aktywnych zawodowo wykazano istotność statystyczną pomiędzy bezsennością, a nadciśnieniem tętniczym (p=0,007), miażdżycą (p=0,022) oraz nadczynnością tarczycy (p=0,010). W skali IZZ dotyczącej prawidłowych nawyków żywieniowych, średnia wartość w całej grupie badanych wyniosła 18,66. Najwyższą średnią w grupie aktywnych zawodowo uzyskano w kategorii pozytywne nastawienie psychiczne (19,79), wśród nieaktywnych zawodowo w kategorii praktyki zdrowotne (19,36). Całkowity wynik IZZ dla ogółu badanych wyniósł 75,42. Wykazano istotne statystycznie związki we wszystkich badanych grupach pomiędzy ogólnym wynikiem IZZ (przedstawionym w skali stenowej), a występowaniem bezsenności. Wśród osób cierpiących na bezsenność najwięcej przejawiało przeciętne nasilenie zachowań zdrowotnych (17,21%), wyniki istotne statystycznie (p 0,001). Wykazano istotny statystycznie związek pomiędzy bezsennością, a poziomem zachowań zdrowotnych zarówno w grupie aktywnych (p 0,001), jak i w nieaktywnych zawodowo (p=0,001). Wykazano istotny statystycznie związek pomiędzy depresyjnością, a poziomem zachowań zdrowotnych (p 0,001), depresyjność istotnie obniżała zachowania zdrowotne. W obu badanych grupach wyższą punktację odnotowano wśród osób nie wykazujących depresyjności, najwyższe wyniki zachowań zdrowotnych obserwowano w grupie osób nieaktywnych zawodowo. Wykazano związek bezsenności z sennością dzienną i depresyjnością (p 0,001). U osób znajdujących się w grupie umiarkowanej depresyjności, najczęściej stwierdzono bezsenność (58,54%). Wykazano istotny statystycznie związek pomiędzy aktywnością zawodową, a jakością snu (p 0,001). Analizując badaną grupę, uzyskane wyniki świadczą o tym, że ponad połowa ankietowanych miała dobrą jakość snu (n=334; 55,95%). Natomiast okazuje się, że to w grupie osób nieaktywnych zawodowo przeważały osoby o niskiej jakości snu (n=117; 58,21%). W ocenie jakości życia w badanej grupie wykazano istotny statystycznie związek (p 0,001) pomiędzy bezsennością mierzoną skalą AIS, a domenami: odczuwanie bólu (BP), ogólnym poczuciem zdrowia (GH), witalnością (VT), funkcjonowaniem społecznym (SF), funkcjonowaniem fizycznym (PF), ograniczeniem w pełnieniu ról społecznych z powodu zdrowia fizycznego (RP), ograniczeniem w pełnieniu ról społecznych z powodu problemów

3 emocjonalnych (RE), zdrowiem psychicznym (MH) oraz pomiędzy ogólnym poczuciem jakości życia (QoL). W ocenie jakości życia w grupie osób aktywnych zawodowo wykazano istotność statystyczną (p 0,001) pomiędzy bezsennością, a: odczuwaniem bólu (BP), ogólnym poczuciem zdrowia (GH), witalnością (VT), funkcjonowaniem społecznym (SF), funkcjonowaniem fizycznym (PF), ograniczeniami w pełnieniu ról społecznych z powodu zdrowia fizycznego (RP), ograniczeniami w pełnieniu ról społecznych z powodu problemów emocjonalnych (RE), zdrowiem psychicznym (MH) oraz pomiędzy ogólną jakością życia (QoL). W ocenie jakości życia w grupie osób nieaktywnych zawodowo wykazano istotność statystyczną (p 0,001) pomiędzy bezsennością, a: ograniczeniami w pełnieniu ról społecznych z powodu zdrowia fizycznego (RP), oceną dolegliwości bólowych (BP), ogólnym poczuciem zdrowia (GH), witalnością (VT), funkcjonowaniem społecznym (SF), zdrowiem psychicznym (MH), ogólnym wskaźnikiem jakości życia (QOL), funkcjonowaniem fizycznym (PF), ograniczeniami w pełnieniu ról społecznych z powodów problemów emocjonalnych (RE). Wnioski: Przedstawione wyniki badań umożliwiły wyciągnięcie następujących wniosków. 1. Bezsenność częściej występowała u osób nieaktywnych zawodowo niż w grupie aktywnych zawodowo. Istotnymi czynnikami różnicującymi była płeć żeńska, wiek, rodzaj umowy o pracę, aktualne źródło utrzymania i samoocena sytuacji materialnej, a także czynniki środowiskowe wpływające na sen. 2. Ciężka senność dzienna częściej występowała u osób nieaktywnych zawodowo. Koniecznym jest rozszerzenie badań w tej grupie zawodowej celem zidentyfikowania przyczyn tego zaburzenia snu. 3. Bezsenność częściej występowała u osób z nadciśnieniem tętniczym - bez względu na aktywność zawodową oraz u osób stosujących leki nasenne. 4. Osoby z pogranicza bezsenności i bez tego problemu prezentują wyższy poziom zachowań zdrowotnych we wszystkich skalach w porównaniu do osób z bezsennością. Podobnie w przypadku osób bez depresyjności wykazują wyższy poziom zachowań zdrowotnych we wszystkich skalach w porównaniu z osobami u których stwierdzono depresyjność. 5. Bezsenność współwystępowała z sennością dzienną i depresyjnością we wszystkich badanych grupach, bez względu na aktywność zawodową. Co świadczy o związku bezsenności z odczuwaniem senności w ciągu dnia i z depresyjnością.

4 6. Osoby z bezsennością zarówno aktywne jak i nieaktywne zawodowo cechowały się niską jakością życia we wszystkich domenach. Świadczy to o tym, że bezsenność wpływa obniżająco na jakość życia osób bez względu na aktywność zawodową. 7. Złą jakość snu obserwowano w grupie osób nieaktywnych zawodowo. Osoby te powinny skonsultować z lekarzem rodzinnym problemy ze snem. Słowa kluczowe: bezsenność, zaburzenia snu, aktywność zawodowa, depresyjność, praca zawodowa, jakość życia, zachowania zdrowotne 2. SUMMARY Introduction: Sleep is one of the basic physiological needs of every human being. It allows for regeneration of the body, gaining strength, therefore it is necessary for proper functioning during the day and maintaining health. According to the ICD - 10 the main criterion in diagnosing insomnia is a significant impediment to functioning throughout the day and a bad

5 mood. Chronic sleep deprivation has many negative consequences for the body and can contribute to the development of diseases. The health effects of sleep deprivation are divided into direct effects and distant effects. The direct effects of chronic insomnia include: deterioration of mental state and cognitive functions, bad mood, constant feeling of fatigue, drowsiness, greater susceptibility to infections and diseases, increased risk of mental illness, especially depression. Insomnia is associated with absenteeism at work, ineffective work and sometimes lack of willingness to work. One type of sleep disorder is daytime sleepiness. Insomnia is a serious public health problem. Both the duration and quality of sleep vary depending on sociodemographic and socio-economic factors. Aim of the study: Determination of the incidence of insomnia among active and inactive people. Material and methods: 597 people participated in the study, including 360 (60.3%), women and 237 (39.7%) men. There were 396 (66.33%) economically active and 201 (33.67%) inactive, mainly women 230 (63.89%) and 166 (70.04%) men. Standardized questionnaire questionnaires were used in the study: The following questionnaires were used in the survey: Athens Insomnia Scale (AIS), Epworth Sleepiness Scale (ESS), Insomnia Sleepiness Severity Scale (ISI), Beck Depression Scale, Life Quality of Life Questionnaire SF - 36, Sleep Quality of Pittsburgh Questionnaire, Health Behavior Inventory - IZZ and from the author's questionnaire (AKA). Results: Insomnia was found in 106 (17.75%) respondents, among them 13.38% (n=53) economically active and 26.37% (n=53) economically inactive. In the group of economically active persons 29.04% (n=115) and economically inactive persons 39.47% (n=75) were on the borderline of insomnia. A statistical relationship between insomnia and economic activity was demonstrated (p 0.001). A statistical relationship was found between insomnia and having a work contract (p=0.004) and casual work among the economically inactive (p=0.042). In the group of all respondents 11 people (1.85%) experienced severe sleepiness during the day - in this group there were more professionally active (n=7; 1.77%). A statistically significant relationship between the occurrence of insomnia and sex (p=0.006) and the age of respondents (p 0.001) was demonstrated. Insomnia was more common in women (20.83%), in people over 56 years of age (27.08%) and in people under 25 years of age (14.62%). There was a statistically significant relationship between insomnia and the current source of income (p 0.001) - the highest number of people with insomnia indicated work as the current source of income (n=50; 13.02%). In the group of professionally active people the statistical significance between insomnia and hypertension (p=0.007), atherosclerosis (p=0.022) and hyperthyroidism

6 (p=0.010) was demonstrated. On the IZZ scale concerning normal eating habits, the average value in the whole group of respondents was The highest average in the economically active group was achieved in the category of positive mental attitude (19.79), among the economically inactive in the category of health practices (19.36). The total IZZ result for all respondents was Statistically significant relationships were found in all studied groups between the general result of MI (presented on a stenosis scale) and the occurrence of insomnia. Among people suffering from insomnia, the most manifested the average intensity of health behaviours (17.21%), statistically significant results (p 0.001). There was a statistically significant relationship between insomnia and the level of health behaviour both in the active group (p 0.001) and in the economically inactive group (p=0.001). There was a statistically significant relationship between depression and the level of health behaviour (p 0.001); depression significantly reduced health behaviour. In both groups, higher scores were noted among people who did not show depression, the highest results of health behaviour were observed in the group of economically inactive people. Insomnia was associated with daily sleepiness and depression (p 0.001). People with moderate depression were most often insomnia (58.54%). A statistically significant correlation between economic activity and the quality of sleep (p 0.001) was demonstrated. Analyzing the study group, the results show that more than half of the respondents had good sleep quality (n=334, 55.95%). On the other hand, it turns out that in the group of professionally inactive people the majority of them were people with low quality of sleep (n=117, 58.21%). The assessment of quality of life in the study group showed a statistically significant relationship (p 0.001) between insomnia measured by the AIS scale and domains: pain (BP), general health (GH), vitality (VT), social functioning (SF), physical functioning (PF), role limitations due to physical health (RP), role limitations due to emotional problems (RE), mental health (MH) and between the general sense of quality of life (QoL). The assessment of quality of life in the group of economically active people showed statistical significance (p 0.001) between insomnia and insomnia: The following were found to be significant: pain perception (BP), general health (GH), vitality (VT), social functioning (SF), physical functioning (PF), role limitations due to physical health (RP), role limitations due to emotional problems (RE), mental health (MH) and between general quality of life (QoL). The assessment of quality of life in the group of economically inactive people showed statistical significance (p 0.001) between insomnia and insomnia: limitations in fulfilling social roles due to physical health (RP), assessment of pain (BP), general health (GH), vitality (VT), social functioning (SF), mental health (MH), general quality of life index (QOL), physical functioning (PF), limitations in fulfilling social roles due to emotional problems (RE).

7 Conclusions: The results of the studies presented allowed the following conclusions to be drawn. 1. Insomnia was more common in the economically inactive than in the economically active group. Important differentiating factors were female gender, age, type of employment contract, current source of income and self-assessment of the material situation, as well as environmental factors influencing sleep. 2. Daily drowsiness was more common in the economically inactive population. It is necessary to expand the research in this professional group in order to identify the causes of this sleeping disorder. 3. Insomnia occurred more often in the case of people with hypertension - regardless of their professional activity - and in the case of people who applied sleeping medicine. 4. The people on the verge of insomnia and without this problem present a higher level of health behaviour in all scales, as compared to the people suffering from insomnia. The similar regularity occurs in the case of people without depressiveness - they display a higher level of health behaviour in all scales in comparison to the people who were diagnosed with depressiveness. 5. Insomnia co-existed with daytime sleepiness and depressiveness in all studied groups, regardless of their professional activity, which accounts for the correlation between insomnia and feeling sleepiness during the day, as well as depressiveness. 6. People with insomnia, both active and inactive, were characterized by low quality of life in all domains. It denotes that insomnia influences the decrease in the quality of people's lives regardless of professional activity. 7. The low quality of sleep was observed in the group of professionally inactive people. These people should consult their sleeping problems with their family doctors. Key words: insomnia, sleep disorders, professional activity, depression, work, quality of life, health behaviour.