Gdańsk, 10-06-2013 r. Relacja z II Ogólnopolskiego Seminarium Partnerstw Lokalnych W dniach 5-6 czerwca 2013 roku odbyło się II Seminarium Ogólnopolskie Partnerstw Lokalnych. Seminarium zrealizowano w centrum Łodzi w Hotelu Ambasador. W wydarzeniu, podobnie jak w minionym roku, uczestniczyli przedstawiciele wszystkich 19 Partnerstw Lokalnych realizujących pilotażowe wdrażanie, opiekunowie merytoryczni Partnerstw Lokalnych, przedstawiciele organizacji i instytucji partnerskich realizujących zadanie nr 4, przedstawiciele z ramienia lidera projektu Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich łącznie blisko 120 osób. Program seminarium obfitował w mnogość zagadnień. Pierwszego dnia seminarium Piotr Olech, kierownik zadania nr 4 projektu, powitał zebranych gości i przedstawił program na najbliższe dni. Kolejno głos zabrała Agnieszka Beńko kierowniczka projektu z ramienia CRZL, która w kilku słowach podziękowała za podjęty trud i włożony wysiłek w realizację pilotażu, jak i całego projektu oraz pracę na wysokim poziomie. Dalszą część spotkania poprowadził Piotr Olech. Dokonał podsumowania pilotażu Modelu GSWB, przypomniał główny cel jakim jest podniesienie skuteczności systemu rozwiązywania i łagodzenia skutków problemu bezdomności poprzez opracowanie i wdrożenie standardów usług skierowanych do ludzi bezdomnych i zagrożonych bezdomnością, wskazał na realizatorów projektu odpowiedzialnych za merytoryczny aspekt realizacji projektu. Ponadto przypomniał i podsumował najważniejsze działania podjęte w pilotażu, do których należy zaliczyć: objęcie wsparciem około 3 tys. osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością przy zaangażowaniu 54 instytucji (19 Partnerstw Lokalnych), realizację 38 krajowych wizyt studyjnych, 12 lokalnych seminariów regionalnych, 19 zagranicznych wizyt studyjnych, 38 ewaluacji projektowych, 2 Ogólnopolskie Seminaria dla Partnerstw Lokalnych. Dokonując refleksji na temat zaangażowania szeregu organizacji i instytucji uczestniczących w realizacji pilotażu (około 150 podmiotów zaangażowanych) Piotr Olech podkreślił, że głos Partnerstw Lokalnych będzie również niezwykle ważny w formułowaniu ostatecznego kształtu Modelu. Koncentrując się na sukcesach pilotażu podkreślił fakt zmiany świadomości, zarówno w zakresie pojmowania mieszkalnictwa, jak i partnerstwa oraz sam fakt istnienia rozszerzonych Partnerstw Lokalnych. Do sukcesów zaliczył również fakt liderowania przez gminy (z uwagi na odpowiedzialność i własny budżet), przetestowanie innowacji (najpierw mieszkanie, strukturę usług, prewencję), wsparcie skierowane bezpośrednio do osób bezdomnych, diagnozy lokalne, a także integrację środowiska i odbiór polityczny pilotażu. Mówiąc o sukcesach dokonał także podsumowania efektów i rezultatów pilotażu, do których zaliczył przetestowany Model i standardy oraz ogromną do nich ilość uwag. Podkreślił, że niewątpliwie ważnym rezultatem będącym wynikiem pilotażu będzie kapitał ludzki oraz infrastruktura. Prowadzący skoncentrował się następnie na wyzwaniach. W kontekście wdrożenia Modelu i standardów niewątpliwym wyzwaniem będzie aspekt finansowy i rezultat oraz efektywność ich wdrożenia. Ponadto do wyzwań zaliczył system oceny usług jako informację zwrotną od osób bezdomnych, a także Krajowy Program Rozwiązywania Problemu Bezdomności (KPRPB) oraz program w zakresie wykluczenia i ubóstwa. Wyzwanie stanowi także federalizacja, czyli stworzenie płaszczyzny stałej współpracy na gruncie ogólnopolskim, a także innowacja społeczna związana z podejściem najpierw mieszkanie.
Po części poświęconej prezentacji najważniejszych aspektów pilotażu Modelu GSWB, głos zabrali zebrani goście. Andrzej Trzeciecki, opiekun merytoryczny Partnerstwa Lokalnego Warszawa Ursus, zwrócił uwagę na ogromne sukcesy pilotażu, do których zaliczył m.in. rozgłos w sferze polityki społecznej oraz zmianę w postrzeganiu problemu bezdomności przez środowisko samorządowe. Kolejno głos zabrała Bożena Borowiec, zastępca dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Dąbrowie Górniczej. Podzieliła się spostrzeżeniem, że sukcesem Partnerstwa Lokalnego jest współpraca i jej jakość wypracowane w trakcie realizacji pilotażu. Głos podzielił także Antoni Tercha, wiceprezes Stowarzyszenia Pomocy Wzajemnej Barka w Strzelcach Opolskich, jednocześnie podkreślając, że wielkim osiągnięciem pilotażu jest zawiązanie prawdziwego partnerstwa i wspólna praca dla jednego celu. Kolejno głos zabrał ks. Stanisław Słowik, dyrektor Caritas Kieleckiej. Podzielił on wszystkie pozytywne wypowiedzi nawiązujące do doświadczeń z pilotażu. Wskazał również na mankament, którym określił podział ewaluacji na kilka raportów. Ks. Słowik wskazał, iż cały proces ewaluacji może okazać się mało skuteczny. Jego zdaniem ewaluację należałoby prowadzić w sposób zwarty. Wątek współpracy kontynuowała Maria Pokój, opiekun merytoryczny PL Warszawa Praga Południe, mówiąc, że wspólna praca urzędników i pracowników pozarządowych nauczyła Partnerstwo współpracy. W dalszej części dyskusji refleksją na temat wcześniejszych obaw związanych z realizacją pilotażu i liderowania przez gminy podzielił się Jakub Wilczek, członek zarządu Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Albert Zarząd Główny. Jednak, jak pokazują doświadczenia, właśnie w gminach upatrywać można siły na przetrwanie po zakończeniu pilotażu. J. Wilczek skierował jednocześnie prośbę do gmin, aby stworzone w pilotażu usługi trwały także po zakończeniu pilotażu. Głos kolejno zabrała Elżbieta Szadura, animator-moderator z ramienia Stowarzyszenie Otwarte Drzwi. Podkreśliła, że po roku realizacji pilotażu emocje nadal są silne. Zadała pytanie o to dlaczego komponent zatrudnienie i edukacja były realizowane dość rzadko? Kolejnym punktem programu była prezentacja Rafała Stenki, animatora-moderatora z ramienia Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności. W tej części seminarium uwaga została skierowana na Model GSWB oraz kierunki zmian i plan wdrożeń. Podjęto także rozważania na temat rekomendacji zmian systemowych i prawnych. Prowadzący tę część seminarium zadał pytanie jaki będzie kierunek zmian materiału, nad którym Partnerstwa Lokalne jeszcze pracują? R. Stenka podkreślił, że zmian wymaga niewątpliwie prawo, ustawa o pomocy społecznej. Należy dokonać zmian w rozporządzeniach wskazując na mieszkalnictwo i streetworking. Podkreślił także, że Model jest pakietem usług, wobec czego powinien zawierać zasady, etykę, misję. Konieczne jest ponadto określenie modelu optimum dla mieszkalnictwa, a także diagnoza, plan, monitoring i ewaluacja. Należy określić również czym są wskaźniki, a czym efekty i rezultaty oraz jakie są metody wdrażania usług takich jak housing first, model wspólnotowy, drabinkowy. Należy także odpowiedzieć na pytanie po co partnerstwo lokalne oraz jaka jest jego rola i jaka jest rola pracy socjalnej? R. Stenka mówiąc o standardach usług odniósł się do standardu Partnerstw Lokalnych, gdzie wskazał, że PL powinno oprzeć się na minimum lub optimum. Przechodząc dalej do kolejnego standardu standardu pracy socjalnej zaznaczył, że zagadnienia teoretyczne powinny zostać okrojone, a sama realizacja powinna pójść dwutorowo. Omawiając standard mieszkalnictwa, R. Stenka podkreślił, że należy pokazać poziom minimum i optimum placówek, ponieważ przekroczenie poziomu optymalnego jest niebezpieczne. W standardzie zdrowia natomiast uwaga skoncentrowana została jak zauważył prowadzący na kwestiach związanych z organizowaniem placówek, nie zaś z realizowaniem. Specjaliści wiedzą jakie należy podejmować czynności, jednak należy zapewnić im do tego właściwe warunki. W standardzie zdrowia zdaniem R. Stenki zaniedbany został obszar prewencji
i edukacji. Jak zauważył prowadzący, standard zatrudnienia i edukacji nie powinien wykraczać poza właściwy sobie zasięg i poruszać kwestii z innych obszarów. W tym standardzie pozostaje do dookreślenia kwestia trenera pracy i doradcy zawodowego czy jest to zawód? Ponadto należy wskazać jakie jest rekomendowane minimum. Ostatnim omawianym obszarem był standard streetworkingu. Prowadzący jasno podkreślił, że w myśleniu o redukcji szkód brakuje odwagi, by przyjąć za oczywisty fakt, że człowiek ma prawo do degradacji. Należy pokusić się o określenie, kiedy streetworking powinien być obowiązkowy (czy w zależności od wielkości gminy?). Po wystąpieniu R. Stenki głos zabrali zebrani goście. Maria Pokój podkreśliła, że w Polsce brakuje myślenia o redukcji szkód, a NFZ ponosi ogromne koszty w związku z zaniedbaniami osób bezdomnych. Do dyskusji dołączył ks. S. Słowik, który zaznaczył, że w wielu miejscach spotyka się utrwalane podchodzenie do redukcji szkód negatywnych postępowań. Warto podjąć pogłębiona dyskusję na temat tego, jak podejmować działania zmierzające do redukcji szkód, aby nie szkodzić. Do wszelkich form należy jednak podchodzić z dystansem, ponieważ niejednokrotnie redukcja szkód może zachęcać do podejmowania zachowań destrukcyjnych, pogłębiać patologie. Kolejno głos zabrała Joanna Dziedzic, psychiatra wskazała, że rozdawanie przedmiotów w ramach realizacji redukcji szkód utrwala psychologicznie patologię. W opozycji do tego głosu pojawiła się opinia psycholog, Małgorzaty Kruk opiekuna merytorycznego PL Białystok z Monaru, która wskazywała, że redukcja szkód jest konieczna. Kolejno głos zabrała Aneta Wiącek, ekspert organizator ds. pracy socjalnej z ramienia Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta. A. Wiącek zauważyła, że w Modelu brakuje miejsca na kompromis, dyskusję. Zasugerowała także, że we własnym gronie powinniśmy poszukać wspólnych rozwiązań i być może Federacja będzie takim miejscem. Kolejnym punktem programu były prezentacje Partnerstw Lokalnych odbyły się sesje równoległe w 4 salach. Był to czas podsumowań, wniosków i refleksji na temat tego, co udało się zrealizować do tej pory w pilotażu. O swoich wdrożeniach opowiedzieli przedstawiciele Partnerstw Lokalnych: Radom, Strzelce Opolskie, Nowe, Kielce, Stargard Szczeciński, Warszawa Ursus, Piła, Warszawa Praga Pułudnie. Kolejny dzień seminarium rozpoczęły również prezentacje Partnerstw Lokalnych. W 4 salach odbyły się równoległe sesje, podczas których przedstawiciele kolejnych Partnerstw: Zabrze, Białystok, Częstochowa, Kraków, Gdańsk, Białogard, Słupsk, Jarosław, Włocławek, Dąbrowa Górnicza oraz Lwówek opowiedzieli o swoich wdrożeniach, dokonali podsumowań ostatnich miesięcy, powiedzieli o sukcesach i niepowodzeniach, trudnościach. Dalsza część dnia poświęcona została projektowi Krajowego Programu Rozwiązywania Problemu Bezdomności. Jak wskazał prowadzący, Piotr Olech, istnieje potrzeba stworzenia czegoś więcej niż usługi; istnieje realna potrzeba stworzenia programu, który ukierunkowywałby działania na przyszłe lata. Prowadzący mówiąc o kontekście programu powołał się na rezolucje i deklaracje Parlamentu Europejskiego. UE nawołuje kraje członkowskie do zwrócenia uwagi na potrzebę rozwiązania problemu bezdomności, podejmuje szereg inicjatyw nie zawsze respektowanych przez władze państwowe. Jak przypomniał P. Olech w Polsce brakuje rozwiązań, strategii czy planu rozwiązywania problemu bezdomności. Jedynym istniejącym dokumentem jest Krajowy Program Wychodzenia z Bezdomności i Rozwoju Budownictwa Socjalnego [obowiązujący w latach 2009-2015]. W dalszej części wystąpienia P. Olech mówił o pilnej potrzebie diagnozowania bezdomności, określeniu jej charakteru i skali, zwróceniu uwagi na aktywność zawodową, uzależnienia i starość. Funkcjonujące rozwiązania oraz system pomocy ludziom bezdomnym oparty jest na przypuszczeniach
i poglądach, a same usługi maja raczej charakter interwencyjny. Do negatywnych aspektów obecnych rozwiązań w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności P. Olech zaliczył również brak spójnego rozumienia problemu bezdomności, brak współpracy między podmiotami bezpośrednio zajmującymi się problematyką, brak partycypacji ludzi bezdomnych w tworzeniu polityki społecznej. Podkreślił również, że istniejące rozwiązania skupiają się raczej na dostępności a nie jakości, ponadto obowiązujący model wsparcia jest modelem warunkowym, behawioralnym, a działalność jest nieuregulowana, koszty stanowią główne kryterium kontraktowania usług, przy czym dochodzi do nierealizowania obowiązków ustawowych. W dalszej części wystąpienia P. Olech mówiąc o diagnozie wykluczenia mieszkaniowego wskazał, iż Polsce udział mieszkań społecznych, w tym lokali komunalnych i socjalnych nadal niewielki i ciągle malejący. Obok tych trudności pojawiają się tj.: niewielka liczba mieszkań na wynajem, zaległości mieszkaniowe i eksmisje, prywatyzacja mieszkań, niejasne regulacje prawne i brak jednoznacznej odpowiedzialności za mieszkalnictwo. Mówiąc o deficytach w rozwiązaniach polskich w zakresie rozwiązywania problemu wykluczenia mieszkaniowego, P. Olech podkreślił odmienność rozwiązań europejskich czy światowych. Dla porównania strategie obowiązujące w UE (Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Irlandia, Holandia, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania) posiadają jasno określony wspólny cel, jakim jest rozwiązanie problemu bezdomności w opozycji do zarządzania czy radzenia sobie, ponadto opierają się na efektywności kosztowej, prewencji, interwencji i integracji. W dalszej części wystąpienia P. Olech przedstawił i omówił strukturę Krajowego Programu Rozwiązywania Problemu Bezdomności. Do ważnych aspektów dokumentu zaliczył wizję i misję, cele, główne priorytety, działania, podział ról, odpowiedzialność za realizację, harmonogram realizacji, fundusze oraz tryb i procedury pracy. Jak wskazał prowadzący, głównym celem dokumentu jest zapobieganie wykluczeniu mieszkaniowemu i rozwiązywanie problemu bezdomności. Misją zaś opiera się na przeformułowanym podejściu z radzenia sobie z problemem i zarządzania nim, czyli na rozwiązywaniu problemu. Polityka społeczna zorientowana na rozwiązywanie problemu bezdomności musi zawierać komponent prewencji, interwencji i integracji. Ponadto w takim podejściu polityka społeczna musi opierać się na rzetelnej wiedzy, musi być zintegrowana, wielosektorowa, mądrze koordynowana i posiadać musi poparcie społeczne. W dalszej części uczestnicy seminarium zapoznali się z priorytetami Krajowego Programu, które zostały sformułowane w sposób następujący: - Aby nikt nie stawał się osobą bezdomną Poprawa i rozwój systemu prewencji wykluczenia mieszkaniowego i bezdomności, - Aby nikt nie był zmuszony do spania na ulicy - Wzmocnienie i usprawnienie systemu interwencji, ochrony zdrowia i życia osób bezdomnych, - Aby integracja była możliwa dla wszystkich osób bezdomnych Wzmocnienie i rozwój systemu integracji społecznej osób bezdomnych i wykluczonych mieszkaniowo, - Aby rozwiązania polityki społecznej oparte były na rzetelnej wiedzy Rozwój diagnozowania i mierzenia zjawiska wykluczenia mieszkaniowego i bezdomności, - Aby polityka społeczna była wysokiej jakości, partycypacyjna, oparta na partnerstwie, dobrze zarządzana i cieszyła się wsparciem społecznym Podnoszenie jakości tworzenia i wdrażania, poprawa koordynacji i zarządzania oraz wzrost świadomości społecznej problemu i polityki społecznej w zakresie bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego.
W dalszej części, zgodnie z programem seminarium zebrani goście uczestniczyli w warsztatach. Uczestników z planem warsztatów zapoznał Antoni Sobolewski, specjalista w zakresie ekonomii społecznej, rozwoju społeczności lokalnych i rozwoju regionalnego, badacz i ewaluator. Uczestników podzielono na pięć grup. Każdej z nich przypisano jeden z priorytetów KPRPB, nad którym pracowano. Prace grupach warsztatowych koncentrowały się na próbie odpowiedzenia na pytania: O co można uzupełnić działania wpisane w Krajowy Program Rozwiązywania Problemu Bezdomności? Kto odpowiada za ich wdrożenie? Jakich rezultatów oczekujemy? Kto lub co może przeszkodzić we wdrażaniu? Jak włączyć działania w biznes/w naukę? Po burzliwych dyskusjach przedstawiciele każdej z grup zaprezentowali efekty pracy, przedstawili swoje uwagi. Opowiedziano o pojawiających się problemach, rezultatach, możliwych zagrożeniach wdrażania, rekomendowano rozwiązania.