K.Bartecki, 2015 1 Ćwiczenie 1 Tworzenie prostego diagramu przepływu danych (DFD) z wykorzystaniem modułu Business Process Model pakietu Power Designer 15 Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z możliwościami zastosowania modułu Business Process Model wchodzącego w skład pakietu PowerDesigner 15 w zagadnieniu modelowania przepływów danych. Nasze zadanie będzie polegało na utworzeniu bardzo prostego diagramu przepływów danych, dotyczącego wycinka rzeczywistości dotyczącego funkcjonowania pewnej firmy wydawniczej. Definicje: DIAGRAM PRZEPŁYWU DANYCH (ang. Data Flow Diagram, DFD) jest grafem pokazującym związki zachodzące między wartościami wprowadzanymi, przetwarzanymi i wyprowadzanymi z systemu, poprzez pokazanie ich przepływów pomiędzy jego poszczególnymi procesami (modułami). DFD nie zajmuje się zależnościami czasowymi, nie jest w nim istotne, jakie jest następstwo aktywności lub związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy czynnościami. Do składników diagramu DFD należą: PROCESY Funkcje, procesy realizowane w systemie, przekształcające dane wejściowe w wynikowe. PRZEPŁYWY Reprezentują drogi przepływu i zawartość informacyjną danych przesyłanych od źródła do celu. MAGAZYNY DANYCH - Reprezentują miejsca przechowywania w systemie częściowo lub całkowicie przetworzonych danych. TERMINATORY - Źródła lub miejsca przeznaczenia danych - zewnętrzne obiekty, z którym system się komunikuje, np. osoby, działy, jednostki organizacyjne. Diagram DFD ma charakter hierarchiczny, na jej najwyższym poziomie znajduje się DIAGRAM KONTEKSTOWY definiujący zakres i granice systemu. Przedstawia on powiązania systemu (przedstawionego w postaci tzw. procesu głównego) z jego otoczeniem, czyli kontekstem, w którym system funkcjonuje. Kolejnym etapem jest dekompozycja diagramu kontekstowego na DIAGRAM SYSTEMOWY (zerowy), składający się z kilku procesów. Są one agregatami dekomponowanymi dalej, aż do uzyskania funkcji elementarnych. Zadanie: Nasz prosty diagram przepływu danych będzie dotyczył wycinka rzeczywistości opisującego działalność przedsiębiorstwa zajmującego się publikacją książek: Autorzy składają w firmie swoje propozycje rękopisów. Słabe rękopisy są odrzucane i zwracane autorowi. Po pozytywnym zaopiniowaniu lepsze pozycje kierowane są bezpośrednio do wydruku, zaś pozostałe oczekują w magazynie na swoją kolejkę. Po
K.Bartecki, 2015 2 wydrukowaniu książki przesyłane są do księgarni. Do autora trafia kilkanaście egzemplarzy autorskich książki. UWAGA: Instrukcja dotyczy wykorzystania programu PowerDesigner w wersji 15.3. Inne wersje programu mogą różnić się rozmieszczeniem poszczególnych opcji oraz elementów interfejsu użytkownika. 1. Tworzenie diagramu kontekstowego Pierwszym krokiem w procesie tworzenia rozpatrywanego diagramu przepływu danych będzie utworzenie diagramu kontekstowego, zaś w jego ramach tzw. procesu głównego, czyli funkcji, która grupować będzie wszystkie inne funkcje wchodzące w skład analizowanego systemu. W przypadku rozpatrywanego systemu będzie to proces Publikacja, reprezentujący transformacje danych zachodzące pomiędzy terminatorami Autor oraz Księgarnia. W celu stworzenia procesu głównego, po uruchomieniu programu PowerDesigner należy: wybrać z menu opcję File New Model, a następnie typ modelu: Business process diagram oraz język modelowania (lista rozwijalna Process language): Data Flow Diagram, kliknąć symbol procesu (Process) znajdujący się na palecie narzędzi Data Flow Diagram, kliknąć w obrębie obszaru arkusza roboczego symbol procesu pojawi się w miejscu kliknięcia, kliknąć prawym przyciskiem myszy w celu przywrócenia kursorowi jego domyślnego wstępnie zapisać model na dysku (File Save As) pod wybraną nazwą, np. publikacja.bpm, kliknąć podwójnie w umieszczony na arkuszu symbol procesu, w polu Name wpisać nazwę procesu Publikacja, kliknąć OK. kliknąć symbol terminatora (External Entity) znajdujący się na palecie narzędzi, kliknąć w obrębie obszaru arkusza roboczego symbol terminatora pojawi się w miejscu kliknięcia, kliknąć prawym przyciskiem myszy w celu przywrócenia kursorowi jego domyślnego kliknąć podwójnie w umieszczony na arkuszu symbol terminatora, w polu Name wpisać nazwę terminatora Autor, kliknąć OK, powtórzyć ostatnie 6 kroków w celu utworzenia jeszcze jednego terminatora Księgarnia. w polu Code arkusza właściwości terminatora Księgarnia zamienić literę ę na e (Ksiegarnia) Następnie: uporządkować na arkuszu położenie terminatorów i procesów, kliknąć symbol przepływu (Flow) znajdujący się na palecie narzędzi, kliknąć symbol terminatora Autor i przytrzymać lewy klawisz myszy,
K.Bartecki, 2015 3 przeciągnąć kursor do symbolu procesu Publikacja i zwolnić klawisz myszy, kliknąć prawym przyciskiem myszy w celu przywrócenia kursorowi jego domyślnego kliknąć podwójnie w umieszczony przed chwilą na arkuszu symbol przepływu danych w celu otwarcia okna jego właściwości, w polu Name wpisać nazwę przepływu Propozycja rękopisu, w polu Code wpisać Propozycja_rekopisu, kliknąć OK, powtórzyć ostatnie 9 kroków w celu utworzenia przepływów: Książki (Code: Ksiazki), łączącego proces Publikacja z terminatorem Księgarnia, oraz Zwrot Rękopisu (Code: Zwrot_Rekopisu) i Egzemplarze autorskie (Code: Egzemplarze_autorskie), łączących proces Publikacja z terminatorem Autor, zapisać model na dysku (File Save). W wyniku powyższych operacji na arkuszu roboczym otrzymamy następujący diagram: 1 Publikacja Propozycja rękopisu Książki Zwrot rękopisu Egzemplarze autorskie Księgarnia Autor UWAGA: jeśli nad symbolami przepływów nie widać ich nazw, należy zmienić odpowiednie ustawienie poprzez wybór opcji Tools Display Preferences Flow Name. 2. Dekompozycja procesu głównego Na powyższym diagramie kontekstowym informacja o działaniu systemu zaprezentowana jest w sposób bardzo ogólny. Konieczna jest zatem dekompozycja procesu głównego Publikacja na podprocesy, opisujące bardziej szczegółowo działanie systemu, czyli utworzenie diagramu systemowego (zerowego rzędu). Zakładamy, że proces Publikacja będzie zawierał trzy podprocesy: akceptacja rękopisu (bądź jego odrzucenie i zwrot do autora), podział rękopisów na te, które będą od razu drukowane (bestsellery) oraz te, które na wydruk będą oczekiwały w magazynie, wydruk rękopisów. W celu dekompozycji tego procesu, należy: kliknąć prawym przyciskiem myszy na symbolu procesu Publikacja, z menu kontekstowego wybrać opcję Decompose Process, lub: kliknąć dwukrotnie symbol procesu Publikacja, w oknie jego właściwości wybrać opcję Decomposed Process, kliknąć OK.
K.Bartecki, 2015 4 Na symbolu procesu Publikacja pojawi się znak + oznaczający, że jest to proces podlegający dekompozycji. Następnie należy: kliknąć prawym przyciskiem myszy na symbolu procesu Publikacja, z menu kontekstowego wybrać opcję Open Diagram. Otworzy się nowe okno, w którym będziemy tworzyć diagram niższego poziomu (systemowy). Jak widzimy, terminatory zostały odziedziczone po diagramie kontekstowym. Procesy i przepływy danych to tzw. obiekty lokalne należą one tylko do określonego poziomu diagramu. W odróżnieniu od nich terminatory i zbiorniki danych są obiektami globalnymi widoczne są one na każdym poziomie dekompozycji. W nowo otwartym oknie należy: umieścić symbol procesu, kliknąć prawym przyciskiem myszy w celu przywrócenia kursorowi jego domyślnego kliknąć podwójnie w umieszczony na arkuszu symbol procesu, w polu Name wpisać nazwę podprocesu: Akceptacja, wybrać opcję Atomic Task w celu zaznaczenia, że bieżący proces nie będzie już dekomponowany na podprocesy, kliknąć OK, powtórzyć dwukrotnie ostatnie 6 kroków w celu utworzenia podprocesów: Wybór oraz Wydruk, uporządkować na arkuszu położenie symboli terminatorów i podprocesów, kliknąć symbol przepływu (Data Flow) znajdujący się na palecie narzędzi (tools), utworzyć nowe przepływy danych o nazwach: Propozycja rękopisu (Code: Propozycja_rekopisu), Zwrot Rękopisu (Code: Zwrot_rekopisu), Zaakceptowany rękopis (Code: Zaakceptowany_rekopis), Bestseller (Code: Bestseller), Książki (Code: Ksiazki) oraz Egzemplarze Autorskie (Code: Egzemplarze_autorskie) patrz poniższy rysunek. Zaakceptowany rękopis 1.2 Wybór 1.1 Akceptacja Propozycja rękopisu Bestseller Zwrot rękopisu Księgarnia Autor Egzemplarze autorskie 1.3 Wydruk Książki UWAGA: jeśli nad symbolami przepływów nie widać ich nazw, należy zmienić odpowiednie ustawienie poprzez wybór opcji Tools Display Preferences Flow Name. Aby obejrzeć hierarchię podprocesów w utworzonym systemie, można rozwinąć je w oknie Workspace znajdującym się w lewej stronie okna (Business Process Model Processes).
K.Bartecki, 2015 5 3. Definiowanie danych modelu Element danych (ang. Data item) jest podstawową, najprostszą porcją informacji zawartą w modelu. Przykładami danych w rozpatrywanym przypadku są np.: format książki, jej cena, data wydania, adres księgarni. Aby utworzyć element danych, należy (cały czas pozostając na poziomie diagramu systemowego): wybrać z menu polecenie Model Data, w pierwszym wierszu kolumny Name wpisać nazwę nowego elementu danych Tytuł, w kolumnie Code zamienić w wyrazie Tytuł literę 'ł' na 'l' (Tytul), używając ikony Customize Columns and Filter dodać do tabeli kolumnę Type, z listy rozwijalnej w odpowiednim polu kolumny Type wybrać Elementary Data (dane elementarne, czyli prosty typ danych), w podobny sposób utworzyć następujące elementy danych: Name Code Type Cena Cena Elementary Data Cena promocyjna Cena_promocyjna Elementary Data Data wydania Data_wydania Elementary Data Format Format Elementary Data Ilość kopii Ilosc_kopii Elementary Data ISBN ISBN Elementary Data Nazwa księgarni Nazwa_ksiegarni Elementary Data Nazwisko autora Nazwisko_autora Elementary Data Seria Seria Elementary Data Termin publikacji Termin_publikacji Elementary Data Przepływy danych najczęściej używane są do przesyłania elementów danych pomiędzy obiektami, np. między procesami lub między terminatorem a procesem. W kolejnym kroku pokażemy jak powiązać przepływy danych z konkretnymi elementami danych. W tym celu należy: kliknąć prawym przyciskiem myszy w pustym obszarze okna z naszym diagramem systemowym (zerowego poziomu), z menu kontekstowego wybrać opcję Diagram Go Up One Level, lub korzystając z opcji Window wybrać okno z naszym diagramem nadrzędnym (kontekstowym). Następnie: wybrać z menu programu polecenie Model Flows wyświetlone zostaną nazwy czterech przepływów danych należących do procesu głównego. klikając na polu po lewej stronie zaznaczyć przepływ Książki, kliknąć ikonę Properties otworzy się okno z właściwościami przepływu, kliknąć zakładkę Data, kliknąć ikonę Add Objects otworzy się okno umożliwiające wybór elementów danych, z listy rozwijalnej znajdującej się u góry okna wybrać symbol procesu głównego Publikacja (lub kliknąć znajdującą się obok ikonę Include Sub-Objects) wyświetli się lista zawierająca wszystkie zdefiniowane przez nas elementy danych,
K.Bartecki, 2015 6 spośród nich wybrać te, które będą przenoszone przez przepływ Książki. Są to: Nazwa księgarni, Seria, ISBN, Data wydania, Ilość kopii, Cena, Termin publikacji oraz Cena promocyjna. kliknąć OK lista wybranych elementów pojawi się w arkuszu bieżącego przepływu danych, kliknąć OK, powyższe kroki powtórzyć dla przepływu Egzemplarze autorskie (elementy danych: Nazwisko autora, Seria, ISBN, Data wydania, Ilość kopii, Termin publikacji), w podobny sposób przepływom Propozycja rękopisu oraz Zwrot Rękopisu przypisać elementy danych: Nazwisko autora oraz Tytuł, kliknąć OK w każdym z okien dialogowych, W nieco inny sposób powiążemy przepływy danych z elementami danych na poziomie podprocesów: kliknąć prawym przyciskiem myszy symbol procesu głównego Publikacja, z menu kontekstowego wybrać element Open Diagram w ten sposób przeniesiemy się do okna z diagramem systemowym, podwójnie kliknąć myszką symbol przepływu Bestseller pojawi się arkusz właściwości przepływu, kliknąć zakładkę Data (jest pusta), kliknąć ikonę Add Objects, z okna zawierającego zdefiniowane przez nas elementy danych wybrać: Seria, Format, ISBN, Data wydania, Ilość kopii, Cena, Termin publikacji oraz Tytuł. Kliknąć OK w każdym z okien dialogowych, W analogiczny sposób przypisać (według uznania) dane do pozostałych przepływów. 4. Tworzenie magazynów danych Pomiędzy procesami Wybór oraz Wydruk znajduje się przepływ danych wskazujący, że wybrane rękopisy są przesyłane bezpośrednio do wydruku. W rzeczywistości np. jedynie rękopisy popularnych autorów bestsellerów będą podążały tą drogą; inne rękopisy muszą oczekiwać na wydruk. W tym celu konieczne jest zdefiniowanie magazynu danych (ang. data store), w którym rękopisy będą przechowywane. W tym celu należy: kliknąć symbol magazynu danych (Data Store), znajdujący się na palecie narzędzi Data Flow Diagram, kliknąć w okolicy procesów Wybór oraz Wydruk symbol magazynu pojawi się w miejscu kliknięcia, kliknąć prawym przyciskiem myszy w celu przywrócenia kursorowi jego domyślnego kliknąć podwójnie umieszczony na arkuszu symbol magazynu danych, w polu Name wpisać nazwę magazynu: Rękopisy, a w polu Code: Rekopisy. Następnie: z palety narzędzi wybrać symbol Resource Flow reprezentujący przepływ danych do lub z magazynu, stworzyć przepływ łączący proces Wybór oraz magazyn Rękopisy, nadać przepływowi nazwę Zwykły rękopis oraz kod Zwykly_rekopis, w polu Acces Mode arkusza właściwości przepływu zaznaczyć opcję Create oznaczającą, że przepływ ten będzie tworzył nowy obiekt w magazynie danych,
K.Bartecki, 2015 7 kliknąć zakładkę Data a następnie ikonę Add Objects, wybrać elementy danych, które wraz z przepływem zapisywane będą w magazynie danych. Będą to: Seria, Format, Ilość kopii, Termin publikacji oraz Tytuł. kliknąć OK. Magazyn danych, jak wskazuje jego nazwa, jest zbiornikiem, w którym przechowywane są elementy danych. W naszym przypadku elementy danych przesyłane są do zbiornika Rękopisy przez przepływ Zwykły rękopis. kliknąć na diagramie dwukrotnie symbol magazynu Rękopisy a następnie zakładkę Data dane przypisane przed chwilą do przepływu Zwykły rękopis powinny być widocznie również tutaj, kliknąć OK. Teraz można połączyć nasz magazyn danych z resztą modelu poprzez stworzenie przepływu danych reprezentującego transfer danych pomiędzy miejscem przechowywania rękopisów a drukarnią. W tym celu należy: stworzyć przepływ (Resource Flow) łączący magazyn Rękopisy z procesem Wydruk, nadać przepływowi nazwę Rękopis do wydruku oraz kod Rekopis_do_wydruku, sprawdzić opcję Access Mode domyślnie powinna być ustawiona na Read (odczyt danych z magazynu), wybrać zakładkę Data, kliknąć ikonę Add Objects wyświetlona zostanie lista wszystkich elementów danych przechowywanych w magazynie, wybrać pozycje: Format, Ilość kopii, Seria, Termin publikacji oraz Tytuł tylko te wybrane elementy danych "podążać" będą przepływem Rękopis do wydruku (przepływ nie musi odczytywać wszystkich znajdujących się w nim elementów danych), kliknąć OK w każdym z okien dialogowych, W efekcie otrzymamy diagram, który na poziomie systemowym będzie wyglądał następująco: 1.2 1.1 Zaakceptowany rękopis Wybór Zwykły rękopis Akceptacja 1 Rękopisy Propozycja rękopisu Bestseller Rękopis do wydruku Zwrot rękopisu Księgarnia Autor Egzemplarze autorskie 1.3 Wydruk Książki
K.Bartecki, 2015 8 UWAGA: jeśli nad symbolami przepływów prowadzących do i z magazynu nie widać ich nazw, należy zmienić odpowiednie ustawienie poprzez wybór opcji Tools Display Preferences Resource Flow Name. 5. Czynności końcowe W celu sprawdzenia poprawności utworzonego diagramu wybrać z menu polecenie Tools Check Model (uruchomić dwukrotnie). Poprawić ewentualne błędy. Sprawdzić macierz CRUD dla diagramu systemowego. W tym celu należy: wybrać z menu opcję Tools Resource CRUD Matrix, kliknąć ikonę Select Rows/Columns, a następnie z listy rozwijalnej wybrać symbol procesu głównego (Publikacja) i zaznaczyć wszystkie jego podprocesy, kliknąć OK. Zinterpretować wynik uzyskany w oknie Resource CRUD Matrix. Nasz diagram tworzyliśmy używając domyślnej notacji Gane & Sarson. Zapoznać się z notacją Yourdona zmieniając ustawienie odpowiedniej opcji (Tools Model Options Model Settings). Dodać do diagramu kontekstowego oraz do diagramu systemowego okna tytułowe. Wykorzystać w tym celu element Title znajdujący się na standardowej palecie narzędzi (Palette). Jeśli paleta jest niewidoczna, wyświetlić ją korzystając z opcji Tools Customize Toolbars. Wygenerować dla utworzonego przez nas modelu pełny raport projektowy (opcja Report Generate Report Full Business Report). Zapisać model na dysku (File Save), zamknąć okno modelu (File Close).