18 kwietnia 2011 r. Prawo krajowe a prawo unijne w zakresie stosowania przepisów podatku VAT Radosław Żuk, prawnik, redaktor portalu TaxFin.pl
Podatek od wartości dodanej Pierwsza teoretyczna koncepcja tzw. uszlachetnionego podatku obrotowego von Siemensa pochodzi z okresu międzywojennego; Pierwsza praktyczna konstrukcja podatku od wartości dodanej została zastosowana we Francji w 1954 r.; Pierwotna konstrukcja podatku od wartości dodanej (Value Added Tax, Mehrwerteuer, Tax sur la Valeur Ajoutee) polegała na opodatkowaniu w każdej fazie obrotu różnicy pomiędzy wartością obrotu w fazie poprzedniej a wartością obrotu dokonanego przez tego podatnika; System obecny (tzw. system fakturowy, czy system opodatkowania pełnego obrotu) zakłada, że podstawą opodatkowania jest pełna wartość obrotu dokonywana przez podatnika w danej fazie; jednakże podatnik uzyskuje prawo do obniżenia tak określonego podatku o podatek naliczony w poprzedniej fazie obrotu; Polski ustawodawca przyjął zasadę odliczania podatku naliczonego wyłącznie na podstawie ściśle określonych dokumentów, tj. faktury VAT oraz dokumentu celnego + zasadę odliczenia niezwłocznego opartego o chwilę zakupu, a nie moment, kiedy nabyte towary zostały w rzeczywistości wykorzystane dla potrzeb działalności opodatkowanej. 2
Zmiany w podatku VAT po akcesji do UE Harmonizacja przepisów Państw Członkowskich w zakresie podatków obrotowych I. Traktat Rzymski, Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą podpisany 25/03/57 przez Belgię, Danię, Francję, Holandię, Luksemburg i Niemcy; stanowił podstawę do utworzenia EWG. Ekonomicznym celem integracji europejskiej było: Zniesienie administracyjnych barier w obrocie gospodarczym pomiędzy krajami Wspólnoty; Osiągnięcie stabilnego wzrostu gospodarczego gwarantującego m.in. możliwości rozwoju podmiotów gospodarczych w warunkach wolnej konkurencji; Stworzenie Unii Celnej, na mocy której zabronione zostało stosowanie ceł lub jakichkolwiek innych opłat mających analogiczny charakter pomiędzy krajami Wspólnoty; Wprowadzenie Wspólnej Taryfy Celnej. 3
Zmiany w podatku VAT po akcesji do UE Jednym z fundamentalnych celów integracji europejskiej jest stworzenie wspólnego rynku, charakteryzującego się swobodą przepływu towarów, usług i kapitału pomiędzy Państwami Członkowskimi. "Zadaniem Wspólnoty jest, poprzez ustanowienie wspólnego rynku i unii gospodarczo-walutowej oraz prowadzenie wspólnej polityki lub działań określonych w Artykułach 3 i 3a, popieranie w całej Wspólnocie harmonijnego i równoważnego rozwoju działalności gospodarczej, stałego i zrównoważonego wzrostu z poszanowaniem środowiska naturalnego, wysokiego stopnia zbieżności działań gospodarczych, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, podnoszenia stopy życiowej i jakości życia, spójności ekonomicznej i społecznej oraz solidarności między państwami członkowskimi." 4
Zmiany w podatku VAT po akcesji do UE Różnice w zasadach opodatkowania podatkami pośrednimi mogłyby spowodować następujące sytuacje: Decyzje podmiotów gospodarczych co do miejsca wykonania bądź zakupu świadczenia byłyby uzależnione od zasad podatkowych w innych krajach; Nabywanie usług mogłoby okazać się znacznie korzystniejsze z punktu widzenia podatku VAT w jednych krajach niż w innych; Podwójne opodatkowanie jednych transakcji i Brak opodatkowania drugich; Zakłócenie konkurencji 5
I. Dyrektywa wprowadzenie wspólnego systemu podatku VAT II. PIERWSZA DYREKTYWA RADY z 11 kwietnia 1967 roku w sprawie harmonizacji przepisów Państw Członkowskich w zakresie podatków obrotowych (67/227/EEC) Artykuł 2 1. Zasada wspólnego systemu podatku od wartości dodanej polega na stosowaniu do towarów i usług powszechnego podatku obciążającego konsumpcję, proporcjonalnego do ceny towarów i usług, niezależnie od liczby transakcji, które mają miejsce w procesie produkcji i dystrybucji przed etapem naliczenia podatku. 2. Przy każdej transakcji zostanie naliczony podatek od wartości dodanej, obliczony od ceny towarów lub usług według stawki właściwej dla tych towarów lub usług, po odliczeniu podatku od wartości dodanej poniesionego przy nabyciu różnych elementów kosztowych. 3. Wspólny system podatku od wartości dodanej stosuje się aż do poziomu sprzedaży detalicznej włącznie. 6
Zasady podatku od wartości dodanej 1. Powszechność podatku: - jakiekolwiek ograniczenia (zwolnienia podmiotowe, przedmiotowe) muszą być limitowane i wynikać bezpośrednio z ustawy; 1. Faktyczne opodatkowanie konsumpcji: VAT obciąża konsumenta; System odliczeń umożliwiający przerzucenie tego podatku na ostatecznego konsumenta. 1. Stosowanie podatku VAT na wszystkich etapach obrotu gospodarczego. 2. Neutralność podatku: - Podatnik niebędący ostatecznym konsumentem nie powinien być obciążany kosztem podatku VAT; Zapłacony przy nabyciu towarów i usług podatek naliczony (na wcześniejszym etapie obrotu) podlega odliczeniu od podatku należnego od dostawy towarów czy świadczenia usług (na następnym etapie obrotu); Wszelkie ograniczenia prawa do odliczenia podatku naliczonego mogą wynikać jedynie z wyraźnej regulacji ustawowej; 7
Neutralność podatku VAT orzeczenia ETS Wyrok C-37/95 Ghent Coal Terminal a Królestwo Belgii: ( ) prawo do odliczenia zostało zastosowane aby w pełni uwolnić przedsiębiorcę od kosztów VAT zapłaconego lub należnego przy prowadzeniu przezeń działalności gospodarczej. Wspólny system podatku VAT zapewnia, że każda działalność gospodarcza, bez względu na jej cel i efekt, jeżeli sama podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, jest opodatkowana w sposób całkowicie neutralny. Wyrok C-268/83 ( ) system odliczeń ma na celu całkowite uwolnienie podmiotu gospodarczego od obciążeń z tytułu podatku VAT przypadającego do zapłaty lub zapłaconego w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej. Wspólny system podatku VAT gwarantuje w ten sposób, iż wszelka działalność gospodarcza, niezależnie od jej celu lub rezultatu, jest opodatkowana w sposób całkowicie neutralny pod warunkiem, że działalność ta podlega temu podatkowi. 8
Pozostałe zasady systemu VAT Zasada unikania podwójnego opodatkowania oraz braku opodatkowania Wspólny system podatku VAT oparty jest na regule jednokrotnego obciążenia podatkiem. W celu wyeliminowania możliwości podwójnego opodatkowania transakcji zwłaszcza w obrocie międzynarodowym VI. Dyrektywa wprowadziła rozwiązania o charakterze kolizyjnym, np. art. 9 (art. 27 i 28 polskiej ustawy o VAT) dot. Miejsca świadczenia usługi. Zasada unikania zakłócenia warunków konkurencji Zasada ta ma na celu zapewnienie wszystkim podatnikom działającym na rynku tych samych zasad opodatkowania. Stąd opodatkowane jest wykonanie czynności nawet w braku zachowania form prawem przewidzianych w przypadku bowiem nieopodatkowania takiej czynności, podatnicy działający zgodnie z prawem podlegaliby opodatkowaniu, a ci działający nielegalnie nie podlegaliby. 9
Nielegalne transakcje a VAT Wyrok 294/82 Senta Einberger a Hauptzollmat Freiburg (Niemcy) Wyrok 289/86 Vereniging Happy Family Rustenburgerstrat a Inspecteur der Omzetbelasting (Holandia) (...) sprzedaż i import narkotyków nie podlega VAT, gdyż nie jest to obrót wykonywany w ramach działalności gospodarczej, a zatem w oparciu o postanowienia VI. Dyrektywy nie można uznać takiej transakcji za wykonywaną przez podatnika. Wyrok C-3/97 Regina a J.C. Goodwin & E.T. Unstead (GB) (...) nielegalny obrót podrabianymi perfumami podlega opodatkowaniu VAT. Wyrok C-455/98 Tullihallitis a Kaupo Salumets (Finlandia) (...) nielegalny import alkoholu podlega opodatkowaniu VAT. Jedną z naczelnych zasad systemu podatku VAT jest zapewnienie równej konkurencji dla podmiotów gospodarczych i dążenie do neutralności fiskalnej systemu opodatkowania 10
Inne istotne dyrektywy unijne dla VAT SZÓSTA DYREKTYWA RADY z 17 maja 1977 roku w sprawie harmonizacji przepisów Państw Członkowskich dotyczących podatków obrotowych- wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (77/388/EEC) ÓSMA DYREKTYWA RADY z 6 grudnia 1979 roku w sprawie harmonizacji przepisów Państw Członkowskich w zakresie podatków obrotowych - zasady zwrotu podatku od wartości dodanej podatnikom posiadającym siedzibę na terytorium kraju (79/1072/EEC) TRZYNASTA DYREKTYWA RADY z 17 listopada 1986 roku w sprawie harmonizacji przepisów Państw Członkowskich w zakresie podatków obrotowych - zasady zwrotu podatku od wartości dodanej podatnikom nieposiadającym siedziby na terytorium Wspólnoty (86/560/EEC) DYREKTYWA 2006/112/WE RADY z dnia 28 listopada 2006r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (2006/112/EC) 11
Postępowanie przed ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS): Działania Trybunału mają na celu zapewnienie poszanowania prawa wspólnotowego przez wszystkie państwa członkowskie. Prawo wnoszenia skargi do Trybunału przysługuje państwom członkowskim Unii, Radzie Unii, Komisji Europejskiej, Parlamentowi Europejskiemu i Europejskiemu Bankowi Centralnemu oraz osobom fizycznym i prawnym. Do Trybunału należy przede wszystkim: orzekanie o legalności (zgodności z traktatami) uchwał podjętych wspólnie przez Parlament Europejski i Radę Unii, uchwał Rady Unii, Komisji Europejskiej, Europejskiego Banku Centralnego oraz aktów prawnych podjętych przez Parlament mających skutki prawne dla stron trzecich. Prawo wniesienia skargi przysługuje tylko tej osobie fizycznej i prawnej, która jest adresatem uchwały, lub gdy udowodni, że uchwała skierowana do innej osoby dotyczy jej bezpośrednio i indywidualnie. 12
Postępowanie przed ETS Trybunał wydaje orzeczenia w przedstawionych mu sprawach. Do najbardziej powszechnych należą: 1) wnioski o wydanie orzeczenia wstępnego (odesłanie prejudycjalne), 2) skargi z powodu niewykonania zobowiązania, 3) skargi o unieważnienie aktu prawnego, 4) skargi z powodu bezczynności. Spotykane są również skargi odszkodowawcze oraz odwołania. 13
Postępowanie przed ETS Wnioski o wydanie orzeczenia wstępnego Orzeczenie wstępne jest rodzajem rozstrzygnięcia, jakiego Trybunał dokonuje na zapytanie złożone przez sąd krajowy co do stosowania prawa wspólnotowego. W celu zapewnienia skutecznego i jednolitego stosowania prawa wspólnotowego oraz uniknięcia wszelkich rozbieżności w jego wykładni sędziowie krajowi mogą, a czasami muszą, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o sprecyzowanie wykładni danej kwestii prawa wspólnotowego, tak aby mieli oni na przykład możliwość zweryfikowania zgodności ich ustawodawstwa krajowego z prawem wspólnotowym. Wniosek prejudycjalny może mieć również na celu kontrolę ważności aktu prawa wspólnotowego. 14
Postępowanie przed ETS Trybunał Sprawiedliwości nie udziela odpowiedzi w formie zwykłej opinii, lecz w formie wyroku lub postanowienia z uzasadnieniem. Sąd krajowy, będący adresatem orzeczenia, jest związany dokonaną w nim wykładnią. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości wiąże w ten sam sposób inne sądy krajowe, które zetkną się z identycznym problemem. To także w ramach odesłań prejudycjalnych każdy obywatel europejski może domagać się sprecyzowania przepisów wspólnotowych, które go dotyczą. Mimo że odesłanie to może zostać wniesione jedynie przez sąd krajowy, który jest wyłącznie uprawniony do podjęcia decyzji o jego celowości, każdy z uczestników, którego sprawa dotyczy, a mianowicie państwa członkowskie, uczestnicy występujący przed sądami krajowymi i między innymi Komisja, mogą uczestniczyć w postępowaniu toczącym się przed Trybunałem Sprawiedliwości. 15
Postępowanie przed ETS Skarga z powodu niewykonania zobowiązania Jest ona zwykle składana wtedy, gdy dane państwo nie wykonuje zobowiązań wynikających z prawa wspólnotowego. Postępowanie takie może zostać zainicjowane przez inne państwa członkowskie lub Komisję Europejską. W takim przypadku Trybunał po zbadaniu zarzutów postawionych przez skarżącego wydaje orzeczenie. W przypadku zaistnienia naruszeń państwo członkowskie musi zaniechać naruszeń. Skarga o unieważnienie aktu prawnego Skarga ta może być złożona przez państwo członkowskie, Radę Europy, Komisję Europejską, a także pod pewnymi warunkami przez Parlament Europy, jeżeli uznają oni, że akt prawny UE jest sprzeczny z prawem. W takim przypadku może wystąpić do Trybunału o jego unieważnienie. Postępowanie o unieważnienie może być również wszczęte przez osobę fizyczną, jeżeli uzna ona, że uchwalone prawo wywiera bezpośredni i negatywny skutek na jej uprawnienia. Jeśli Trybunał stwierdzi, że zarzuty przedstawione przez skarżącego są uzasadnione, może uznać ten akt za nieważny. Postępowanie o unieważnienie aktu prawnego może być również wszczęte przez osobę fizyczną, jeżeli uzna ona, że uchwalone prawo wywiera bezpośredni i negatywny skutek na jej uprawnienia. 16
Zasada supremacji prawa wspólnotowego Ponadto, należy pamiętać o zasadzie pierwszeństwa (supremacji) prawa wspólnotowego przed krajowym. Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed krajowym nie została sformułowana w traktatach założycielskich, lecz wynika z orzecznictwa ETS. Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego zostanie potwierdzona formalnie dopiero po wejściu w życie traktatu konstytucyjnego. Wersja tego dokumentu ostatecznie przyjęta na szczycie brukselskim stwierdza, iż prymat prawa unijnego nad prawem wewnętrznym państw członkowskich obowiązuje, ale tylko w kwestiach, w których UE wykonuje kompetencje przekazane jej przez państwa. Tym samym proponowany przepis wydaje się rozwiązywać potencjalny konflikt między prawem unijnym a konstytucjami państw członkowskich, jeżeli przekazanie kompetencji nastąpiło zgodnie z konstytucją. 17
Dziękuję za uwagę Pytania i wątpliwości: Radosław Żuk 605-167-290 radoslaw.zuk@taxfin.pl www.taxfin.pl