Protokół z kontroli jakości badań mammograficznych wykonywanych w ramach Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi Użytkownik Mammograf/ Nazwa producenta/ Nazwa modelu lub typu/ Rok rozpoczęcia eksploatacji Data kontroli Osoby przeprowadzające kontrolę Podpis
1. Geometria wiązki promieniowania X Format filmu: 18 cm x 24 cm Tryb pracy Wysokie napięcie Obciążenie prądowo - czasowe [mas] Format filmu: 24 cm x 30 cm Tryb pracy Wysokie napięcie Obciążenie prądowo - czasowe [mas] Położenie krawędzi pola promieniowania X względem krawędzi filmu Format filmu 18 cm x 24 cm 24 cm x 30 cm Położenie krawędzi pola promieniowania X: lewej [mm] wew./ na zew. filmu wew./ na zew. filmu od strony brodawki [mm] wew. /na zew. filmu wew. / na zew. filmu prawej [mm] wew. / na zew. filmu wew. / na zew. filmu od strony klatki piersiowej [mm] wew./ na zew. filmu wew./ na zew. filmu Położenie krawędzi kratki przeciwrozproszeniowej względem krawędzi filmu od strony klatki piersiowej Format filmu 18 cm x 24 cm 24 cm x 30 cm Odległość między krawędzią kratki przeciwrozproszeniowej a krawędzią filmu: [mm] wew./ na zew. filmu wew. / na zew. filmu 2 z 18
2. Kompresja piersi Płytka uciskowa: mała a) Siła kompresji Nominalna wartość siły kompresji Zmierzona wartość siły kompresji Wartość siły kompresji po 1 minucie [kg] [kg] [kg] b) Wskazanie grubości piersi po kompresji Rzeczywista grubość fantomu: g [mm] 20 40 70 Wyświetlana grubość fantomu po kompresji: g w g w - g [mm] [mm] c) Ustawienie płytki uciskowej Symetryczne podparcie płytki Położenie płytki uciskowej nad stolikiem przy pełnej kompresji: lewa strona prawa strona lewa strona - prawa strona przód tył przód - tył 3 z 18
Płytka uciskowa: duża a) Siła kompresji Nominalna wartość siły kompresji Zmierzona wartość siły kompresji Wartość siły kompresji po 1 minucie [kg] [kg] [kg] b) Wskazanie grubości piersi po kompresji Rzeczywista grubość fantomu: g [mm] 20 40 70 Wyświetlana grubość fantomu po kompresji: g w g w - g [mm] [mm] c) Ustawienie płytki uciskowej Symetryczne podparcie płytki Położenie płytki uciskowej nad stolikiem przy pełnej kompresji: lewa strona prawa strona lewa strona - prawa strona przód tył przód - tył 4 z 18
3. Jakość obrazu a) Rozdzielczość przestrzenna Tło filmu Referencyjna gęstość optyczna (1,4 + tło) Ustawienie systemu AEC Poziom zaczernienia (jak dla referencyjnej ekspozycji) Wysokie napięcie (jak dla referencyjnej ekspozycji) odległość od powierzchni stolika Położenie środka fantomu do wyznaczania rozdzielczości odległość od krawędzi stolika od strony klatki piersiowej Rozdzielczość [pl/mm] [mm] [mm] Nr obrazu * ** 1 2 3 4 * rozdzielczość w kierunku prostopadłym do osi anoda - katoda ** rozdzielczość w kierunku równoległym do osi anoda - katoda b) Progowy kontrast obrazu Ustawienie systemu AEC Poziom zaczernienia (jak dla referencyjnej ekspozycji) Wysokie napięcie (jak dla referencyjnej ekspozycji) Obciążenie prądowo - czasowe [mas] Obserwator 1 2 Grubość (głębokość) najsłabiej widocznego obiektu [mm] Średnica najsłabiej widocznego obiektu [mm] Progowy kontrast obrazu [%] 5 z 18
c) Kontrast obrazu Ustawienie systemu AEC Poziom zaczernienia (jak dla referencyjnej ekspozycji) Wysokie napięcie (jak dla referencyjnej ekspozycji) Obciążenie prądowo - czasowe [mas] Nr stopnia Klin sensytometryczny Ekspozycja względna Gęstość optyczna 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Klin aluminiowy Gęstość Ekspozycja Nr stopnia optyczna względna Wyznaczony kontrast obrazu 6 z 18
4. Artefakty Format filmu: 18 cm x 24 cm Numer kasety Tryb pracy Poziom zaczernienia Wysokie napięcie Obciążenie prądowo - czasowe [mas] Gęstość optyczna Artefakty pochodzące od wywoływarki Artefakty pochodzące od mammografu Inne artefakty TAK / NIE TAK / NIE TAK / NIE Opis artefaktów 7 z 18
Format filmu: 24 cm x 30 cm Numer kasety Tryb pracy Poziom zaczernienia Wysokie napięcie Obciążenie prądowo - czasowe [mas] Gęstość optyczna Artefakty pochodzące od wywoływarki Artefakty pochodzące od mammografu Inne artefakty TAK / NIE TAK / NIE TAK / NIE Opis artefaktów 8 z 18
5. Kompensacja zmian grubości fantomu i wartości wysokiego napięcia Tryb pracy (jak dla rutynowej ekspozycji) Grubość fantomu Poziom zaczernienia Anoda/filtr Wysokie napięcie Obciążenie prądowo czasowe [mas] Gęstość optyczna w punkcie referencyjnym 2,0 3,0 4,0 4,5 5,0 6,0 7,0 Gęstość optyczna: Wartość odniesienia: D od Wartość minimalna: D min Wartość maksymalna: D max Różnica od wartości odniesienia gęstości optycznej: D od - D min D max D od 9 z 18
6. Dawka pochłonięta dla ekspozycji rutynowej Tryb pracy Anoda / Filtr Tryb ręczny Rutynowa ekspozycja AAEC Wysokie napięcie (jak dla rutynowej ekspozycji) Warstwa półchłonna [mm Al] Poziom zaczernienia (jak dla rutynowej ekspozycji) - - Obciążenie prądowo - czasowe: O i < O rut > O rut O rut Czas ekspozycji: t [ms] Dawka dla odległości ognisko - detektor promieniowania: E i [mgy] Odległość ognisko - detektor promieniowania: d ognisko - detektor Odległość ognisko - powierzchnia stolika: d ognisko - stolik Odległość ognisko - powierzchnia fantomu: d ognisko fantom = d ognisko stolik 4,5 Dawka dla O rut dla odległości ognisko - powierzchnia fantomu: E iprutynowe Dawka pochłonięta dla ekspozycji rutynowej: E poch [mgy] [mgy] 7. Wysokie napięcie Tryb pracy Tryb ręczny Obciążenie prądowo czasowe [mas] Wysokie napięcie najczęściej używane w badaniach klinicznych Wartość nominalna: U nom 25 28 31 34 Wartość zmierzona: U i U nom - U i 10 z 18
8. Warunki oglądania mammogramów Wyposażenie negatoskopu w żaluzje Nazwa i typ negatoskopu wyposażony w żaluzje wyposażony w żaluzje wyposażony w innego typu maskownice wyposażony w innego typu maskownice bez żaluzji bez żaluzji Luminancja negatoskopu Nazwa i typ negatoskopu Luminancja: L środek [cd/m 2 ] Min: Max: Min: Max: Średnia wartość maksymalnej luminancji: L środek śr [cd/m 2 ] [0,85 L środek śr ;1,15 L środek śr ] [cd/m 2 ;cd/m 2 ] Natężenia oświetlenia zewnętrznego Nazwa i typ negatoskopu Warunki pomiaru Natężenie oświetlenia [lux] Ocena wizualna powierzchni negatoskopu Nazwa i typ negatoskopu Uwagi 11 z 18
Podsumowanie wyników wybranych testów kontroli jakości Geometria wiązki promieniowania X Mała płytka uciskowa Duża płytka uciskowa Jakość obrazu Kontrolowany parametr format: 18 cm x 24 cm format: 24 cm x 30 cm Obecność Siła kompresji Ustawienie płytki uciskowej Obecność Siła kompresji Ustawienie płytki uciskowej Rozdzielczość przestrzenna Progowy kontrast obrazu Kontrast obrazu Artefakty dla formatu filmu 18 cm x 24 cm Artefakty dla formatu filmu 24 cm x 30 cm Położenie krawędzi pola promieniowania X Położenie krawędzi kratki przeciwrozproszeniowej Położenie krawędzi pola promieniowania X Położenie krawędzi kratki przeciwrozproszeniowej Kompensacja zmian grubości obiektu i wartości wysokiego napięcia przez system AEC Gęstość optyczna w punkcie referencyjnym Średnia dawka pochłonięta dla ekspozycji rutynowej Czas rutynowej ekspozycji Wysokie napięcie zgodność Warunki oglądania mammogramów Wyposażenie negatoskopu w żaluzje Luminancja negatoskopu Natężenie oświetlenia zewnętrznego Ocena wizualna powierzchni negatoskopu tak Akceptacja nie 12 z 18
Uwagi dotyczące wyników wybranych testów kontroli jakości 1. W wyniku przeprowadzonej kontroli geometrii wiązki promieniowania X stwierdzono, że: a) dla filmu formatu 18 cm x 24 cm pole promieniowania X wykracza poza krawędź filmu: lewą: o mm prawą: o mm; od strony klatki piersiowej: o mm od strony brodawki: o mm; b) dla filmu formatu 24 cm x 30 cm pole promieniowania X wykracza poza krawędź filmu: lewą: o mm prawą: o mm; od strony klatki piersiowej: o mm od strony brodawki: o mm; c) dla filmu formatu 24 cm x 30 cm pole promieniowania X wchodzi mm w obszar filmu od. Pole promieniowania X powinno wykraczać poza film z każdej strony, ale nie więcej niż 5 mm. W wyniku przeprowadzonej kontroli geometrii wiązki promieniowania X stwierdzono, że dla filmu formatu 18 cm x 24 cm odległość pomiędzy krawędzią kratki przeciwrozproszeniowej a krawędzią filmu od strony klatki piersiowej wynosi mm, a nie powinna być większa niż 4 mm. W wyniku przeprowadzonej kontroli geometrii wiązki promieniowania X stwierdzono, że dla filmu formatu 24 cm x 30 cm odległość pomiędzy krawędzią kratki przeciwrozproszeniowej a krawędzią filmu od strony klatki piersiowej wynosi mm, a nie powinna być większa niż 4 mm. 2. W wyniku przeprowadzonej kontroli siły kompresji piersi stwierdzono, że dla małej płytki uciskowej zmierzona wartość siły kompresji wynosi kg, a powinna zawierać się w granicach: 13 kg 20 kg. W wyniku przeprowadzonej kontroli siły kompresji piersi stwierdzono, że dla dużej płytki uciskowej zmierzona wartość siły kompresji wynosi kg, a powinna zawierać się w granicach: 13 kg 20 kg. W wyniku przeprowadzonej kontroli ustawienia płytek uciskowych stwierdzono, że: a) dla małej płytki uciskowej przy symetrycznym podparciu różnica w położeniu płytki uciskowej nad stolikiem przy pełnej kompresji wynosi: po lewej stronie między przodem a tyłem płytki: cm; po prawej stronie między przodem a tyłem płytki: cm; z tyłu między prawą i lewą stroną płytki: cm; z przodu między prawą i lewą stroną płytki: cm; b) dla dużej płytki uciskowej przy symetrycznym podparciu różnica w położeniu płytki uciskowej nad stolikiem przy pełnej kompresji wynosi: po lewej stronie między przodem a tyłem płytki: cm; po prawej stronie między przodem a tyłem płytki: cm; z tyłu między prawą i lewą stroną płytki: cm; z przodu między prawą i lewą stroną płytki: cm. 13 z 18
Różnica w położeniu płytki uciskowej nad stolikiem pomiędzy przodem i tyłem płytki oraz lewą i prawą stroną dla symetrycznego podparcia płytki powinna być nie większa niż ± 0,5 cm. 3. Na otrzymanych obrazach formatu cm x cm jednorodnego fantomu zaobserwowano artefakty w postaci: ; ; ;. Na obrazach fantomu nie powinny być widoczne żadne artefakty. 4. W wyniku przeprowadzonej kontroli kompensacji zmian grubości fantomu i wartości wysokiego napięcia w warunkach klinicznych stwierdzono, że: minimalna wartość gęstości optycznej w punkcie referencyjnym ze wszystkich obrazów różni się od wartości odniesienia o ; maksymalna wartość gęstości optycznej w punkcie referencyjnym ze wszystkich obrazów różni się od wartości odniesienia o. Wszystkie wartości gęstości optycznej powinny różnić się od wartości odniesienia nie więcej niż o ± 0,15. W wyniku przeprowadzonej kontroli kompensacji zmian grubości fantomu i wartości wysokiego napięcia w warunkach klinicznych stwierdzono, że gęstość optyczna w punkcie referencyjnym obrazu fantomu o grubości 4,5 cm PMMA wynosi, a powinna zawierać się w przedziale 1,3 1,8. 5. W wyniku przeprowadzonej kontroli dawki pochłoniętej dla ekspozycji rutynowej stwierdzono, że wynosi ona mgy, a nie powinna być większa niż 2,5 mgy dla płyt PMMA o grubości 4,5 cm. 6. W wyniku przeprowadzonej kontroli czasu dla ekspozycji rutynowej stwierdzono, że wynosi on s, a nie powinien być większy niż 2,0 s. 7. W wyniku przeprowadzonej kontroli zgodności wysokiego napięcia stwierdzono, że dla nominalnej wartości wysokiego napięcia równej kv różnica zmierzonej i nominalnej wartości wynosi kv, a nie powinna być większa niż ± 1,00 kv. 8. W wyniku kontroli warunków oglądania mammogramów stwierdzono, że: negatoskop nie jest wyposażony w żaluzje, ani innego typu maskownice; żaluzje w negatoskopie są uszkodzone; maksymalna luminancja negatoskopu zmierzona na środku jego powierzchni wynosi cd/m 2, a powinna być regulowana w granicach 3000 cd/m 2 6000 cd/m 2 ; luminancja zmierzona na środku powierzchni każdego negatoskopu różni się od średniej wartości luminancji dla wszystkich negatoskopów używanych w pracowni o więcej niż 15%; natężenie oświetlenia zewnętrznego w pobliżu negatoskopu wynosi lux, a nie powinno być większe niż 50 lux; powierzchnia negatoskopu jest zabrudzona / porysowana. 14 z 18
9. W wyniku przeprowadzonej kontroli rozdzielczości obrazu stwierdzono, że rozdzielczość obrazu w kierunku do osi anoda katoda wynosi pl/mm, a powinna być nie mniejsza niż 12 pl/mm.. 10. W wyniku przeprowadzonej kontroli progowego kontrastu stwierdzono, że progowy kontrast obrazu wynosi, a nie powinien być większy niż 1,5 % dla obiektu (o średnicy nie większej niż 6 mm) umieszczonego w środku fantomu PMMA o grubości 4,5 cm. 15 z 18
Inne uwagi: Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2005 roku w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej: testy podstawowe są wykonywane przez pracowników jednostki ochrony zdrowia uprawnionych do obsługi urządzeń radiologicznych. Dlatego testy podstawowe w danej pracowni mammograficznej muszą przeprowadzać (przeszkoleni z zakresu kontroli jakości w mammografii) technicy, którzy aktualnie wykonują badania mammograficzne w tej pracowni. Tylko wówczas możliwa jest odpowiednia i szybka reakcja na ewentualne odchylenia sprawdzanych parametrów od norm ustalonych w wyżej wymienionym rozporządzeniu. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2003 roku w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy z aparatami rentgenowskimi o energii promieniowania do 300 kev stosowanymi w celach medycznych: pracownie mammograficzne są wyposażone w aparaturę i sprzęt do kontroli procesu obrazowania w zakresie przewidzianym w programie zarządzania jakością do wykonywania testów wewnętrznej kontroli parametrów technicznych. Dlatego na wyposażeniu pracowni powinien znajdować się sprzęt do kontroli jakości na poziomie podstawowym. Dopuszcza się jednak wypożyczenie sprzętu, ale na długi czas i pod warunkiem, że jest on na stałe do dyspozycji technika. 16 z 18
Podsumowanie kontroli jakości badań skryningowych Pracownia mammograficzna realizująca program badań przesiewowych powinna zapewnić kobiecie odpowiedni komfort związany z uczestnictwem w tym programie, a lekarzowi opisującemu mammogramy odpowiednie warunki pracy. Pracownia skryningowa powinna posiadać odpowiednie wyposażenie do wykonywania badań, takie jak: - wyposażenie do wykonywania podstawowych testów kontroli jakości zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2005 r.; - mammograf: z filtrami molibdenowym (Mo) i rodowym (Rh); z dwoma ogniskami nie większymi niż 0,1 mm i 0,3 mm dla SID równej 60 cm; z generatorem wysokiej częstotliwości; z systemem automatycznej kontroli ekspozycji; z dwoma formatami kratek przeciwrozproszeniowych; z wyświetlaczem cyfrowym; zapewniający wysokie napięcie z zakresu co najmniej 25-31 kv z możliwością zmiany co 1 kv; - kasety dwóch formatów z ekranami z ziem rzadkich; - kamera identyfikacyjna umożliwiająca zapis na filmie niezbędnych danych pacjentki oraz parametrów ekspozycji; - wywoływarka używana wyłącznie do obróbki zdjęć mammograficznych; - automatyczne mieszadło (mikser) gwarantujący odpowiednie stężenie odczynników fotochemicznych; - filmy mammograficzne dopasowane czułością do wzmocnienia ekranów; - markowe odczynniki fotochemiczne tego samego producenta co filmy, będące podstawą stabilnego procesu obróbki fotochemicznej. Każda pracownia stosująca promieniowanie do ekspozycji medycznej jest zobowiązana prawem do prowadzenia wewnętrznych testów kontroli jakości, do których należą testy podstawowe oraz testy specjalistyczne. W kontrolowanej pracowni przeprowadzono pomiary służące ocenie najważniejszych parametrów aparatury mammograficznej, które mają wpływ na jakość obrazu oraz na dawkę otrzymywaną przez kobiety. 17 z 18
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2005 r. podczas diagnostycznych badań za pomocą mammografu należy używać filtru rodowego (Rh) w przypadku piersi o znacznych rozmiarach (powyżej 6 cm po kompresji) i dużej zawartości tkanki gruczołowej - jeżeli mammograf posiada możliwość wyboru rodzaju filtracji (Mo/Rh) z pulpitu sterowniczego. Na podstawie ankiet wypełnionych przez pracowników ośrodka sprawdzono, czy w danej pracowni stosowany jest filtr Rh. 18 z 18