- Raport o przekształceniach własnościowych w 2006 roku,

SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Minister Skarbu Państwa MSP/DA/1391/2008 Druk nr 985 Warszawa, 11 września 2008 r. Pan Bronisław Komorowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie Marszałku W załączeniu, jako materiał informacyjny, przekazuję - Raport o przekształceniach własnościowych w 2006 roku, który stanowi formę realizacji zapisu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 roku o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz. U. z 1996 r. Nr 106, poz. 493 z późn. zm.), nakładającej na ministra Skarbu Państwa obowiązek corocznego przygotowywania sprawozdania o ekonomicznych, finansowych i społecznych skutkach prywatyzacji oraz sprawozdania o stanie mienia Skarbu Państwa. Raport składa się z czterech sekwencji tematycznych. Pierwszą stanowią rozdziały prezentujące kolejno: przekształcenia własnościowe w latach 1990-2006 wg głównych ścieżek, procedur i programów prywatyzacyjnych; analizę międzyregionalnych zróżnicowań procesów przekształceń własnościowych wg form organizacyjno-prawnych podmiotów i metod prywatyzacji oraz analizę raportów NIK NT. prywatyzacji w roku 2006. Kolejna sekwencja Raportu, o charakterze ekonomicznym, zawiera refleksje nt. wzajemnych związków budżetu i prywatyzacji, ze szczególnym uwzględnieniem jej aspektów fiskalnych oraz analizę ekonomicznych aspektów udziału bezpośrednich inwestycji zagranicznych w prywatyzacji polskiej gospodarki. Trzecia sekwencja Raportu poświęcona została problematyce społecznych aspektów przekształceń własnościowych.

Czwarta sekwencja Raportu wprowadza czytelnika w międzynarodowy kontekst przekształceń własnościowych. Z wyrazami szacunku Minister (-) Aleksander Grad

MINISTERSTWO SKARBU PAŃSTWA RAPORT O PRZEKSZTAŁCENIACH WŁASNOŚCIOWYCH W 2006 ROKU Warszawa 2008

S P I S T R E Ś C I Strona WSTĘP...7 ROZDZIAŁ I Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych w latach 1990 2006...9 1.1. Przedsiębiorstwa państwowe w latach 1990-2006...9 1.2. Komercjalizacja...10 1.3. Prywatyzacja pośrednia...12 1.4. Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych...14 1.5. Prywatyzacja bezpośrednia...16 1.6. Likwidacja i upadłość przedsiębiorstw państwowych...23 ROZDZIAŁ II - Andrzej Gałązka Międzyregionalne zróżnicowania procesów przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych w okresie 1990-2006...28 2.1. Monitoring przestrzennych aspektów procesów przekształceń własnościowych w Polsce a ogólne problemy rozwoju regionalnego...28 2.2. Proces przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych na tle ogólnych zmian strukturalnych grup podmiotów gospodarczych w Polsce w latach 1990-2006...33 2.3. Przekształcenia własnościowe a zmiany w rozmieszczeniu przedsiębiorstw państwowych w latach 1990-2006...40 2.4. Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych w okresie 1990-2006 wg metod prywatyzacji specyfika regionalna...46 2.4.1. Międzyregionalne zróżnicowania struktury procesów prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych wg głównych metod przekształceń własnościowych...46 2.4.2. Komercjalizacja i prywatyzacja pośrednia...49 2.4.3. Prywatyzacja bezpośrednia...52 2.4.4. Likwidacja przedsiębiorstw państwowych z przyczyn ekonomicznych...57 2.5. Zakończenie...62 ROZDZIAŁ III Janusz Mierzwa Prywatyzacja w raportach NIK w 2006 roku...66 3.1. Wstęp...66 3.2. Analiza wyników kontroli Najwyższej Izby Kontroli...68 3.2.1. Prywatyzacja Zespołu Elektrociepłowni Łódź S.A...68 3.2.2. Prywatyzacja Polskich Hut Stali S.A......70 3.2.3. Sektor bankowy...73 3.2.4. Prywatyzacja Zelmer S.A...75 3.3. Prywatyzacja w aspekcie regionalnym na przykładzie kontroli przekształceń własnościowych w województwie łódzkim...77 3.4. Wykorzystanie przychodów z prywatyzacji...80 3.5. Kontrola wykonania budżetu za rok 2005...87 3.6. Podsumowanie...88 ROZDZIAL IV Katarzyna Mikołajczyk Prywatyzacja a budżet państwa...92 4.1. Fiskalny cel prywatyzacji...92 4.2. Budżet państwa w 2006 roku...98 4.2.1. Warunki realizacji budżetu państwa...99 4.2.2. Dochody i wydatki budżetu państwa...102 4.2.3. Deficyt i dług Skarbu Państwa...106 4.2.4. Sektor finansów publicznych...110 4.3. Wpływ prywatyzacji na budżet państwa w 2006 roku...116 4.3.1. Przychody z prywatyzacji przychody budżetowe...116 4.3.2. Dywidendy i wpłaty z zysku dochody budżetowe...125 4.3.3. Rozdysponowanie przychodów z prywatyzacji państwowe fundusze celowe...130

4 ROZDZIAŁ V Małgorzata Jaworek Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne w prywatyzacji polskiej gospodarki...138 5.1. Ekonomiczne i społeczne aspekty udziału bezpośrednich inwestycji zagranicznych w prywatyzacji polskiej gospodarki...140 5.1.1. Zaangażowanie inwestorów zagranicznych w proces prywatyzacji polskiej gospodarki w latach 1990-2006...140 5.1.2. Struktura bezpośrednich inwestycji zagranicznych w prywatyzacji...143 5.1.2.1. Struktura według sekcji i działów PKD...143 5.1.2.2. Struktura według kraju pochodzenia inwestora...146 5.1.2.3. Struktura przestrzenna...147 5.1.3. Efekty mikroekonomiczne udziału kapitału zagranicznego w prywatyzacji przedsiębiorstw...149 5.1.4. Zmiany wielkości zatrudnienia...156 5.1.5. Społeczny klimat wokół kapitału zagranicznego w procesie prywatyzacji...159 5.2. Efekty prywatyzacji przedsiębiorstw z udziałem inwestorów zagranicznych wyniki badań własnych...165 5.2.1. Wybór inwestora zagranicznego...165 5.2.2. Motywy przejęcia przedsiębiorstwa przez inwestora zagranicznego...167 5.2.3. Zobowiązania inwestorów zagranicznych i stopień ich realizacji...168 5.2.4. Poparcie dla procesu prywatyzacji przedsiębiorstwa...170 5.2.5. Zmiany w dziedzinach produkcji, rynku, organizacji i zarządzania, finansów oraz działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw...171 5.2.6. Zmiany wielkości zatrudnienia...172 5.2.7. Beneficjenci skutków prywatyzacji przedsiębiorstwa....175 ROZDZIAŁ VI Krzysztof Pawlas Uwarunkowania społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw państwowych...177 6.1. Wstęp...177 6.2. Społeczna rola przedsiębiorstw państwowych na bazie standardów europejskich...179 6.3. Kierunki działań w zakresie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw...179 6.4. Zasady CSR w praktyce działania administracji rządowej...184 6.5. Stosowanie zasad CSR w Polsce w wybranych spółkach z udziałem Skarbu Państwa...190 6.6. Społeczna rola przedsiębiorstwa...193 6.6.1. Bilans społeczny...195 6.6.2. Pomiar społecznej roli przedsiębiorstwa...196 6.6.3. Przykłady tworzenia bilansu społecznego w krajach europejskich...197 6.6.4. Cele i przedmiot bilansu społecznego przedsiębiorstwa...202 6.7. Zastosowania Bilansu społecznego do praktyki krajowej polityki społecznej...207 6.8. Zakończenie...208 ROZDZIAŁ VII - Marek Chrzanowski Prywatyzacja a przedsiębiorczość korporacyjna i społeczno-ekonomiczna efektywność organizacji...212 7.1. Przesłanki istnienia zależności w triadzie...212 7.2. Prywatyzacja a przedsiębiorczość korporacyjna...217 7.2.1. Pierwszorzędne skutki prywatyzacji...219 7.2.2. Drugorzędne skutki prywatyzacji...222 7.2.3. Skutki prywatyzacji dla działań przedsiębiorczych...225 7.3. Przedsiębiorczość korporacyjna a efektywność działania przedsiębiorstw...227 7.4. Bariery rozwoju przedsiębiorczości organizacyjnej w Polsce...230 7.5. Wyniki badań ankietowych prowadzonych w latach 2005-2006...232 7.6. Podsumowanie...237

5 ROZDZIAŁ VIII Piotr Kozarzewski Prywatyzacja w Polsce na tle innych krajów transformacji...238 8.1. Wstęp...238 8.2. Prywatyzacja jako filar transformacji postkomunistycznej...239 8.2.1. Koncepcje reform systemowych a własność prywatna...239 8.2.2. Cele prywatyzacji...243 8.2.3. Miejsce prywatyzacji w reformach systemowych. Sekwencja, zakres i tempo...245 8.3. Strategia i taktyka prywatyzacji...246 8.3.1. Polityka prywatyzacyjna a kierunek transformacji systemowej...246 8.3.2. Ewolucja sposobów podejścia do polityki prywatyzacyjnej... 248 8.3.3. Metody prywatyzacji... 251 8.4. Efekty prywatyzacji... 262 8.4.1. Metodologia oceny wyników prywatyzacji...262 8.4.2. Osiągnięcie celów prywatyzacji...263 8.4.3. Źródła sukcesów i porażek prywatyzacji...273 8.4.4. Rola prywatyzacji w transformacji: pułapki reform...277 8.5. Wnioski i rekomendacje...280 ROZDZIAŁ IX Ryszard Rapacki, Piotr Maszczyk Strategie i efekty programów prywatyzacji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w latach 1990-2006...284 9.1. Wstęp...284 9.2. Koncepcje, programy i metody prywatyzacji ujecie teoretyczne...286 9.2.1. Prywatyzacja w kontekście procesu transformacji systemowej...286 9.2.2. Cele prywatyzacji...288 9.2.3. Uwarunkowania, zakres i tempo prywatyzacji...290 9.2.4. Metody i techniki prywatyzacji...292 9.2.4.1. Prywatyzacja masowa...293 9.2.4.2. Sprzedaż przedsiębiorstwa inwestorom zewnętrznym...295 9.2.4.3. Sprzedaż przedsiębiorstwa pracownikom lub kadrze kierowniczej...296 9.2.5. Próba typologii strategii prywatyzacji w krajach postsocjalistycznych...297 9.3. Przemiany własnościowe w krajach Europy Środkowej i Wschodniej ujęcie empiryczne...301 9.3.1. Metody prywatyzacji...301 9.3.2. Ilościowe wyniki prywatyzacji...303 9.3.3. Jakościowe wyniki prywatyzacji...307 9.3.3.1. Struktura własności...308 9.3.3.2. Jakościowe wyniki prywatyzacji na poziomie przedsiębiorstw...309 9.3.3.3. Jakościowe wyniki prywatyzacji na poziomie gospodarki...321 9.4. Podsumowanie...329 ZAKOŃCZENIE...333 ANEKS STATYSTYCZNY...343

WSTĘP Prezentowany Raport o przekształceniach własnościowych stanowi formę realizacji zapisu art.2 pkt.1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 roku o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz.U. nr 106, poz. 493 z późn. zm.), nakładającej na Ministra Skarbu Państwa obowiązek corocznego przygotowywania i przedkładania Radzie Ministrów oraz z jej upoważnienia Sejmowi m.in. sprawozdania o ekonomicznych, finansowych i społecznych skutkach prywatyzacji. Raport jest opracowaniem podejmującym zadanie wszechstronnego opisu i analizy stanu zaawansowania, uwarunkowań oraz konsekwencji przekształceń własnościowych. Stanowi on próbę podsumowania prywatyzacji z perspektywy minionych kilkunastu lat nie tylko w wymiarze statystycznym, ale znacznie szerzej w aspekcie strukturalnym, makroekonomicznym i międzynarodowym. Niniejszy Raport składa się z czterech sekwencji tematycznych. Pierwszą stanowią trzy rozdziały. Rozdział I (autorstwa pracowników Departamentu Analiz MSP) charakteryzujący przekształcenia własnościowe w latach 1990 2006 wg głównych ścieżek, procedur i programów prywatyzacyjnych, następnie Rozdział II (napisany przez Pana Andrzeja Gałązkę) poddający analizie międzyregionalne zróżnicowania procesów przekształceń własnościowych wg form organizacyjno-prawnych podmiotów i metod prywatyzacji oraz Rozdział III (sporządzony przez Pana Janusza Mierzwę) zawierający analizę raportów NIK nt. prywatyzacji w roku 2006. Materiał prezentowany w pierwszej sekwencji nie ogranicza się do statystycznego przedstawienia przebiegu procesów składających się na proces transformacji. Bilans dokonań prywatyzacyjnych ubiegłych lat, wg stosowanych metod i trybów prywatyzacji oraz w skali regionalnej, a także krytyczna ocena przeprowadzonych przekształceń stanową punkt wyjścia dla pokazania w trzech następnych sekwencjach Raportu szerszych, społecznych, ekonomicznych i politycznych odniesień do przemian własnościowych, które dokonały się w analizowanym okresie.

8 Kolejna sekwencja Raportu, o charakterze ekonomicznym, zawiera w dwóch rozdziałach kolejno: w Rozdziale IV (autorstwa Pani Katarzyny Mikołajczyk) refleksje nt. wzajemnych związków budżetu i prywatyzacji, ze szczególnym uwzględnieniem jej aspektów fiskalnych oraz w Rozdziale V (napisanym przez Panią Małgorzatę Jaworek) analizę ekonomicznych aspektów udziału bezpośrednich inwestycji zagranicznych w prywatyzacji polskiej gospodarki. Trzecia sekwencja Raportu poświęcona została problematyce społecznych aspektów przekształceń własnościowych. W Rozdziale VI (autorstwa Pana Krzysztofa Pawlasa) znajdujemy informacje na temat uwarunkowań społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw państwowych oraz zastosowania bilansu społecznego w praktyce krajowej polityki społecznej. W Rozdziale VII Pan Marek Chrzanowski przedstawił charakterystykę wpływu przekształceń własnościowych na kształtowanie się przedsiębiorczości korporacyjnej i społeczno-ekonomiczną efektywność organizacji. Czwarta sekwencja Raportu wprowadza czytelnika w międzynarodowy kontekst przekształceń własnościowych. Składają się na nią dwa rozdziały: Rozdział VIII autorstwa Pana Piotra Kozarzewskiego, który prezentuje metody i efekty prywatyzacji w Polsce na tle innych krajów transformacji oraz Rozdział IX (napisany wspólnie przez Panów Ryszarda Rapackiego i Piotra Maszczyka) poświęcony analizie strategii i efektów programów prywatyzacji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w latach 1990 2006. Raport kończy podsumowanie, będące próbą rekapitulacji rozważań podejmowanych w kolejnych rozdziałach. Prezentowany Raport powstał w Departamencie Analiz Ministerstwa Skarbu Państwa jako dzieło, składające się w większości z autorskich opracowań mających charakter ekspertyz przygotowanych przez szerokie grono przedstawicieli krajowego środowiska naukowo-badawczego, którym składamy tą drogą należne podziękowania.

ROZDZIAŁ I PRZEKSZTAŁCENIA WŁASNOŚCIOWE PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH W LATACH 1990-2006 1.1. Przedsiębiorstwa państwowe w latach 1990-2006 Według stanu na koniec 2006 roku w rejestrze Gospodarki Narodowej (REGON) znajdowało się 913 1 przedsiębiorstw sektora państwowego. Przyjmując jako stan początkowy liczbę 8453 przedsiębiorstw, które istniały w dniu 31 grudnia 1990 roku 2 stwierdzić można w tej dziedzinie zmianę o charakterze wręcz ustrojowym. Proces kształtowania się liczby przedsiębiorstw w latach 1990-2006 roku obrazuje Wykres nr 1. Do końca 2006 roku procesami przekształceń własnościowych objęto 5747 (68%) przedsiębiorstw. W tym: 1587 skomercjalizowano, 2263 poddano prywatyzacji bezpośredniej, zaakceptowano 1897 wniosków o likwidację z przyczyn ekonomicznych, z czego zlikwidowano 1056 przedsiębiorstw, a w 681 ogłoszono upadłość. Na zmianę liczby przedsiębiorstw państwowych wpłynęła więc głównie realizacja ustaw dotyczących przekształceń własnościowych. W jej wyniku dnia 31 grudnia 2006 roku wykreślono z rejestru 4824 przedsiębiorstwa państwowe, które zostały przekształcone w spółki prawa handlowego lub zlikwidowane w trybie rozporządzenia wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi przedsiębiorstwa poprzez sprzedaż, wniesienie do spółki lub oddania do odpłatnego korzystania. W 33 % wydzielonych podmiotów zostało wszczęte postępowanie likwidacyjne w trybie przepisów art.19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Trudności w zbyciu majątku nieruchomego przedsiębiorstw likwidowanych w tym trybie (przeważnie o nieuregulowanym stanie prawnym) niejednokrotnie prowadziły do wydłużania się procesów 1 Biuletyn Statystyczny nr 12; GUS, Warszawa 2006 r., tab. 62. 2 Biuletyn statystyczny nr 11, GUS, Warszawa 1991 r., s. 57.

10 likwidacyjnych, wobec czego wiele przedsiębiorstw w których rozpoczęto proces likwidacji w upadło. Wykres nr 1 Liczba przedsiębiorstw państwowych w latach 1990-2006 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 8453 8228 1990r. 1991r. 7242 1992r. 5924 1993r. 4955 4127 3665 1994r. 1995r. 1996r. 3368 2906 2599 2268 2054 1951 1736 1306 1029 913 1997r. 1998r. 1999r. 2000r. 2001r. 2002r. 2003r. 2004r. 2005r. 2006r. Źródło: Dane GUS. Prywatyzacja nie ogranicza się jednak tylko do zmiany formy prawnej, statusu własnościowego przedsiębiorstw państwowych czy w konsekwencji do zmniejszenia ich liczby. Jest punktem wyjścia do rzeczywistych zmian ekonomicznych, których liczbowe efekty opisane zostaną w kolejnych punktach niniejszego rozdziału. 1.2. Komercjalizacja W analizowanym okresie lat 1990-2006 w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa przekształcono 1570 przedsiębiorstw państwowych (tablica nr 1). Do 27,6% wzrósł udział przedsiębiorstw skomercjalizowanych w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych objętych przekształceniami własnościowymi w 2006 roku. Zdecydowana większość podmiotów w tej grupie to przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem przemysłowym 67,8%. W jednoosobowe spółki Skarbu Państwa przekształcane zwłaszcza przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 500 osób (1048 przedsiębiorstw, czyli 66,8%ogółu przekształconych).

11 Jednoosobowe spółki Skarbu Państwa powstałe w latach 1990-2006 Tablica nr 1 Lata Liczba jednoosobowych spółek Skarbu Państwa powstałych w danym roku Ogółem w % Dynamika (1991=100) Dynamika Rok porzedni=100 1991 260 16,6 100 1992 220 14,0 84,6 84,6 1993 47 3,0 18,1 21,4 1994 196 12,5 75,4 417,0 1995 235 15,0 90,3 119,9 1996 118 7,5 45,3 50,2 1997 178 11,3 68,5 150,8 1998 110 7,0 42,3 61,8 1999 90 5,7 34,6 81,8 2000 36 2,3 13,8 40,0 2001 9 0,6 3,5 25 2002 11 0,7 4,2 122,2 2003 12 0,8 4,6 109,1 2004 23 1,5 8,8 191,7 2005 16 1,0 6,1 69,6 2006 9 0,6 3,5 56,2 Ogółem 1 570 100,0 - - Źródło: Dane MSP. Z ogólnej liczby 1570 przedsiębiorstw skomercjalizowanych do końca 2006 roku prywatyzację pośrednią rozpoczęto w 364, 512 wniesiono do programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, w 127 nastąpiła zamiana wierzytelności na akcje/udziały w ramach BPU, a w 6 przypadkach nastąpiło objęcie akcji w podwyższonym kapitale zakładowym przez podmioty inne niż Skarb Państwa i państwowe osoby prawne. Wykres nr 2 Jednoosobowe spółki Skarbu Państwa wg stanu na 31.12.2006 r. jssp prywatyzowane pośrednio 22,9% BPU 8,1% jssp wniesione do NFI 32,8% pozostałe 36,2% Źródło: Dane MSP. Komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych występowała we wszystkich

12 województwach. Najwięcej spółek zarejestrowano w województwach: śląskim, dolnośląskim, mazowieckim i wielkopolskim, zaś najmniej w województwach: podlaskim, świętokrzyskim i lubuskim. Szczegółową charakterystykę stanu przekształceń własnościowych w przekroju terytorialnym zawarto w Rozdziale II niniejszego Raportu. 1.3. Prywatyzacja pośrednia Do 31 grudnia 2006 roku prywatyzacją pośrednią objęto 364 jednoosobowe spółki Skarbu Państwa (Tablica nr 3). W 48 przypadkach udostępniono akcje w ofercie publicznej, w kolejnych 67 rozpoczęto zbywanie pierwszego pakietu akcji/udziałów w formie przetargu publicznego, w 266 w trybie publicznego zaproszenia do rokowań oraz w 3 w trybie niepublicznym za zgodą Rady Ministrów (wniesienie akcji SP do innej spółki w zamian za objęcie akcji w podwyższonym kapitale zakładowym tej spółki). W 18 spółkach zawarto podwójne transakcje tj. zbycie akcji w ofercie publicznej oraz sprzedaż inwestorowi strategicznemu. W 330 spółkach akcje/udziały nabyli inwestorzy strategiczni, z tego w 113-stu zagraniczni, a w 199 polscy, natomiast w 22 spółkach kapitał mieszany, w tym w 17 spółkach zagraniczny z udziałem kapitału polskiego oraz w 5 spółkach kapitał mieszany zagraniczny. Liczba spółek, w których nastąpił proces zbywania akcji w ofercie publicznej stanowiła 13,2% wszystkich prywatyzowanych jssp, a 90,7% to spółki, w których akcje/udziały zbywane były inwestorom strategicznym (krajowym i zagranicznym). Z danych zamieszczonych w Tablicy nr 2 wynika natomiast, że 72,5% prywatyzowanych spółek miało rodowód przemysłowy. Stanowi to potwierdzenie poszukiwania przez inwestorów przede wszystkim potencjału wytwórczego, a nie handlowego czy usługowego. Z kolei spośród spółek przemysłowych największym zainteresowaniem cieszyły się spożywcze, oraz działające w przemyśle mineralnym i maszynowym. Spółki prywatyzowane metodą pośrednią rozmieszczone były we wszystkich województwach, z czego najwięcej w województwach: mazowieckim - 53, śląskim 46, wielkopolskim - 35. Najmniej spółek sprywatyzowanych metodą pośrednią zlokalizowanych było w województwach: - warmińsko-mazurskim (2,3%), - podlaskim (2,5%), - lubuskim (2,8%), - lubelskim (3,1%), - zachodnio-pomorskim (3,4 %). Tablica nr 2

13 Prywatyzacja pośrednia wg PKD w latach 1990-2006 Sekcje PKD Liczba spółek, w których zbyto pierwszy pakiet akcji/udziałów w latach 1990-2006 w 2006r. Górnictwo i kopalnictwo 15 0 Przetwórstwo przemysłowe 264 4 Zaopatrywanie w energię elektryczną, 19 1 gaz i wodę Budownictwo 30 0 Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów mechanicznych 12 0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 11 1 Pośrednictwo finansowe 6 0 Hotele i restauracje 3 0 Ochrona zdrowia i opieka społeczna 1 0 Obsługa nieruchomości, wynajem i działalność 3 0 związana z prowadzeniem interesów RAZEM: 364 6 Źródło: Dane MSP. Wykres nr 3 Przebieg prywatyzacji pośredniej w latach 1990-2006 60 50 48 44 liczba spółek 40 30 20 10 6 22 22 36 26 24 16 18 21 32 21 6 10 6 6 0 1990r. 1991r. 1992r. 1993r. 1994r. 1995r. 1996r. 1997r. 1998r. 1999r. 2000r. 2001r. 2002r. 2003r. 2004r. 2005r. 2006r. Źródło: Dane MSP.

14 Tablica nr 3 Prywatyzacja pośrednia w latach 1990-2006 (wg stanu na koniec roku) Lata Łączna liczba transakcji spółek, Oferta publiczna Przetarg publiczny Zaproszenie do rokowań Tryb niepubliczny (wniesienie akcji SP) Inwestor strategiczny Krajowy Zagraniczny Mieszany Ogółem 382/364* 48 67 266 330 199 113 22 1990 r. 7/6 5 0 2 2 1 0 1 1991 r. 23/22 6 0 17 17 9 8 0 1992 r. 23/22 1 0 22 22 7 13 2 1993 r. 48 3 0 45 45 17 25 3 1994 r. 40/36 8 0 32 32 18 10 4 1995 r. 30/26 5 0 25 25 13 9 3 1996 r. 24 1 3 20 23 16 6 1 1997 r. 46/44 9 22 15 37 25 9 3 1998 r. 16 5 7 4 11 7 3 1 1999 r. 19/18 0 11 8 19 16 1 2 2000 r. 24/21 1 8 15 23 12 10 1 2001 r. 32 0 11 21 32 24 7 1 2002 r. 21 0 4 17 21 15 6 0 2003 r. 6 0 0 6 6 3 3 0 2004 r. 10 2 1 7 8 5 3 0 2005 r. 7/6 2 0 5 5 5 0 0 2006 r. 6 0 0 3 3 6 6 0 0 * w 18 spółkach zawarto podwójne transakcje, tj. sprzedaż w ofercie publicznej oraz sprzedaż inwestorowi strategicznemu Źródło: Dane MSP. 1.4. Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych Wyodrębnioną częścią prywatyzacji pośredniej jest Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NFI). Został on uruchomiony na podstawie ustawy z 1993 roku o Narodowych Funduszach Inwestycyjnych i ich prywatyzacji. W grudniu 1994 roku utworzono 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych w formie spółek akcyjnych, do których Skarb Państwa wniósł 512 spółek parterowych. Założeniem Programu było umożliwienie powszechnej prywatyzacji majątku narodowego oraz stworzenie mechanizmu pozwalającego na aktywną restrukturyzację spółek objętych Programem. Pierwsze notowanie akcji NFI na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie odbyło się w czerwcu 1997 roku. W wyniku połączenia Funduszy III i XI w Fundusz Jupiter S.A. od 2000 roku funkcjonowało 14 NFI.

15 Udział Skarbu Państwa w kapitale zakładowym poszczególnych Narodowych Funduszy Inwestycyjnych systematycznie maleje. Na koniec 2006 roku Skarb Państwa posiadał akcje w trzech NFI (Foksal, Jupiter, Fortuna). Udział Skarbu Państwa w tych funduszach kształtował się w przedziale od 2,01% do 4,66% (dla porównania na koniec 2005 roku: 0,17-13,77%). Zmiana udziału Skarbu Państwa w kapitale zakładowym funduszy wynika z realizowanych przez MSP wypłat wynagrodzeń za wyniki finansowe dla firm zarządzających majątkiem NFI, sprzedaży akcji w wyniku ogłaszanych wezwań, transakcji giełdowych oraz umarzania akcji własnych przez fundusze. W 2006 roku dokonano sprzedaży akcji Skarbu Państwa w 6 funduszach, w tym w 4 Skarb Państwa zbył wszystkie akcje. Z pierwotnej puli 512 spółek uczestniczących w Programie NFI według danych na dzień 31.12.2006 roku Minister Skarbu Państwa sprawował nadzór nad 141 spółkami portfelowymi, z których 54 prowadziło działalność (spółki aktywne), 73 znajdowało się w stanie upadłości, w 7 trwał proces likwidacji, a w 7 nie prowadzono działalności. Łącznie przez cały okres realizacji programu NFI Skarb Państwa zawarł 292 umowy sprzedaży akcji spółek portfelowych z czego przeniesienie praw własności nastąpiło w 285 spółkach uzyskując dla budżetu państwa kwotę ok. 1 300 mln zł. Do 31.12.2006 r. sprzedaż spółek biorących udział w Programie NFI w podziale na tryby sprzedaży, sprzedane pakiety i uzyskane kwoty kształtowała się następująco: sprzedaż w drodze przetargu publicznego 48 spółek za łączną kwotę około 182 mln zł.; sprzedaż w trybie szczególnym (za zgodą RM) 232 spółki, uzyskane z tego tytułu przychody w kwocie 965 mln zł.; sprzedaż w trybie odpowiedzi na wezwanie ogłoszone na podstawie ustawy z dn. 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach... (Dz.U. Nr 184, poz.1539) 4 spółki za kwotę około 12 mln zł.; sprzedaż w ofercie publicznej sprzedano akcje 2 spółek realizując przychód w wysokości 134 mln zł. W przypadku 1 spółki zawarto transakcje zbycia akcji w dwóch trybach odpowiedzi na wezwanie i sprzedaży w trybie szczególnym za zgodą Rady Ministrów. Minister Skarbu Państwa w 2006 roku kontynuował wykonywanie praw z akcji i udziałów w spółkach NFI, monitorował i sprawował bezpośredni nadzór nad spółkami oraz realizował proces wychodzenia Skarbu Państwa ze spółek uczestniczących w Programie.

16 W 2006 roku dokonano (wg daty przeniesienia praw własności) sprzedaży akcji 12 spółek, w tym: - 9 spółek w trybie innym niż publiczny (tryb sprzedaży: zgoda Rady Ministrów na tryb niepubliczny); - 3 w trybie przetargu publicznego. Uzyskane z tego tytułu przychody wyniosły 14,4 mln zł. Spośród spółek sprzedanych w 2006 roku 8 zajmowało się przetwórstwem przemysłowym pozostałe 4 budownictwem. Dochody budżetu państwa w analizowanym roku z tytułu dywidend wypracowanych w spółkach portfelowych wyniosły 6,15 mln zł. W 2006 roku Skarb Państwa zbył całkowicie akcje czterech NFI uzyskując z tego tytułu przychody w wysokości 9,9 mln zł. W 2006 roku trzy Fundusze: 1 NFI, VICTORIA i FORTUNA rozpoczęły proces likwidacji. Strategie działania funduszy, które zdecydowały się pozostać na rynku koncentrowały się głównie na osiągnięciu dla akcjonariuszy wysokich stóp zwrotu z inwestycji poprzez uruchamianie i prowadzenie na bazie Funduszu działalności deweloperskiej, inwestycyjnej w obszarze private equity,venture capital i seed capital. 1.5. Prywatyzacja bezpośrednia Od początku realizacji procesów prywatyzacyjnych do dnia 31.12.2006 roku prywatyzacją bezpośrednią objęto 2263 przedsiębiorstwa państwowe, w tym 557 było prywatyzowanych poprzez sprzedaż, 248 poprzez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki, 1391 oddano do odpłatnego korzystania. Wobec 67 przedsiębiorstw zastosowano mieszane formy prywatyzacji bezpośredniej. Spośród 2263 zaakceptowanych przez Ministra Skarbu Państwa wniosków o prywatyzację bezpośrednią z rejestru przedsiębiorców wykreślono 2181 przedsiębiorstw państwowych, co stanowi 96,4% liczby wydanych akceptacji. Do końca 2006 roku prywatyzacja bezpośrednia objęła głównie przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego (głównie produkujące żywność i maszyny) 36,7%,

17 budowlane 22,4% i handlowe 17,4% głównie z województw: mazowieckiego, dolnośląskiego i wielkopolskiego. Prywatyzacja bezpośrednia dotyczyła przede wszystkim (podobnie jak w latach ubiegłych) przedsiębiorstw o znaczeniu regionalnym lub lokalnym, zatrudniających najczęściej w przedziale od 50 do 249 pracowników. Na koniec 2006 roku (wg danych MSP) funkcjonowały 551 przedsiębiorstwa państwowe w tym 269 czynnych. W przypadku 218 czynnych przedsiębiorstw państwowych rolę organu założycielskiego pełnili wojewodowie, a dla 16 przedsiębiorstw i jednego banku państwowego Minister Skarbu Państwa. W roku 2006 MSP zaakceptowało 10 wniosków o prywatyzację bezpośrednią. Spośród nich do prywatyzacji bezpośredniej poprzez sprzedaż skierowano 6 przedsiębiorstw, poprzez wniesienie do spółki 1 przedsiębiorstwo, poprzez oddanie do odpłatnego korzystania - 3. W analizowanym roku dokonano sprzedaży 15 i oddano do odpłatnego korzystania 3. Przedsiębiorstwa, które uzyskały zgodę na prywatyzację bezpośrednią w 2006 roku były zlokalizowane w 8 województwach, w tym najwięcej w pomorskim i śląskim. Dominowały przedsiębiorstwa z branży budownictwa i przetwórstwa przemysłowego. Z rejestru przedsiębiorców wykreślono 24 przedsiębiorstwa państwowe a przeprowadzenie procesu ich prywatyzacji - od akceptacji wniosku do wykreślenia z rejestru trwało średnio ponad 10 miesięcy. Najkrótszy proces trwał około 2 miesięcy. Wartość funduszu założycielskiego każdego z 10 przedsiębiorstw, które uzyskały w 2006 roku akceptację MSP na prywatyzację bezpośrednią (według danych na koniec 2005 roku) mieściła się w granicach od 201 tys. zł do 2,5 mln zł. Ponad połowa przedsiębiorstw (60,0%) posiadała fundusz założycielski o wartości nie przekraczającej 1 mln zł. Spośród 10 przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio w 2006 większość zakończyła rok 2005 stratą netto. Wartość zobowiązań inwestycyjnych nabywców, które są jednym z ważnych elementów umowy prywatyzacyjnej, wahała się między 150 tys. a 10,2 mln zł. Łączna wartość tych zobowiązań wyniosła około 23 mln zł. Przychody z tytułu prywatyzacji bezpośredniej wyniosły w 2006 roku około 350 mln i były znacząco większe od zaplanowanych na dany rok.. Poprawa koniunktury gospodarczej sprawiła, że część inwestorów wcześniej spłaciła należności rozłożone na raty. MSP uzyskało również atrakcyjne ceny za sprzedawane nieruchomości.

18 Jednocześnie przychody z prywatyzacji ogółem zostały zrealizowane jedynie w 11,3% co w konsekwencji spowodowało ponad 50% udział prywatyzacji bezpośredniej w ogólnej kwocie przychodów z prywatyzacji w 2006r. Sprzedaż przedsiębiorstwa Prywatyzacja bezpośrednia poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa odbywa się w trybie przetargu publicznego lub rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Stosuje się ją wobec przedsiębiorstw słabych ekonomicznie, wymagających szybkiego dokapitalizowania i dostępu do nowych rynków. W związku z tym szczególnie istotne są zawarte w umowie sprzedaży zobowiązania kupującego w zakresie przyszłych inwestycji oraz ochrony środowiska i dóbr kultury, a także zobowiązania dotyczące ochrony miejsc pracy. Do 31 grudnia 2006 roku do sprzedaży przekazano łącznie 557 przedsiębiorstw, co stanowiło 24,6% ogólnej liczby przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio. W roku 2006 do sprzedaży skierowano 6 przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio w trybie sprzedaży wg sekcji PKD Tablica nr 4 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa SEKCJE PKD w latach 1990-2006 w tym w roku 2006 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % Górnictwo 5 0,9 0 0,0 Przetwórstwo przemysłowe 240 43,1 3 50,0 Wytwarzanie i zaopatrywanie 1 0,2 0 0,0 w energię elektryczna, gaz Budownictwo 93 16,7 2 33,3 Handel hurtowy i detaliczny 100 17,9 0 0,0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 50 9,0 1 16,7 Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi... 58 10,4 0 0,0 Pozostałe sekcje 10 1,8 0 0,0 OGÓŁEM 557 100,0 6 100,0 Źródło: Dane Departamentu Analiz Strategicznych MSP. Spośród wszystkich przedsiębiorstw prywatyzowanych tą metodą prawie połowę stanowiły przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego (43,1%), reprezentujące głównie przemysł spożywczy lub maszynowy. Przedsiębiorstwa prywatyzowane w 2006 roku należały

19 do sekcji: przetwórstwo przemysłowe - produkcja obrabiarek i narzędzi mechanicznych, budownictwo budownictwo ogólne i inżynieria lądowa oraz transport- transport drogowy towarów. Pod względem terytorialnym omawiane przedsiębiorstwa zlokalizowane były w województwach: śląskim (2), mazowieckim, lubuskim, pomorskim i wielkopolskim (po 1). W 2006 roku umowy z inwestorami podpisano w przypadku 5 przedsiębiorstw prywatyzowanych w tym trybie. Tablica nr 5 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio w trybie sprzedaży przedsiębiorstwa wg liczby zatrudnionych Przedsiębiorstwa prywatyzowane bezpośrednio Liczba zatrudnionych poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa w latach 1990-2006 w tym w roku 2006 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % do 49 227 40,7 2 33,3 50-249 255 45,8 4 66,7 250-499 44 7,9 0 0,0 500 lub więcej 31 5,6 0 0,0 RAZEM 557 100,0 6 100,0 Źródło: Dane MSP. Według stanu na koniec 2006 roku, w większości przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio poprzez sprzedaż zatrudnienie nie przekraczało 249 osób (łącznie 86,5%). Przedsiębiorstwa prywatyzowane tą metodą w 2006 roku należały także do grupy firm małych i średnich zatrudniających mniej niż 250 pracowników. Wniesienie przedsiębiorstwa do spółki Prywatyzacja bezpośrednia poprzez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki następuje w trybie rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Stosuje się je wobec przedsiębiorstw wymagających długookresowych działań restrukturyzacyjnych. Do nowopowstałej spółki udziałowcy inni niż Skarb Państwa powinni wnieść wkłady na pokrycie co najmniej 25% kapitału zakładowego. Jeśli udziałowcami spółki oprócz Skarbu Państwa są wyłącznie osoby będące w dniu wydania zarządzenia o prywatyzacji pracownikami przedsiębiorstwa, rolnicy lub rybacy, powinni oni wnieść łącznie wkłady na pokrycie co najmniej 10% kapitału zakładowego.

20 Do 31 grudnia 2006 roku 248 przedsiębiorstw uzyskało akceptację na prywatyzację poprzez wniesienie do spółki, co stanowiło 10,9% ogólnej liczby przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio. W roku 2006 zgodę na powyższą formę prywatyzacji uzyskało 1 przedsiębiorstwo. SEKCJE PKD Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio poprzez wniesienie do spółki wg sekcji PKD Tablica nr 6 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane poprzez wniesienie do spółki w latach 1990-2006 w tym w roku 2006 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % Górnictwo 6 2,4 1 100,0 Przetwórstwo przemysłowe 150 60,5 0 0,0 Zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę 2 0,8 0 0 Budownictwo 28 11,3 0 0 Handel hurt. i detaliczny 22 8,9 0 0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 33 13,3 0 0,0 Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi... 6 2,4 0 0,0 Pozostałe sekcje 1 0,4 0 0,0 OGÓŁEM 248 100,0 1 100,0 Źródło: Dane MSP. Większość przedsiębiorstw prywatyzowanych tą metodą (60,5%) stanowiły przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego w tym głównie produkujące artykuły spożywcze oraz maszyny i urządzenia. Przedsiębiorstwo Produkcji Kruszyw w Działdowie prywatyzowane w 2006 r. Prowadziło działalność z zakresu wydobywania żwiru i piasku. Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio poprzez wniesienie do spółki wg liczby zatrudnionych Tablica nr 7 Przedsiębiorstwa prywatyzowane bezpośrednio Liczba zatrudnionych poprzez wniesienie do spółki w latach 1990-2006 w tym w roku 2006 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % do 49 39 15,7 0 0,0 50-249 117 47,2 1 100,0 250-499 50 20,2 0 0,0 500 lub więcej 42 16,9 0 0,0 RAZEM 248 100,0 1 100,0 Źródło: Dane MSP.

21 Liczba zatrudnionych w przedsiębiorstwach prywatyzowanych tą metodą była zróżnicowana, ze zdecydowaną przewagą przedsiębiorstw średnich zatrudniających od 50 do 249 osób (47,2%) oraz zatrudniających od 250 do 499 osób (20,2%). Przedsiębiorstwo prywatyzowane w 2006 r. poprzez wniesienie zatrudniało około 70 osób. W 2006 roku zbyto pakiety akcji/udziałów należących do Skarbu Państwa w 14 spółkach powstałych w wyniku wniesienia do spółki. Łączna wartość transakcyjna sprzedanych w 2006 roku akcji/udziałów spółek do których zostało wniesione mienie przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio, wyniosła około 33,8 mln zł. Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania Zastosowanie metody prywatyzacji poprzez oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania dotyczy przedsiębiorstw spełniających łącznie dwie przesłanki dotyczące wartości sprzedaży towarów i usług oraz wysokości funduszy własnych (art. 39 ust. 2 ustawy o kip), przy czym Rada Ministrów może wyrazić zgodę na prywatyzację przedsiębiorstwa, które nie spełnia tych warunków. Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego użytkowania jest metodą prywatyzacji skierowaną głównie do pracowników tego przedsiębiorstwa. Zgodnie z warunkami określonymi w art. 51 ust. 1 ustawy o kip do spółki musi przystąpić odpowiednio ponad połowa ogólnej liczby pracowników przedsiębiorstwa państwowego albo pracowników i rolników lub rybaków. W celu zapewnienia dopływu kapitału przynajmniej 20% udziałów muszą objąć osoby niezatrudnione w prywatyzowanym przedsiębiorstwie państwowym, czyli inwestor zewnętrzny. Do końca 2006 roku metodę oddania przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania zastosowano w stosunku do 1391 przedsiębiorstw tj. do 61,5% wszystkich przedsiębiorstw prywatyzowanych bezpośrednio. W roku 2006 Minister skarbu Państwa zaakceptował 3 wnioski o prywatyzację w tym trybie. Przedsiębiorstwa te zlokalizowane były w województwach : małopolskim, pomorskim i zachodniopomorskim. W przypadku 3 przedsiębiorstw prywatyzowanych poprzez oddanie do odpłatnego korzystania podpisano umowy z inwestorami. Przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego (głównie z branży spożywczej i maszynowej) oraz przedsiębiorstwa budowlane stanowiły na koniec 2006 roku łącznie ponad połowę (57,4%) ogółu przedsiębiorstw prywatyzowanych tą metodą. W roku 2006

22 przedsiębiorstwa prywatyzowane przez oddanie do odpłatnego korzystania prowadziły działalność zakwalifikowaną w PKD jako budownictwo i transport zbiorowy. Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio poprzez oddanie do odpłatnego korzystania wg sekcji PKD SEKCJE PKD Tablica nr 8 Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane poprzez oddanie do odpłatnego korzystania w latach 1990-2006 w tym w roku 2006 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % Górnictwo 21 1,5 0 0,0 Przetwórstwo przemysłowe 433 31,1 0 0,0 Budownictwo 365 26,3 2 66,7 Handel hurtowy i detaliczny 250 18,0 0 0,0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 95 6,8 1 33,3 Obsługa nieruchomości, wynajem nauka i usługi 191 13,7 0 0,0 Pozostałe sekcje 36 2,6 0 0,0 OGÓŁEM 1391 100,0 3 100,0 Źródło: Dane MSP. Przedsiębiorstwa państwowe prywatyzowane bezpośrednio przez oddanie do odpłatnego korzystania wg liczby zatrudnionych Tablica nr 9 Przedsiębiorstwa prywatyzowane bezpośrednio poprzez oddanie do Liczba zatrudnionych odpłatnego korzystania w latach 1990-2006 W tym w roku 2006 Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % do 49 277 19,9 1 33,3 50-249 734 52,8 2 66,7 250-499 219 15,7 0 0,0 500 i więcej 161 11,6 0 0,0 RAZEM 1391 100,0 3 100,0 Źródło: Dane MSP. Według danych na koniec 2006 roku poziom zatrudnienia we wszystkich przedsiębiorstwach prywatyzowanych tą metodą był zróżnicowany, z przewagą przedsiębiorstw zatrudniających od 50 do 249 osób (52,8%). W roku 2006 prywatyzacją objęła przedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż 250 osób.

23 W sytuacji zaprzestania spłaty rat leasingowych przez spółkę powstałą poprzez oddanie majątku do odpłatnego korzystania, głównie w związku z pogorszeniem się jej sytuacji płatniczej, umowa zawarta pomiędzy spółką a Skarbem Państwa może zostać rozwiązana. Do końca 2006 roku rozwiązano umowy w przypadku 83 spółek, w tym z 2 spółkami w roku 2006. Należy podkreślić, że sprawność realizacji zmian własnościowych metodą prywatyzacji bezpośredniej mierzona liczbą zakończonych procesów prywatyzacyjnych do liczby wydanych akceptacji w całym okresie przekształceń własnościowych jest cały czas wysoka - na koniec 2006 roku wyniosła 96,4%. Tablica nr 10 Przedsiębiorstwa państwowe wykreślone z rejestru p.p. w wyniku prywatyzacji Lp. bezpośredniej w zestawieniu z liczbą zaakceptowanych wniosków Tryb prywatyzacji bezpośredniej stan na 31 grudnia 2006 roku Liczba akceptacji MPW/MSP Liczba p.p. wykreślonych z rejestru % realizacji 1. Sprzedaż przedsiębiorstwa 557 512 91,9 2. Wniesienie do spółki 248 235 94,7 3. Oddanie do odpłatnego korzystania 1391 1377 99,0 4. Rozwiązania mieszane 67 57 85,1 RAZEM 2263 2181 96,4 Źródło: Dane MSP. Z zestawienia danych liczbowych ilustrujących poszczególne metody prywatyzacji bezpośredniej wynika, że oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania jest wciąż najpopularniejszą i statystycznie najbardziej efektywną formą prywatyzacji. Od roku 2002 obserwuje się jednak spadek liczby przedsiębiorstw objętych prywatyzacją w tym trybie przy jednoczesnym wzroście liczby przedsiębiorstw, które uzyskały w tym samym roku zgodę na prywatyzację bezpośrednią poprzez sprzedaż. 1.6. Likwidacja i upadłość przedsiębiorstw państwowych Likwidacja na podstawie art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych z dnia 25 września 1981 roku (Dz.U.91.18.80 z późniejszymi zmianami) zwana również likwidacją z przyczyn ekonomicznych lub likwidacją upadłościową, przeprowadzana jest w

24 przedsiębiorstwach wykazujących długotrwałą stratę i nie rokujących szans na poprawę wyniku finansowego. Decyzję o likwidacji podejmuje organ założycielski z własnej inicjatywy bądź na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa, o ile Minister Skarbu Państwa nie zgłosi sprzeciwu. Organ założycielski wyznacza również likwidatora przedsiębiorstwa. Likwidacja kończy się wykreśleniem przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorców. Najbardziej efektywną i najczęściej stosowaną strategią likwidacji nierentownych przedsiębiorstw jest sprzedaż zorganizowanych części majątku inwestorom zewnętrznym. Strategia ta zbliżona do procedur prywatyzacji bezpośredniej prowadzi z reguły do skutecznej poprawy sytuacji sprzedanej części przedsiębiorstwa i utrzymania zatrudnienia. Niesprzedane mienie pozostaje po likwidacji własnością Skarbu Państwa. W pierwszym okresie transformacji własnościowej likwidacja z przyczyn ekonomicznych była najczęściej stosowaną formą przekształceń. W kolejnych latach liczba podejmowanych procesów likwidacyjnych systematycznie się zmniejszała. W latach 1990-91 rozpoczęto 535 likwidacji, natomiast w ciągu ostatnich pięciu lat średnio 29 likwidacji rocznie. Do dnia 31 grudnia 2006 roku Minister Skarbu Państwa nie zgłosił sprzeciwu wobec 1897 wniosków o likwidację przedsiębiorstwa państwowego w trybie art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych,w z tego w 130 przypadkach likwidacja dotyczyła przedsiębiorstw podległych organom administracji centralnej. W przypadku 1056 przedsiębiorstw państwowych likwidację zakończono i wykreślono z rejestru. Upadłość ogłoszono w 681 przedsiębiorstwach co stanowiło 35,9% wszystkich rozpoczętych procesów likwidacyjnych. W 2006 roku proces likwidacyjny rozpoczęto w 13 przedsiębiorstwach, zakończono zaś wykreśleniem z rejestru w przypadku 25 przedsiębiorstw, a w 5 ogłoszono upadłość. W przedsiębiorstwach zlikwidowanych w 2006 roku czas trwania procesu likwidacji wynosił średnio około 3 lat i był bardzo zróżnicowany: najkrótszy proces likwidacji trwał 7 miesięcy, najdłuższy ponad 10 lat.

25 Tablica nr 11 Rozpoczęte i zakończone procesy likwidacji z art. 19 ust. o p.p. Rok Liczba procesów Liczba procesów Ogłoszone upadłości rozpoczętych zakończonych 1991 535 19 12 1992 318 86 88 1993 226 116 124 1994 160 112 123 1995 144 100 83 1996 97 132 62 1997 60 99 44 1998 44 70 24 1999 57 56 21 2000 57 46 22 2001 53 12 29 2002 44 37 25 2003 35 50 13 2004 23 55 3 2005 31 41 3 2006 13 25 5 RAZEM 1897 1056 681 Źródło: Dane MSP Struktura branżowa przedsiębiorstw likwidowanych w trybie art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych była bardzo zróżnicowana. W większości dotyczyło to przedsiębiorstw zajmujących się przetwórstwem przemysłowym 34,0%, budowlanych 18,4%, oraz firm prowadzących usługi związane z obsługą nieruchomości i wynajmem 16,4%. Wśród przedsiębiorstw likwidowanych w 2006 roku najliczniejszą grupę stanowiły przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego produkujące artykuły spożywcze, płytki ceramiczne, wyroby z surowców mineralnych niemetalicznych oraz budownictwo, handel hurtowy i obsługa nieruchomości. W okresie od 1990 do dnia 31 grudnia 2006 roku likwidacją z art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych objęto przede wszystkim przedsiębiorstwa małe i średnie zatrudniające do 249 osób, stanowiły one 89,3 % ogółu likwidowanych przedsiębiorstw państwowych.

26 SEKCJE PKD Tablica nr 12 Przedsiębiorstwa państwowe poddane likwidacji z przyczyn ekonomicznych wg sekcji PKD Liczba procesów rozpocz. Przedsiębiorstwa likwidowane w trybie art. 19 ust. o pp w latach 1990-2006 w tym w 2006 r. Struktura (%) liczba procesów zakończ. % realizacji (4:2) Liczba procesów rozpocz. Struktura (%) 1 2 3 4 5 6 7 Rolnictwo, łowiectwo... 94 5,0 28 29,8 0 0,0 Górnictwo i kopalnictwo 32 1,7 18 56,3 0 0,0 Przetwórstwo przemysłowe 645 34,0 322 49,9 6 46,1 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 3 0,2 2 66,7 0 0,0 Budownictwo 350 18,4 176 50,3 3 23,1 Handel hurtowy i detaliczny 260 13,7 170 65,4 2 15,4 Hotele i restauracje 6 0,3 5 83,3 0 0,0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi 168 8,8 97 56,7 0 0,0 311 16,4 218 70,1 2 15,4 Pozostałe 28 1,5 20 71,4 0 0,0 OGÓŁEM 1897 100,0 1056 55,7 13 100,0 Źródło: Dane MSP. Tablica nr 13 Stan zatrudnienia w przedsiębiorstwach likwidowanych w latach 1990-2006 Liczba zatrudnionych Przedsiębiorstwa likwidowane w latach 1990-2006 w tym w 2006 r. Liczba p.p. Struktura % Liczba p.p. Struktura % do 49 829 43,7 13 100,0 do 50-249 864 45,6 0 0,0 do 250-499 122 6,4 0 0,0 500 i więcej 82 4,3 0 0,0 RAZEM 1897 100,0 13 100,0 Źródło: Dane MSP.

27 W 2006 roku likwidacja z przyczyn ekonomicznych prowadzona była w przedsiębiorstwach małych zatrudniających do 27 osób. Przedsiębiorstwa poddane likwidacji w 2006 r. zlokalizowane były głównie w województwach: śląskim (8), mazowieckim (2), małopolskim, opolskim i zachodniopomorskim (po 1). Likwidacja przedsiębiorstw państwowych z przyczyn ekonomicznych ujmowana jako procentowy udział procesów zakończonych poprzez wykreślenie z rejestru przedsiębiorstw państwowych w liczbie rozpoczętych, była podobnie jak w latach ubiegłych dość niska w porównaniu do innych metod prywatyzacji i wynosiła na koniec 2006 roku 55,6%. Stosunkowo niska efektywność tej formy prywatyzacji wynika przede wszystkim z trudności w zbywaniu majątku likwidowanych przedsiębiorstw, spowodowanych głównie skomplikowanym stanem prawnym lub ograniczeniami formalnymi związanymi z procedurami likwidacyjnymi. Pozytywnym zjawiskiem obserwowanym od kilku jest zmniejszanie się liczby rozpoczętych likwidacji przy jednoczesnym zwiększeniu efektywności procesu likwidacji mierzonego liczbą wykreśleń z rejestru przedsiębiorców oraz spadkiem liczby przedsiębiorstw dla których proces ten zakończył się ogłoszeniem upadłości.

28 Andrzej Gałązka ROZDZIAŁ II MIĘDZYREGIONALNE ZRÓŻNICOWANIA PROCESÓW PRZEKSZTAŁCEŃ WŁASNOŚCIOWYCH PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH W OKRESIE 1990-2006 2.1. Monitoring przestrzennych aspektów procesów przekształceń własnościowych w Polsce a ogólne problemy rozwoju regionalnego W kolejnych edycjach Raportu o przekształceniach własnościowych, który jest opracowywany corocznie przez Ministerstwo Skarbu Państwa, znajduje się część poświęcona przestrzennym aspektom procesów przekształceń własnościowych w Polsce. Wynika to z faktu, iż co najmniej od kilkudziesięciu lat w naukach ekonomicznych rozwijane są analizy procesów społeczno-gospodarczych w ujęciu przestrzennym. Racjonalnym powodem tego zainteresowania są powszechnie obserwowane poważne problemy wynikające z występowania zróżnicowań poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w różnych skalach przestrzennych: globalnej i grup państw, w skali międzyregionalnej, wewnątrzregionalnej i lokalnej. Z uwagi na wagę zagadnienia - próbując rozpoznać procesy rozwoju społecznogospodarczego w ujęciu przestrzennym - sformułowano dotychczas kilkadziesiąt rozmaitych teorii rozwoju regionalnego. Część spośród nich są to teorie oryginalne, część stanowi rozwinięcie lub modyfikację koncepcji już istniejących. Trzeba też zauważyć, iż niektóre teorie wyjaśniające mechanizmy rozwoju regionalnego są niekiedy wzajemnie sprzeczne, tak w warstwie założeń podstawowych, jak i w warstwie analitycznej - a zwłaszcza aplikacyjnej. Najogólniej, jak to możliwe, rzecz ujmując, ww. teorie rozwoju regionalnego można podzielić na dwie grupy:

29 teorie o proweniencji neoliberalnej odwołujące się przede wszystkim do działania podmiotów gospodarczych i naturalnych sił wolnego rynku, w którym to mechanizmie rozwoju władze publiczne stwarzają tylko warunki do działania sił rynkowych; teorie nawiązujące do doktryny J.M. Keynes a wskazujące na szeroką gamę czynników decydujących o rozwoju regionalnym, w którym to systemie przewiduje się m.in. wykorzystywanie interwencjonizmu publicznego. Wyniki dotychczasowych obserwacji procesów rozwoju społeczno-gospodarczego prowadzonych w różnych skalach przestrzennych (międzypaństwowej, międzyregionalnej) nie dają jednoznacznej odpowiedzi w kwestii podstawowej tj: czy w sposób naturalny w długim okresie występuje tendencja do zmniejszania się przestrzennych zróżnicowań rozwoju (konwergencja), czy też zróżnicowania rozwoju nasilają się (dywergencja). Większość współczesnych ekonomistów regionalnych skłania się ku tezie, o dominacji zjawisk polaryzacji rozwoju. Z przyczyn oczywistych, nie przedstawiamy tu ani wybranych teorii, ani nawet systematyki teorii rozwoju regionalnego. Staramy się tylko wskazać na współczesną wagę problematyki regionalnych ujęć procesów społeczno-gospodarczych 1. Współcześnie (początkowe lata XXI wieku) na najbardziej interesującym nas obszarze, tj. na terytorium UE, największe dysproporcje rozwojowe, mierzone poziomem PKB na mieszkańca, występują w państwach o najwyższym poziomie tego miernika. W szczególności wyróżniają się pod tym względem regiony zawierające stolice państw to one są niejako głównymi kreatorami największych rozpiętości międzyregionalnych poziomu PKB per capita (por. Wykres nr 1). W Tablicy nr 1 przedstawiono nie tylko międzyregionalne rozpiętości poziomu ww. miernika w 27 państwach członkowskich UE, ale przede wszystkim odsetek mieszkańców każdego kraju zamieszkujących regiony o określonym poziomie PKB per capita. Bliższa analiza zawartości Wykresu nr 1 i Tablicy nr 1 dobitnie wskazuje, iż międzyregionalne zróżnicowania tak mierzonego rozwoju są w Polsce raczej niewielkie. Głównym problemem jest jednak to, iż występują one w warunkach ogólnie niskiej produktywności. I ten fakt zapewne sprawia, iż owe zróżnicowania są tak wyraźnie zauważalne i odczuwane. 1 Na różnym poziomie szczegółowości teorie rozwoju regionalnego przedstawione są m.in. w następujących publikacjach: R. Domański, Geografia ekonomiczna. Ujęcie dynamiczne, WN PWN W-wa 2006; R.Domański, Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, WN PWN W-wa 2006; T.G. Grosse, Przegląd koncepcji rozwoju regionalnego, Studia Regionalne i Lokalne, nr 1 (8) 2002; K.Stackelberg, U.Hahne, Teorie rozwoju regionalnego, (w:) Rozwój ekonomiczny regionów. Rynek pracy. Procesy migracyjne, W-wa 1998.