Spis treści 1. Choroby żołądka Wiktor Łaszewicz..................... 15 Zarys budowy i fizjologii żołądka.......................... 15 Budowa żołądka.................................. 15 Wydzielanie żołądkowe.............................. 16 Motoryka..................................... 20 Stany zapalne błony śluzowej............................. 21 Ostry stan zapalny błony śluzowej żołądka................... 21 Przewlekły stan zapalny błony śluzowej żołądka................ 23 Rzadkie i nietypowe formy nieżytu żołądka................... 27 Choroba wrzodowa.................................. 28 Podstawy patogenetyczne............................. 29 Objawy kliniczne................................. 35 Badania diagnostyczne.............................. 37 Powikłania..................................... 38 Leczenie...................................... 39 2. Choroby jelita cienkiego Anna Zaremba-Woroniecka........... 46 Fizjologia jelita cienkiego............................... 46 Zespół upośledzonego wchłaniania.......................... 48 Etiopatogeneza.................................. 48 Objawy kliniczne................................. 49 Rozpoznanie.................................... 50 Leczenie...................................... 53 Zaparcie........................................ 53 Fizjologia procesu formowania stolca...................... 53 Epidemiologia................................... 54 Podział....................................... 54 Objawy kliniczne................................. 57 7
Rozpoznanie.................................... 57 Leczenie...................................... 58 Biegunka........................................ 59 Podział....................................... 60 Rozpoznanie.................................... 63 Leczenie...................................... 64 Powikłania..................................... 64 Przewlekłe niedokrwienie jelit (angina brzuszna)................... 64 Etiologia...................................... 65 Rozpoznanie.................................... 65 Leczenie...................................... 65 Rakowiak........................................ 66 Objawy kliniczne................................. 66 Rozpoznanie.................................... 67 Leczenie...................................... 67 3. Nieswoista choroba zapalna jelit Jan W. Długosz............. 69 Zarys fizjologii i immunologii jelit.......................... 69 Określenie choroby................................... 70 Epidemiologia..................................... 71 Etiopatogeneza..................................... 71 Zmiany patomorfologiczne.............................. 75 Objawy kliniczne.................................... 76 Wrzodziejące zapalenie jelita grubego...................... 76 Choroba Leśniowskiego Crohna......................... 77 Powikłania....................................... 79 Diagnostyka laboratoryjna............................... 81 Wrzodziejące zapalenie jelita grubego...................... 81 Choroba Leśniowskiego Crohna......................... 82 Różnicowanie...................................... 85 Leczenie zachowawcze................................. 86 Podstawowe leki.................................. 86 Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego................ 88 Leczenie choroby Leśniowskiego Crohna.................... 95 Leki stosowane w chorobie zapalnej jelit a ciąża................. 97 Zapobieganie i leczenie osteoporozy....................... 97 Aspekty żywieniowe.................................. 97 Nowe kierunki terapii................................. 99 4. Choroby czynnościowe przewodu pokarmowego Sławomir Kwiecień, Stanisław J. Konturek................................ 101 Choroba refluksowa przełyku............................. 102 Dyspepsja czynnościowa................................ 107 Zespół jelita drażliwego................................ 113 Dyskinezy dróg żółciowych.............................. 115 8
5. Krwawienia z przewodu pokarmowego Krzysztof Marlicz....... 118 Przyczyny krwawień.................................. 119 Górny odcinek przewodu pokarmowego..................... 119 Dolny odcinek przewodu pokarmowego..................... 120 Skutki krwawień z przewodu pokarmowego..................... 120 Diagnostyka...................................... 122 Krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego............ 122 Krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego............ 124 Postępowanie w krwawieniach z przewodu pokarmowego.............. 125 Krwotok z żylaków przełyku lub dna żołądka.................. 126 Krwawienia z owrzodzeń trawiennych...................... 129 Krwawienia z innych rzadszych przyczyn w górnym odcinku przewodu pokarmowego................................... 131 Krwawienia z uchyłków i angiodysplazji w jelicie grubym........... 132 Sytuacje szczególne................................ 132 Możliwości profilaktyki krwawień z przewodu pokarmowego............ 132 6. Choroby trzustki Antoni Gabryelewicz, Urszula Wereszczyńska- -Siemiątkowska................................... 135 Anatomia trzustki................................... 135 Unaczynienie trzustki................................. 136 Sok trzustkowy.................................... 138 Mechanizmy czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki............... 139 Ostre zapalenie trzustki................................ 143 Klasyfikacja.................................... 144 Epidemiologia................................... 144 Etiopatogeneza.................................. 145 Objawy kliniczne................................. 147 Powikłania..................................... 148 Rozpoznanie.................................... 149 Ocena stopnia ciężkości i prognozowanie.................... 152 Leczenie...................................... 153 Przewlekłe zapalenie trzustki............................. 159 Epidemiologia................................... 159 Zmiany patomorfologiczne............................ 159 Etiopatogeneza.................................. 160 Objawy kliniczne................................. 162 Powikłania..................................... 165 Rozpoznanie.................................... 167 Leczenie...................................... 169 7. Choroby układu żółciowego Jan Stasiewicz................ 173 Wydzielanie żółci................................... 173 Czynność motoryczna................................. 177 Kamica żółciowa................................... 179 Epidemiologia................................... 180 9
10 Etiopatogeneza................................... 180 Przebieg kliniczny................................. 183 Szczególne postacie kamicy żółciowej...................... 184 Leczenie...................................... 185 Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego........................ 191 Etiopatogeneza................................... 191 Przebieg kliniczny................................. 192 Leczenie...................................... 192 Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego..................... 193 Etiopatogeneza................................... 193 Przebieg kliniczny................................. 194 Leczenie...................................... 194 Ostre zapalenie dróg żółciowych........................... 195 Etiopatogeneza................................... 195 Przebieg kliniczny................................. 195 Leczenie...................................... 196 Przewlekłe zapalenie dróg żółciowych........................ 196 Nowotwory pęcherzyka i dróg żółciowych...................... 197 Nowotwory łagodne................................ 197 Rak pęcherzyka żółciowego............................ 197 Rak dróg żółciowych............................... 198 Rak brodawki dwunastniczej większej...................... 198 8. Choroby wątroby Zbigniew Gonciarz, Włodzimierz Mazur........ 200 Zarys budowy i fizjologii............................... 200 Laboratoryjne próby wątrobowe............................ 201 Biopsja wątroby.................................... 203 Zapalenie wątroby................................... 205 Wirusowe zapalenie wątroby........................... 205 Autoimmunologiczne zapalenie wątroby..................... 214 Stłuszczenie wątroby.................................. 216 Szczególne postacie stłuszczenia wątroby.................... 218 Alkoholowa choroba wątroby............................. 220 Uszkodzenia polekowe................................. 222 Wrodzone choroby wątroby u dorosłych....................... 224 Choroba Wilsona................................. 224 Hemochromatoza................................. 226 Cholestaza....................................... 227 Pierwotna marskość żółciowa wątroby...................... 227 Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (primary sclerosing cholangitis PSC)................................. 229 Zespoły nakładania się (autoimmune overlap syndromes)............ 230 Cholestaza ciężarnych............................... 232 Cholestaza w przebiegu posocznicy........................ 233 Cholestaza w przebiegu żywienia pozajelitowego................ 233 Marskość wątroby................................... 233
Patomorfologia.................................. 234 Etiopatogeneza.................................. 234 Objawy kliniczne................................. 234 Badania laboratoryjne............................... 234 Badania obrazowe................................. 235 Leczenie...................................... 236 Rokowanie..................................... 237 Nadciśnienie wrotne.................................. 237 Etiopatogeneza.................................. 237 Objawy kliniczne................................. 237 Badania obrazowe................................. 238 Różnicowanie................................... 238 Leczenie...................................... 238 Rokowanie..................................... 240 Wodobrzusze...................................... 240 Etiopatogeneza.................................. 240 Objawy kliniczne................................. 241 Badania laboratoryjne............................... 241 Badania obrazowe................................. 241 Leczenie...................................... 241 Rokowanie..................................... 242 Spontaniczne bakteryjne zapalenie otrzewnej.................... 242 Etiopatogeneza.................................. 242 Objawy kliniczne................................. 243 Badania laboratoryjne............................... 243 Leczenie...................................... 243 Profilaktyka.................................... 243 Rokowanie..................................... 244 Encefalopatia wrotna................................. 244 Etiopatogeneza.................................. 244 Objawy kliniczne................................. 245 Badania laboratoryjne............................... 245 Badania obrazowe................................. 245 Inne badania dodatkowe............................. 245 Różnicowanie................................... 246 Leczenie...................................... 246 Rokowanie..................................... 247 Zespół wątrobowo-nerkowy.............................. 247 Etiopatogeneza.................................. 247 Objawy kliniczne................................. 247 Badania laboratoryjne............................... 248 Różnicowanie................................... 248 Leczenie...................................... 248 Rokowanie..................................... 249 Nowotwory wątroby.................................. 249 Nowotwory niezłośliwe.............................. 249 11
12 Nowotwory złośliwe................................ 249 9. Choroby nowotworowe przewodu pokarmowego Grażyna Jurkowska 251 Nowotwory przełyku.................................. 251 Rak płaskonabłonkowy przełyku......................... 252 Gruczolakorak przełyku.............................. 254 Objawy kliniczne................................. 255 Rozpoznanie oraz ocena stadium zaawansowania................ 256 Leczenie...................................... 258 Rokowanie..................................... 260 Nowotwory żołądka.................................. 260 Rak żołądka.................................... 261 Rak jelita grubego................................... 271 Patogeneza..................................... 271 Zmiany genetyczne................................ 272 Czynniki ryzyka i prewencja........................... 274 Obraz morfologiczny, umiejscowienie i rozprzestrzenianie........... 275 Objawy kliniczne i rozpoznanie.......................... 276 Ocena stopnia zaawansowania........................... 277 Badania przesiewowe w grupach przeciętnego lub dużego ryzyka i nadzór endoskopowy.................................... 278 Leczenie...................................... 282 Rokowanie..................................... 284 Rak trzustki....................................... 285 Epidemiologia................................... 285 Czynniki ryzyka.................................. 286 Biologia molekularna............................... 287 Obraz mikroskopowy, umiejscowienie i drogi rozprzestrzeniania........ 288 Objawy kliniczne................................. 289 Rozpoznanie i ocena zaawansowania....................... 291 Klasyfikacja zaawansowania........................... 295 Leczenie...................................... 296 Rokowanie..................................... 297 10. Alergia przewodu pokarmowego Zbigniew Bartuzi............ 300 Fizjologia układu odpornościowego przewodu pokarmowego............ 300 Charakterystyka choroby................................ 303 Reakcje pochodzenia immunologicznego. Alergia na pokarmy........... 304 Występowanie choroby................................. 305 Zmiany patomorfologiczne.............................. 305 Etiopatogeneza..................................... 306 Objawy kliniczne.................................... 308 Reakcje wstrząsowe................................ 309 Zespół alergii jamy ustnej............................. 310 Nawracające aftowe zapalenia jamy ustnej.................... 310 Refluks przełykowy z przyczyn alergicznych................... 310
Ostra alergiczna reakcja błony śluzowej żołądka................ 311 Przewlekła reakcja błony śluzowej żołądka................... 311 Ostre i przewlekłe zaburzenia jelitowe...................... 312 Diagnostyka...................................... 312 Badania laboratoryjne............................... 312 Badania wizualizujące.............................. 313 Różnicowanie..................................... 314 Leczenie........................................ 314 Wstrząs anafilaktyczny.............................. 315 Zmiany narządowe................................ 315 Immunoterapia.................................. 316 Nietolerancja glutenu................................. 316 Choroba trzewna................................. 316 Choroba trzewna dorosłych............................ 317 Przejściowa nietolerancja glutenu........................ 318 Uczulenie na gluten................................ 318 11. Stany nagłe, wymagające interwencji chirurgicznej Zbigniew Puchalski, Jerzy Robert Ładny.................... 320 Zapalenie otrzewnej (peritonitis)........................... 321 Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego (appendicitis acuta)............ 323 Przedziurawienie wrzodu żołądka lub dwunastnicy (perforatio)........... 325 Tak zwane przykryte lub oklejone przedziurawienie (perforatio tecta)....... 326 Krwawienie z przewodu pokarmowego (sanguinatio)................ 327 Ostre choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych.............. 331 Ostre zapalenie trzustki (pancreatitis acuta)..................... 332 Ostra niedrożność jelit (ileus)............................. 334 Uwięźnięcie przepuklin zewnętrznych (incarceratio)................ 338 12. Parazytozy przewodu pokarmowego Danuta Prokopowicz....... 341 Anizakioza (anisakiosis)............................... 342 Balantidioza (szparkoszyca, balantidiosis)...................... 343 Cyklosporoza (cyclosporosis)............................. 343 Giardioza (giardiosis, lambliosis)........................... 344 Glistnica (ascariosis)................................. 347 Izosporoza (isosporosis)................................ 348 Kapilarioza jelitowa (capillariosis intestinalis).................... 349 Kryptosporydioza (cryptosporidiosis)......................... 349 Owsica (enterobiosis, oxyurosis)........................... 350 Pełzakowica jelitowa (amoebiosis, czerwonka pełzakowa).............. 351 Tasiemczyce (cestodoses)............................... 354 Tęgoryjczyca dwunastnicy (ancylostomosis)..................... 355 Węgorczyca (strongyloidosis)............................. 356 Włosogłówczyca (trichiuriosis)............................ 357 Kryteria poprawy efektów terapii przeciwpasożytniczej............... 358 Skorowidz......................................... 360 13