Nazwa projektu Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw. Ministerstwo wiodące i ministerstwa współpracujące Ministerstwo Sprawiedliwości Osoba odpowiedzialna za projekt w randze Ministra, Sekretarza Stanu lub Podsekretarza Stanu Michał Królikowski - Podsekretarz Stanu Kontakt do opiekuna merytorycznego projektu Jacek Ignaczewski, Dep. Prawa Cywilnego, tel. 22 5212 428, e-mail: Jacek.Ignaczewski@ms.gov.pl Data sporządzenia 28 marca 2014 r. Źródło: art. 56 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003; wyrok TK z dnia 7 marca 2007 r., K 28/05; Konwencja z dnia 13 grudnia 2006 r. o prawach osób niepełnosprawnych; Konwencja ONZ o ochronie wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem; Krytyka środowiska sędziów rodzinnych w zakresie nikłej skuteczności wykonania orzeczeń o odebraniu dziecka oraz zróżnicowanego składu sądu opiekuńczego. Nr w wykazie prac: ZD 79 TEST REGULACYJNY 1. Jaki problem jest rozwiązywany? (maksymalnie 100 słów) 1. Sztywne ograniczanie praw i wolności osób niepełnosprawnych wskutek ubezwłasnowolnienia. 2. Niezgodność dotychczasowych regulacji dotyczących zawierania małżeństw przez osoby chore psychicznie i niepełnosprawne intelektualnie z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych oraz powszechna krytyka tych regulacji. 3. Brak regulacji umożliwiających wykonanie orzeczenia o umieszczeniu małoletniego nieprzebywającego na terytorium RP w pieczy zastępczej na terenie RP, co utrudnia realizację art. 56 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej (vide: wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 26.04.2012 w sprawie C-92/12 PPU), jak również wdrożenie art. 33 Konwencji haskiej z 19.10.1996 r. 4. Niezadowalająca skuteczność wykonywania orzeczeń sądowych o odebraniu dziecka. 5. Nieefektywność postępowań opiekuńczych prowadzonych przez sądy rodzinne. 6. Konieczność przedratyfikacyjnego dostosowania prawa krajowego do standardów Międzynarodowej konwencji o ochronie wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem. 2. Rekomendowane rozwiązanie, w tym planowane narzędzia interwencji, i oczekiwany efekt (maksymalnie 100 słów) Ad. 1: a. Zastąpienie modelu, w którym orzeczeniem sądowym pozbawia się osobę zdolności do czynności prawnych, zasadą pełnej zdolności do czynności prawnej osoby dorosłej oraz ograniczenia możliwości korzystania z niej w drodze wyjątku w przypadku gdy jest to konieczne ze względu na stan osoby dotkniętej niepełnosprawnością. Zakres tych ograniczeń byłby ustalany w sposób indywidualny, z uwzględnieniem sytuacji konkretnej osoby. b. Rezygnacja z obecnie funkcjonujących odrębnych instytucji: opieki nad ubezwłasnowolnionymi całkowicie, kurateli nad ubezwłasnowolnionymi częściowo, kurateli dla osoby niepełnosprawnej, i zastąpienie ich instytucją opieki o zróżnicowanym zakresie i formie, dostosowanym do sytuacji poszczególnych osób. Ad. 2. Zniesienie dotychczasowych przeszkód małżeńskich: ubezwłasnowolnienia całkowitego, choroby psychicznej i niedorozwoju umysłowego, z jednoczesnym wprowadzeniem nowej przesłanki uniemożliwiającej zawarcie małżeństwa w postaci zaburzeń psychicznych. Ad. 3. Uregulowanie procedury wyrażania przez sąd polski zgody na umieszczenie małoletniego w polskiej placówce opiekuńczej lub rodzinie zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub właściwego organu innego państwa członkowskiego UE. Ad. 4. Przyznanie Policji uprawnienia do przeszukania pomieszczeń w celu wykonania sądowego orzeczenia o odebraniu osoby podlegającej przymusowemu odebraniu. Ad. 5. Ujednolicenie składu sądu orzekającego w sprawach opiekuńczych. Ad. 6. Wprowadzenie instytucji unieważnienia przysposobienia w wypadku wymuszonego zaginięcia, o którym mowa w Międzynarodowej konwencji o ochronie wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem. 3. Jakie były analizowane inne rozwiązania, w tym rozwiązania pozalegislacyjne? Dlaczego ich nie zastosowano? Projektowane rozwiązania mogą zostać wprowadzone tylko poprzez zmianę aktów ustawowych. Zmiana modelu w zakresie ochrony osób z niepełnosprawnością psychiczną (problem 1) zakłada uchylenie przepisów zarówno prawa materialnego, jak i procesowego, dotyczących ubezwłasnowolnienia oraz jego prawnych konsekwencji, i zastąpienie ich nowymi regulacjami (w tym także intertemporalnymi). Projekt przewiduje również stworzenie nowych instytucji (jak np. unieważnienie przysposobienia problem 6), które mogą być wprowadzone tylko w drodze ustawy. Zakres podmiotowy procedury udzielania zgody, o której mowa w art. 56 rozporządzenia 2201/2003/WE, nie obejmuje obywateli państw członkowskich UE niemających miejsca zamieszkania lub nie przebywających na terytorium RP (problem 3) i może być ustanowiony tylko przez nowelizację ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, a także ustawy - kodeks postępowania cywilnego. Również ujednolicenie składu sądu w sprawach opiekuńczych (problem 5) oraz przyznanie Policji uprawnień do przeszukiwania pomieszczeń, w których mogą być ukrywane osoby podlegające przymusowemu odebraniu (problem 4), wymagają zmiany przepisów prawnych.
4. Jeżeli projekt wdraża prawo UE, jakie są przewidywane rozwiązania poza bezwzględnie wymaganymi przez UE? Projekt poza wdrożeniem procedury wydawania zgody, o której mowa w art. 56 rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 przewiduje również uregulowanie zasad wykonania orzeczenia o umieszczeniu małoletniego nieprzebywającego na terytorium RP w pieczy zastępczej na terenie RP (w tym zasad finansowania wydatków związanych z pobytem dziecka w pieczy zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub innego właściwego organu państwa członkowskiego UE za zgodą sądu polskiego), a także zmiany w przepisach dotyczących umów zawieranych z rodzicami zastępczymi (poprzez uzupełnienie warunków umownych o postanowienia dotyczące wyrażania przez te osoby gotowości do sprawowania pieczy zastępczej w warunkach, o których mowa w przywołanym powyżej art. 56 rozporządzenia). 5. Jak problem został rozwiązany w innych krajach, w szczególności krajach członkowskich OECD/UE? Ad. 1. W większości państw europejskich odchodzi się obecnie od sztywnego ograniczania praw i wolności osób chorych psychicznie, upośledzonych lub uzależnionych na rzecz regulacji bardziej elastycznych, dopasowywanych przez sąd orzekający w danej sprawie do sytuacji konkretnych osób. Tego typu reformy miały miejsce w ciągu ostatnich 30 lat m.in. w Niemczech i Austrii, w których zniesiono dotychczasową instytucję ubezwłasnowolnienia (niem. Entmundigung), zastępując ją bardziej elastycznymi formami opieki (w Niemczech - Betreuung, wprowadzone w 1992 r., a w Austrii - Sachwalterschaft, wprowadzone w 1984 r.). W niektórych państwach stworzono możliwość indywidualnego oznaczenia przez sąd rodzajów czynności, które osoba poddana opiece może dokonywać samodzielnie bez zgody przedstawiciela ustawowego. Tak jest na przykład we Francji przy ustanowieniu opieki (fr. la tutelle) i kurateli (fr. la curatelle) czy w Niemczech, przy ustanawianiu opieki dla osób dorosłych (niem. Betreuung). W innych państwach, m.in. w Holandii, przyznano takiej osobie prawo do sprzeciwienia się działaniu opiekuna (hol. mentorschap ten behoeve van meerderjarigen - mentora osoby pełnoletniej) w sferze niemajątkowej lub wymóg uzyskania jej zgody na decyzje majątkowe przez osobę sprawującą zarząd powierniczy. W Niemczech, po nowelizacji z 2005 r., nie jest możliwe ustanowienie, wbrew woli zainteresowanego, opiekuna dla osoby pełnoletniej (niem. Betreuer), która ze względu na ułomności fizyczne, psychiczne lub umysłowe nie jest w stanie samodzielnie kształtować stosunków cywilnoprawnych. W Szwajcarii ustanowienie przedstawiciela (niem. Beistandschaft) w celu pomocy w załatwieniu konkretnych czynności prawnych lub zarządu majątkiem nie ma w ogóle żadnego wpływu na zdolność do czynności prawnych podopiecznego. Poza opisanymi wyżej przypadkami pełnomocnictwo opiekuńcze występuje również w prawie angielskim i węgierskim. Ad. 2. Regulacje dotyczące dopuszczalności zawarcia małżeństwa przez osoby dotknięte zaburzeniami psychicznymi w poszczególnych krajach są zróżnicowane. W tych krajach, w których pozostała instytucja ubezwłasnowolnienia (np. Włochy, Litwa), osoby ubezwłasnowolnione nie posiadają zdolności do zawarcia małżeństwa. W innych systemach obowiązują bardziej elastyczne regulacje. Z istoty rzeczy tam, gdzie ubezwłasnowolnienie zastąpiono innymi środkami, nie może być ono przeszkodą małżeńską. W Szwajcarii w 2000 r. usunięto przeszkodę w postaci choroby psychicznej, umożliwiając osobom dotkniętym zaburzeniami psychicznymi na zawarcie małżeństwa. W Hiszpanii w razie zaburzeń psychicznych konieczna jest opinia lekarska o zdolności do oświadczenia woli w celu wykazania zdolności do zawarcia małżeństwa przed urzędem stanu cywilnego. Ad. 3 Uregulowanie procedury udzielania zgody, o której mowa w art. 56 rozporządzenia 2201/2003, podobne do projektowanych rozwiązań występuje w prawie niemieckim. W Niemczech zgodę na takie umieszczenie wydaje organ pomocy publicznej ds. młodzieży, właściwy ze względu na miejsce sprawowania przyszłej pieczy zastępczej oraz właściwy sąd rodzinny. 6. Podmioty, na które oddziałuje projekt Grupa Wielkość Źródło danych Oddziaływanie Ad. 1. Osoby niepełnosprawne, pozostające pod opieką lub kuratelą Ad. 2. Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie, chore psychicznie oraz z niedorozwojem umysłowym, które chcą zawrzeć związek małżeński. Ad. 3. Małoletnie dzieci (przede wszystkim W 2012 r. pod opieką prawną pozostawało 62 678 osób pełnoletnich, a pod kuratelą 11 327 osób (łącznie 74 005 osób). W 2012 r. kierownicy urzędu stanu cywilnego w 15 przypadkach odmówili przyjęcia oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński; w 6 przypadkach kierownicy USC zwrócili się do sądów o rozstrzygnięcie. Określenie wielkości nie jest możliwe, gdyż proponowana Ministerstwo Sprawiedliwości (na podst. sprawozdań sądów powszechnych) Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Wyższy poziom ochrony praw człowieka i satysfakcji społecznej poprzez odejście od sztywnego i automatycznego ograniczania/pozbawiania praw i wolności osób niepełnosprawnych wskutek ubezwłasnowolnienia. Wyższy poziom ochrony praw człowieka i satysfakcji społecznej poprzez zniesienie przeszkód małżeńskich określonych w art. 11 i art. 12 k.r.o. Zwiększenie ochrony praw dzieci nieprzebywających na
obywatelstwa polskiego), wobec których sąd lub inny organ państwa czł. UE zdecydował o umieszczeniu w pieczy zastępczej na terenie RP. Ad. 4. Osoby uprawnione do odebrania osób, które są ukrywane przez osoby zobowiązane do ich wydania Ad. 5. Strony postępowań o władzę rodzicielską, o kontakty, o miejsce pobytu i w innych istotnych sprawach dziecka, jak również dzieci, których te postępowania dotyczą. procedura dotąd nie istniała w obrocie prawnym. Można jednak oczekiwać, że skala stosowania proponowanych zasad nie będzie duża. W 2013 r. do zespołów kuratorskich wpłynęło 1410 spraw o odebranie osób podlegających władzy rodzicielskiej (obejmujących 1835 osób), zaś z roku poprzedniego pozostało 128 takich spraw (obejmujących 149 osób). Brak danych, ile spośród osób podlegających przymusowemu odebraniu jest ukrywanych. W 2012 r. załatwiono 15 364 sprawy o ustalenie kontaktów z małoletnim, 4166 spraw o zmianę kontaktów z małoletnim, 3893 sprawy o ustalenie miejsca pobytu małoletniego, 41 269 spraw o pozbawienie, zawieszenie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej oraz 4577 spraw o przywrócenie Ministerstwo Sprawiedliwości (na podst. sprawozdań sądów powszechnych) Ministerstwo Sprawiedliwości (na podst. sprawozdań sądów powszechnych) terytorium RP, których związki z Polską uzasadniają umieszczenie ich w pieczy zastępczej w Polsce. Wyższy poziom ochrony praw osób (w znacznej części dzieci), w przypadku których sąd orzekł, że ich dobro uzasadnia zmianę osoby sprawującej opiekę. Zwiększenie efektywności procesowej w postępowaniach opiekuńczych, jak również ochrony rodziny i dobra dziecka dzięki stworzeniu możliwości uregulowania całego zakresu spraw związanych z opieką nad dzieckiem w jednym postępowaniu. władzy rodzicielskiej. Ad. 6. W Polsce nie są znane wypadki przysposobień zapoczątkowanych wymuszonych zaginięciem. Procedura ratyfikacyjna właściwej Konwencji została wdrożona w akcie solidarności ze społecznością międzynarodową, która boryka się z tym problemem. 7. Informacje na temat zakresu, czasu trwania i podsumowanie wyników konsultacji W ramach konsultacji publicznych i opiniowania projekt założeń zostanie skierowany do: Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego, Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych w Polsce, Stowarzyszenia Sędziów Polskich Iustitia, Stowarzyszenia Sędziów Themis, prezesów Sądów Apelacyjnych, Krajowej Rady Kuratorów, Naczelnej Rady Adwokackiej, Krajowej Rady Komorniczej, Krajowej Rady Notarialnej, Krajowej Rady Radców Prawnych, Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, Rzecznika Praw Obywatelskich, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Rzecznika Praw Dziecka, Prokuratora Generalnego, Krajowej Rady Sądownictwa, Sądu Najwyższego, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Stowarzyszenia Na Tak, Polskiego Stowarzyszenia Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych, Fundacji Krok po Kroku, Fundacji Inwalidów i Osób Niepełnosprawnych Miłosierdzie. 8. Zmiana obciążeń regulacyjnych (w tym obowiązków informacyjnych) wynikających z rekomendowanego rozwiązania nie dotyczy zmniejszenie liczby dokumentów zmniejszenie liczby procedur skrócenie czasu na załatwienie sprawy inne: wprowadzane obciążenia są przystosowane do ich elektronizacji zwiększenie liczby dokumentów zwiększenie liczby procedur wydłużenie czasu na załatwienie sprawy inne: tak nie nie dotyczy Ad. 1. Dotychczas odrębne i prowadzone przez różne sądy postępowania o ubezwłasnowolnienie i ustanowieniu opiekuna lub kuratora zostaną zastąpione łącznym orzekaniem o ustanowieniu opiekuna oraz oznaczeniu zakresu jego kompetencji (a w konsekwencji, zakresu ograniczeń możliwości dokonywania czynności prawnych przez osobę poddaną opiece). Skutkiem zniesienia instytucji ubezwłasnowolnienia będzie odciążenie sądów okręgowych. W 2012 r. wpłynęło do nich
12 983 wniosków o ubezwłasnowolnienie; 7456 spraw zakończyło się ubezwłasnowolnieniem całkowitym, a 763 częściowym. Jednocześnie, w sądach opiekuńczych (na poziomie sądu rejonowego) załatwiono w 2012 r. 10 245 spraw o ustanowienie opieki lub zmianę opiekuna osoby pełnoletniej, 1359 spraw dot. ustanowienia kurateli dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej oraz 4383 sprawy o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem ubezwłasnowolnionej. W związku z proponowanym wprowadzeniem instytucji pełnomocnictwa opiekuńczego, którego celem jest pozasądowe, umowne ustanowienie opiekuna prawnego z zakresem umocowania określonym przez same strony, można również oczekiwać zmniejszenia się oraz uproszczenia liczby spraw sądowych w tym zakresie. Ponadto, projekt przewiduje uregulowanie postępowań kontrolno-wykonawczych w każdej ze spraw, w których orzeczono opiekę prawną, co pozwoli na dostosowywanie zakresu kompetencji opiekuna do bieżącego stanu psychicznego osoby poddanej opiece. Ad. 2. Projekt zakłada zliberalizowanie przeszkody małżeńskiej, co z jednej strony powinno zmniejszyć liczbę spraw, które dotychczas były rozpatrywane na podstawie art. 5 i art. 12 k.r.o. Z drugiej strony, otwiera się możliwość udzielania zezwolenia przez sąd na zawarcie małżeństwa osobom, które kwalifikują się obecnie do ubezwłasnowolnienia całkowitego. Liczba spraw (i związanych z tym opinii lekarskich) zależna jest od liczby osób, które wystąpią do sądu o zawarcie małżeństwa, i nie można jej w związku z tym przewidzieć. Należy również zwrócić uwagę, że uprzednie zawarcie związku małżeńskiego nie jest warunkiem koniecznym posiadania potomstwa. Zakaz zawierania związków małżeńskich nie powoduje, że osobom nim objętym nie rodzą się dzieci powoduje jedynie, że dzieci te są dziećmi pozamałżeńskimi, ze wszystkimi tego konsekwencjami (w szczególności z potrzebą przeprowadzenia procedury uznania lub ustalenia ojcostwa). Ad. 3. Wdrożenie procedury wydawania zgody, o której mowa w art. 56 rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003, umożliwi sądom lub innym organom UE umieszczanie polskich dzieci przebywających na emigracji w polskim systemie pieczy zastępczej, co obecnie jest niemożliwe. Decyzja w tym zakresie należy wyłącznie do sądu lub organu państwa członkowskiego UE; sąd polski będzie mógł wyrazić jedynie zgodę na rozstrzygnięcie sprawy dokonane przez zagraniczny sąd lub organ. Ad. 4. Przyznanie Policji uprawnienia do przeszukania pomieszczeń w celu wykonania orzeczenia o odebraniu osoby przyczyni się do zwiększenia skuteczności wykonania wspomnianych orzeczeń, a tym samym spowoduje ograniczenie skali nieskutecznych czynności i skarg na przewlekłość postępowań o odebranie osoby (wnoszonych również do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka). Ad. 5. Proponowane zmiany proceduralne z zakresu spraw opiekuńczych (w szczególności, ujednolicenie składu orzekającego) umożliwią uregulowanie stosunków rodzinnych w jednej sprawie sądowej, a nie, tak jak jest to obecnie, w odrębnych postępowaniach. (Na przykład, obecnie nie można łączyć ze względu na różny skład orzekający sprawy o kontakty z dzieckiem lub o ustalenie miejsca pobytu dziecka ze sprawą o władzę rodzicielską). Proponowana zmiana przyczyni się do pełniejszej realizacji zasady ekonomiki procesowej. Ad. 6. Wprowadzenie instytucji unieważnienia przysposobienia w wypadku wymuszonego zaginięcia nie wpłynie na zwiększenie liczby spraw, gdyż w Polsce problem wymuszonych zaginięć nie występuje. 9. Wyniki analizy wpływu Koszty w okresie 10 lat od wejścia w życie zmiany 0 1 2 3 5 10 Łącznie (0-10) pieniężnym (w mln zł, ceny stałe z 2013 r.) niepieniężnym budżet państwa 6,4 6,4 38,4 budżet państwa rynek pracy
Niemierzalne budżet państwa Wydatki związane z pobytem dziecka w pieczy zastępczej orzeczonej na podstawie decyzji sądu lub innego organu właściwego państwa członkowskiego UE. Aktualnie nie jest możliwa do oszacowania liczba takich spraw, choć można przypuszczać, że nie będzie ona duża. W 2012 r. szacowany przeciętny miesięczny koszt utrzymania dziecka w rodzinie zastępczej wynosił ok. 931 zł, natomiast w placówce opiekuńczo-wychowawczej ok. 3625 zł. Korzyści w okresie 10 lat od wejścia w życie zmiany 0 1 2 3 5 10 Łącznie (0-10) pieniężnym (w mln zł, ceny stałe z 2013 r.) niepieniężnym budżet państwa 1,34 1,34 1,34 1,34 1,34 1,34 14,7 budżet państwa 1. Wyższy poziom ochrony praw osób niepełnosprawnych, które w obecnym stanie prawnym w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego nie mają zdolności do czynności prawnych (nie mogą rozporządzać swoim zarobkiem, zawierać umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego ani dysponować przedmiotami majątkowymi oddanymi mu do swobodnego użytku) czyli są de facto w gorszej sytuacji prawnej niż dzieci w wieku od 13 do 18 lat. Z punktu widzenia jakości życia bez wątpienia najistotniejsza jest możliwość dokonywania drobnych codziennych zakupów i z tej możliwości może skorzystać co najmniej połowa ubezwłasnowolnionych całkowicie, czyli ok. 35 tys. osób. 2. Zwiększenie ochrony praw dzieci znajdujących się w następujących sytuacjach: - dzieci obywatelstwa polskiego przebywające za granicą, wobec których sąd lub inny organ państwa członkowskiego UE zdecydował ze względu na ich związki z Polską o umieszczeniu w pieczy zastępczej na terytorium RP; luka w obecnych przepisach utrudnia wykonywanie takich orzeczeń; - dzieci, których dobro uzasadnia zmianę osoby uprawnionej do sprawowania nad nimi opieki; przyznanie Policji uprawnienia do przeszukiwania pomieszczeń w celu wykonania orzeczenia o przymusowym odebraniu przyczyni się do zwiększenia skuteczności egzekucji w przypadku ukrywania tych dzieci; - dzieci, których dotyczą postępowania opiekuńcze (w sprawach takich, jak o kontakty z dzieckiem lub o ustalenie miejsca pobytu dziecka oraz o władzę rodzicielską) po rozpadzie związku ich rodziców; stworzenie możliwości rozstrzygnięcia tych spraw w jednym postępowaniu pozwoli na jego przeprowadzenie w sposób sprawniejszy i w krótszym terminie oraz przyczyni się do ograniczenia stresu, jakiemu poddane są dzieci w tego typu sytuacjach. rynek pracy Niemierzalne budżet państwa Zwiększenie efektywności funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w związku z: - zastąpieniem odrębnych i prowadzonych przez różne sądy postępowań o ubezwłasnowolnienie i ustanowienie opiekuna lub kuratora łącznym orzekaniem o ustanowieniu opiekuna oraz oznaczeniu zakresu jego uprawnień; - oczekiwanym uproszczeniem oraz zmniejszeniem liczby spraw sądowych dot.
określenia zakresu opieki dzięki wprowadzeniu instytucji pełnomocnictwa opiekuńczego; - stworzeniem możliwości uregulowania stosunków rodzinnych w jednej sprawie sądowej w przeciwieństwie do obecnego stanu prawnego, w którym poszczególne sprawy (jak np. o kontakty z dzieckiem oraz o władzę rodzicielską) muszą być prowadzone w odrębnych postępowaniach przed sądem opiekuńczym; - oczekiwanym ograniczeniem skali nieskutecznych czynności przy wykonywaniu orzeczeń o przymusowym odebraniu osoby dzięki przyznaniu Policji uprawnienia do przeszukania pomieszczeń w takich sprawach; należy również zwrócić uwagę, że w związku z przewlekłym prowadzeniem w Polsce postępowań o odebranie osoby do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka złożono dotychczas 5 skarg. Ad. 1. Uchylenie dotychczasowych regulacji odnoszących się do opieki nad osobami ubezwłasnowolnionymi całkowicie, kurateli dla osób ubezwłasnowolnionych częściowo oraz kurateli dla osób niepełnosprawnych i zastąpienie ich jednolitą instytucją opieki nie pociąga za sobą zmian w zakresie kosztów funkcjonowania w obrocie prawnym instytucji ustanawianych dla pomocy w prowadzeniu spraw przez osobę z niepełnosprawnością psychiczną. Projekt nie przewiduje zmian w zakresie wynagradzania opiekuna prawnego i obecnych kuratorów niepełnosprawnych i ubezwłasnowolnionych częściowo, do których odpowiednio stosuje się dzisiaj przepisy o wynagrodzeniu opiekuna prawnego. Tak jak dotychczas będzie to wynagrodzenie subsydiarne, uzależnione od nakładu pracy, pokrywane ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej. Ocena nakładu pracy dotyczy pracy faktycznie wykonanej, a nie potencjalnej, wynikających z przyznanych uprawnień. Zamiana stanu prawnego nie ma zatem wpływu na finanse publiczne. Instytucja pełnomocnictwa opiekuńczego pozwala na uniknięcie kosztów przeprowadzenia postępowania o ustanowienie opieki. Projekt przewiduje sądowy tryb stwierdzenia, że mocodawca doznał zaburzeń psychicznych, do czego niezbędna będzie opinia biegłego. Zamiast sprawy o opiekę będzie zatem prowadzona sprawa o stwierdzenie zaburzeń. Projekt przewiduje uregulowanie postępowań kontrolno-wykonawczych w każdej ze spraw, w których orzeczono opiekę prawną. W przypadku ubezwłasnowolnień całkowitych i częściowych istniejących w dniu wejścia w życie nowych przepisów przewiduje się ich przekształcenie z mocy prawa, odpowiednio w opiekę połączoną z umocowaniem do wyłącznego zastępstwa albo opiekę z kompetencją do współdecydowania. Uwzględniając dynamikę spraw o ubezwłasnowolnienie można przyjąć, że liczba osób poddanych opiece ustabilizuje się na poziomie ok. 80 tys. (w roku 1985 w Polsce było blisko 24 tys. osób ubezwłasnowolnionych, w 2008 r. - ponad 60 tys. osób, a w 2012 r. 74 tys. osób). Przeprowadzenie postępowania weryfikacyjnego w celu kontroli bieżącego stanu zdrowia psychicznego osoby poddanej opiece oraz ew. dostosowania zakresu kompetencji opiekuna powinno nastąpić w okresie 5 lat (w przypadku osób, dla których opieka została ustanowiona w wyniku przekształcenia ubezwłasnowolnienia, przewiduje się, że postępowanie kontrolne zostanie przeprowadzone w okresie od 5 do 10 lat od czasu zmiany przepisów). Można zatem założyć, że od 5. roku po zmianie przepisów corocznie będzie przeprowadzanych ok. 16 tys. postępowań weryfikacyjnych, w których będą uczestniczyli biegli. W postępowaniach kontrolnych standardowo będzie dopuszczany dowód z opinii biegłych na okoliczność stanu zdrowia psychicznego osoby, której sprawa dotyczy. Jednostkowy koszt opinii, który będzie zasadniczym wydatkiem w tym postępowaniu, można oszacować na kwotę ok. 400 zł. W związku z koniecznością każdorazowego dostosowywania orzeczenia o zakresie uprawnień opiekuna do aktualnego stanu zdrowia osoby niepełnosprawnej zwiększy się zapewne liczba spraw przed sądem opiekuńczym. Trzeba jednak zaznaczyć, że w obecnym stanie prawnym koszty te są ponoszone przez sądy okręgowe w sprawach o zmianę lub uchylenie ubezwłasnowolnienia, a więc w znacznej części nastąpi przesunięcie wydatków z sądu okręgowego na niższy poziom, tj. do sądu rejonowego. Przy założonej powyżej liczbie opinii koszt ich wydania można oszacować na poziomie 6,4 mln zł rocznie od 5. roku po wejściu w życie projektowanej ustawy. Ad. 3. Projekt w zakresie uregulowania procedury zgody, o której mowa w art. 56 rozporządzenia 2201/2003/WE, może powodować wydatki związane z pobytem dziecka w pieczy zastępczej orzeczonej na podstawie decyzji sądu innego państwa członkowskiego UE lub innego właściwego organu tego państwa. Finansowanie tych wydatków stanowić będzie zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej (tzn. obciążać będą one budżet państwa). Zadania te realizowane będą przez powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania rodziny zastępczej lub prowadzącego rodzinny dom dziecka albo położenie placówki opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego. Koszty pobytu tych dzieci będą takie same jak w przypadkach, co do których orzeczono pieczę zastępczą na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów. Aktualnie nie jest możliwa do oszacowania liczba takich spraw - można jedynie założyć, że skala problemu nie będzie duża. W 2013 r. szacowany przeciętny miesięczny koszt utrzymania dziecka w rodzinie zastępczej wynosił ok. 941 zł, natomiast w placówce opiekuńczo-wychowawczej ok. 3757 zł. Ad. 4. Oczekiwanym efektem przyznania Policji uprawnienia do przeszukania pomieszczeń w celu wykonania orzeczenia o przymusowym odebraniu osoby będzie zwiększenie efektywności egzekucji tych orzeczeń oraz ograniczenie skali czynności nieskutecznych. Przewlekłe prowadzenie postępowań o odebranie osoby skutkuje skargami na przewlekłość, składanymi również do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Dotychczas do ETPCz złożono 5 tego rodzaju skarg, z
czego w jednej z nich ETPCz stwierdził naruszenie Konwencji o ochronie praw człowieka i przyznał 5000 euro zadośćuczynienia, w jednej skarżący nie podtrzymał skargi przed ETPCz, w jednej skarga okazała się niedopuszczalna, a w dwóch postępowanie nie zostało jeszcze zakończone. Ad. 5. Projekt przewiduje skład jednoosobowy sądu w sprawach o pozbawienie i ograniczenie władzy rodzicielskiej. W roku 2012 załatwiono łącznie 40 609 takich spraw. Ławnikowi za każdy dzień wykonywania czynności w sądzie przysługuje rekompensata w wysokości 66 zł. Przyjmując, że w ciągu jednego dnia ławnik brał udział średnio w dwóch rozprawach, roczne oszczędności można oszacować na poziomie 1,34 mln zł. Ad. 6. Z wprowadzeniem instytucji unieważnienia przysposobienia w przypadku wymuszonego zaginięcia nie łączą się żadne koszty, gdyż problem wymuszonego zaginięcia w Polsce nie występuje. 10. Planowane wykonanie przepisów aktu prawnego 11. W jaki sposób i kiedy nastąpi ewaluacja efektów projektu oraz jakie mierniki zostaną zastosowane? 12. Załączniki (istotne dokumenty źródłowe, badania, analizy itp.)