Prognozy rynku pracy i zapotrzebowania na kwalifikacje

Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Œl¹sku projekt nr Z/2.02/II/2.1/5/04 finansowany ze œrodków Europejskiego Funduszu Spo³ecznego Unii Europejskiej w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego i bud etu Pañstwa www.rynekpracy.pwr.wroc.pl Prognozy rynku pracy i zapotrzebowania na kwalifikacje pod redakcj¹ Teresy Kupczyk Politechnika Wroc³awska Centrum Kszta³cenia Ustawicznego Wroc³aw 2005 Partnerzy projektu Zwi¹zek Pracodawców Dolnego Œl¹ska

Publikacja finansowana ze œrodków Europejskiego Funduszu Spo³ecznego Unii Europejskiej w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego i bud etu Pañstwa, z projektu Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Œl¹sku nr Z/2.02/II/2.1/5/04 Nadzór naukowy nad badaniami Adam GRZECH Recenzent Jerzy ŒWI TEK Opracowanie redakcyjne Alina KACZAK Copyright by Politechnika Wroc³awska Centrum Kszta³cenia Ustawicznego, Wroc³aw 2005 ISBN 83-923233-0-0 Druk: Drukarnia Oficyny Wydawniczej Politechniki Wroc³awskiej.

Opis projektu Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Œl¹sku (Z/2.02/II/2.1/5/04) Cel projektu Celem g³ównym projektu jest pozyskanie informacji na temat rynku pracy Dolnego Œl¹ska oraz prognoz rozwojowych, a tak e ofert edukacyjnych i szkoleniowych. Cele te zostan¹ osi¹gniête poprzez nastêpuj¹ce dzia³ania: audyt ofert pracy, analizê zapotrzebowania na kwalifikacje, audyt potrzeb szkoleniowych, mo liwoœci inwestowania firm krajowych i zagranicznych na terenie Dolnego Œl¹ska, audyt us³ug szkoleniowych, analizê trendów w Europie i na œwiecie, dotycz¹cych rynku pracy oraz zbadanie uwarunkowañ sukcesu zawodowego, w szczególnoœci kadry kierowniczej, w kontekœcie funkcjonowania Polski w Unii Europejskiej. Audyt ofert pracy jak i zapotrzebowania na kwalifikacje zostan¹ dokonane na podstawie badañ jakoœciowych przeprowadzonych u 350 pracodawców Dolnego Œl¹ska. Jako narzêdzie badawcze wykorzystane zostan¹: ankieta, wywiad, dyskusja, analiza programów rozwojowych przedsiêbiorstw, analiza raportów, ekspertyz, materia³ów konferencyjnych, strategii i opracowañ itp. Opracowany zostanie system zbierania i analizy danych statystycznych na potrzeby edukacji. Projekt ma tak e za zadanie upowszechniæ wyniki podjêtych badañ. Projekt ma odpowiedzieæ na nastêpuj¹ce pytania: Gdzie w najbli szych trzech latach pojawi¹ siê miejsca pracy? Na jakie kwalifikacje i szkolenia jest zapotrzebowanie przedsiêbiorców? W których kierunkach nale y rozwijaæ swoj¹ karierê zawodow¹, by byæ poszukiwanym na rynku pracy? Jakie s¹ plany inwestycyjne przedsiêbiorców krajowych i zagranicznych w zakresie Dolnego Œl¹ska? Jakie s¹ uwarunkowania sukcesu zawodowego w aspekcie funkcjonowania w Zjednoczonej Europie? Zak³adane rezultaty projektu to: 350 przebadanych pracodawców Dolnego Œl¹sk w zakresie ofert pracy, zapotrzebowania na kwalifikacje i szkolenia, Partnerzy projektu Zwi¹zek Pracodawców Dolnego Œl¹ska

4 Opis projektu 350 przebadanych przedsiêbiorców/osób z kadry kierowniczej w zakresie uwarunkowañ sukcesu zawodowego, uczestnictwo w 8 konferencjach krajowych i zagranicznych w celu uzyskania informacji i dokonania analizy trendów w Europie i na œwiecie, dotycz¹cych rynku pracy, a tak e uwarunkowañ sukcesu zawodowego, 10 ukoñczonych analiz, ekspertyz itp. w zakresie przedmiotów i wyników badañ, 4 bazy danych, 3 publikacje w zakresie przedmiotów i wyników badañ, 10 zorganizowanych konferencji, seminariów, warsztatów, 5 podejmowanych inicjatyw na rzecz wspó³pracy œwiata nauki i biznesu w zakresie Regionalnych Strategii Innowacyjnych, 85% instytucji wykorzysta wyniki badañ (do 2006 r.). Zak³ada siê, e projekt przyczyni siê do dopasowania programów nauczania do rzeczywistych potrzeb edukacyjnych w szko³ach zawodowych i uczelniach, co przyczyni siê do zmniejszenia liczby bezrobotnych absolwentów. Rezultaty projektu pozwol¹ PUPom lepiej dobieraæ programy szkoleñ dla bezrobotnych, co umo liwi szybsz¹ likwidacjê bezrobocia na terenie Dolnego Œl¹ska. Audyt potrzeb szkoleniowych pozwoli instytucjom szkoleniowym na lepsze zaspokajanie zapotrzebowania i rozwój zasobów ludzkich. Realizatorzy projektu Dolnoœl¹skie Centrum Informacji Zawodowej i Doskonalenia Nauczycieli (II partner konsorcjum) odpowiada za modu³ zwi¹zany z konsultacjami i prowadzeniem badañ ankietowych na terenie Wa³brzycha i okolic (wartoœæ realizowanych zadañ 50 000 z³). Politechnika Wroc³awska (I partner konsorcjum) zajmie siê w ca³oœci koordynacj¹ projektu i prowadzeniem badañ (wartoœæ realizowanych zadañ 1 896 506 z³). Zwi¹zek Pracodawców Dolnego Œl¹ska (partner wiod¹cy) ma w swoich zadaniach zarz¹dzanie i kontakty z Instytucj¹ Wdra aj¹c¹ oraz udzia³ w spotkaniach z pracodawcami, (wartoœæ realizowanych zadañ 340 000 z³). Beneficjenci ostateczni (instytucje, do których adresowana jest pomoc Unii Europejskiej w projekcie). Beneficjenci ostateczni to instytucje zajmuj¹ce siê monitorowaniem regionalnego rynku pracy, w tym ofert edukacyjnych i szkoleniowych. Planowana liczba instytucji objêtych wsparciem: Nazwa instytucji Liczba instytucji Jednostki publicznych s³u b zatrudnienia (PUP-y,... Biura Karier) 60 Niepubliczne instytucje rynku pracy BT (Stowarzyszenia...) 35 Szko³y i publiczne placówki kszta³cenia ustawicznego BT... 65 Niepubliczne instytucje szkol¹ce BT... 72 Instytucje pomocy spo³ecznej 34 Instytucje promocji innowacji technologii 12

5 Spis treœci Wprowadzenie........................................................ 7 Bogdan Suchecki, Artur Gajdos, Modelowanie i prognozowanie rynku pracy...... 9 Wac³aw Kasprzak, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie, dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na kwalifikacje i specjalizacje zawodowe w bran ach technicznych.............................................. 41 Piotr Berkowski, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na nowe kwalifikacje i specjalizacje zawodowe w bran y budownictwa............................................... 53 Zbigniew Gnutek, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na nowe kwalifikacje i specjalizacje zawodowe w zakresie mechaniki i budowy maszyn.................................. 67 Zbigniew Gnutek, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na nowe kwalifikacje i specjalizacje zawodowe w zakresie energetyki................................................. 75 Monika Hardygóra, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na nowe kwalifikacje i specjalizacje zawodowe w górnictwie i geologii....................................... 89 Jan Danielewicz, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na nowe kwalifikacje i specjalizacje zawodowe z zakresu ochrony œrodowiska.......................................... 113 Andrzej Kotowski, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na nowe kwalifikacje i specjalizacje zawodowe z zakresu in ynierii œrodowiska................................ 129 Janusz Turczynowicz, Raport na temat trendów rozwoju telekomunikacji.......... 147 Miros³aw Kuty³owski, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na nowe kwalifikacje i specjalizacje zawodowe w informatyce.............................................. 153 Adam Grzech, Analiza rynku pracy w zakresie wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w sferze us³ug............................. 165 Aleksander Weron, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na nowe kwalifikacje i specjalizacje zawodowe w kierunkach zwi¹zanych z matematyk¹......................... 199 Stanis³aw Che³pa, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na nowe kwalifikacje i specjalizacje zawodowe w zarz¹dzaniu, psychologii i socjologii................................... 209

6 Spis treœci Zenon Tagowski, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na nowe kwalifikacje i specjalizacje zawodowe w zakresie administracji.............................................. 225 Zenon Tagowski, Analiza trendów w Polsce, Europie i na œwiecie dotycz¹cych rynku pracy, w tym zapotrzebowania na nowe kwalifikacje i specjalizacje zawodowe w zakresie edukacji.................................................. 257 Adam Suchodolski, Analiza rynku szkoleniowego pod potrzeby rynku pracy....... 289 Lilianna Jaroñ, Rynek pracy Dolnego Œl¹ska ocena wyników badañ przeprowadzonych na pracodawcach z Dolnego Œl¹ska...................... 323 Teresa Kupczyk, Jaros³aw Janecki, Zasoby ludzkie na rynku pracy, Polska na tle Europy i œwiata................................................ 347 Za³acznik Zasoby ludzkie na rynku pracy Polska na tle Europy i œwiata. Dane w tabelach.................................................... 369

7 Wprowadzenie Przedstawione Pañstwu opracowanie zosta³o przygotowane w ramach pierwszego etapu realizacji projektu pt. Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Œl¹sku wspó³finansowanego ze œrodków Europejskiego Funduszu Spo³ecznego Unii Europejskiej. Sk³adaj¹ siê na nie autorskie referaty, w których prezentowane s¹ ró ne opinie na temat przyczyn oraz skutków zachodz¹cych i oczekiwanych zmian na rynku pracy. Publikacja jest doœæ zró nicowana i zawiera obok prac metodologicznych i ogólnych, tak e studia tematyczne, prognozy ca³oœciowe i fragmentaryczne oraz próby identyfikacji i analizy trendów rozwojowych i technologicznych. Stanowi ona niejako podsumowanie pierwszej czêœci badañ, których celem by³a, miêdzy innymi, identyfikacja i opisanie obszarów aktywnoœci, charakteryzuj¹cych siê du ym potencjalnym wp³ywem na zmiany na rynku pracy. Z tego te wzglêdu mo na w niej znaleÿæ referaty, w których zmiany na rynku pracy analizowane s¹ z punktu widzenia: nowych technologii wytwarzania, technologii informacyjno-komunikacyjnych, ochrony œrodowiska naturalnego, popytu na nowe us³ugi edukacyjne i administracyjne, zmian spo³ecznych i sytuacji geopolitycznej itd. Prezentowane jest tu szerokie spektrum zagadnieñ, problemów, punktów widzenia, dyscyplin naukowych i dziedzin gospodarki. ¹czy je zawartoœæ merytoryczna, podejmowanie prób zrozumienia i wyjaœnienia przyczyn zachodz¹cych i przewidywanych zmian na rynku pracy i zapotrzebowania na kwalifikacje. Znacz¹cy wp³yw na treœæ prezentowanych w dyskusji g³osów ma du e i zró nicowane doœwiadczenie Autorów w zakresie kszta³cenia, przygotowywania i oceny kadr na potrzeby gospodarki, administracji rz¹dowej i samorz¹dowej, edukacji, badañ naukowych itd. W ka dej z prezentowanych wypowiedzi mo na znaleÿæ liczne odwo³ania do ró norodnej literatury oraz indywidualnych doœwiadczeñ Autorów, dotycz¹cych zmian na rynku pracy. Celem publikacji jest próba przedstawienia rynku pracy w Polsce na tle Europy i œwiata oraz stworzenie prognoz rozwojowych na podstawie analizy obecnego i przewidywanego zapotrzebowania na kwalifikacje i szkolenia, w tym ocena przygotowania polskiego systemu edukacyjnego do nadchodz¹cych zmian. W wiêkszoœci referatów znajduje siê odwo³anie do zasadniczych, dla rynku pracy, procesów: globalizacji, postêpu technologicznego, integracji europejskiej, restrukturyzacji i transformacji do spo³eczeñstwa informacyjnego. Rozpatrywanie rynku pracy w tym kontekœcie pozwala Autorom na odwo³ywanie siê do doœwiadczeñ innych krajów. W wiêkszoœci prezentowanych referatów przywo³ywane s¹ zjawiska, powszechnie uwa ane za symptomatyczne dla naszych czasów, a wp³ywaj¹ce na wspó³czesny rynek pracy, tj. umiêdzynarodowienie dzia³alnoœci gospodarczej, rozwój i upowszechnianie technologii informatycznych i telekomunikacyjnych.

8 Wprowadzenie W opracowaniu mo na znaleÿæ analizy i opinie przygotowane na podstawie: przegl¹du wyników badañ, opracowañ, statystyk, programów rozwojowych organizacji gospodarczych i instytucji, ekspertyz, materia³ów konferencyjnych, strategii, itp. ród³a te zwi¹zane s¹ z rynkiem pracy w regionie, kraju, Europie i na œwiecie oraz w³asnymi opiniami Autorów. W referatach stawiane s¹ pytania i podejmowane s¹ próby odpowiedzi, dotycz¹ce m.in. nastêpuj¹cych zagadnieñ: jakie i jak nowe technologie oraz techniki wp³ywaj¹ i wp³yn¹ na zmianê zapotrzebowania rynku pracy na kwalifikacje, dlaczego zachodz¹ i bêd¹ zachodziæ zmiany na rynku pracy, na jakie kwalifikacje i specjalizacje jest i bêdzie zapotrzebowanie, a na jakie bêdzie ono ros³o lub mala³o oraz które z tych oczekiwanych kwalifikacji wynikaj¹ z rozwoju nowoczesnych technologii, w tym informacyjno-komunikacyjnych (ICT). Doœwiadczenia Autorów, przyjête ró ne punkty widzenia oraz szeroki zakres reprezentowanych dziedzin wiedzy i dyscyplin naukowych powoduje, e prezentowany zbiór referatów ma charakter przegl¹dowy i interdyscyplinarny o du ej wartoœci informacyjnej. Wynika to g³ównie z faktu, e potencjalne zmiany na rynku pracy zosta³y przedstawione przez Autorów, którzy postrzegaj¹ je przez pryzmat w³asnej aktywnoœci zawodowej, czêsto dalekiej od zagadnieñ modelowania i prognozowania zmian popytu i poda y na rynku pracy. Prezentowane opinie, pogl¹dy i prognozy z pewnoœci¹ nie wyczerpuj¹ wszystkich mo liwych punktów widzenia na trudny i z³o ony problem, jakim jest przewidywanie zmian na rynku pracy i prognozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje. Zawarte w wyst¹pieniach pogl¹dy i tezy nie s¹ jednoznaczne i nale y je traktowaæ jako dyskusyjne i wymagaj¹ce potwierdzenia w dalszych badaniach jakoœciowych i iloœciowych rynku pracy. Autorzy ywi¹ jednak nadziejê, i ich opracowania bêd¹ mia³y znaczenie poznawcze i aplikacyjne.

Modelowanie i prognozowanie rynku pracy Bogdan SUCHECKI*, Artur GAJDOS* 1. Podstawowe definicje, klasyfikacja pojêæ, dane statystyczne 1.1. Rynek pracy zdefiniowanie pojêæ Rynek pracy stanowi czêœæ systemu gospodarczego, obejmuj¹c¹ procesy zwi¹zane z poszukiwaniem, podejmowaniem i wykonywaniem pracy oraz regulacje prawne i spo³eczne. Jest on œciœle powi¹zany z pozosta³ymi czêœciami gospodarki i jego analiza wymaga odniesienia do sytuacji w ca³ym systemie gospodarczym. Nie mo e wiêc byæ traktowany w sposób izolowany, poniewa procesy zachodz¹ce w gospodarce wi¹ ¹ go silnymi sprzê eniami zwrotnymi z rynkiem dóbr i us³ug oraz z rynkiem finansowym. Si³a i kierunki zale noœci pomiêdzy podmiotami determinuj¹ jego charakter i pozwalaj¹ okreœliæ rynek pracy jako: liberalny (elastyczny), lub konserwatywny (sztywny). Liberalny rynek pracy, nazywany równie elastycznym, to taki, który charakteryzuje siê ograniczonym wp³ywem zwi¹zków zawodowych i rz¹du. W funkcjonowaniu rynku przewa aj¹ wolnorynkowe relacje pracownik pracodawca. Sztywny rynek pracy oznacza wiele regulacji prawnych dotycz¹cych czasu pracy, p³acy minimalnej, ochrony pracowników oraz silnej pozycji przetargowej zwi¹zków zawodowych. Charakterystykê elementów rynku pracy elastycznego oraz sztywnego wed³ug czynników okreœlaj¹cych stosunek pracy przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Elementy stosunku pracy na rynku elastycznym i sztywnym Elementy stosunku pracy Rodzaj rynku pracy Elastyczny Sztywny Wynagrodzenie uzale nione od wyników pracy niezale ne od wyników pracy Ukszta³towanie czasu dostosowanie do potrzeb zak³adu œciœle okreœlony tygodniowy pracy rozk³ad D³ugoœæ czasu pracy nadgodziny, praca w niepe³nym œciœle okreœlony tygodniowy wymiarze wymiar czasu pracy Ochrona stosunku pracy brak pracy nie mo na wypowiedzieæ ród³o: Dolny E., Meller J., Wiœniewski Z. [1998], s. 13. * Katedra Ekonometrii Przestrzennej Uniwersytetu ódzkiego.

10 Bogdan SUCHECKI, Artur GAJDOS Analiza rynku pracy jest œciœle zwi¹zana ze struktur¹ demograficzn¹ ludnoœci. Jest to podzia³ na ludnoœæ: w wieku produkcyjnym, biern¹ i czynn¹ zawodowo, pracuj¹cych (w tym: pracodawców) oraz bezrobotnych. Demograficzn¹ strukturê rynku pracy przedstawiono na rysunku 1. Ludnoœæ w wieku produkcyjnym Aktywni zawodowo Pracuj¹cy Bezrobotni Pracodawcy Bierni zawodowo Rys. 1. Demograficzna struktura rynku pracy ród³o: Opracowanie w³asne Zaklasyfikowanie jednostek do poszczególnych grup jest procesem utrudnionym. Wynika to z ró nych definicji biernoœci i aktywnoœci zawodowej, uznawania za bezrobotnego lub biernego zawodowo. Dodatkowo sprawê komplikuje przenikanie siê poszczególnych grup, czêsto trudne do zaobserwowania i prawie niemo liwe do okreœlenia liczbowego. Do prowadzenia analiz empirycznych konieczne jest dok³adne zdefiniowanie poszczególnych grup w celu okreœlenia przedmiotu badañ. W Polsce g³ównymi Zatrudnienie 1 Biernoœæ zawodowa 3 4 2 Bezrobocie Rys. 2. Wzajemne przenikanie siê podstawowych kategorii zasobów na rynku pracy. 1 praca w czasie zmniejszonym z woli pracownika; 2 bezrobotni zniechêceni do szukania pracy; 3 praca w czasie zmniejszonym z woli pracodawcy; 4 praca podejmowana na czarno ród³o: Polityka gospodarcza [1999], s. 472

Modelowanie i prognozowanie rynku pracy 11 Ÿród³ami informacji o rynku pracy s¹: bie ¹ce informacje statystyczne z przedsiêbiorstw, urzêdów pracy i innych instytucji dotycz¹ce zatrudnienia, wynagrodzeñ i bezrobocia, które zgodnie z odpowiednimi ustawami s¹ okresowo przesy³ane do GUS oraz specjalne badania ankietowe aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci (BAEL) prowadzone przez GUS. W statystyce urzêdów pracy dane o pracuj¹cych dotycz¹ osób wykonuj¹cych pracê przynosz¹c¹ im zarobek lub dochód. Dane o bezrobotnych zarejestrowanych obejmuj¹ osoby, które zgodnie z ustaw¹ o zatrudnieniu i przeciwdzia³aniu bezrobociu okreœlone s¹ jako bezrobotne. Przez pojêcie bezrobotny nale y rozumieæ osobê niezatrudnion¹ i nie wykonuj¹c¹ innej pracy zarobkowej, zdoln¹ i gotow¹ do podjêcia zatrudnienia w pe³nym wymiarze czasu pracy, nie ucz¹c¹ siê w szkole w systemie dziennym, zarejestrowan¹ we w³aœciwym dla miejsca zameldowania (sta³ego lub czasowego) rejonowym urzêdzie pracy oraz spe³niaj¹c¹ inne warunki zawarte w ustawie. Stopê bezrobocia rejestrowanego oblicza siê jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludnoœci aktywnej zawodowo. Podstawowe kryterium podzia³u na aktywnych zawodowo i biernych zawodowo, w badaniu aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci (BAEL) stanowi praca, tzn. fakt wykonywania, posiadania b¹dÿ poszukiwania pracy. Do aktywnych zawodowo zaliczono osoby pracuj¹ce i bezrobotne. Do biernych zawodowo zalicza siê osoby, które nie zosta³y zakwalifikowane jako pracuj¹ce lub bezrobotne. Wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej to udzia³ aktywnych zawodowo w liczbie ludnoœci (w wieku 15 lat i wiêcej) ogó³em oraz danej grupy. WskaŸnik zatrudnienia oblicza siê jako udzia³ pracuj¹cych w liczbie ludnoœci (w wieku 15 lat i wiêcej) ogó³em oraz danej grupy 1. Zdefiniowanie podstawowych pojêæ pozwala na okreœlenie procesów zachodz¹cych na rynku pracy. Oczywiœcie stosuje siê tu pewne uproszczenia, lecz analiza przep³ywu miêdzy poszczególnymi kategoriami jest jednym z g³ównych problemów badawczych pozwalaj¹cych na okreœlenie charakterystyk rynku pracy. Analizy dynamiki i struktury omawianych procesów pozwalaj¹ na okreœlenie charakteru rynku pracy, typów bezrobocia, struktury popytu i poda y oraz podjêcie prób zdefiniowania dzia³añ maj¹cych na celu ograniczanie niekorzystnych zjawisk. Na rysunku 3 przedstawiono przep³ywy miêdzy subpopulacjami na rynku pracy. Wzrost liczby ludnoœci w wieku produkcyjnym (1) spowodowany jest osi¹ganiem wieku 18 lat, odp³yw (2) wynika z osi¹gniêcia wieku poprodukcyjnego (mê - czyÿni 65 lat, kobiety 60 lat). Zmiany wewn¹trz populacji pracuj¹cy (3) wynikaj¹ ze zmian charakteru zatrudnienia (miejsca pracy, zawodu). Populacja bezrobotnych zmienia siê wskutek podejmowania pracy (5) lub utraty pracy przez aktywnych zawodowo (4) oraz wyra enia chêci podjêcia pracy przez biernych zawodowo (8) lub zrezygnowania z zamiaru poszukiwania pracy (9) przez bezrobotnych. Grupa biernych zawodowo, prócz relacji z grup¹ bezrobotnych, podlega 1 Rocznik Statystyczny RP [2000], s. 120.

12 Bogdan SUCHECKI, Artur GAJDOS Ludnoœæ w wieku produkcyjnym Aktywni zawodowo 1 3 Pracuj¹cy 4 5 Bezrobotni 6 7 8 9 2 Bierni zawodowo Rys. 3. Iloœciowe procesy zachodz¹ce na rynku pracy ród³o: Polityka gospodarcza [1999], s. 468 zmianom wskutek podjêcia pracy (6) lub przejœcia z grupy pracuj¹cych do biernoœci zawodowej (7). Analizy procesów zachodz¹cych na rynku pracy nie polegaj¹ jedynie na iloœciowej i jakoœciowej ocenie wielkoœci poszczególnych grup (pracuj¹cy, bezrobotni), lecz na obserwacji dynamicznych procesów nap³ywu i odp³ywu. Zgodnie z zaprezentowanymi pojêciami mo na zdefiniowaæ kategorie popytu i poda y pracy. Poda pracy tworzy ta czêœæ spo³eczeñstwa, która chce i mo e pracowaæ, czyli liczba osób w wieku produkcyjnym, która jest aktywna zawodowo (pracuj¹ca lub bezrobotna). Zale noœci te mo na przedstawiæ w postaci nastêpuj¹cych równañ: LS = LPO + LB gdzie: LS poda pracy, LPO liczba pracuj¹cych ogó³em, LB liczba bezrobotnych. Poda pracy zale y do liczby ludnoœci w wieku produkcyjnym i wspó³czynnika aktywnoœci zawodowej, bêd¹cego stosunkiem sumy liczby pracuj¹cych i bezrobotnych do liczby osób w wieku produkcyjnym: LS = LP AKTP gdzie: LP liczba ludnoœci w wieku produkcyjnym, AKTP wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej. Popyt na pracê to zapotrzebowanie systemu gospodarczego na si³ê robocz¹, okreœla go ³¹cznie liczba pracuj¹cych oraz liczba wolnych miejsc pracy (liczba ofert pracy): LD = LPO + LOF gdzie: LD popyt na pracê,

Modelowanie i prognozowanie rynku pracy 13 LPO liczba pracuj¹cych ogó³em, LOF liczba ofert pracy. Gdyby rynek pracy znajdowa³ siê w równowadze: LS = LD tzn. poda równowa y³aby popyt, wówczas spe³nione by³yby nastêpuj¹ce warunki: LPO + LB = LPO + LOF LB = LOF Spe³nienie tego ostatniego warunku, wyra aj¹cego równoœæ liczby bezrobotnych i liczby ofert pracy, powodowa³oby wystêpowanie jedynie bezrobocia frykcyjnego. Je eli przewa a liczba ofert pracy (LB < LOF), to wystêpuje nadwy ka popytu nad poda ¹. Najczêœciej jednak wiêcej jest chêtnych do podjêcia pracy, ni wolnych miejsc (LB > LOF). Wtedy prócz bezrobocia frykcyjnego wystêpuje równie bezrobocie strukturalne i cykliczne. Kluczowym elementem rynku pracy jest zatrudnienie (praca najemna). Pojêcie to wymaga dodatkowo okreœlenia ram instytucjonalnych i prawnych. G³ównym problemem analiz empirycznych jest koniecznoœæ okreœlenia, z jakim typem zatrudnienia mamy do czynienia. Obecnie, poza tradycyjnymi formami œwiadczenia pracy na podstawie umowy o pracê na okres próbny, czas okreœlony i nieokreœlony, umów zlecenia i o dzie³o oraz umów agencyjnych, rozwijaj¹ siê nowe, elastyczne formy zatrudnienia. Ich udzia³ w zatrudnieniu ogó³em w Polsce jest jeszcze niewielki, lecz przyk³ady pañstw rozwiniêtych wskazuj¹, e nowe formy zatrudnienia bêd¹ stanowi³y podstawê nowoczesnych gospodarek. Nowoczesne formy zatrudnienia zmierzaj¹ w kierunku uelastycznienia rynku pracy. Zmienny czas pracy, brak przywi¹zania pracownika do konkretnego miejsca pracy i praca na w³asny rachunek s¹ elementami czêsto postulowanymi przez pracodawców w negocjacjach dotycz¹cych uregulowañ prawnych. Z drugiej jednak strony organizacje pracownicze domagaj¹ siê zachowania ochrony pracownika i dobrowolnoœci podejmowania pracy w nowych formach. Uregulowania prawne powinny w jednakowym stopniu chroniæ pracowników jak i dawaæ szansê na rozwój przedsiêbiorstw. Dokonuj¹c dok³adniejszych analiz zatrudnienia, konieczne jest odwo³anie do Klasyfikacji Zawodów i Specjalnoœci (KZiS). Wynika to z faktu, i populacja zatrudnionych nie jest homogeniczna, a wœród g³ównych cech j¹ ró nicuj¹cych wystêpuje zawód. Na rynku pracy zachodz¹ odmienne procesy dla ró nych grup zawodowych. Prognozowanie zatrudnienia wymaga identyfikacji tych procesów i uwzglêdnienia ich w prognozach szczegó³owych. Nale y podkreœliæ, e obowi¹zuj¹ca klasyfikacja coraz bardziej traci na aktualnoœci. Wiele zawodów przestanie istnieæ, powstanie wiele nowych, a czêœæ mo e zmieniæ swe miejsce w klasyfikacji. W zwi¹zku z tym, dla przygotowania procesu prognozowania wed³ug zawodów istotne jest okreœlenie zmian w przysz³ej strukturze zawodowej. Koniecznoœæ identyfikacji nowych zawodów wynika z rozwoju

14 Bogdan SUCHECKI, Artur GAJDOS cywilizacji informatycznej i coraz wiêkszego zasiêgu nowych zawodów. Szacuje siê, e w perspektywie 10 15 lat, 10 15% zatrudnionych bêdzie pracowaæ w zawodach, które obecnie nie s¹ sklasyfikowane. Okreœlenie przedmiotu badañ jest w przypadku rynku pracy doœæ k³opotliwe. Zmieniaj¹ce siê regulacje prawne oraz metody statystyki sprawiaj¹, e na dynamiczne procesy zachodz¹ce na rynku pracy nak³adaj¹ siê dodatkowo zmiany definicyjne. Inna definicja bezrobotnego oraz ci¹g³e prace nad Klasyfikacj¹ Zawodów i Specjalnoœci sprawiaj¹, e próby opisu iloœciowego omawianych zjawisk obarczone s¹ b³êdami wynikaj¹cymi ze zmian metod pomiaru badanych zbiorowoœci. Œwiadomoœæ tego wskazuje na koniecznoœæ prób uwzglêdniania tych procesów w opisie zjawisk i zbiorowoœci oraz na potrzebê wypracowania sta³ych standardów, które pozwol¹ na gromadzenie dostatecznie d³ugich szeregów danych do budowy modeli ekonometrycznych. 1.2. Dane statystyczne G³ówn¹ determinant¹ jakoœci procesu prognostycznego jest dostêp do odpowiednich danych statystycznych. Najlepsze metody i procedury prognostyczne s¹ bezu yteczne, jeœli prognosta nie ma dostêpu do odpowiedniej bazy danych. Najbardziej obszernym i dostêpnym Ÿród³em danych statystycznych w Polsce s¹ obecnie wyniki badañ prowadzonych przez G³ówny Urz¹d Statystyczny. Mo na wyró niæ dwie podstawowe grupy badañ dostarczaj¹cych dane o rynku pracy: oparte na sprawozdawczoœci statystycznej, oparte na badaniach reprezentacyjnych. ród³a te uzupe³niaj¹ siê lub w niektórych przypadkach (np. w przypadku liczby bezrobotnych) pokrywaj¹ siê, tzn. dostarczaj¹ danych wed³ug ró nych metod pomiaru. Jednym z najbardziej istotnych elementów systemu prognostyczno-informacyjnego jest dostêp do danych statystycznych o odpowiedniej jakoœci. Nale y stwierdziæ, e bazowanie jedynie na danych publikowanych przez GUS, mo e byæ niewystarczaj¹ce do opisu zmieniaj¹cej siê gospodarki. Jedynie dysponowanie odpowiedniej jakoœci danymi pozwala na budowê i estymacjê modeli ekonometrycznych oraz na szczegó³owe analizy. Przegl¹d badañ GUS Wœród badañ GUS dotycz¹cych rynku pracy mo na wyró niæ badania sta³e, cykliczne i nowe oraz pe³ne i reprezentacyjne 2 : badanie ludnoœci aktywnej zawodowo (BAEL), badanie pracuj¹cych w gospodarce narodowej, badanie pracuj¹cych i ruchu zatrudnionych w gospodarce narodowej, badanie bezrobocia, badanie wolnych miejsc pracy, badanie bilansu si³y roboczej, 2 Opracowano na podstawie: www.stat.gov.pl.

Modelowanie i prognozowanie rynku pracy 15 monitoring rynku pracy i wynagrodzeñ, badanie wynagrodzeñ w gospodarce narodowej. Problematyka rynku pracy zosta³a uwzglêdniona doœæ szeroko w Narodowym Spisie Powszechnym 2002 (NSP 2002), którego wyniki, jak stwierdza Witkowski 3,...bêd¹ mia³y ogromne znaczenie, nie tylko diagnostyczne w zakresie opisy sytuacji na polskim rynku pracy, ale tak e bêd¹ s³u y³y do szeroko zakrojonych prac metodologicznych przez nastêpne kilka lat. Zalety badania rynku pracy w NSP 2002 wynikaj¹ g³ównie z tego, e zastosowana metodologia zbierania danych o aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci by³a podobna, jak w przypadku cyklicznych, reprezentacyjnych Badañ Aktywnoœci Ekonomicznej Ludnoœci, a wiêc zgodna z rekomendacjami statystyki miêdzynarodowej. NSP 2002 bêdzie Ÿród³em wiêkszej liczby danych w ujêciu przestrzennym, bêdzie jednorodnym Ÿród³em danych o ludnoœci aktywnej zawodowo, da wiêcej informacji o pracuj¹cych i dok³adniejsze dane o pracuj¹cych w rolnictwie oraz zmierzy bezrobocie wed³ug standardów miêdzynarodowych w ró nych przekrojach 4. Wyniki spisu bêd¹ niew¹tpliwie g³ównym Ÿród³em danych pomocniczych 5. Komplementarne Ÿród³a danych statystycznych Prowadzenie badañ na szczeblu ni szym ni krajowy (regionalny, wojewódzki) wymaga dostêpu do odpowiedniej bazy danych zdezagregowanych. Funkcjê bazy w takich badaniach mo e spe³niaæ Bank Danych Lokalnych (BDL), bêd¹cy wieloszczeblow¹ baz¹ danych statystycznych o ró norodnych, co do skali i zakresu, uk³adach przestrzennych. Rozwijanie zakresu danych dostêpnych w BDL wydaje siê koniecznym kierunkiem rozwoju statystyki regionalnej dostarczaj¹cej informacji do analiz zdezagregowanych obiektów przestrzennych. Ponadto Banki Danych Lokalnych tworz¹ Europejski Regionalny System Informacyjny (SIRE), który jest odpowiedzi¹ na rosn¹ce zapotrzebowanie na dane lokalne 6. Poza ogólnie dostêpnymi Ÿród³ami informacji nale y rozwa yæ mo liwoœci wykorzystania innych baz informacyjnych istniej¹cych w Polsce. Mog¹ to byæ bazy Urzêdów Skarbowych oraz Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych. Bazy Urzêdów Skarbowych mog¹ byæ Ÿród³em informacji dla lokalnych i regionalnych analiz rynku pracy ze wzglêdu na terytorialn¹ dezagregacjê danych. Baza informacji ZUS 7 mo e staæ siê g³ównym Ÿród³em informacji o rynku pracy oraz efektach polityki spo³ecznej rz¹du. Wynika to z wysokiej reprezentatywnoœci, ci¹g³oœci i systematycznoœci zbierania informacji i bardzo szerokiego zakresu gromadzonych danych. Odpowiednio przetworzone dane mog¹ s³u yæ do monitorowania sytuacji gospodarczej, do bardziej pog³êbionych analiz oraz prognozo- 3 Witkowski J. (2002), s. 58. 4 Ibidem s. 56 64. 5 Jak Ÿród³o koryguj¹ce np. s³u ¹ce do sprawdzania sensownoœci prognoz szczegó³owych. 6 Odrêbalski M., Strahl D. [1999]. 7 Opracowano na podstawie: Sztandar-Sztanderska i in. [2000].

16 Bogdan SUCHECKI, Artur GAJDOS wania. Baza ta ma tak e pewne ograniczenia, poniewa rejestruje jedynie informacje o osobach oficjalnie zg³aszanych do ubezpieczenia spo³ecznego. Nie obejmuje wiêc: pracuj¹cych w sposób nieoficjalny, ubezpieczonych w KRUS, nie zarejestrowanych bezrobotnych, w du ym stopniu pomija osoby bierne zawodowo. Mo liwe jest wykorzystanie bazy ZUS w kilku g³ównych kierunkach: do bie- ¹cego monitoringu rynku pracy (g³ównie analiza zatrudnienia w ró nych przekrojach); do analizy rynku pracy (analiza struktury i tempa zmian w populacjach zatrudnionych i bezrobotnych z uwzglêdnieniem przep³ywów zatrudnienie-bezrobocie); do konstruowania analiz problemowych (np. analiza kosztów pracy, analiza kwalifikacji); do prognozowania popytu na pracê w ujêciu kwalifikacyjnym. Wykorzystanie bazy ZUS do prognozowania popytu na pracê wed³ug kwalifikacji by³oby zasadne ze wzglêdu na u ywanie klasyfikacji zawodów, której grupy wielkie, du e i œrednie bêd¹ kryterium dezagreguj¹cym prognozy. Pewnym ograniczeniem jest krótkotrwa³oœæ zbierania danych. Operacyjn¹ bazê danych do budowy i weryfikacji modeli opisuj¹cych zmiany zachodz¹ce na rynku pracy mog¹ tworzyæ dane kwartalne. Przyk³adem takiej bazy jest baza makroekonomicznych danych kwartalnych tworzona od kilku lat w KEP. 2. Rekomendacje metodyczno-modelowe 2.1. Modelowanie i prognozowanie makroekonomiczne 2.1.1. Modele kwartalne WK Seria kwartalnych modeli gospodarki narodowej Polski jest rezultatem prac zespo³u Katedry Modeli i Prognoz Ekonometrycznych IEiS U kierowanego przez prof. A. Welfe. Model kwartalny znajduje obecnie zastosowanie w prognozowaniu krótkookresowym oraz dla przeprowadzania kontrfaktycznych analiz symulacyjnych. Dla prognozowania œrednio- i d³ugookresowego ma znaczenie wspomagaj¹ce umo - liwiaj¹c aktualizacjê makroanaliz przez wykorzystanie nowych danych, generowanych przez model kwartalny na podstawie zasz³oœci zaobserwowanych w minionych kwarta³ach roku. Przyk³adowo makromodel WK98 mo na by³o zaliczyæ do modeli œredniej wielkoœci. Sk³ada³ siê z 204 równañ, w tym 108 by³o ³¹cznie wspó³zale nych. Konstrukcja modelu opiera³a siê na za³o eniu, i realizuje siê popyt. Dostosowania mog³y mieæ formê iloœciow¹, cenow¹ lub mieszan¹ w zale noœci od rozwa- anego rynku. Popyt ca³kowity na produkcjê krajow¹ by³ sum¹ zapotrzebowañ na wyroby poszczególnych sekcji: przemys³u, budownictwa, rolnictwa, transportu i ³¹cznoœci oraz handlu z uwzglêdnieniem korekty salda obrotów z zagranic¹. Popyt na produkty przemys³owe by³ z kolei sum¹ zapotrzebowania zg³aszanego przez gospodarstwa domowe (spo ycie indywidualne), instytucji publicznych (spo- ycie zbiorowe), popytu inwestycyjnego oraz popytu zagranicy. Zak³adano ponadto, i popyt na produkcjê zostaje zaspokojony i wyznacza popyt na zatrudnionych.

Modelowanie i prognozowanie rynku pracy 17 W modelu wystêpowa³y 224 zmienne, w tym 20 egzogenicznych. Spoœród 204 równañ 96 to to samoœci, 29 przejœcia, 9 równañ behawioralnych oraz 108 stochastycznych. Blok ZATRUDNIENIE sk³ada³ siê z 12 równañ (7 równañ zatrudnienia, 2 równañ pracuj¹cych, 3 równañ to samoœciowych (stopy bezrobocia, wydajnoœci pracy w sektorach i ogó³em)) 8. W równaniach zatrudnienia w sekcjach gospodarki g³ównymi zmiennymi objaœniaj¹cymi by³y: opóÿnione PKB w sekcji oraz realne przeciêtne wynagrodzenie w sekcji. Liczba zatrudnionych okreœla³a fundusz nabywczy ludnoœci i popyt gospodarstw domowych oraz wp³ywa³a poprzez wydajnoœæ pracy na p³ace przeciêtne, które s¹ sk³adnikiem dochodów. Oznacza to zamkniêcie sprzê enia nazwanego mno nikiem konsumpcji. 2.2.2. Model W8-D Model W8-D jest rozszerzon¹ wersj¹ modelu W8 zbudowanego w latach 1995 1996 9, który by³ u ywany do formu³owania prognoz œredniookresowych do 2010 roku. Wersja rozbudowana jest przeznaczona do analiz d³ugookresowych 20 25 lat 10. Jest on modelem œrednich rozmiarów. Sk³ada siê z 211 równañ, w tym 79 równañ stochastycznych i 132 równañ to samoœciowych. W modelu wystêpuje 311 zmiennych: 211 endogenicznych i 98 egzogenicznych. Model sk³ada siê z szeœciu bloków: popyt finalny ogó³em (56 równañ), czynniki produkcji (22 równania), postêp techniczny (37 równañ), produkcja i efektywnoœæ czynników produkcji (25 równañ), ceny i wynagrodzenia przeciêtne (31 równañ), przep³ywy finansowe (40 równañ) 11. 2.2.3. IMPEC model typu INFORUM dla gospodarki Polski Polski model typu INFORUM powsta³ w po³owie lat osiemdziesi¹tych w Instytucie Ekonometrii i Statystyki Uniwersytetu ódzkiego we wspó³pracy z Miêdzynarodowym Instytutem Stosowanych Badañ Systemowych 12. Celem budowy modelu by³o oszacowanie nieobserwowalnego w gospodarce niedoborów popytu, który porównany z otrzyman¹ z innych Ÿróde³ (w szczególnoœci z modeli gospodarki narodowej serii W) prognoz¹ poda y, s³u y³ przewidywaniu niezbilansowania wystêpuj¹cego w ró nych sferach gospodarki, w przypadku realizacji ró - nych wariantów polityki gospodarczej. Podstawow¹ zasad¹ dzia³ania modelu by³o oparcie go na relacjach input-output, opisuj¹cych poziom i strukturê wytwarzania w poszczególnych ga³êziach i dzia³ach gospodarki narodowej. Mechanizmy wolnorynkowe pojawi³y siê w wersji 8 Gospodarka Polski w okresie transformacji [2000], s. 219 220. 9 Por. Welfe W., Welfe A. [1996]. 10 Ekonometryczny model wzrostu gospodarczego [2001], s. 46 47. 11 Ekonometryczny model wzrostu gospodarczego [2001], s. 192 195. 12 W zespole kierowanym przez prof. dr hab.. Tomaszewicz; International Institute for Applied Systems Analysis, IIASA, Laxemberg, Austria; por. Tomaszewicz. [1994].

18 Bogdan SUCHECKI, Artur GAJDOS modelu, która powsta³a wiosn¹ 1991 r. Model ten przyj¹³ nazwê IMPEC (Integrated Model of the Polish Economy Zintegrowany Model Gospodarki Polski). 2.2.4. Modele ZBSE i NOBE Modele typu CGE (Computable General Equilibrium) u ywa siê powszechnie do analiz d³ugookresowego rozwoju gospodarki rynkowej. Istot¹ modelu jest za³o enie, e w d³ugim okresie gospodarka rozwija siê w wyniku sta³ych dopasowañ popytu i poda y. Dostosowania te odbywaj¹ siê w wyniku zmian struktury cen, informacji konsumentów o kosztach produkcji poszczególnych dóbr i us³ug oraz zmuszaj¹cej producentów do zgodnej z decyzjami konsumentów alokacji czynników produkcji 13. Model jest zdezagregowny do 5 ga³êzi gospodarki i czterech sektorów instytucjonalnych (gospodarstwa domowe, rz¹d, sektor finansowy, sektor przedsiêbiorstw niefinansowych). Zagranica podzielona jest na 3 obszary (UE, CEFTA, pozosta³e kraje) 14. 2.2.5. Modele opracowane w Katedrze Ekonometrii Przestrzennej U Koncepcja modelowania krajowego rynku pracy na podstawie danych rocznych i kwartalnych rozwijana jest od kilku lat w Katedrze Ekonometrii Przestrzennej U. Wykorzystanie danych kwartalnych umo liwia podejmowanie prób udoskonalania specyfikacji modeli. Ogólny schemat modelu kwartalnego rynku pracy jest podobny do modelu rocznego 15. W modelu kwartalnym estymowane by³y cztery równania stochastyczne opisuj¹ce: wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej w zale noœci od p³acy realnej, udzia³u œwiadczeñ socjalnych w dochodach z pracy, stopy bezrobocia lub od liczby bezrobotnych przypadaj¹cych na 1 wolne miejsce pracy i innych zmiennych AKTP = α 0 + α 1 AKTP( 1) + α 2 (LZAT LZAT( 1)) + α 3 SBP( 1) + ε t gdzie: AKTP wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej, LZAT liczba pracuj¹cych, SBP stopa bezrobocia, stopê bezrobocia w zale noœci od wzrostu PKB, p³acy realnej, udzia³u œwiadczeñ socjalnych w dochodach z pracy, tempa wzrostu p³acy realnej, indeksu cen dóbr inwestycyjnych i innych zmiennych, SBP = α 0 + α 1 SBP( 1) + α 2 TPKB + α 3 1/TPC + ε t gdzie: SBP stopa bezrobocia, TPKB tempo wzrostu PKB, TPC tempo wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych, stopê wolnych miejsc pracy w zale noœci od stopy bezrobocia, tempa wzrostu PKB lub wydajnoœci pracy, tempa wzrostu p³acy realnej, indeksu cen dóbr inwestycyjnych i innych zmiennych, 13 Or³owski W.M., i in. [2000], s. 15. 14 Or³owski W.M., i in. [2000], s. 16 18. 15 Por. Suchecki B. [1998], s. 132 140.

Modelowanie i prognozowanie rynku pracy 19 log(sop) = α 0 + α 1 TPKB + α 2 TPX( 1) + α 3 SBP + α 4 U3 + α 5 U9512 + ε t gdzie: SOP stopa wolnych miejsc pracy, TPKB tempo wzrostu PKB, TPX tempo wzrostu wskaÿnika cen produkcji, SBP stopa bezrobocia, U3 zmienna sezonowa (III kwarta³), U9512 zmienna zero-jedynkowa eliminuj¹ca nietypowe obserwacje w I i II kwartale 1995 r., przeciêtn¹ p³acê realn¹ w zale noœci od stopy bezrobocia, tempa wzrostu PKB, przyrostu liczby zatrudnionych, wskaÿnika kosztów utrzymania i innych zmiennych, TW = α 0 + α 1 (TPKB TLZ) + α 2 (TPKB( 1) TLZ( 1)) + α 3 (SBP/SOP) + α 4 U923 α 5 U921 + α 6 U954 + α 7 U942 + ε t gdzie: TW tempo wzrostu realnej p³acy przeciêtnej, TPKB tempo wzrostu PKB, TLZ tempo wzrostu zatrudnienia, SBP stopa bezrobocia, SOP stopa wolnych miejsc pracy, U923, U921, U954, U942 zmienne zero-jedynkowe eliminuj¹ce nietypowe obserwacje. W modelu wystêpuj¹ równania to samoœciowe (poda pracy, popyt na pracê, zatrudnienie). Zmiennymi endogenicznymi s¹: tempo wzrostu PKB w cenach sta- ³ych, deflator cenowy PKB, wskaÿnik cen dóbr konsumpcyjnych, liczba ludnoœci w wieku produkcyjnym, relacja œwiadczeñ socjalnych do dochodów z pracy ludnoœci. Model s³u y³ do wykonania krótkookresowych (12 kwarta³ów) prognoz wspó³czynnika aktywnoœci zawodowej, stopy bezrobocia i stopy wolnych miejsc pracy oraz tempa wzrostu p³acy przeciêtnej 16. W Katedrze Ekonometrii Przestrzennej Uniwersytetu ódzkiego prowadzone s¹ równie prace nad modelowaniem wp³ywu p³acy minimalnej na rynek pracy. Wyniki badañ wskazuj¹, e mo liwe s¹ do zastosowania dwa ogólne podejœcia. Jedno zak³ada budowê ma³ego modelu opisuj¹cego jedynie istotne zmienne (zatrudnienie, bezrobocie, p³ace przeciêtn¹, dochody z pracy, dochody ze œwiadczeñ spo³ecznych), w którym zmiennymi egzogenicznymi powinny byæ: produkt krajowy brutto, wskaÿnik cen dóbr konsumpcyjnych, liczba ludnoœci. Drugie ujêcie polega na budowie wiêkszego modelu uwzglêdniaj¹cego wp³yw badanych zmiennych (p³aca minimalna, œwiadczenia spo³eczne) na zmienne makroekonomiczne 17. Nastêpny kierunek badañ to budowa kwartalnego, sektorowego modelu zatrudnienia i wynagrodzeñ 18. 16 Suchecki B. [1998a], s. 219 224. 17 Por. Wynagrodzenie godziwe [1999], s. 187 188. 18 Patrz: Suchecki B, Gajdos A. [2001].

20 Bogdan SUCHECKI, Artur GAJDOS 2.2. Prognozowanie mezoekonomiczne (przekrój wojewódzki) Prognozowanie popytu na pracê wed³ug województw Dla celów bardziej szczegó³owej analizy, makroekonomiczne prognozy popytu na pracê powinny byæ dezagregowane wed³ug ró nych przekrojów. W pierwszej kolejnoœci sformu³owane zosta³y wstêpne prognozy zmian w liczbie pracuj¹cych wed³ug województw. Do oszacowania odpowiednich wspó³czynników przejœcia do skali województw zastosowano ekonometryczny wielorównaniowy model prosty o równaniach pozornie niezale nych. Zmiennymi objaœnianymi by³y procentowe udzia³y liczby pracuj¹cych w poszczególnych województwach. Zak³adaj¹c znacz¹cy wp³yw makroekonomicznych czynników wzrostu ekonomicznego na regionalne rynki pracy województw, w prezentowanym, pierwszym etapie badañ zmiennymi objaœniaj¹cymi by³y: realny poziom PKB oraz ca³kowita liczba pracuj¹cych w Polsce (ewentualnie iloraz tych zmiennych). Dla uwzglêdnienie wahañ sezonowych, w poszczególnych równaniach stosowano i testowano odpowiedni zestaw zmiennych zero-jedynkowych. Zastosowano pó³logarytmiczn¹ postaæ funkcyjn¹ równañ zapewniaj¹c¹ sumowanie siê prognozowanych udzia³ów procentowych do 100 dla ka dego okresu próby i prognozy. Przy zastosowaniu estymacji ³¹cznej 16 równañ modelu uogólnion¹ wielowymiarow¹ metod¹ najmniejszych kwadratów (UWMNK, JGLS-SUR) otrzymano zró nicowane wartoœci wspó³czynników determinacji (od 0,5 do 0,95). Przez eliminacjê wsteczn¹ w zastosowanej do prognozowania wersji symulacyjnej pozostawione zosta³y tylko zmienne statystycznie, istotne mininimum przy 10% wspó³czynniku istotnoœci. 2.3. Prognozowanie w przekroju zawodowym W Polsce pierwsze próby prognozowania zatrudnienia w przekroju zawodowym podjêto stosunkowo niedawno. S¹ to opracowania wykonane na zlecenie Miêdzyresortowego Zespo³u Prognozowania Popytu na Pracê. Jedno z nich to szacunek zapotrzebowania na g³ówne zawody do 2010 roku. Drugie to œredniookresowa prognoza popytu na pracê w przekroju 369 grup zawodowych do 2005 roku. Kolejne prognozy zatrudnienia w przekroju zawodowym zosta³y wykonane w ramach realizacji projektu System Prognozowania Popytu na Pracê w Polsce przez zespó³ badawczy z Katedry Ekonometrii Przestrzennej Uniwersytetu ódzkiego. Dalej zaprezentowano metody wspomnianych analiz. Szacunek zapotrzebowania na g³ówne grupy zawodów do roku 2010 RCSS Opracowanie obejmuje projekcjê zatrudnienia do 2010 roku dla 104 grup zawodów i 28 sekcji i podsekcji EKD. Zastosowano trzy fazy: przejœcie ze struktury zawodów wed³ug BAEL na klasyfikacjê zawodów wed³ug EKD, przejœcie z projekcji zatrudnienia na rok 2010 na strukturê zawodów oraz uwzglêdnienie zmian nasycenia poszczególnymi zawodami w przysz³oœci. Nale y podkreœliæ, e cytowane opracowanie jest jednym z pierwszych tego typu w Polsce. W zwi¹zku z tym autorzy opracowania podkreœlaj¹ jego charakter eks-