STRATEGIA ROZWOJU POWIATU STRZELIŃSKIEGO NA LATA 2008 2018

STRATEGIA ROZWOJU POWIATU STRZELIŃSKIEGO NA LATA 2008 2018 GRUDZIEŃ 2007

Spis treści Wprowadzenie... 3 CZĘŚĆ I. DIAGNOZA UKŁADU LOKALNEGO...7 1. Sfera przestrzenna... 7 1.1 PołoŜenie i komunikacja...7 1.2 Obszar...9 1.3 Środowisko geograficzne...10 1.4 Zasoby naturalne...12 1.5 Wpływy i oddziaływania przestrzenne...15 1.6 Dziedzictwo kulturowe...20 2. Sfera społeczna... 24 2.1 Demografia...24 2.2 Rynek pracy i bezrobocie...27 2.3 Oświata i Wychowanie...38 2.4 Kultura, sport, rekreacja i turystyka...49 2.5 Pomoc społeczna i osoby niepełnosprawne...58 2.6 Ochrona zdrowia...60 2.7 Bezpieczeństwo...63 3. Sfera gospodarcza... 70 3.1 Struktura gospodarki...70 3.2 Rolnictwo...76 3.3 Otoczenie biznesu...79 CZĘŚĆ II. UWARUNKOWANIA ORAZ CELE STRATEGII ROZWOJU...81 1. Uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne rozwoju powiatu - analiza SWOT... 82 2. Misja powiatu... 86 3. Strategiczne cele rozwojowe... 86 I. Bezpieczni i zdrowi mieszkańcy...86 II. Wykształcona i aktywna społeczność lokalna...86 III. Wzmacnianie potencjału społeczno gospodarczego powiatu poprzez rozwój infrastruktury...86 4. Operacyjne cele rozwojowe... 90 4.1 Zintegrowany system słuŝb bezpieczeństwa publicznego w powiecie...90 4.2 Aktywne wsparcie rodzin dysfunkcjonalnych oraz osób wykluczonych bądź zagroŝonych wykluczeniem...91 4.3 Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu...92 4.4 Poprawa jakości i dostępności usług medycznych...93 4.5 Efektywny system kształcenia młodzieŝy ponadgimnazjalnej...95 4.6 Doskonalenie systemów stypendialnych młodzieŝy...96 4.7 Stworzenie atrakcyjnej oferty edukacyjnej dla osób dorosłych...96 4.8 Aktywizacja sektora organizacji pozarządowych...97 4.9 Aktywizacja bezrobotnych w oparciu o rozwój przedsiębiorczości i sprawny system szkoleń zawodowych...98 4.10 Edukacja regionalna...99 4.11 Modernizacja istniejącej infrastruktury drogowej wraz z jej najbliŝszym otoczeniem...100 4.12 Rozwój infrastruktury technicznej społeczeństwa informacyjnego przeciwdziałającej wykluczeniu informatycznemu mieszkańców powiatu strzelińskiego...101 4.13 Modernizacja i rozbudowa obiektów w jednostkach podległych powiatu...102 4.14 Tworzenie warunków dla rozwoju infrastruktury turystycznej i produktów turystycznych...102 5. Cele horyzontalne... 104 I. Budowa społeczeństwa obywatelskiego poprzez aktywizację społeczności lokalnej...104 II. Aktywna współpraca władz i mieszkańców poszczególnych gmin i powiatu...104 Spis tabel... 109 2

Wprowadzenie Powiat Strzeliński posiada Strategię Rozwoju opracowaną w roku 2000. Ze względu na szereg zmian w otoczeniu zewnętrznym powiatu, jak równieŝ pojawienie się nowych uwarunkowań, przyjęty dokument stracił na aktualności i zaistniała potrzeba sporządzenia nowego planu strategicznego na najbliŝsze lata. W niniejszym opracowaniu przyjęto dziesięcioletni horyzont czasowy dla wprowadzenia w Ŝycie nowej Strategii Rozwoju Powiatu Strzelińskiego. Okres ten obejmuje m.in. perspektywę finansową UE na lata 2007-2013, a takŝe dodatkowo dwa kolejne lata, w trakcie których mogą być kontynuowane przedsięwzięcia finansowane ze środków unijnych dostępnych w Polsce. Głównym celem strategii jest wskazanie misji powiatu, jak równieŝ ustalenie i przeanalizowanie priorytetów rozwojowych powiatu. Konkretyzacja celów strategicznych oraz operacyjnych, sformułowanych w strategii, powinna znaleźć rozwinięcie w dalszych opracowaniach, tj. w programach rozwoju lokalnego, odnowy wsi, strategiach sektorowych (zatrudnienia, oświaty, rozwoju turystyki itp.) oraz Wieloletnim Planie Inwestycyjnym. Władze lokalne powinny mieć świadomość, jak znaczącą rolę w Unii Europejskiej odgrywa w polityka regionalna. Dlatego Strategia Rozwoju Powiatu Strzelińskiego na lata 2008-2018 jest dokumentem, który moŝe być wykorzystany w procesie ubiegania się o dofinansowanie z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Wskazano w nim cele strategiczne i operacyjne, które nawiązują m.in. do Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego i Strategii Rozwoju Kraju. W swoich działaniach przedstawiciele samorządu powiatowego powinni uwzględnić realizację głównych celów rozwoju powiatu z celami wynikającymi z nadrzędnych dokumentów strategicznych. Opracowując Strategię uwzględniano zawartość następujących dokumentów: Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, przyjęta 29 listopada 2006 r. przez Radę Ministrów Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, wrzesień 2007 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 2013 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 2013 3

Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO) Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku, uchwała Sejmiku Województwa Dolnośląskiego nr XLVIII/649/2005 z dnia 30 listopada 2005 roku Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, 2005 Przewodnik - Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych (Fundusz Strukturalny - EFRR, Fundusz Spójności i ISPA; Ustawa z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U.06. nr 227, poz. 1658) Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz ustawy o finansach publicznych (Dz.U.07. nr 140, poz. 984) Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, uchwalona w czerwcu 1997 r. przez Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy. Ustawa z 5.06.1998 r. o samorządzie powiatowym. Opracowanie strategii podzielone zostało na następujące fazy: 1. Zebranie informacji i opinii, które posłuŝyły analizie danych ze źródeł: a) pierwotnych, tj. danych zebranych podczas rozmów z przedstawicielami władz lokalnych oraz wybranymi pracownikami jednostek samorządu terytorialnego z terenu powiatu, jak równieŝ opinie zebrane w wywiadach ankietowych oraz rozmowach bezpośrednich z liderami lokalnymi. b) wtórnych, czyli danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego, Danych Regionalnych GUS oraz publikacji i opracowań dotyczących Ziemi Strzelińskiej oraz powiatu, w tym: plany rozwoju lokalnego i strategie rozwoju poszczególnych gmin powiatu, Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin, sprawozdanie z działalności Szpitala dla Rady Powiatu, sprawozdania jednostek podległych i słuŝb itp. 4

2. Przygotowanie diagnozy układu lokalnego, w tym opisanie powiatu strzelińskiego na tle otoczenia zewnętrznego, ocena sytuacji społeczno demograficznej, charakterystyka struktury gospodarki lokalnej, analiza poziomu rozwoju infrastruktury społecznej, analiza i ocena stanu infrastruktury technicznej. 3. Analiza zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań rozwoju powiatu metodą SWOT (sformułowanie podstawowych problemów i zagadnień strategicznych w oparciu o słabe i mocne strony oraz szanse i zagroŝenia, płynące z zewnątrz). 4. Ustalenie misji powiatu oraz kluczowych obszarów rozwoju. Wskazanie i opisanie celów strategicznych i operacyjnych. Podczas kaŝdego etapu przygotowania strategii waŝną rolę odegrały stałe konsultacje z przedstawicielem Zarządu Powiatu oraz przedstawicielem Biura Promocji i Rozwoju Powiatu. W okresie przygotowywania Strategii odbyły się spotkania z udziałem przedstawicieli władz lokalnych, radnych powiatu, liderów społecznych. Miały one charakter informacyjny, konsultacyjny oraz warsztatowy. Harmonogram spotkań między lipcem a grudniem 2007 przedstawia się następująco: lipiec - spotkanie informacyjne z liderami społecznymi i przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego sierpień/wrzesień - spotkania indywidualne z przedstawicielami m.in.: Komendy Powiatowej Policji, PSP, ARiMR, PUP, ODR, SISG, Strzelińskiego Związku Pracodawców, PTTK, Szpitala. wrzesień - trzy spotkania warsztatowe poświęcone analizie SWOT z udziałem liderów społecznych i przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego oraz ogólne spotkanie konsultacyjne październik - spotkanie z radnymi powiatu strzelińskiego ws. wypracowania misji powiatu grudzień - spotkanie z radnymi powiatu strzelińskiego ws. poprawek do tekstu strategii. Jednym z zauwaŝalnych rezultatów prac nad Strategią jest wzrost integracji społeczności lokalnej wokół najwaŝniejszych problemów rozwoju lokalnego. 5

Strategia Powiatu odpowiada z jednej strony na potrzebę całościowej diagnozy układu lokalnego, z drugiej zaś wskazuje długofalowe priorytety rozwoju w zmieniającym się otoczeniu lokalnym i regionalnym, umoŝliwiając decydentom lokalnym dostosowanie się do wyzwań cywilizacyjnych XXI wieku. Z pewnością planowanie strategiczne nie daje bezpośrednio gwarancji powodzenia, ale jest narzędziem, które znacznie zwiększy jego prawdopodobieństwo. Strategia jest dokumentem "Ŝywym", zaś jej wprowadzanie w Ŝycie wymaga monitorowania. Dlatego niezbędny jest okresowy przegląd realizacji poszczególnych celów i bieŝące dostosowywanie planów finansowych do konkretnych zadań, które przyczynią się do osiągnięcia załoŝeń Strategii. Szczegółowy sposób monitorowania implementacji celów Strategii omówiony został w części II dokumentu. Autorzy opracowania: dr Katarzyna Kobielska dr Michał Jacuński 6

Część I. Diagnoza układu lokalnego 1. Sfera przestrzenna 1.1 PołoŜenie i komunikacja Powiat strzeliński leŝy w południowo wschodniej części województwa dolnośląskiego. Graniczy od zachodu z powiatem dzierŝoniowskim i wrocławskim, od południa z powiatem ząbkowickim, od północy z powiatem oławskim. Wschodnia część powiatu graniczy z powiatami brzeskim i nyskim (województwo opolskie). Przez teren powiatu (gmina Wiązów) przebiega autostrada A4, z której moŝna zjechać w miejscowościach Krajków i Brzezimierz. Obok autostrady przez powiat przebiega równieŝ droga krajowa nr 39 Łagiewniki Brzeg oraz bogata sieć dróg wojewódzkich są to drogi o numerach 395, 396, 378 i 385. JeŜeli chodzi o drogi powiatowe to ich łączna długość wynosi 405,3 km z tego 326 km to drogi o nawierzchni asfaltowej. Tabela nr 1 przedstawia wykaz dróg znajdujących się na terenie powiatu. Tabela 1. Podział dróg przebiegających przez obszar powiatu strzelińskiego (z wyłączeniem dróg gminnych). rodzaj drogi kierunek z... do... łączna długość odcinków (w km) na terenie powiatu krajowe A-4 odcinek Wrocław Gliwice Nr 39 Łagiewniki Brzeg 41,1 Baranów (powiat kępiński) wojewódzkie 395 Ziębice Wrocław 396 Oława Strzelin 378 Grodków Strzelin 65 385 Grodków - Ziębice powiatowe stanowią połączenia miast będących siedzibami powiatów z siedzibami gmin oraz siedziby 405,3 gmin między sobą Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Strzelińskiego na lata 2004 2006. 7

Przez powiat przebiega równieŝ droga kolejowa o charakterze międzynarodowym Wrocław Praga. Na trasie Wrocław Strzelin - Wrocław kursuje 40 pociągów na dobę (w tym 3 pospieszne, a pozostałe osobowe). Większość do Wrocławia (i dalej np. Głogów, Poznań), bądź teŝ w przeciwnym kierunku do Kudowy Zdrój bądź teŝ Międzylesia (jeden do Pragi). Potrzeby w zakresie komunikacji zbiorowej na terenie powiatu zaspokajają przewoźnicy publiczni oraz prywatni. Powiat Strzeliński w latach 2004 2006 zrealizował następujące inwestycje drogowe z udziałem środków Unii Europejskiej: I. W ramach Priorytetu 3 "Rozwój lokalny" Działanie 3.1 "Obszary wiejskie" pt.: 1) przebudowa drogi powiatowej nr 3070D, 2) przebudowa przepustu drogowego nad Potokiem Gołostowickim w ciągu drogi powiatowej nr 3021D, II. W ramach Priorytetu 1 "Rozbudowa i modernizacja infrastruktury słuŝącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów", Działanie 1.1 "Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu transportowego", Poddziałanie 1.1.1 "Infrastruktura drogowa" pt.: 1. Przebudowa drogi powiatowej nr 3070D Nieszkowice - Skoroszowice, Nr wniosku Z/2.02/I/1.1.1/577/05. Mapka 1: PołoŜenie powiatu 8

1.2 Obszar Powierzchnia powiatu wynosi 622 km 2, co stanowi 3,1% powierzchni województwa dolnośląskiego. Obszary miejskie zajmują 20 km 2, a wiejskie 602 km 2. W skład powiatu wchodzą gminy: Borów, Kondratowice, Przeworno, Strzelin i Wiązów. Gmina Borów połoŝona jest w północnej część powiatu i obejmuje obszar 98,7 km² czyli 15,9% powierzchni powiatu. Gmina Kondratowice leŝy w zachodniej części powiatu, a jej wielkość to 98,1 km 2, czyli 15,8% powiatu. Gmina Przeworno usytuowana jest w południowo-wschodniej części powiatu i zajmuje obszar 112 km 2, co daje 18% powierzchni powiatu. Największą gminą powiatu jest gmina Strzelin. Znajduje się ona w południowo zachodniej części powiatu i zajmuje powierzchnię 171,7 km 2 czyli 27,6% powierzchni. Powiatu. Ostatnia z gmin powiatu Wiązów, leŝy we wschodniej części powiatu i zajmuje obszar 141,8 km², co daje 22,8% powierzchni powiatu. PrzewaŜającą część powierzchni powiatu strzelińskiego obejmują obszary wiejskie, których powierzchnia wynosi 602,77 km 2. Obszary miejskie zajmują 20,09 km 2. Proporcje jednoznacznie wskazują na typowo wiejski charakter powiatowej jednostki osiedleńczej. Mapka 2: Podział administracyjny Powiatu Strzelińskiego 9

1.3 Środowisko geograficzne Pod względem fizyczno - geograficznym powiat strzeliński połoŝony jest w makroregionie Niziny Śląskiej, a wg. podziału J. Kondrackiego leŝy na obszarze dwóch mezoregionów: Równiny Wrocławskiej i Wzgórz Niemczańsko Strzelińskich. Obszar mezoregionu Równiny Wrocławskiej obejmuje gminy Borów i Strzelin (niewielka część gminy wchodzi w mezoregion Równiny Grodkowskiej). Mezoregion Wzgórz Niemczańsko Strzelińskich obejmuje gminę Przeworno, natomiast Kondratowice i Wiązów leŝą na obszarze obu mezoregionów. W południowej część powiatu dominują Wzgórza Strzelińskie, których najwyŝszym szczytem jest Gromnik (393 m n.p.m.). Wzgórza te ciągną się łukiem od Strzelina na południowy wschód aŝ do doliny Nysy Kłodzkiej i stanowią pas rozgraniczający Przedgórze Sudetów Wschodnich od Zachodnich. Dzięki temu występuje tu szereg wzniesień, np. w części środkowej powiatu Koziniec 246 m, Szerzawa, w części południowej Borowa 327 m, Gromnik 393 m, Nowoleska Kopa 302 m, WyŜna 371 m, Kalinka 389 m, Skalnik 305 m, Kołacz, Buczak i Buczajek Mlecznik 319 m. W południowo-zachodniej części powiatu występują Wzgórza Niemczańskie, oddzielone od Wzgórz Strzelińskich doliną Oławy oraz Kotliną Henrykowską. W granicach powiatu występują Wzgórza Lipowe, które sięgają na zachód niemal do rzeki Wielkiej Ślęzy, i oddzielone od tych pierwszych rzeką Małą Ślęzą Wzgórza Dobrzenieckie. Powiat strzeliński leŝy w zlewni dwóch rzek: ŚlęŜy i Oławy. Powierzchnia całkowita zlewni rzeki ŚlęŜy wynosi 971 km2, zaś Oławy 1167,4 km2. WaŜniejszymi dopływami rzek ŚlęŜy i Oławy na terenie powiatu strzelińskiego są: Mała ŚlęŜa i Krzywula dopływy rzeki ŚlęŜy oraz Nieszkowicki Potok, Podgródka, Krynka i Gnojna - dopływy rzeki Oławy. Powiat strzeliński jest ubogi w zasoby leśne. Stanowią one 8,60% całego obszaru (tj. 5353), przy czym największe kompleksy leśne występują w gminie Przeworno (18,12%), najmniejsze w gminie Borów (5,01%). Zdecydowana ilość obszarów leśnych naleŝy do Skarbu Państwa i zarządzana jest przez Lasy Państwowe z siedzibą w Henrykowie, pewną cześć areału stanowią lasy osób fizycznych oraz innych właścicieli 10

(komunalne, spółdzielcze). Lasy na obszarze powiatu mają charakterystykę zaleŝna głownie od terenu, na którym są połoŝone i zaliczane są do róŝnych typów siedliskowych. PoniŜej (tabela nr 2) przedstawiono podział na poszczególne typy dla lasów podlegających administracji powiatowej. Tabela 2. Typy siedliskowe lasów nie stanowiących własność Skarbu Państwa (ha) Nizinne WyŜynne borowe lasowe olsy Razem borowe lasowe olsy razem Borów 6,10 53,00 8,93 68,03 68,03 Kondratowice 1,57 17,38 1,38 20,54 20,54 Przeworno O,85 98,11 14,95 113,91 63,16 63,16 177,07 Strzelin 0,27 35,76 2,67 38,70 6,49 27,50 33,99 72,69 Wiązów 53,30 1,46 54,76 54,76 razem powiat 8,79 257,76 29,39 295,94 6,49 90,66 97,15 393,09 Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Strzelińskiego Przedstawiając środowisko geograficzne powiatu strzelińskiego moŝna podzielić powiat (za Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Strzelińskiego) na 5 mikroregionów przyrodniczych: A. Geokompleks ObniŜenia Krynki (gminy Przeworno i Strzelin) o przeciętnej ocenie waloryzacyjnej, posiada przyrodniczo cenne ekosystemy wilgotnych i podmokłych łąk oraz lasów łęgowych. Ze względu na bardzo duŝą atrakcyjność przyrodniczą tego obszaru równieŝ lokalne samorządy wielokrotnie podejmowały temat objęcia go prawną formą ochrony. Wydaje się mógłby to być uŝytek ekologiczny obejmujący dolinę Krynki na odcinku Kaszówka Głęboka. B. Geokompleks Wzgórz Strzelińskich (gminy Przeworno i Strzelin) ma przeciętną ocenę waloryzacyjną. Pełni on bardzo waŝną rolę jako regionalne biocentrum ekosystemów leśnych na prawie zupełnie wylesionym obszarze Przedgórza Sudeckiego oraz południowej części Niziny Śląskiej. Znajdują się tutaj liczne kamieniołomy, które po zaniechaniu eksploatacji są uŝytkowane jako dzikie kąpieliska, miejsca wspinaczkowe, obiekty odwiedzane przez poszukiwaczy minerałów, a takŝe jako dzikie wysypiska śmieci. Obiekty te po pewnym zagospodarowaniu technicznym mogą stać się atrakcjami turystycznymi. Urozmaicona rzeźba terenu oraz obecność kompleksu leśnego stwarzają moŝliwości zagospodarowania rekreacyjnego. PołoŜenie w obszarze zlewni Oławy, zaopatrującej w wodę Wrocław, wymusza takŝe konieczność 11

ekologizacji rolnictwa w celu zmniejszenia stopnia zanieczyszczenia cieków. Na terenie tego geokompleksu występuje obecnie Obszar Krajobrazu Chronionego Wzgórz Strzelińskich. Obejmuje on obszar o powierzchni 6 180 ha, połoŝony w gminach: Ziębice, Przeworno, Ciepłowody, Niemcza, i Ząbkowice Śląskie. Po stronie powiatu strzelińskiego obejmuje znaczną część (głownie obszar leśny) gminy, Przeworno. C. ObniŜenie i Dolina Oławy (gminy Wiązów i Strzelin) to dwie jednostki krajobrazowe o zbliŝonym charakterze i bardzo niskiej ocenie waloryzacyjnej. Rolniczy charakter tych geokompleksów pozostaje w konflikcie z ochronną funkcją zlewni rzeki Oławy, która docelowo powinna prowadzić wody I klasy czystości. D. Geokompleks Wzgórz Lipowych (gminy Kondratowice i Strzelin) ma niską ocenę waloryzacyjną z powodu znacznego udziału uŝytków rolnych oraz silnego rozdrobnienia obszarów leśnych. Mimo to istnieją tu szanse na pewien rozwój indywidualnej zabudowy rekreacyjnej oraz agroturystyki, zwłaszcza w rejonie Nieszkowic. E. Geokompleks Doliny Małej ŚlęŜy (gminy Borów i Strzelin) ma niska ocenę waloryzacyjną. NaleŜy zachować w nim wszelkie fragmenty seminaturalnych zbiorowisk łąk wilgotnych i podmokłych oraz ograniczyć wielkość zanieczyszczeń obszarowych wód. Północną część gminy zajmuje geokompleks Równiny BroŜca i Warkocza o bardzo niskiej ocenie waloryzacyjnej. O szczególnych walorach dwóch pierwszych mikroregionów decyduje w duŝej mierze ich połoŝenie na styku przedgórza, gdzie dominują największe połacie lasów oraz znajduje się duŝa ilość drobnych potoków i strumyków spływających w kierunku rzeki Krynki. 1.4 Zasoby naturalne Surowce mineralne i kopaliny Na obszarze powiatu strzelińskiego występują duŝe zasoby surowców mineralnych, takich jak: kamienie budowlane (granit, bazalt), łupki kwarcytowe, marmur, kruszywa naturalne, iły ceramiki budowlanej, kwarcyty ogniotrwałe. Surowce te odgrywają waŝną rolę w ogólnej produkcji surowców mineralnych zarówno w regionie, jak i w kraju, znajdując róŝne zastosowanie. Na terenie powiatu wydobywa się surowce do produkcji 12

kruszyw drogowych i kolejowych, do wyrobu elementów budowlanych, do produkcji płyt okładzinowych. Na omawianym terenie większość złóŝ kamieni budowlanych i drogowych jest udokumentowanych i eksploatowanych. Przedmiotem szczególnej eksploatacji są złoŝa granitoidów, eksploatowane w masywie Strzelin - śulowa. Utrzymanie eksploatacji kopalin uŝytecznych wiąŝe się z obowiązkiem ich ochrony, co wynika przede wszystkim z ich przynaleŝności do grupy zasobów naturalnych nieodnawialnych. Warto zwrócić uwagę, Ŝe wydobywanie i przeróbka kopalin nigdy nie pozostają bez wpływu na otoczenie. Działalność wydobywcza i wieloletnia, intensywna eksploatacja prowadzi do nie tylko do zuŝywania się zasobów, ale moŝe przyczynić się do degradacji środowiska przyrodniczego i pogorszenia warunków Ŝycia mieszkańców. Na terenie powiatu istnieje wiele nieczynnych wyrobisk granitowych, stanowiących ciekawy element krajobrazu. Obiekty te w części uległy przeobraŝeniom przyrodniczym, nie zawsze odbywała się zaplanowana rekultywacja. W wielu przypadkach brakuje precyzyjnej dokumentacji tych obiektów i nie są one w pełni zinwentaryzowane. Wiele z nich jest zalanych wodą i słuŝy do uprawiania wędkarstwa oraz nurkowania. Mimo wysokiej atrakcyjności kamieniołomów (np. kamieniołom w Strzelinie jest najgłębszy w Europie, a wyrobiska kwarcu w Krzywinie kryją unikatowe w świecie złoŝa kryształów górskich), nie są one w pełni wykorzystywane ze względów bezpieczeństwa. Jak do tej pory nie ma równieŝ formalnego porozumienia pomiędzy samorządami lokalnymi a właścicielami kopalń, w sprawie ich udostępnienia dla ruchu turystycznego, w tym dla planowanego Strzelińskiego Szlaku Kamieniołomów i Minerałów. Inną atrakcją geologiczną są łupki kwarcytowe, których pokłady usytuowane są w pobliŝu miejscowości Jegłowa, w gminie Przeworno. MoŜna tam znaleźć ciekawe okazy kwarcytu kryształu górskiego, co powoduje, Ŝe miejsce to jest licznie odwiedzane przez turystów. W gminie Wiązów, w miejscowości Wyszonowice znajdują się stosunkowo duŝe złoŝa kaolinu Na terenie powiatu nie występują surowce lecznicze ani źródła wód mineralnych. Zasoby glebowe Na terenie Dolnego Śląska powiaty róŝnią się między sobą udziałem uŝytków rolnych w powierzchni ogólnej. Za powiaty o wybitnym znaczeniu rolnictwa w uŝytkowaniu ziemi zalicza się te, w których uŝytki rolne zajmują powyŝej 70% ich powierzchni, przy czym w powiecie strzelińskim wskaźnik ten wynosi aŝ 84,6%. Powiat strzeliński moŝe się 13

pochwalić jednymi z najlepszych gleb w Polsce, przewaŝnie I, II i III klasy (patrz Tabela 3), co przesądza o jego typowo rolniczym charakterze i rolno przemysłowej strukturze przestrzennej, zwłaszcza części północnej, tj. gmin Borów i Wiązów. Według danych Wojewódzkiego Biura Urbanistycznego w roku 2004 w powiecie strzelińskim tzw. czarne ziemie stanowiły ponad 40% wszystkich gleb. Tabela 3. Występowanie i rozmieszczenie zasobów glebowych o najwyŝszej klasie w powiecie strzelińskim i poszczególnych gminach. Zasoby glebowe I II III IV Ogółem w powiecie w 43 281 1 506 12 313 21 271 8 191 ha % 100 100 100 100 100 Strzelin 24 11 27 25 22 Wiązów 26 1,5 15 31 31 Borów 18 53 24 15 11,5 Kondratowice 17 32 25 14 7,5 Przeworno 15 2,5 9 15 28 źródło: dane Starostwa Powiatowego w Strzelinie Przyroda Ŝywa Zdecydowana ilość lasów naleŝy do Skarbu Państwa i zarządzana jest przez Lasy Państwowe z siedzibą Nadleśnictwa w Henrykowie i Nadleśnictwo w Oławie. Pewną część areału stanowią lasy stanowiące własność prywatną (ok. 342 ha). Wszystkie lasy na terenie gminy powiatu naleŝą do typu nizinnego. Powierzchnia ogólna lasów w powiecie wynosiła w roku 2006 ponad 5,5 tysiąca ha, co stanowi niespełna jeden procent wszystkich lasów w województwie. Według danych Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych, lesistość na obszarze podległym nadleśnictwu w Henrykowie wynosi ok. 9%, co plasuje go na jednym z ostatnich miejsc w województwie. Jednocześnie warto zauwaŝyć, Ŝe w ostatnich latach wskaźnik lesistości zwiększył się. Szczegółowe dane dotyczące lasów i gruntów leśnych zamieszczono w Tabeli 4. 14

Tabela 4. Powierzchnia lasów w powiecie strzelińskim i poszczególnych gminach w tym Powierzchnia lasów i Wskaźnik Własność Własność Jednostka gruntów leśnych lesistości prywatna publiczna ha % rok 2002 2006 2002 2006 2002 2006 2002 2006 Powiat ogółem 5210 5511 332 342 4878 5169 100 106 Strzelin M i G 1485 1566 66 73 1419 1493 100 105 Wiązów M i G 572 594 54 51 518 543 100 104 Borów 477 483 60 59 417 424 100 101 Kondratowice 717 799 21 19 696 730 100 111 Przeworno 1959 2119 131 140 1828 1979 100 108 źródło: dane Starostwa Powiatowego w Strzelinie 1.5 Wpływy i oddziaływania przestrzenne Wpływy i oddziaływania przestrzenne jakie moŝna zauwaŝyć w odniesieniu do funkcjonowania powiatu strzelińskiego mają charakter zarówno zewnętrzny jak i wewnętrzny. Czynniki zewnętrzne wynikają z usytuowania powiatu, przede wszystkim w skali regionu (ale takŝe kraju). Za podstawowy naleŝy uznać bliskość Wrocławia, co moŝe mieć znaczący wpływ na rozwój społeczny i gospodarczy opisywanego terenu. Wrocław, z racji swego połoŝenia w stosunku do gmin powiatu strzelińskiego (odległość), stanowi bardzo istotny ośrodek pracy, edukacji (szczególnie na poziomie wyŝszym) oraz rozrywki (co wynika ze słabo rozbudowanej miejscowej oferty kulturalnej i sportowo rekreacyjnej). Z drugiej strony gminy powiatu strzelińskiego, z racji swego połoŝenia względem Wrocławia (odległość, dostępność komunikacyjna), a takŝe pewnej atrakcyjności estetycznej (walory krajoznawcze) są interesujące jako miejsce inwestowania oraz zamieszkania. Istotnym czynnikiem przestrzennym (zewnętrznym) jest takŝe występowanie na terenie powiatu strzelińskiego takich elementów infrastruktury komunikacyjnej jak 15

autostrada A4 oraz międzynarodowej linii kolejowej. Są to czynniki stanowiące o atrakcyjności powiatu (czy teŝ jego poszczególnych gmin) pod względem gospodarczym. Czynniki wewnętrzne mające oddziaływanie przestrzenne na powiat strzeliński to przede wszystkim elementy przestrzeni stanowiące o specyfice poszczególnych gmin wchodzących w skład opisywanego powiatu oraz polityka przestrzenna prowadzona przez władze lokalne. Jej podstawy i cele, w swoim ogólnym kształcie, zarysowane zostały w dokumentach związanych z planowaniem przestrzennym gmin oraz programami rozwoju lokalnego. Ich synteza znalazła się w m.in. w Programie ochrony środowiska powiatu strzelińskiego, co zostało poniŝej zaprezentowane w odniesieniu do kaŝdej gminy powiatu: Borów: Struktura uŝytkowania gruntów odpowiada uwarunkowaniom przyrodniczym i strukturze gospodarczej (wiodącym funkcjom) gminy. Przestrzeń rolnicza obejmuje 86,3% powierzchni gminy. Na grunty orne przypada ponad 92,5% areału uŝytków rolnych, a na łąki i pastwiska tylko około 7%. Trwałe uŝytki zielone skupiają się głównie w dnach dolin rzecznych. Lasy i zadrzewienia zajmują 5,4%. Na tereny osadnicze przypada 2,5%, a na tereny komunikacyjne 3,9% obszaru gminy. Przewaga terenów komunikacyjnych nad terenami osiedlowymi jest typowa dla gmin wiejskich, zwłaszcza o rzadkim zaludnieniu. W strukturze własności gruntów, we władaniu prywatnym (głównie indywidualne gospodarstwa rolne) znajduje się około 64% powierzchni gminy. DuŜy udział ma własność państwowa około 27% (lasy i grunty Skarbu Państwa). Do gminy naleŝy tylko 4% gruntów. W systemie komunikacyjnym najwaŝniejszymi elementami są: droga wojewódzka nr 395 klasy IV (Wrocław - Borek Strzeliński - Strzelin) oraz linia kolejowa I rzędu, dwutorowa, zelektryfikowana, relacji Wrocław - Strzelin Międzylesie (przejście graniczne). Pozostałe elementy systemu to drogi powiatowe oraz gminne. W Studium gminy wykazano jako zadania ponadlokalne modernizację linii kolejowej oraz budowę obejścia Borka Strzelińskiego na trasie drogi wojewódzkiej. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy przewiduje się znaczny przyrost terenów osadniczych (kosztem uŝytków rolnych), w szczególności na przestrzeni łączącej wsie Borów, Boreczek i Borek Strzeliński. W rejonie pozostałych wsi wyznaczono niewielkie tereny umoŝliwiające pewną ekspansję zabudowy. 16

Wiązów: Struktura uŝytkowania terenów jest zgodna z uwarunkowaniami siedliskowymi. Przestrzeń rolnicza stanowi 85,6% obszaru gminy, zdecydowanie przy tym dominują pola uprawne - 93,6% uŝytków rolnych, a na łąki i pastwiska przypada 6,3%. Lasy i grunty leśne zajmują 4,2% obszaru. Tereny pokryte trwałą roślinnością zajmują razem tylko 9,8% powierzchni miasta i gminy. Przez północną część gminy przebiega pas autostrady A4 relacji Wrocław - Opole w związku, z którą wybudowano w bezpośrednim sąsiedztwie granicy gminy węzły autostradowe stanowiące waŝny czynnik rozwoju aktywności gospodarczej i inwestowania na pobliskich terenach. Przez gminę, w tym przez miasto Wiązów, przebiega droga krajowa nr 39, droga wojewódzka nr 384 (na południu gminy) oraz jednotorowa linia kolejowa relacji Brzeg Strzelin, która obecnie jest nieczynna. Poza tym sieć komunikacyjna jest dość rzadka i obejmuje drogi powiatowe i gminne. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Wiązów na lata 2005 2013 obejmuje kilka celów rozwojowych, jak: poprawa atrakcyjności inwestycyjnej gminy (uzbrojenie terenów, preferencyjne warunki w zakresie podatków, promocja, współpraca na zasadzie partnerstwa publiczno-prywatnego; zaktywizowanie stref przy autostradzie A-4, uporządkowanie gospodarki wodno - ściekowej gminy, rozwijanie i modernizowanie istniejącej bazy szkolnej na terenie gminy Wiązów, stworzenie dla mieszkańców warunków dla rozwoju i edukacji w formach pozaszkolnych, rozwijanie funkcji pozarolniczych na terenie całej gminy, zapewnienie mieszkańcom gminy dostępności do usług leczniczych i terapeutycznych. Strzelin: Przestrzeń rolnicza zajmuje 79,6% całkowitego obszaru miasta i gminy; a w granicach administracyjnych samego miasta prawie połowę obszaru. PrzewaŜają grunty orne 70,2% obszaru całkowitego i 88,2% przestrzeni rolniczej. UŜytki zielone, występujące głównie w dolinach cieków zajmują tylko 5,7% obszaru miasta i gminy i 7,1% przestrzeni rolniczej. Bardzo mały jest równieŝ udział lasów 8,6% obszaru miasta i gminy, chociaŝ i tak ten wskaźnik lesistości naleŝy do najwyŝszych w zlewni rzeki Oławy i Ślęzy. Podobnie względnie wysoki (jak na obszar obu zlewni) jest wskaźnik pokrycia terenów trwałą roślinnością (lasy, ekosystemy 17

trawiaste, sady), który wynosi prawie 18%, przy czym zdecydowana większość takich terenów występuje w zasięgu zlewni rzeki Oławy. Przez miasto i gminę przebiegają (krzyŝujące się na obszarze miasta) drogi krajowe i wojewódzkie: nr 395, 396 i 397. Pozostałe drogi to 29 odcinków dróg powiatowych oraz drogi gminne o na ogół niezadowalających parametrach technicznych. Południkowy obszar gminy przecina waŝna linia kolejowa I rzędu relacji Wrocław-Międzylesie (przejście graniczne), natomiast lokalne linie kolejowe relacji Łagiewniki-Strzelin oraz Strzelin- Wiazów zostały zlikwidowane. W Studium miasta i gminy zakłada się przebudowę dróg krajowych, w tym realizację obejścia miasta Strzelina na trasie drogi krajowej nr 384 oraz obejścia Ludowa Polskiego na trasie drogi nr 395) a ponadto modernizację pozostałych dróg dla uzyskania odpowiedniej klasy technicznej. W zakresie struktury funkcjonalnoprzestrzennej przewiduje się niewielkie poszerzenie istniejących układów osadniczych; najwięcej terenów rozwojowych wyznaczono w mieście (tereny pod zabudowę mieszkaniowo-usługową i dla aktywności gospodarczych). Wieś Biały Kościół uznano natomiast za wyróŝniający się ośrodek usługowy w południowej części gminy a równocześnie ośrodek rekreacyjny. Rejonami rozwoju agroturystyki mają być natomiast wsie Dębniki i Nowolesie. Kondratowice: Warunki przyrodnicze w znacznym stopniu wpłynęły na strukturę uŝytkowania w gminie. PrzewaŜa przestrzeń rolnicza - 83% powierzchni gminy stanowią uŝytki rolne, w tym 93% to grunty orne. Lasy zajmują jedynie 7,5% powierzchni. Pozostałe grunty w gminie to tereny osadnicze, tereny komunikacyjne, tereny eksploatacji surowców, wody powierzchniowe, nieuŝytki i inne stanowiące 9,5% obszaru gminy. W strukturze własności gruntów dominuje własność Skarbu Państwa, chociaŝ znaczna część gruntów (43%) naleŝy do gospodarstw indywidualnych, a 3,9% do Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych. W gestii gminy znajduje się jedynie 261,1ha (niespełna 2,7% powierzchni gminy). Sieć komunikacyjną gminy stanowi droga krajowa przebiegająca przez północną część gminy, 16 dróg powiatowych i 14 dróg gminnych. Parametry techniczne dróg nie odpowiadają ich randze. Na obszarze gminy zaznacza się wyraźne zróŝnicowanie sieci dróg w części północnej nizinnej, równomiernie wyposaŝonej w układ komunikacyjny i części południowej, których parametry, przebieg i gęstość uwarunkowane są zróŝnicowaną rzeźbą. W studium nie przewiduje się budowy nowych dróg, przewiduje 18

się natomiast ich modernizację w celu osiągnięcia wymaganych parametrów dla poszczególnych kategorii. Zalecono jednocześnie lokalizację wzdłuŝ drogi krajowej obiektów obsługi komunikacji (stacje paliw, warsztaty itp.). W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gminy przewiduje się: zwiększenie terenów osadniczych dla zabudowy zagrodowej, jednorodzinnej ekstensywnej z dopuszczeniem usług nieuciąŝliwych, zabudowy produkcyjnousługowej (działalność nieuciąŝliwa); nowe tereny zainwestowane skupione są wokół jednostek osadniczych, w wielu przypadkach spowodują znaczne powiększenie terenów zainwestowania. Nowe tereny pod zabudowę produkcyjno-usługową wyznaczono w południowej części wsi Kondratowice, w południowej części wsi Prusy, we wsi Karczyn, Białobrzezie i Gołostowice. Wokół wsi Kondratowice, Prusy, Gołostowice wyznaczono miejsca koncentracji zabudowy mieszkaniowo-usługowej. Wokół pozostałych jednostek osadniczych wskazano tereny pod: zabudowę mieszkaniową rozproszoną realizację inwestycji melioracyjnych, stawów rybnych, zbiorników wodnych o funkcji przeciwpoŝarowej i retencyjnej na terenach rolnych, które w studium dopuszczono bez wskazania lokalizacji pozostawienie gruntów I-III klasy wyłącznie w uŝytkowaniu rolnym dalszą eksploatację terenów górniczych, rekultywację terenów zdegradowanych (nieczynne wyrobiska) i nieuŝytków budowę zbiornika retencyjnego Maleszów, dla zapewnienia ochrony przeciwpowodziowej, rozwój funkcji rekreacyjnej wokół zbiornika wprowadzenie dolesień na terenach połoŝonych na północny zachód od wsi Księginice Wielkie, na południe i południowy wschód od wsi Kowalskie; wprowadzenie nasadzeń śródpolnych i przydroŝnych (w tym pasy wiatrochronne i utrudniające erozję) oraz nasadzeń wzdłuŝ cieków stworzenie korytarzy ekologicznych wzdłuŝ rzeki Ślęzy i Małej Ślęzy wprowadzając w miejsce gruntów ornych uŝytki zielone. Przeworno: W gminie dominuje przestrzeń rolnicza. UŜytki rolne stanowią 74% powierzchni gminy, w tym grunty orne stanowią aŝ 86 % uŝytków rolnych. Trwałe uŝytki zielone (łąki i pastwiska) występują w dolinach cieków, obniŝeniach terenu okresowo podmokłych i zajmują około 9,4%. Pozostałe grunty (sady, nieuŝytki, 19

tereny zabudowane i komunikacyjne, wody itp.) oraz nieuŝytki zajmują łącznie 8,9%. W przyszłości naleŝy spodziewać się zmniejszenia uŝytków rolnych o 2300 ha (o 27%), głównie z tytułu znacznych dolesień. Sieć komunikacyjną gminy stanowi droga wojewódzka Tłumaczów-Nowa Ruda-Ząbkowice Śląskie-Ziębice, droga powiatowa Strzelin-Otmuchów, drogi lokalnegminne, jak równieŝ linia kolejowa relacji Strzelin-Grodków obecnie zawieszona. W studium przewiduje się wznowienie ruchu na tej linii. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gminy przewidziano: realizację zbiornika Przeworno na rzece Krynce (suchy zbiornik polder we wsi Cierpice pow. 80 ha) inwestycję oddano do uŝytku w sierpniu 2006 r. Została ona sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu oraz "Programu dla Odry-2006". dalszą eksploatację złóŝ surowców skalnych w Przewornie, Krzywinie i Kaszówce oraz rekultywację terenów poeksploatacyjnych w kierunku wodnym i leśnym rozbudowę wsi w obrębie określonej w Studium strefy rozwoju funkcji osadniczej (tereny nowej zabudowy mieszkaniowej, usługowej, rekreacyjnej i przemysłu, tereny do rehabilitacji i przekształceń) nawiązujących do historycznych układów osadniczych; nowe tereny osadnicze wyznaczono w obrębie kaŝdej wsi łącznie 250 ha (co przekracza potrzeby perspektywiczne) rozwój drobnej wytwórczości i przemysłu nieuciąŝliwego ze strefą aktywności gospodarczej we wsi Przeworno w oparciu o obiekty istniejące; nie przewiduje się przemysłu uciąŝliwego, ani zorganizowanej działalności inwestycyjnej. 1.6 Dziedzictwo kulturowe Powiat strzeliński z racji wielowiekowej działalności człowieka na jego obszarze obfituje w wiele zabytków architektury. Najczęściej są to wiejskie kościółki, dworki, pałace i folwarki. Według informacji Wydziału Budownictwa Starostwa Powiatowego w rejestrze zabytków znajduje się 1392 obiekty. Najwięcej na terenie miasta Strzelina 612, najmniej w gminie Kondratowice - 96. W pozostałych gminach przedstawia się to następująco Borów- 220, Wiązów 366, Przeworno 98 obiektów. 20