BIOLOGIA
Copyright 2013 by Wydawnictwo Szkolne OMEGA Projekt ok³adki: Artur M³ynarz Korekta: Joanna Cybula Sk³ad i ³amanie, opracowanie graficzne: Rafa³ Kulig ISBN: 978-83-7267-409-8 Wydawnictwo Szkolne OMEGA, 30 552 Kraków, ul. Wielicka 44 C tel. (12) 292 48 67, 292 48 68, 425 62 56; tel./fax (12) 292 48 67 www.ws-omega.com.pl e-mail: biuro@ws-omega.com.pl Druk: Zak³ad Graficzny COLONEL s.c., Kraków, ul. D¹browskiego 16
5 SPIS TREŒCI WSTÊP 9 ORGANIZM I JEGO ŒRODOWISKO 11 Œrodowisko ycia organizmów 12 Czynniki œrodowiska warunkuj¹ce wystêpowanie organizmów 12 Zasoby a warunki œrodowiska 14 Tolerancja organizmów na czynniki œrodowiska 14 POPULACJA 23 Nisza ekologiczna populacji 23 Cechy populacji 24 Struktura populacji 26 Struktura p³ciowa 26 Struktura wiekowa 27 Struktura przestrzenna 28 ZALE NOŒCI MIÊDZYGATUNKOWE 36 Interakcje antagonistyczne 36 Konkurencja 36 Amensalizm 37 Drapie nictwo 37 Paso ytnictwo 38 Interakcje protekcyjne 39 Komensalizm 39 Symbioza 39 STRUKTURA I FUNKCJONOWANIE EKOSYSTEMÓW 52 Struktura troficzna ekosystemu 52 Poziomy troficzne 52 añcuchy i sieci troficzne 53 Straty energii w ³añcuchach troficznych 55 Produktywnoœæ ekosystemów 55 Piramidy ekologiczne 58 Materia i energia w ekosystemie 59
6 Kr¹ enie pierwiastków w ekosystemie 60 Obieg wêgla 61 Obieg azotu 62 Obieg fosforu i siarki 63 Sukcesja ekosystemów 63 PRZEGL D WYBRANYCH EKOSYSTEMÓW 77 Ekosystemy l¹dowe 77 Las 77 Torfowisko 79 Ekosystemy wodne 79 Warunki ycia w wodzie 79 Jeziora 80 Cykl roczny kr¹ enia wód jeziora 81 yznoœæ jezior 82 Eutrofizacja jezior 83 Metody kontroli i zapobiegania eutrofizacji 84 Morza i oceany 84 Warunki ycia w morzu 84 Strefy ycia w morzu 85 Ekosystemy pogranicza wody i l¹du 86 Oazy hydrotermalne 87 BIOGEOGRAFIA 95 Czynniki wp³ywaj¹ce na rozmieszczenie organizmów na Ziemi 95 Czynniki ekologiczne 95 Czynniki antropogeniczne 97 Przesz³oœæ geologiczna Ziemi 98 Dynamika rozprzestrzeniania siê gatunków 99 Rodzaje zasiêgów 99 Endemity i relikty 100 Biomy 101 Tundra 101 Tajga borealny las iglasty 103 Step traworoœla strefy umiarkowanej 103 Lasy i zaroœla twardolistne 104
7 Sawanna i suche lasy podzwrotnikowe 105 Puszcza tropikalna 107 Pustynie i pó³pustynie 108 Roœlinnoœæ wysokogórska 109 Pañstwa roœlinne 110 Krainy zoogeograficzne 112 ZAGRO ENIA I OCHRONA ŒRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 124 Zanieczyszczenia i ochrona powietrza atmosferycznego 124 Charakterystyka g³ównych zanieczyszczeñ powietrza atmosferycznego 124 Niekorzystne zjawiska zwi¹zane z zanieczyszczeniami powietrza atmosferycznego 125 Kwaœne deszcze 125 Smogi 126 Efekt cieplarniany 126 Dziura ozonowa 128 Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami 129 Zanieczyszczenia wód i ich ochrona 129 Ochrona wód przed zanieczyszczeniami 131 Metody oczyszczania œcieków 131 Degradacja gleb oraz ich ochrona 132 Sposoby ochrony gleb 132 Wp³yw chemizacji œrodowiska na zdrowie cz³owieka 133 Metale ciê kie 134 Pestycydy 134 Dioksyny 134 Nitrozoaminy i mykotoksyny 135 Gospodarowanie zasobami przyrody i ich znaczenie 136 Rodzaje zasobów przyrody 136 Alternatywne Ÿród³a energii 136 Rolnictwo zrównowa one 138 Sposoby zagospodarowania odpadów 139 OCHRONA PRZYRODY 151 Ró norodnoœæ biologiczna 151
8 Formy ochrony przyrody 152 Ochrona gatunkowa 152 Ochrona indywidualna 155 Ochrona biocenotyczna 155 Ochrona bierna i czynna 157 Miêdzynarodowy charakter ochrony przyrody 158 TEST 163 ODPOWIEDZI Z KOMENTARZEM 169 Organizm i jego œrodowisko 169 Populacja 171 Zale noœci miêdzygatunkowe 175 Struktura i funkcjonowanie ekosystemu 179 Przegl¹d wybranych ekosystemów 186 Biogeografia 191 Zagro enia i ochrona œrodowiska przyrodniczego 196 Ochrona przyrody 204 Test 206 S OWNIK 207 INDEKS 211
9 WSTÊP Ekologia jest nauk¹ o strukturze i funkcjonowaniu przyrody. Podstawowym poziomem organizacji przyrody jest populacja. Osobniki stanowi¹ce populacjê s¹ powi¹zane sieci¹ zale noœci wewnêtrznych, oddzia³uj¹ te na pozosta³e elementy œrodowiska, w którym yj¹. Poszczególne populacje tworz¹ uk³ad wy szego rzêdu biocenozê. G³ówne zale noœci, którymi s¹ powi¹zane ze sob¹ poszczególne populacje, to zale noœci pokarmowe. Biocenoza wraz z nieo ywion¹ czêœci¹ œrodowiska tworz¹ ekosystem podstawowy uk³ad funkcjonalny ³¹cz¹cy organizmy ywe i œrodowisko. Uk³ad ten kszta³tuje siê w toku sukcesji ekologicznej pierwotnej lub wtórnej. Energia przep³ywaj¹ca przez ekosystem stanowi si³ê napêdow¹ warunkuj¹c¹ kr¹ enie materii w ekosystemie. Szczególnie wa ne zwi¹zki ³¹cz¹ ekologiê z biogeografi¹, nauk¹ zajmuj¹c¹ siê rozmieszczeniem gatunków, populacji i ekosystemów na Ziemi. Do podstawowych pojêæ funkcjonuj¹cych w tej dziedzinie wiedzy nale y biom, czyli zbiór ekosystemów rozwijaj¹cych siê w podobnych warunkach œrodowiskowych. Nieracjonalne korzystanie przez cz³owieka z zasobów przyrody coraz czêœciej powoduje naruszanie równowagi w œrodowisku przyrodniczym. Postêpuj¹ca dewastacja wymusi³a szybki rozwój nowej dziedziny nauki, jak¹ jest ochrona œrodowiska. Zajmuje siê ona przeciwdzia³aniem zagro eniom ju istniej¹cym, jak i zapobiega powstawaniu zagro eñ zwi¹zanych z zastosowaniem ró nych substancji syntetycznych oraz z wdra aniem nowych technologii. Niniejsza ksi¹ ka jest prób¹ syntetycznego ujêcia zagadnieñ z zakresu ekologii, biogeografii i ochrony œrodowiska. Materia³ zosta³ ujêty w taki sposób, aby maksymalnie u³atwiæ uczenie siê. Zwiêz³y i logiczny sposób przedstawiania treœci pozwala na stosunkowo ³atwe zrozumienie i przyswajanie wiadomoœci. Po ka dym rozdziale zamieszczono zadania, których celem jest æwiczenie umiejêtnoœci samodzielnego rozwi¹zywania problemów. Odpowiedzi z komentarzem koryguj¹ ewentualne niedoci¹gniêcia w interpretacji okreœlonych zagadnieñ.
11 ORGANIZM I JEGO ŒRODOWISKO Ekologia jest szerok¹ i kompleksow¹ dziedzin¹ nauk przyrodniczych zajmuj¹c¹ siê badaniem zale noœci pomiêdzy organizmami oraz zale - noœci miêdzy organizmami a œrodowiskiem ich ycia. W obrêbie ekologii wyró nia siê: autekologiê ekologiê organizmów, synekologiê ekologiê ekosystemów 1. Zakres badañ ekologii obejmuje znaczn¹ czêœæ hierarchicznej organizacji uk³adów ywych (rys. 1.). Biosfera uk³ad biologiczny obejmuj¹cy wszystkie istniej¹ce na Ziemi biomy Przedmiot badañ ekologii Biom zespó³ ekosystemów tworz¹cy okreœlony region biologiczny na Ziemi, w którym dominuje swoista formacja roœlinna i charakterystyczna fauna Ekosystem uk³ad przyrodniczy z³o ony z biocenozy i jej nieo ywionego œrodowiska (biotopu) Biocenoza wielogatunkowy zespó³ organizmów wzajemnie powi¹zanych ze sob¹ ró nymi relacjami, yj¹cy w danym œrodowisku Populacja osobniki tego samego gatunku zasiedlaj¹ce ten sam obszar Osobnik (organizm) podstawowy i najsilniej zintegrowany poziom organizacji ycia Tkanki i organy elementy strukturalno-funkcjonalne organizmów Komórka podstawowy element strukturalno-funkcjonalny organizmów Rys. 1. Zakres badañ ekologii 1 Obecnie w nastêpstwie rozszerzenia zakresu badañ i rozwoju koncepcji ekosystemów podany podzia³ traci dawne znaczenie.
12 Biosfera przestrzeñ, w której istniej¹ warunki umo liwiaj¹ce ycie obejmuje: troposferê doln¹ czêœæ atmosfery, hydrosferê sferê wodn¹, litosferê 50 200 metrów skorupy ziemskiej. Œrodowisko ycia organizmów Na Ziemi wyró nia siê dwa g³ówne œrodowiska ycia organizmów: l¹dowe i wodne. Ró ni¹ siê one miêdzy sob¹ temperatur¹, zawartoœci¹ gazów, dostêpnoœci¹ œwiat³a. Funkcjonowanie organizmów jest uzale nione od warunków tworzonych przez œrodowisko zewnêtrzne okreœlane jako œrodowisko przyrodnicze organizmów. Czynniki tego œrodowiska w zale noœci od ich natury mo na podzieliæ na czynniki biotyczne i abiotyczne (tab. 1.). ŒRODOWISKO PRZYRODNICZE ogó³ fizyczno-chemicznych i biologicznych warunków ycia okreœlonego organizmu /populacji czynniki biotyczne czynniki abiotyczne ywe sk³adniki otoczenia, np. bakterie, grzyby, roœliny i zwierzêta funkcje yciowe tych organizmów maj¹ce wp³yw na ycie innych organizmów czynniki klimatyczne: temperatura, ciœnienie, œwiat³o, woda czynniki edaficzne: gleba, jej sk³ad chemiczny, struktura, topografia (ukszta³towanie terenu) Tab. 1. Czynniki œrodowiska warunkuj¹ce wystêpowanie organizmów Do czynników œrodowiska decyduj¹cych o mo liwoœciach bytowania organizmów nale ¹: Temperatura czynnik wyznaczaj¹cy granice wystêpowania organizmów. Wprawdzie przejawy ycia s¹ mo liwe w zakresie wynosz¹cym ok. 350 C, tj. od ok. 200 C do ok. 150 C,
13 to jednak wystêpowanie wiêkszoœci organizmów ogranicza siê do mniejszego zakresu temperatur. Tylko nieliczne gatunki, np. bakterie, sinice, porosty mog¹ yæ w skrajnie niskich temperaturach dochodz¹cych do 70 C. Odpornoœæ na dzia³anie niskiej temperatury jest zale na od stopnia uwodnienia organizmu im mniejsza zawartoœæ wody w organizmie, tym odpornoœæ jest wy sza. Zdolnoœæ do ycia w wysokich temperaturach charakteryzuje wiele organizmów pustynnych, które mog¹ bytowaæ w temperaturze dochodz¹cej do 80 C. Œwiat³o czynnik niezbêdny do ycia organizmów. ród³em energii œwietlnej jest promieniowanie s³oneczne nieodzowne w procesie fotosyntezy. U zwierz¹t œwiat³o reguluje czynnoœæ rozrodcz¹, tempo metabolizmu i orientacjê w otoczeniu. Dla zwierz¹t i roœlin yj¹cych w wodzie na ró nych g³êbokoœciach œwiat³o stanowi czynnik ograniczaj¹cy, poniewa woda absorbuje œwiat³o najszybciej poch³aniane jest œwiat³o czerwone (rys. 2.). 0 10 20 pomarañczowe g³êbokoœæ [m] 30 40 50 ó³te 60 zielone niebieskie 70 0 10 60 100 przenikanie fal œwietlnych ró nej d³ugoœci [%] Rys. 2. Przenikanie fal œwietlnych o ró nej d³ugoœci
14 Woda najwa niejszy zwi¹zek chemiczny spoœród wszystkich substancji niezbêdnych dla organizmów. Woda jest substratem fotosyntezy i produktem oddychania podstawowych procesów yciowych. Jako najbardziej powszechny rozpuszczalnik woda stanowi œrodowisko wielu przemian biochemicznych oraz jest g³ównym sk³adnikiem strukturalnym organizmów. Od dostêpnoœci wody w glebie i powietrzu uzale nione jest ycie organizmów l¹dowych 2. Gazy atmosferyczne, do których nale ¹ tlen, dwutlenek wêgla i azot. Niedobór czy brak tlenu w œrodowisku ogranicza mo liwoœci bytowania organizmów oddychaj¹cych tlenowo. Dwutlenek wêgla jest niezbêdny w yciu autotrofów. U niektórych organizmów du ¹ rolê odgrywa azot, np. u roœlin motylkowatych, które yj¹ w symbiozie z bakteriami asymiluj¹cymi azot atmosferyczny. Zasoby a warunki œrodowiska Sk³adniki œrodowiska, które s¹ pozyskiwane i zu ywane przez organizmy w celu zaspokojenia ich potrzeb yciowych, okreœla siê mianem zasobów œrodowiska. Przyk³adami zasobów œrodowiska s¹ np. œwiat³o dla roœlin, pokarm dla zwierz¹t. Warunkami œrodowiska okreœlamy te czynniki œrodowiska, które wp³ywaj¹ na przebieg procesów yciowych organizmów. Czêsto ten sam czynnik œrodowiska mo e stanowiæ jednoczeœnie zasób, jak i te warunek œrodowiska, np. woda jest zasobem, ale i te warunkiem œrodowiska koniecznym dla prawid³owego przebiegu procesu, np. kie³kowania nasion. Tolerancja organizmów na czynniki œrodowiska Organizmy wykazuj¹ ograniczon¹ tolerancjê na dzia³anie czynników abiotycznych. 2 Wp³yw dostêpnoœci wody na wystêpowanie i funkcje yciowe roœlin przedstawiono w pozycji Trening przed matur¹. Fizjologia roœlin.
15 Zakresem tolerancji okreœla siê przedzia³ wartoœci danego czynnika, w obrêbie którego organizm jest zdolny utrzymaæ swoje funkcje yciowe (rys. 3.). liczebnoœæ brak osobników dolna granica tolerancji spadek liczby centrum rozmieszczenia minimum optimum maksimum spadek liczby brak osobników górna granica tolerancji wartoœæ czynnika zakres tolerancji Rys. 3. Zale noœæ liczby organizmów od ró nych wartoœci czynnika ekologicznego Zdolnoœæ adaptacji organizmu do zmian okreœlonego czynnika okreœla siê mianem tolerancji ekologicznej. Tolerancjê organizmu na dany czynnik œrodowiska opisuj¹ dwa prawa: prawo minimum Liebiga, wed³ug którego bytowanie organizmu w œrodowisku jest ograniczone przez ten czynnik œrodowiska, którego wartoœæ jest bliska minimum; prawo tolerancji Shelforda, które mówi, e nie tylko niedobór, ale i nadmiar danego czynnika ogranicza wystêpowanie organizmu. Innymi s³owy wystêpowanie organizmu okreœlaj¹ skrajne wartoœci danego czynnika: minimum i maksimum. Na tej podstawie wyró nia siê gatunki o szerokiej skali tolerancji eurybionty oraz gatunki o w¹skiej skali specjalizacji stenobionty (rys. 4.). Przedrostki eury- i steno- w po³¹czeniu z czêœci¹ nazwy danego czynnika œrodowiska okreœlaj¹ zakres tolerancji danego gatunku na ten czynnik. Organizmy o szerokim zakresie tolerancji wzglêdem wszystkich czynników œrodowiska okreœla siê mianem organizmów kosmopolitycznych.
16 stenobionty reakcje organizmów oligostenobionty optimum eurybionty optimum polistenobionty optimum min max min max natê enie czynnika ekologicznego Rys. 4. Zakres tolerancji i nazewnictwo ekologiczne gatunków Aby obiektywnie okreœliæ tolerancjê ekologiczn¹, nale y pamiêtaæ, e: a) granice tolerancji mog¹ zmieniaæ siê w miarê rozwoju organizmu; b) wystêpuj¹ ró nice tolerancji wzglêdem tego samego czynnika u osobników odmiennej p³ci; c) tolerancja wzglêdem okreœlonego czynnika mo e ulec zmianie w wyniku zmiany natê enia pozosta³ych czynników ekologicznych dzia³aj¹cych w tym samym czasie. Zasada wspó³zale noœci dzia³ania czynników (patrz punkt c) okreœla zjawisko zwane synergizmem efekt jednoczesnego dzia³ania kilku czynników mo e byæ silniejszy, ni wynika³oby to z zsumowania efektów tych czynników w oddzia³ywaniu pojedynczym (rys. 5.). A zakres tolerancji na zasolenie i temperaturê B zakres tolerancji na zasolenie i temperaturê C 50 50 50 40 30 20 20 10 10 10 20 30 40 50 t C Rys. 5. Zakres tolerancji danego gatunku na dzia³anie temperatury i zasolenia: A oddzielnie, B razem
17 Zadanie 1. Zamieszczony poni ej tekst zawiera wyjaœnienia trzech pojêæ: œrodowiska przyrodniczego, siedliska, biotopu. W ujêciu naukowym œrodowisko przyrodnicze odnosi siê do obiektów, zjawisk i procesów przyrodniczych, które tworz¹ warunki ycia konkretnego organizmu lub okreœlonych zespo³ów organizmów i wp³ywaj¹ na funkcjonowanie ca³ej przyrody lub jej sk³adników. Siedlisko obejmuje ogó³ warunków fizykochemicznych œrodowiska przyrodniczego, wzglêdnie trwa³ych i niezale nych od organizmów. Na biotop sk³adaj¹ siê tylko te warunki wystêpowania organizmu lub grupy organizmów, które wyraÿnie zmieniaj¹ siê pod ich wp³ywem. Podaj, na którym z trzech schematów (A, B, C) prawid³owo uwzglêdniono relacje miêdzy wymienionymi pojêciami. 3 2 1 1 1 3 2 3 2 A B C Rys. 6. 1 œrodowisko przyrodnicze, 2 siedlisko, 3 biotop Zadanie 2. Przyporz¹dkuj podane poni ej opisy/okreœlenia do nastêpuj¹cych poziomów organizacji uk³adów ywych: A populacja, B biocenoza, C ekosystem, D biom. I. Drzewa, krzewy i roœliny zielne tworz¹ce przydro ny zagajnik oraz zwierzêta w nim wystêpuj¹ce. II. Step. III. Wszystkie wiewiórki zamieszkuj¹ce okreœlony las. IV. Jezioro.
18 Zadanie 3. W tabeli przedstawiono porównanie czynników fizykochemicznych œrodowiska l¹dowego i wodnego. Czynniki œrodowiska wodne Œrodowisko l¹dowe gêstoœæ du a ma³a iloœæ tlenu 3,50% 21,00% iloœæ dwutlenku wêgla 1,70% 0,03% iloœæ azotu 63,00% 78,00% wahania temperatury ma³e du e oœwietlenie zewnêtrzne rozproszone pe³ne Tab. 2. Na podstawie analizy danych zamieszczonych w tabeli okreœl, które czynniki ograniczaj¹ bytowanie w œrodowisku wodnym, a które w l¹dowym. Podaj wyjaœnienie wyboru wskazanych czynników. Zadanie 4. W wodzie amplituda wahañ temperatury jest mniejsza ni na l¹dzie, poniewa woda ma du ¹ pojemnoœæ ciepln¹ wynikaj¹c¹ z wysokiego ciep³a w³aœciwego wody. Okreœl i wyjaœnij, w którym œrodowisku: wodnym czy l¹dowym organizmy maj¹ wê szy zakres tolerancji w stosunku do temperatury. Zadanie 5. Wiêkszoœæ roœlin l¹dowych okres dzia³ania niskich temperatur przechodzi w postaci nasion lub k³¹czy i bulw, w których gromadzone s¹ substancje od ywcze. Organy te charakteryzuj¹ siê du ym stopniem odwodnienia tkanek. Wyjaœnij, dlaczego odwodnienie komórek jest konieczne, aby roœliny mog³y przetrwaæ okres dzia³ania niskich temperatur. Zadanie 6. W organizmach zwierzêcych jest du o sodu, a tylko niewiele potasu, w organizmach roœlinnych na odwrót: du o potasu, ma³o sodu. Okreœl, który z pierwiastków: sód czy potas jest czynnikiem ograniczaj¹cym bytowanie roœlino erców. Podaj wyjaœnienie udzielonej odpowiedzi.
19 Zadanie 7. Rozró nienie miêdzy warunkami a zasobami œrodowiska najczêœciej dokonuje siê ze wzglêdu na rozpatrywany organizm. Okreœl, dla którego z ni ej podanych organizmów œwiat³o bêdzie zasobem œrodowiska, a dla którego jest jednym z warunków œrodowiska: a) bielinek kapustnik, b) konwalia majowa. Podaj uzasadnienie wyboru. Zadanie 8. Wyjaœnij, dlaczego krasnorosty mog¹ wystêpowaæ w wodzie na du ych g³êbokoœciach, natomiast zielenice wystêpuj¹ wy³¹cznie w górnych partiach wód. Zadanie 9. Na wykresie przedstawiono wp³yw temperatury otoczenia na tempo metabolizmu zwierz¹t. tempo metabolizmu 10 20 30 40 50 temperatura ( C) Rys. 7. Wyjaœnij, dlaczego przedstawiona na wykresie zale noœæ dotyczy wy³¹cznie zwierz¹t zmiennocieplnych.
20 Zadanie 10. Czynniki œrodowiska mog¹ byæ traktowane jako warunki (A), ale tak e mog¹ stanowiæ zasoby œrodowiska (B). Przyporz¹dkuj ni ej podane przyk³ady czynników œrodowiska do w³aœciwej kategorii: A lub B. I. Œwiat³o s³oneczne niezbêdne w procesie fotosyntezy. II. Wysoka temperatura stymuluj¹ca intensywnoœæ oddychania. III. Tlen warunkuj¹cy oddychanie organizmów tlenowych (aerobów). IV. Œwiat³o stymuluj¹ce intensywnoœæ fotooddychania u roœlin C 3. V. Woda, która jest konieczna do prawid³owego przebiegu fotosyntezy. Zadanie 11. Zakres tolerancji organizmu wzglêdem warunków œrodowiska jest zró nicowany w zale noœci od rodzaju funkcji yciowych. Mo na wyró niæ ró ne zakresy w zale noœci czy dane zwierzê: I. porusza siê i eruje, II. rozmna a siê, III. porusza siê, ale zahamowany zostaje wzrost organizmu. Przyporz¹dkuj wymienione funkcje yciowe do podanych na rysunku zakresów tolerancji (A C) pewnego organizmu wzglêdem warunków œrodowiska. A B spe³nianie czynnoœci yciowych C warunki œrodowiska Rys. 8.
169 ODPOWIEDZI Z KOMENTARZEM Organizm i jego œrodowisko Zadanie 1. A. Zadanie 2. I B, II D, III A, IV C. Zadanie 3. Czynnikami ograniczaj¹cymi bytowanie organizmów w œrodowisku wodnym s¹: niska iloœæ tlenu, rozproszone oœwietlenie zewnêtrzne. Zbyt niska zawartoœæ tlenu ogranicza wystêpowanie w wodzie organizmów oddychaj¹cych tlenowo, które s¹ wra liwe na niedobór tlenu. Œwiat³o, które w wodzie ulega rozproszeniu wyznacza mo liwoœæ bytowania roœlin i zwierz¹t na okreœlonych g³êbokoœciach. Czynnikiem ograniczaj¹cym wystêpowanie organizmów w œrodowisku l¹dowym s¹ wahania temperatury. Wiêkszoœæ organizmów jest zwykle bardzo wra liwa na jej zbyt du e wahania. Zadanie 4. Organizmy wodne, które yj¹ w œrodowisku charakteryzuj¹cym siê w miarê stabiln¹ temperatur¹, maj¹ odpowiednio wê szy zakres tolerancji w stosunku do zmian temperatury ni organizmy l¹dowe. Zadanie 5. Odwodnienie komórek ogranicza procesy yciowe, co zmniejsza zu ycie substancji zapasowych.
170 Zadanie 6. Czynnikiem ograniczaj¹cym w przypadku roœlino erców jest sód, poniewa ich pokarmem s¹ roœliny, w których zawartoœæ sodu jest niemal œladowa. Zadanie 7. a) Dla bielinka kapustnika œwiat³o jest warunkiem œrodowiska, który wp³ywa m.in. na aktywnoœæ yciow¹ motyla i pozwala na orientacjê wotoczeniu. b) Dla konwalii majowej œwiat³o stanowi zasób œrodowiska, poniewa jest Ÿród³em energii potrzebnej do przeprowadzenia procesu fotosyntezy. Zadanie 8. Krasnorosty wykorzystuj¹ niebieskozielon¹ czêœæ promieniowania, które jest najmniej absorbowane przez wodê. Zielenice najlepiej przeprowadzaj¹ fotosyntezê w œwietle pe³nym w górnych partiach wód, gdzie œwiat³o jest jeszcze najmniej zmienione. Zadanie 9. Tempo metabolizmu zwierz¹t zmiennocieplnych wzrasta wraz ze wzrostem temperatury. Zwierzêta sta³ocieplne utrzymuj¹ sta³¹ temperaturê wewnêtrzn¹ i wraz ze wzrostem temperatury zmniejszaj¹ tempo metabolizmu, chroni¹c w ten sposób organizm przed nadmiernym przegrzaniem. Zadanie 10. II, IV A. I,III,V B. Zadanie 11. I B, II C, III A. Zadanie 12. Gatunkiem bakterii, który cechuje siê najwê szym zakresem tolerancji wzglêdem ph pod³o a jest dwoinka zapalenia p³uc. Optymalne ph dla bakterii chorobotwórczych wynosi 7, poniewa taka wysokoœæ ph jest utrzymywana w organizmie ludzkim.