Ścieżki/modele wchodzenia w działalności typu spin-off/spin-out Łukasz Frydrych Kraków, 2011
Plan szkolenia Przedsiębiorczość akademicka Komercjalizacja technologii Spółki odpryskowe spin-off/spin-out Modele biznesowe spin-off/spin-out Etapy wsparcia i finansowania Studium przypadku
Akty prawne Art. 4. 4 Uczelnie współpracują z otoczeniem gospodarczym, w szczególności poprzez sprzedaż lub nieodpłatne przekazywanie wyników badań i prac rozwojowych przedsiębiorcom oraz szerzenie idei przedsiębiorczości w środowisku akademickim, w formie działalności gospodarczej wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo... Źródło: USTAWA o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z dnia 30 sierpnia 2005 r.)
Akty prawne Art. 86a. 1. Uczelnia, w celu komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych tworzy spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółkę akcyjną, zwaną dalej spółką celową. Spółkę celową tworzy rektor za zgodą senatu uczelni lub innego organu kolegialnego uczelni. Do zadań spółki celowej należy w szczególności obejmowanie udziałów w spółkach kapitałowych lub tworzenie spółek kapitałowych, które powstają w celu wdrożenia wyników badań naukowych lub prac rozwojowych prowadzonych w uczelni. Źródło: USTAWA z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw1)
Przedsiębiorczość akademicka Zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej na styku nauki i biznesu Przedsiębiorczość uczelni, która występuje jako oferent określonego typu know-how i chce je sprzedawać na zasadach rynkowych Przedsiębiorczość akademicka to proces tworzenia firm odpryskowych (tzw. spin-off/spinout) przez pracowników naukowych i studentów
Przedsiębiorczość akademicka Przedsiębiorczość akademicka przełamuje powszechny schemat myślenia, że prowadzenie własnej firmy jest sprzeczne z zasadami pracy badawczej (naukowej) Wpływa na rozwój modelu uniwersytetu trzeciej generacji, który prowadzi działania badawcze, edukacyjne, ale i aktywnie wspiera przedsiębiorczość Rozwija się koncepcja uniwersytety inkubatora przedsiębiorczości
Bariery rozwoju przedsiębiorczości akademickiej Bariery organizacyjne wewnątrz uczelni, brak współpracy z biznesem, zła organizacja CTT Bariery mentalno-kulturowe Ograniczenia finansowe Ograniczenia kompetencyjne Bariery strukturalne (współpracy naukaadministracja-biznes) Bariery informacyjne Szara strefa
Znaczenie przedsiębiorczości akademickiej Źródło: Badania ankietowe w ramach projektu - Przedsiębiorczość akademicka (rozwój firm spin-off, spinout) zapotrzebowanie na szkolenia służące jej rozwojowi, dr Grzegorz Banerski, Piotr Ciasek, Warszawa 2009
Łańcuch tworzenia wartości dla klienta w uczelni i przedsiębiorstwie - absolwenci - doktorzy - wiedza - publikacje - patenty - pomysły - koncepcje - patenty kształcenie badania podstawowe badania stosowane uczelnie? biznes badania stosowane wdrożenia wyników badań rozwój wyrobów - pomysły - koncepcje - patenty - technologie przemysłowe - innowacyjne produkty Źródło: Transfer technologii z uczelni do biznesu, PARP 2008
Proces komercjalizacji Innowacyjny pomysł na nowy produkt lub usługę Proces komercjalizacji Produkt lub usługa oferowany na rynku na zasadach komercyjnych przez przedsiębiorstwo (np. spółkę spin-off/spin-out, odpowiadający na potrzeby klientów, zwiększający wartość spółki Uczelnie CTT, AIP, parki technologiczne, fundusze inwestycyjne Rynek Źródło: Opracowanie własne
Jak można komercjalizować osiągnięcia naukowe? Udzielenie licencji (umowa licencyjna i/lub wdrożeniowa) Sprzedaż wynalazku (patentu) Usługi analityczne i ekspertyzy dla gospodarki Udostępnianie specjalistycznej aparatury Udostępnianie zasobów bibliotecznych Udostępnienie baz danych Założenie działalności gospodarczej, spółki odpryskowej typu spin-off/spin-out
Sposoby i ścieżki komercjalizacji wiedzy przez naukowców Źródło: Naukowiec przedsiębiorcą, Własność intelektualna, P. Kubiński, L. Kwieciński, L. Żurawowicz, Wrocław 2010
Spółki spin-off To projekt oddolny, w którym własność intelektualna jest w pełni udostępniana przedsiębiorcom i powstającym firmom Nowe przedsiębiorstwo, które powstało w drodze usamodzielnienia się pracownika/ów np. szkoły wyższej lub laboratorium badawczego, wykorzystujących w tym celu intelektualne zasoby organizacji macierzystej
Spółki spin-out To projekt odgórny, w którym know-how stanowi własność uczelni, a jej wykorzystywanie następuje przy pomocy firmy lub agencji zarządzającej Nowe przedsiębiorstwo, które powstało w drodze usamodzielnienia się pracownika/ów np. szkoły wyższej lub laboratorium badawczego, wykorzystujących w tym celu intelektualne oraz materialne zasoby organizacji macierzystej
Cechy spółek spin-off/spin-out Są to nowo powstałe podmioty tzw. start-upy Działalność gospodarcza opiera się na komercyjnym zastosowaniu technologii, know-how i umiejętności nabytych w organizacji macierzystej Posiadają potencjał tworzenia dużej wartości dodanej Przyczyniają się do upowszechnienia nowych technologii i innowacji w gospodarce Obarczone są wysokim stopniem ryzyka finansowego i komercyjnego Oferują rozwiązania wymagające ochrony własności intelektualnej
Spółki spin-off/spin-out Nazywane są także akademickimi spółkami odpryskowymi lub spółkami profesorskimi Często tak nazywa się działalności biznesowe, które wykorzystują istniejący na uczelni potencjał intelektualny: wiedzę ekspercką, umiejętności obsługi aparatury, odkrycia i udoskonalenia, stanowią one ogromna większość, można je nazwać spółkami usługowymi Mogą mieć także pochodzenie przemysłowe, powstając na bazie wiedzy i potencjału przedsiębiorstwa, organizacji prywatnej
Pojęcie własności intelektualnej Własność intelektualna (ang. intellectual property) to zbiór praw odnoszących się w szczególności do: dzieł literackich, artystycznych i naukowych, interpretacji artystów, interpretatorów oraz wykonań artystów wykonawców, fonogramów i programów radiowych i telewizyjnych, wynalazków we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej, odkryć naukowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych i usługowych, nazw handlowych i oznaczeń handlowych, ochrony przed nieuczciwą konkurencją. Źródło: Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (ang: World Intellectual Property Organization, skrót WIPO)
Ochrona własności intelektualnej Źródło: Naukowiec przedsiębiorcą, Własność intelektualna, P. Kubiński, L. Kwieciński, L. Żurawowicz, Wrocław 2010
Ochrona własności intelektualnej w akademickiej spółce odpryskowej Patent na wynalazki Wzór użytkowy Wzór przemysłowy Znak towarowy Utwór Programy komputerowe
Czynniki warunkujące decyzje o zakładaniu akademickiej spółki odpryskowej Mocny fundament naukowy Innowacyjny pomysł, rozwiązanie technologiczne Ochrona własności intelektualnej Dostępność środków finansowych Zasoby wiedzy (zarówno technologicznej, jak i biznesowej) Koncentracja na niszach rynkowych
Powołanie akademickiej spółki odpryskowej (na przykładzie UJ) Wniosek (przykład), ocena, biznesplan, negocjacje, umowa inwestycyjna, umowa spółki, rejestracja (kodeks handlowy) Zawiązanie spółki spin-off przez pracownika-założyciela oraz spółkę zarządzającą własnością intelektualną na Uniwersytecie Pracownik ma prawo do: Posiadania udziałów w spółce spin-off Uczestniczyć w organach spółki spin-off Być konsultantem w spółce spin-off Nie może być zatrudniony w spółce spin-off (jeśli jest pełnoetatowym pracownikiem Uniwersytetu) Zarządzaniem spółką spin-off zajmuje się powołany zarząd Udziały w spółce dzielone są po ustaleniach. Regulamin podziału zysków z komercjalizacji UJ: twórca dobra (50%), wydział z którego pochodzi, fundusz intelektualny, budżet Uniwersytetu (razem 50%) Możliwy jest udział inwestora trzeciego (prywatnego) Źródło: opracowanie własne na podstawie regulaminu dotyczącego zasad tworzenia spółek spin-off w UJ
Naukowiec-przedsiębiorca musi zniwelować różnicę między typowymi cechami przedsiębiorcy i naukowca. Musi wykształcić w sobie umiejętność rozumienia i diagnozowania potrzeb przedsiębiorców, organizacji procesu współdziałania z biznesem, poszukiwania niezbędnych informacji i wykorzystania instytucji otoczenia biznesu do rozwijania współpracy
Typy akademickich spółek opryskowych Ortodoksyjny, podmiot bazuje na akademiku (wynalazcy) oraz procesie transferu technologii Hybrydowy, podmiot bazuje na transferowanej technologii, podczas gdy akademicy pozostają w ramach uczelni, pełniąc w spółce funkcje doradcze i kontrolne Technologiczny, podmiot bazuje na technologii przenoszonej z uczelni, jednak akademik (wynalazca) nie ma kontaktu z nowo powstałą spółką, może posiadać jednak jej udziały lub świadczyć na jej rzecz usługi doradcze Źródło: Tamowicz P., Przedsiębiorczość akademicka. Spółki spin-off w Polsce, PARP, Warszawa, 2006
Zagadnienia związane z zarządzaniem spółką spin-off Koncepcja strategiczna (misja, cele, plan strategiczny) Opracowanie biznesplanu (założenia strategiczne, plan marketingowy, plan organizacyjno-kadrowy, plan finansowy
Spółki spin-off a ogólny model łańcucha wartości Źródło: R. Kaplan, D. Norton, Strategiczna Karta Wyników. Jak przełożyć strategię na działanie, PWN, Warszawa 2007
Model biznesowy model biznesowy to przyjęta przez firmę metoda powiększania i wykorzystywania zasobów w celu przedstawienia klientom oferty produktów i usług, której wartość przewyższa ofertę konkurencji i która jednocześnie zapewnia firmie dochodowość" (Afuah, Tucci, 2003: 20). Źródło: Afuah A., Tucci C. L. (2003), Biznes internetowy. Strategie i modele, Oficyna Ekonomiczna, Kraków.
Modele biznesowe spółek spin-off Podział w oparciu o miejsce w łańcuchu tworzenia wartości i charakter innowacji: Eksploatacji niszowej Odkrywania nisz Outsourcingu Komercjalizacji idei Technologicznego podporządkowania rynku Zagospodarowania potencjałów uczelni Odkrywania rynków Komercjalizacji usług eksperckich Odkrywania innowacji Rozwiązania kluczowego problemu Kreowania rynku i produktu Eksploatacji prestiżu Poddostawczy Źródło: Modele biznesowe budowy i rozwoju firm spin-off na podbudowie szkoły wyższej, red. M. Bąk i P. Kulawczuk, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa 2010
Sposoby formowania modelu biznesowego spółki spin-off Eksploatacja rynku - wyjście od obserwacji rynku i poszukiwanie wolnych lub niezagospodarowanych nisz Eksploatacja pomysłu użytkowego - wyjście od pomysłu, idei czy rozwiązania i poszukiwanie nisz do ich wykorzystania Rozwiązywanie kluczowych problemów - projektowanie idei z punktu widzenia rozwiązania istniejących, dużych problemów Eksploatacja zasobów - optymalizacja wykorzystania zasobów uczelni (materialnych, ludzkich, wyników prac B+R, prestiżu) i próba komercjalizacji w postaci usług i produktów Kreowanie rynku - kreowanie nisz czy rynków poprzez innowacje produktowe (tworzenie nowych potrzeb), organizacyjne oraz technologiczne i dostarczenie im użytecznych produktów Eksploatacja luk efektywnościowych poszukiwanie nisz produkcyjnych nieopłacalnych dla dużych przedsiębiorstw i oferowanie produktów dostosowanych do potrzeb małych grup klientów Źródło: Modele biznesowe budowy i rozwoju firm spin-off na podbudowie szkoły wyższej, red. M. Bąk i P. Kulawczuk, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa 2010
Konstruowanie własnego modelu biznesowego spółki spin-off Tworzenie własnego modelu biznesowego uzależnione jest od charakteru innowacji i pomysłu na budowę rynku. Podstawowy schemat konstruowania modelu biznesowego prostej spółki spin-off: Sposób zarabiania pieniędzy, definiujemy i projektujemy sposób zarabiania pieniędzy Zasoby i technologie, określamy niezbędne zasoby i technologie do wykonania produktu czy usługi Koszty i przychody, szacujemy możliwe koszty i przychody Zasadnicze czynniki sukcesu, to kluczowy element opisu, zawiera informacje nt. przewag konkurencyjnych i korzyści ze współpracy Źródło: Modele biznesowe budowy i rozwoju firm spin-off na podbudowie szkoły wyższej, red. M. Bąk i P. Kulawczuk, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa 2010
Konstruowanie własnego modelu biznesowego spółki spin-off Struktura konstrukcji modelu biznesowego zaawansowanej spółki spin-off: Wartości dla klientów, określa wartości użytkowe i emocjonalne dla klienta Klienci (segmenty rynkowe), identyfikuje docelowe segmenty rynkowe, użytkowników, którym spółka ma dostarczać produkty i usługi Łańcuch wartości, określa strukturę łańcucha wartości, w ramach którego firma będzie sprzedawać swoją ofertę Aktywa i zasoby, określa dodatkowe aktywa i zasoby niezbędne do wsparcia pozycji firmy w tym łańcuchu Koszty i przychody, szacuje strukturę kosztów i potencjału przychodów oraz zysków wytwarzania oferowanego produktu czy usługi Projektowana pozycja firmy, określa pozycję firmy w sieci tworzenia wartości, która łączy dostawców i klientów, włączając w to potencjalnych kooperantów i konkurentów Strategia konkurencyjna, formułuje strategię konkurencyjną, poprzez którą innowacyjna firma osiągnie zyski i utrzyma przewagę wobec rywali Źródło: (opracowanie na podstawie koncepcji Andrewsa). Modele biznesowe przedsiębiorstw tworzonych na bazie szkół wyższych, red. M. Bąk, P. Kulawczuk, A. Szcześniak, IBnDiPP, Warszawa 2011
Cechy charakterystyczne dojrzałego innowacyjnego modelu biznesowego Źródło: Modele biznesowe budowy i rozwoju firm spin-off na podbudowie szkoły wyższej, red. M. Bąk i P. Kulawczuk, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa 2010
Etapy rozwoju projektów, w tym spółek odpryskowych Etap preinkubacji (Idea/Seed) Ocena możliwości komercjalizacji pomysłu Decyzja o zaangażowaniu w projekt Rozwój projektu do momentu rejestracji Etap Inkubacji (strat-up) Wczesna (do 1 roku) Późna (2-3 rok) Dofinansowanie Etap Akceleracji (dalszy rozwój) Ekspansja Wyjście z inwestycji Zmiany struktury własnościowej Źródło: opracowanie własne
Etapy rozwoju projektów, w tym spółek odpryskowych Preinkubacja Promocja przedsiębiorczości Szkolenia i doradztwo Mentoring Pomoc w budowie prototypu Finansowanie zalążkowe (seed capital) Przygotowanie biznesplanu Wspieranie w kontaktach
Etapy rozwoju projektów, w tym spółek odpryskowych Inkubacja Biura, niskie stawki czynszu Dostęp do wspólnej infrastruktury technicznej i serwisowej Oferta dofinansowania Kontakty i współpraca Porady prawne i asysta w transferze technologii Wspólna promocja
Etapy rozwoju projektów, w tym spółek odpryskowych Akceleracja Działanie na rynku Możliwość zmiany struktury własnościowej Wyjście z inwestycji
Modele finansowania rozwoju firm innowacyjnych Potrzeby kapitałowe na poszczególnych etapach rozwoju firmy Możliwości finansowania Specyfika finansowania z wybranych źródeł wsparcia
Poziom nakładów Dolina śmierci Ryzyko finansowania Ryzyko technologiczne Potrzeby kapitałowe Etapy rozwoju projektu Badania podstawowe Badania stosowane Koniec fazy laboratoryjnej działający prototyp Gotowy Produkt Transfer technologii lub start-up Produkcja i sprzedaż na rynku Źródło: Finansowanie przedsięwzięć spin-off i spin-out w Polsce i na świecie podejście praktyczne, Józef Balicki, CAPITIA Sp. z o.o. Sp. k.
Etapy finansowania projektów i firm Pre-seed financing (proof of concept) finansowanie koncepcji i fazy badawczej Etap Działania Źródła finansowania - Analiza pomysłu - Opracowanie i weryfikacja technologii - Prototypowanie - Subwencje i granty rządowe - Dotacje - Środki instytutów badawczych, uczelni, przedsiębiorstw Seed financing przygotowanie do komercjalizacji - Działający prototyp - Jego udoskonalanie - Badania rynku - Koncepcja rozwoju - Budowa zespołu zarządzającego - Subwencje i granty rządowe - Dotacje - Środki instytutów badawczych, uczelni, przedsiębiorstw - Środku własne, rodziny, przyjaciół (FFF) - Aniołowie Biznesu - Venture Capital Źródło: Finansowanie przedsięwzięć spin-off i spin-out w Polsce i na świecie podejście praktyczne, Józef Balicki, CAPITIA Sp. z o.o. Sp. k.
Etapy finansowania projektów i firm Start-up financing finansowanie rozpoczęcia działalności firmy Etap Działania Źródła finansowania - Gotowy produkt - Skompletowana ekipa kluczowych pracowników - Rozpoznanie rynku - Pierwszy klient - Granty rządowe - Dotacje - Środki instytutów badawczych, uczelni, korporacji - Środki własne, rodziny, przyjaciół (FFF) - Aniołowie Biznesu - Venture Capital Early-stage / first-stage financing finansowanie regularnej produkcji i sprzedaży Expansion financing (druga i kolejne rundy finansowania) rozwój firmy - Uruchomienie produkcji - Budowa bazy klientów - Zawieranie umów licencyjnych - Ekspansja rynkowa - Zwiększenie mocy produkcyjnych - Zakup nowych technologii - Dotacje - Środki własne, rodziny, przyjaciół (FFF) - Aniołowie Biznesu - Venture Capital - Dotacje - Aniołowie Biznesu - Venture Capital - Private Equity - Obligacje, kredyty Źródło: Finansowanie przedsięwzięć spin-off i spin-out w Polsce i na świecie podejście praktyczne, Józef Balicki, CAPITIA Sp. z o.o. Sp. k.
Oferta instytucji otoczenia biznesu skierowana do innowacyjnej firmy Inkubator Przedsiębiorczości Inkubator Technologiczny Centrum Transferu Technologii Park Technologiczny Anioł Biznesu Fundusze typu seed-capital Fundusze typu Venture Capital
Firmy spin-off i spin-out przemysłowe oraz akademickie Spin-off/spin-out Przemysłowe Akademickie Charakter innowacji Sprawdzone technologie Nowatorskie rozwiązania Środowisko powstawania innowacji Komercyjne Naukowe, teoretyczne Rozpoznanie potrzeb rynku Bardzo dobre Słabe Rynki zbytu Rozpoznane, klienci podmiotu macierzystego Brak potencjalnych klientów Kadra Istnienie zespołów ludzkich posiadających doświadczenie techniczne jak i biznesowe, większa możliwość pozyskania fachowców z zewnątrz Trudności pozyskania fachowców, którzy pomogliby w komercjalizacji przedsięwzięć Dostęp do kapitałów Łatwiejszy, możliwe wsparcie podmiotu macierzystego Ograniczony Źródło: Finansowanie przedsięwzięć spin-off i spin-out w Polsce i na świecie podejście praktyczne, Józef Balicki, CAPITIA Sp. z o.o. Sp. k.
Ryzyko inwestycyjne spółek spin-off/spin-out Zdolność zatrudnienia fachowców, którzy zapewniliby sukces rynkowy nowatorskiemu przedsięwzięciu Możliwość precyzyjnego zdefiniowania horyzontu czasowego na wyjście z inwestycji Problemy z oszacowaniem poziomu obrotów i zwrotu z inwestycji Trudności w ocenieniu zainteresowania rynkowego nowym produktem, technologią Szanse zbudowania kanałów dystrybucji oraz dotarcia do końcowego odbiorcy Zdolność do konkurencji w warunkach gospodarki wolnorynkowej
Czynniki sukcesu przedsiębiorcy akademickiego: Innowacyjny pomysł, rozwiązanie technologiczne, know-how efekt pierwszeństwa Rynkowe zastosowanie projektu, realny popyt rynkowy Wysoka bariera wejścia Dobrze przygotowany model biznesowy Rosnący rynek ale także: Intuicja w prowadzeniu działań na styku wiedzy, technologii i rynku Zdolność do podejmowania ryzyka Otwartości na współpracę (także z inwestorem) Lider z wizją rozwoju i zmotywowany zespół Wizja, konsekwencja i ambicja
Jak zacząć swój biznes spin-off/spin-out? Zacznij od gruntownej oceny pomysłu na biznes (audytu pomysłu/technologii) Zabezpiecz pomysł, ustal status własności intelektualnej Zidentyfikuj rynki w różnych branżach Przeprowadź analizę tych rynków Określ wyzwania, potrzeby i ryzyka Oszacuj potrzebne zasoby Wystaw rekomendacją rozwiązania (model biznesowy) Uzyskaj wsparcie interesariuszy, formalizuj współpracę Kompletu zespół Korzystaj z możliwości, jakie daje Ci otoczenie Korzystaj z dofinansowania (także inwestorów) Wyznaczaj cele, zadania i terminy ich realizacji Źródło: IC2 Institute, University of Texas at Austine
Formułowanie modelu spółki spin-off studium przypadku Formowanie propozycji dla klienta Ustalenie celów marketingowych klienci (segmenty rynkowe) Opis łańcucha wartości, w którym będzie działała firma Budowa zasobów i kompetencji firmy wspierających pozycję firmy w łańcuchu wartości Kalkulacja ekonomiczna - ustalenie zasadniczych elementów przychodowych i kosztowych Pozycjonowanie firmy w łańcuchu wartości Budowa strategii konkurencyjnej
Dziękuję Łukasz Frydrych lukasz.frydrych@gmail.com