Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci z FASD mgr Agnieszka Hartung
Proces integracji sensorycznej zaczyna się już w życiu płodowym
Czego potrzebuje mózg dziecka do intensywnego rozwoju? - miłości, okazywanej poprzez: ciepły dotyk, przytulanie, czułe przemawianie, śpiewanie, kontakt wzrokowy, - poczucia bezpieczeństwa: zaspokojenie podstawowych potrzeb, właściwe reagowanie na jego emocje, - dyscypliny rozumianej jako wskazówki, co wolno, a czego nie, wyrozumiałości i stanowczości, - stymulacji zabawą i wielu nowych bodźców, - kontroli medycznej, monitorowania przebiegu rozwoju (np. MFDR badanie Monachijską Funkcjonalną Diagnostyką Rozwojową).
Przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej 1. Obciążenia genetyczne 2. Czynniki prenatalne: lekarstwa, substancje chemiczne, toksyczne (alkohol, papierosy, narkotyki), komplikacje w trakcie ciąży choroby wirusowe, przewlekłe, stres emocjonalny, zatrucia ciążowe, unieruchomienie. 4. Czynniki okołoporodowe: niedotlenienie, trauma okołoporodowa, cesarskie cięcie, wcześniactwo, niska waga urodzeniowa. 5. Czynniki poporodowe: zanieczyszczenie środowiska niewystarczająca stymulacja, hospitalizacja, pobyt w domu dziecka. 6. Czynniki emocjonalne: zaburzona relacja z rodzicem, trauma.
Wpływ alkoholu na mózg Alkohol powoduje: dziecka - obumieranie komórek mózgowych, - migrację komórek do niewłaściwych obszarów, - tworzenie się niewłaściwych połączeń między neuronami.
Najbardziej narażone rejony mózgu: 1. Ciało modzelowate 2. Móżdżek 3. Zwoje podstawy (jądra podstawy) 4. Hipokamp 5. Płaty czołowe
Większa różnorodność wrażeń Więcej połączeń neuronalnych sprawniejsza praca mózgu
Zmysł dotyku Dotyk rozwija się przez całą ciążę od momentu poczęcia. Już 5,5 tygodniowy zarodek reaguje na dotyk (reakcja cofania). W chwili narodzin nie jest jeszcze w pełni ukształtowany, ale jest jedną z najbardziej rozwiniętych zdolności.
Podstawowe funkcje: Zmysł dotyku Ochronna ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem, niezbędne dla przeżycia. Informacyjna informacje na temat jakości bodźca (czy coś jest miękkie, twarde, szorstkie, gładkie).
Inne funkcje dotyku Pomaga w kształtowaniu schematu ciała, Pomaga w kształtowaniu percepcji wzrokowej, Wpływa na rozwój umiejętności manualnych poprzez kształcenie się dotyku różnicującego, Wpływa na bezpieczeństwo emocjonalne i funkcjonowanie społeczne, Pierwsze doznania mają ogromne znaczenie dla kształtowania się wrażliwości dotykowej, rozumienia świata fizycznego.
Dotyk może być: Nadwrażliwy unikanie dotyku, obronność dotykowa, niechęć do noszenia nowych ubrań, nietolerancja metek, ciasnych ubrań, nadmierne łaskotki, unikanie kontaktu z substancjami lepkimi, sypkimi, lęk przed wodą, słaba tolerancja zmian temperatury, lęk przed wiatrem, nie tolerowanie czynności pielęgnacyjnych (obcinanie paznokci, czesania, mycia głowy, kremowanie).
Podwrażliwy problemy z różnicowaniem dotykowym, podwyższony próg bólu (dziecko nie zauważa skaleczenia, uderzenia), machanie rękami, potrząsanie, zaplatanie, ssanie palców, zagryzanie warg, wkładanie przedmiotów do ust, zawijanie się w koce, firanki, zwiększona potrzeba dotykania innych, hiperaktywność.
Zmysł równowagi Układ przedsionkowy (narząd równowagi) Składa się z receptorów reagujących na ruch: Liniowy receptory siły grawitacji (woreczek: góra-dół, łagiewka: przód-tył). Obrotowy kanały półkoliste (górny, boczny i tylny). Receptory te dają nam informację, w jakim położeniu znajduje się ciało i co się z nim teraz dzieje.
Układ przedsionkowy ma połączenia: z rdzeniem kręgowym z mięśniami gałek ocznych z móżdżkiem z korą mózgową z tworem siatkowatym z narządem słuchu ślimakiem. Dzięki tym połączeniom układ przedsionkowy odpowiada za bezpieczeństwo grawitacyjne (wtórnie za poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego).
Układ przedsionkowy może być: podwrażliwy Dziecko: - uwielbia ruch, huśtanie, kołysanie itp. - nie potrafi usiedzieć w miejscu - potrzebuje ruchu by utrzymać koncentrację - nie kręci mu się w głowie nawet po bardzo intensywnych obrotach. nadwrażliwy (o podwyższonej wrażliwości) Dziecko: - jest wrażliwe na przedłużający się ruch - może cierpieć na chorobę lokomocyjną - nie lubi przebywać na placu zabaw (np. na karuzeli) - nie lubi zmieniać pozycji głowy.
Propriocepcja Propriocepcja to czucie głębokie mięśni, ścięgien, czucie własnego ciała i jego ułożenia. Funkcja układu proprioceptywnego: proprioceptory przekazują do mózgu informacje o tym, gdzie znajdują się poszczególne części ciała i co robią.
Nieprawidłowości: Dziecko ma sztywne i nieskoordynowane ruchy. Często potyka się i upada. Wpada na przedmioty znajdujące się w jego otoczeniu. Nie jest w stanie wykonywać czynności bez kontroli wzroku. Ma trudności z ubieraniem się i rozbieraniem, zapinaniem guzików, wiązaniem sznurowadeł. Ma trudności w prawidłowym siedzeniu na krześle, może spadać lub siedzieć zbyt sztywno. Łamie kredki i ołówki, chwyta zabawkę zbyt mocno. Ma trudności z wchodzeniem po schodach i z zejściem. Chodząc szura nogami lub tupie. Może odczuwać nadmierną potrzebę bycia przytulanym. Może prowokować bójki, aby uzyskać informacje sensoryczne.
Praksja Praksja (z gr. práksis - czynność, działanie) - termin stosowany w psychologii i medycynie, określający zdolność wykonywania złożonych ruchów celowych. Zdolność kory mózgowej do sterowania wykonywaniem złożonych czynności zamierzonych - zdolność do planowania np. ubieranie się.
Dyspraksja Ograniczenie zdolności do wykonywania złożonych ruchów celowych. Zaburzona koordynacja ruchów. Syndrom Niezdarnego Dziecka. Dotyka ok. 10 % dzieci. Chłopcy częściej niż dziewczynki. (Wikipedia). Przyczyna schorzenia jest nieznane. Obecne badania sugerują, że pojawia się na skutek niedorozwoju wzrostu neuronów w mózgu.
Niezdarność Objawy dyspraksji Tendencja do przewracania się Trudności z konstruktywnymi grami manipulacyjnymi Wykonywanie aktywności ruchowych w nieefektywny sposób Słabe umiejętności małej motoryki Problemy z pisaniem Trudności z aktywnościami wymagającymi wyczucia czasu i sekwencyjności Trudności z imitacją ruchów Trudności z przełożeniem instrukcji werbalnych na odpowiedzi ruchowe Problemy z oburęczną koordynacją ruchową.
0-3 r. ż. Zaburzenia neurorozwojowe w poszczególnych grupach wiekowych zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia snu, zaburzenia ssania, trudności z karmieniem, obecność drżeń, które mogą utrzymywać się jeszcze w pierwszym miesiącu życia, niepokój, pobudzenie (zespół abstynencyjny), nadwrażliwość na bodźce (dźwięki, światło, dotyk), brak prawidłowego rozwoju: opóźnienie kroków, milowych, rozwoju mowy, trudności w przeprowadzeniu treningu czystości, nadruchliwość, rozdrażnienie.
3-6 r.ż. zaburzenia koncentracji uwagi, rozkojarzenie, nadruchliwość, problemy z przetwarzaniem bodźców sensorycznych, opóźnienie rozwoju fizycznego i umysłowego, opóźnienie rozwoju mowy, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, dzieci nie są w stanie pojąć związków przyczynowo - skutkowych, mają problemy z pamięcią i logicznym myśleniem.
Dzieci z FAS w wieku szkolnym postrzegane jako nerwowe, nieprzewidywalne i złośliwe, agresywne; nie potrafiące skoncentrować się na zadaniu, mające trudności z zapamiętywaniem, uczeniem się, labilne emocjonalnie; nadmiernie podatne na wpływ rówieśników; wyobcowane i samotne; skoncentrowane na sobie, zachowujące się "jak gdyby świat kręcił się wokół nich"; wymagające i spodziewające się natychmiastowej gratyfikacji Najczęstszym problemem u dzieci z FAS w wieku szkolnym są zaburzenia koncentracji uwagi i problemy z nawiązywaniem kontaktów międzyludzkich
Dzieci z FAS w wieku dojrzewania wejście w rolę ofiary lub prześladowcy, zamknięcie się w sobie, kłamstwa, ucieczki z domu, przerwanie nauki szkolnej, bezrobocie, bezdomność, zależność od innych, chęć zadowolenia innych, choroby psychiczne, depresja, samookaleczanie się, gwałtowne i szokujące zachowania, impulsywność, kłopoty z prawem, skłonność do uzależnień, tendencje i zachowania samobójcze, nieprawidłowe zachowania seksualne.
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego najczęściej występujące u dzieci z FASD. nadwrażliwość dotykowa, podwrażliwość proprioceptywna, podwyższony próg bólu, podwrażliwość przedsionkowa, nadwrażliwość wzrokowa, nadwrażliwość słuchowa, niedowrażliwość zmysłu smaku, niedowrażliwość węchowa, zaburzenia czucia temperatury, :
Ponadto - trudności z przetwarzaniem nadmiernej ilości bodźców, - zaburzenia snu, - nadpobudliwość, - impulsywność (najpierw działa, a potem myśli), - lękliwość (niepewność i ostrożność w nowych sytuacjach), - upór, - skłonności depresyjne, - skłonność do wybuchów gniewu, - niskie poczucie własnej wartości.
Terapia zaburzeń przetwarzania sensorycznego: 1. Postawienie właściwego rozpoznania pełna ocena procesów integracji sensorycznej. 2. Indywidualna terapia SI prowadzona przez wykwalifikowanego terapeutę. 3. Realizowanie domowego programu terapii. 4. Terapie towarzyszące: - terapie słuchowe (metodą Johansena, Tomatisa), - terapia metodą Ruchu Rozwijającego według Weroniki Sherborne, - Integracja Bilateralna, - terapia Ustno Twarzowa wg dr S. Masgutowej, - terapia logopedyczna.
Uszkodzenia mózgu nie wykluczają możliwości rozwoju. Bywa, że inne obszary mogą przejmować kontrolę funkcji poznawczych i zawiadywanie funkcjami wykonawczymi, ale tylko w warunkach zorganizowanej i intensywnie prowadzonej stymulacji;
LITERATURA 1. Małgorzata Klecka FAScynujące dzieci, wyd. św. Stanisława BM, Kraków 2007 2. Małgorzata Klecka, Małgorzata Janas-Kozik Dziecko z FASD, rozpoznania różnicowe i podstawy terapii, wyd. PARPAMEDIA, Warszawa 2009 3. Teresa Jadczak-Szumiło Neuropsychologiczny profil dziecka z FASD, studium przypadku, wyd. PARPAMEDIA, Warszawa 2008 4. Danuta Hryniewicz Specyfika pomocy psychologicznopedagogicznej dzieciom z FAS, wyd. PARPAMEDIA, Warszawa 2007
Dziękuję za uwagę!