Ekologiczne i techniczne uwarunkowania wykorzystania przejść przez wybrane grupy zwierząt Sabina Pierużek-Nowak i Robert W. Mysłajek Stowarzyszenie dla Natury Wilk www.polskiwilk.org.pl KONFERENCJA 17 XII 2009, Poznań KOSZTY I KORZYŚCI ROZWIĄZAŃ ŚRODOWISKOWYCH W FAZIE PRZYGOTOWANIA INWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH
Wpływ infrastruktury transportowej: śmiertelność zwierząt na drogach
Wpływ infrastruktury transportowej: fragmentacja siedlisk zwierząt
Wpływ infrastruktury transportowej: zagrożenia dla ciągłości korytarzy ekologicznych
Jakich zwierząt dotyczy problem bariery ekologicznej tworzonej przez infrastrukturę transportową?
Duże ssaki leśne o dalekich zasięgach migracji wymagające korytarzy ekologicznych
Mniejsze zwierzęta, których siedliska przecinane są przez drogi i koleje
Różnorodność środowisk przecinanych przez drogi Lasy, obszary podmokłe Mozaika polno-leśna Pola, pastwiska Tereny zurbanizowane
Mozaika polno-leśna - gatunki
Pola, pastwiska - gatunki
Tereny zurbanizowane gatunki
Każde z tych środowisk jest siedliskiem zwierząt wymaga działań minimalizujących wpływ dróg Lasy, obszary podmokłe Mozaika polno-leśna Pola, pastwiska Tereny zurbanizowane
Funkcje przejść dla zwierząt 1. Umożliwienie dalszego bytowania tych zwierząt, których areały osobnicze (terytoria) zostaną przecięte przez drogę; 2. Umożliwienie przemieszczania się osobników migrujących na dalekie odległości.
Kryteria wyboru typów, parametrów i zagęszczenia przejść dla zwierząt: 1. Kategoria obszaru przecinanego przez drogę 2. Położenie względem korytarzy migracyjnych 3. Gatunki zwierząt występujące na danym obszarze i mogące migrować w przyszłości 4. Środowiska przecinane przez drogę 5. Topografia terenu
Wyznaczanie lokalizacji (zagęszczenia) przejść dla zwierząt 1. Im wyższa ranga obszaru przyrodniczego, tym wyższe zagęszczenie i większe parametry przejść; 2. Największe zagęszczenie przejść w miejscach przecięcia korytarzy ekologicznych
Zagęszczenie przejść w różnych siedliskach Rodzaj obszaru Ssaki o dużych areałach Ssaki o średnich areałach Ssaki średnie i małe o mniejszych areałach Korytarze ekologiczne 1-2 km 1 km 0,5 km Ssaki ziemnowodne Tereny chronione (parki narodowe, rezerwaty, Natura 2000) 2-3 km 1 km 0,5 km Duże lasy 3 km 1 km 0,5 km Tereny bagienne, zbiorniki wodne, cieki 3 km 1 km 0,5 km 1 km Mozaika polno-leśna 4-6 km 2-3 km 0,5 km Pola - 3 km 1 km Obszary zabudowane - - 1 km Źródło: Jędrzejewski i in. 2006
Projektowanie przejść dla zwierząt: warunki kluczowe właściwa lokalizacja, odpowiednie zagęszczenie i parametry dostosowanie konstrukcji do wymagań poszczególnych grup zwierząt właściwe zagospodarowanie powierzchni przejścia i jego otoczenia
Przejścia dla dużych zwierząt
Przejścia dla mniejszych zwierząt
Monitoring wykorzystania przejść dla zwierząt: potwierdza (lub nie) ekologiczną rolę przejścia umożliwia korektę zagospodarowania przejścia wskazuje, jakie parametry/rozwiązania konstrukcyjne należy korygować/wybierać przy realizacji kolejnych przejść, celowość wydatkowania środków finansowych na budowę
Przejścia górne - Uwagi konstrukcja zwykle prawidłowa (łagodne najście, ogrodzenia i roślinność naprowadzająca) zbyt wąskie, by spełniać dobrze swoje funkcje zbyt często łączone z funkcja gospodarczą źle zagospodarowana powierzchnia zbyt małe zagęszczenie przejść
Przejścia zbyt wąskie: 10-13 m (część połączona z drogami gminnymi lub leśnymi utwardzonymi, zbędne konstrukcje )
Są już górne przejścia szersze, od 30 m do 43 m min. szerokość przejść górnych dla dużych zwierząt to 50 m
Przejście górne dla zwierząt w Chorwacji szer. 200 m
Zagospodarowanie przejść Etap wstępny - zadarnienie Naturalna sukcesja roślinności dobre rozwiązanie
Zagospodarowanie przejść Obsadzanie rodzimymi gatunkami drzew
Błędy w zagospodarowaniu przejść Dziwaczne nasadzenia
Błędy w zagospodarowaniu przejść Zbyt jaskrawe ekrany przeciwolśnieniowe
Przejście górne w Kanadzie Nasadzenia lokalnych gatunków drzew i krzewów
Przejście górne dla zwierząt w Chorwacji wał ziemny zamiast ekranu
Poprawa zagospodarowania przejścia Powtórne obsadzenie rodzimymi gatunkami drzew
Antropopresja Nielegalne przejazdy przez przejścia
Antropopresja - blokowanie i zaśmiecanie
Przejścia dolne - uwagi zbyt często pełnią także funkcje gospodarcze (strefa dla zwierząt powinna mieć co najmniej 8 m) brak strefy oddzielającej funkcje (ciągi krzewów lub karp korzeniowych) nieodpowiednie podłoże na przejściu obecność podłużnych i poprzecznych rowów betonowych, odstojników, dróg technicznych
Dobry przykład: przejście dolne dla zwierząt na S-69 (szer. 200 m)
Przedłużone mosty regulacja brzegów cieków forsowana przez RZGW (gabiony!!!)
Autostrada A18, most na Bobrze, gabiony zasypane ziemią
Dobry przykład: Przedłużony most na S-1
Przejścia dla małych zwierząt przepusty okrągłe Wady przepustów okrągłych: brak płaskiego dna zalewanie wodą zbyt małe wymiary
Przejścia dla małych zwierząt przepusty z blach falistych z półkami Wady: przepusty są zbyt małe półki są mało stabilne zwierzęta nie mają dostępu do półek
Przejścia dla małych zwierząt optymalne są przepusty prostokątne minimalne wymiary: szer. 2 m, wys. 1,5 m
Przepust prostokątny na S-1
Przejścia dla płazów i gadów - poważny problem
Miejsca lokalizacji i zagęszczenie przejść dla płazów 1. W miejscach masowych migracji sezonowych (tereny bagienne, podmokłe łąki, pobliże zbiorników i cieków wodnych) co 50-100 m 2. Na wszystkich ciekach wodnych (pozostawienie strefy brzegowej, umożliwiającej wędrówkę wzdłuż cieku)
Konstrukcja przejść dla płazów klucz do sukcesu
Konstrukcja przejść dla płazów klucz do sukcesu Przepust o przekroju prostokątnym, nie zalewany wodą Wysoko umieszczone lub podwieszone półki są wykluczone Wymiary minimalne: szer. 1,5 m, wys. 1 m Konieczne są murki, płotki naprowadzające
Prawidłowa konstrukcja przejścia dla płazów i gadów Żródło: S. Jackson Proposed design for use of amphibian and reptile tunnels. 2003
Prawidłowa konstrukcja przejścia dla płazów i gadów Źródło: S. Jackson Proposed design for use of amphibian and reptile tunnels. 2003
Prawidłowa konstrukcja przejścia dla płazów i gadów Źródło: S. Jackson Proposed design for use of amphibian and reptile tunnels. 2003
Przejścia dla płazów dobre przykłady Jeleniów, droga E 67 Park Narodowy Gór Stołowych Projektant: Zbigniew Kowik
Przejścia dla płazów poważny problem Niestety w Polsce powszechnie stosuje się przepusty okrągłe jako przejścia dla płazów
Zastosowanie przepustów okrągłych jako przejścia dla płazów Wady: zalewanie wodą przepustu płazy nie płyną przez przepust lecz idą blokowanie się płazów idących w różnych kierunkach
Przejścia dla małych ssaków nadrzewnych Źródło: P. Bright i inni. The dormouse conservation book
Przejścia dla nietoperzy
Przejścia dla nietoperzy Ukształtowanie zieleni ułatwiające przelot nad drogą
Dziękuję za uwagę Dziękuje za uwagę