Człowiek najlepsza inwestycja Projekt PI Innowacyjny model GODZENIE PRZEZ KOBIETY ŻYCIA ZAWODOWEGO I RODZINNEGO współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Marta Goroszkiewicz Model pomocy w ramach opieki nad dzieckiem/osobą zależną 1
W ramach modelu pomocy w ramach opieki nad dzieckiem/osobą zależną przewidziane działania będą realizowane w sześciu wzajemnie powiązanych obszarach, związanych ze: I. Zwiększeniem dostępu do placówek opieki nad dzieckiem/osobą zależną, w tym przyzakładowych placówek (punktów) opieki. II. Udzielaniem pracownikom przez pracodawcę, zinstytucjonalizowanego kompleksowego wsparcia i doradztwa w ramach wyłonionego w strukturach przedsiębiorstwa działu (stanowiska) odpowiedzialnego za wsparcie takich pracowników. III. Stworzeniem partnerstwa lokalnego, uwzględniającego specyfikę działań różnych podmiotów rynku pracy, które zmierzać będzie do wypracowania wspólnych narzędzi wsparcia, umożliwiających godzenie życia zawodowego oraz obowiązków rodzinnych. IV. Promowaniem i wdrażaniem elastycznych form zatrudnienia oraz elastycznej organizacji czasu pracy, jako sprzyjających godzeniu życia osobistego z zawodowym. V. Zapobieganiem dezaktualizacji kwalifikacji zawodowych pracowników podczas przerwy wynikającej z pełnienia obowiązków związanych z opieką, poprzez kształcenie ustawiczne. VI. Promowaniem aktywnych postaw u mężczyzn, związanych z większym wspieraniem kobiet partnerek w wypełnianiu obowiązków wynikających z pełnienia opieki nad dzieckiem / osobą zależną. Wypracowany model pomocy w ramach opieki nad dzieckiem / osobą zależną taki stanowić powinien komplementarną część całościowego modelu godzenia przez pracowników życia zawodowego i rodzinnego. 2
II. Zinstytucjonalizowane kompleksowe wsparcie i doradztwo w ramach wyłonionego w strukturach HR przedsiębiorstwa działu (stanowiska) III. Stworzenie partnerstwa lokalnego, zmierzającego do wypracowania wspólnych narzędzi wsparcia, umożliwiających godzenie życia zawodowego oraz obowiązków rodzinnych. I. Zwiększenie dostępu do placówek opieki nad dzieckiem/osobą zależną Model pomocy w ramach opieki nad dzieckiem/osobą zależną w celu godzenia przez kobiety życia zawodowego i rodzinnego IV. Promocja i wdrażanie elastycznych formy zatrudnienia oraz elastycznej organizacji czasu pracy VI. Promocja aktywnych postaw u mężczyzn, związanych z większym wspieraniem kobiet partnerek V. Zapobieganie dezaktualizacji kwalifikacji zawodowych poprzez kształcenie ustawiczne Rys. 1. Główne obszary działań na rzecz wypracowania modelu pomocy w ramach opieki nad dzieckiem/osobą zależną w celu godzenia przez kobiety życia zawodowego i rodzinnego 3
Spis treści: Wstęp I. Model zwiększenia dostępu do placówek opieki nad dzieckiem/osobą zależną, w tym do przyzakładowych placówek (punktów) opieki Regulacje prawne analiza: ustawa z dnia 7września 1997 r. o systemie oświaty; ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym; rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 sierpnia 2010 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania; rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 sierpnia 2010 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania; rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 czerwca 2011 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania; ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, ustawa żłobkowa ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Stan obecny zarys sytuacji i problemów sieci gminnych publicznych przedszkoli; sieci gminnych publicznych oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych; punkty przedszkolne i zespoły wychowania przedszkolnego; przyzakładowe przedszkola i żłobki. Rekomendacje Wzrost świadomości pracodawców na temat społecznego znaczenia umożliwienia godzenia życia zawodowego i rodzinnego przez rodziców, w szczególności przez kobiety. Szkolenia dla firm z zakresu zakładania przedszkoli przyzakładowych. Postulowane wprowadzanie dalszych zmian legislacyjnych mających na celu ułatwianie przedsiębiorcom zakładania przedszkoli przyzakładowych. Ustawowe zobowiązanie dużych zakładów pracy do prowadzenia przyzakładowych żłobków/przedszkoli. 4
II. Model udzielania pracownikom przez pracodawcę, zinstytucjonalizowanego kompleksowego wsparcia i doradztwa w ramach wyłonionego w strukturach przedsiębiorstwa działu (stanowiska) odpowiedzialnego za wsparcie takich pracowników Regulacje prawne analiza: Kodeks pracy regulacje w zakresie zarządzania pracownikami i elastycznych form pracy Zarządzanie zasobami ludzkimi analiza wybranych elementów: HR w strukturach przedsiębiorstwa HR dział zarządzania zasobami ludzkimi w strukturach kadry zarządzającej Nowoczesne zarządzania kadrami, jako warunek sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa Rekomendacje: HR dział zarządzania zasobami ludzkimi a praktyki work life-balance Podnoszenie kwalifikacji i szkolenia dla pracowników działów kadr i HR z zakresu HR i prawa pracy Utworzenie w strukturach HR punktu konsultacyjno informacyjnego ds. elastycznych form pracy, z usług którego może korzystać zarówno pracodawca, jak i pracownicy Przeprowadzenie audytów systemów pracy, mających na celu identyfikację stanowisk do uelastycznienia w firmach; Przetestowanie pozostałych elastycznych form zatrudnienia oraz organizacji czasu pracy w przedsiębiorstwach; Przystąpienie do regionalnego konkursu na firmę najbardziej przyjazną rodzinie. CSR & work life-balance - Dobre Praktyki w praktyce 5
III. Model stworzenia partnerstwa lokalnego, uwzględniającego specyfikę działań różnych podmiotów rynku pracy, które zmierzać będzie do wypracowania wspólnych narzędzi wsparcia, umożliwiających godzenie życia zawodowego oraz obowiązków rodzinnych Regulacje prawne analiza: Kodeks pracy regulacje w zakresie zarządzania pracownikami i elastycznych form pracy Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno- Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego Partnerstwo lokalne cele: 1. pobudzanie świadomości występowania problemu, jakim jest brak systemowego wsparcia osób pracujących, a w szczególności kobiet, posiadających zwiększone obowiązki osobiste w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem/osobą zależną na terenie województwa mazowieckiego; 2. działania lobbingowe na rzecz zwiększenia dostępu do placówek opieki nad dzieckiem/osobą zależną, w tym do przyzakładowych placówek (punktów) opieki; 3. promocji wśród pracodawców, jak i pracowników elastycznych form zatrudnienia w celu lepszego godzenia życia zawodowego i osobistego osób, a wśród szczególności kobiet, posiadających zwiększone obowiązki osobiste w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem/osobą zależną na terenie województwa mazowieckiego; 4. popularyzacji zasad zarządzania zasobami ludzkimi, wzmacniających szanse zatrudnienia i utrzymania się na rynku pracy określonych kategorii pracowników (m.in. zarządzania różnorodnością, zatrudnienia przyjaznego rodzinie, równowagi pracażycie) szkolenia, promowanie liderów takich działań wśród pracodawców; 5. zachęcanie instytucji otoczenia biznesu oraz przedsiębiorców (organizacji przedsiębiorców) i pracodawców (związków pracodawców) do stosowania w praktyce oraz promocji elastycznych form zatrudnienia w ich zakładach pracy poprzez zinstytucjonalizowane kompleksowe wsparcie i doradztwo w ramach wyłonionego w strukturach HR przedsiębiorstwa działu (stanowiska); 6. rozwój zatrudnienia przyjaznego rodzinie; popularyzacja idei, promocja dobrych praktyk przez instytucje publiczne, nagradzanie pracodawców; 7. wspierania doradztwa i poradnictwa z zakresu elastycznych form zatrudnienia poprzez uruchomienie bezpłatnych Prawnych Punktów Konsultacyjnych; 8. wspierania doradztwa i poradnictwa z zakresu kształcenia ustawicznego poprzez uruchomienie Edukacyjnych Punktów Konsultacyjnych; 9. integracja społeczna osób, w szczególności kobiet, posiadających zwiększone obowiązki osobiste w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem/osobą zależną na terenie województwa mazowieckiego oraz aktywizacja edukacyjna. 6
Rekomendacje: Partnerstwo mogłoby przedstawiać wypracowane rozwiązania pod obrady Wojewódzkiej Komisji Dialogu Społecznego, której celem (zgodnie z ustawą z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego, Dz.U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1080 ze zm. oraz Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2002 r. w sprawie wojewódzkich komisji dialogu społecznego, Dz. U. Nr 17, poz. 157) jest wypracowywanie rozwiązań i porozumień co do podstawowych problemów o charakterze regionalnym i lokalnym. Prowadzony w WKDS dialog ma umożliwiać rozwiązanie szeregu kwestii, które mogą być rozwiązywane na szczeblu jednostki terytorialnej, jaką w polskim systemie administracyjnym jest województwo. Proponowany skład partnerstwa: 7
IV. Model promocji i wdrażania elastycznych formy zatrudnienia oraz elastycznej organizacji czasu pracy jako sprzyjających godzeniu życia osobistego z zawodowym Regulacje prawne Kodeks pracy - nowelizacje Elastyczne formy zatrudnienia: Elastyczne formy zatrudnienia pracowniczego: 1. terminowe umowy o pracę (umowa na okres próbny, umowa na czas określony, umowa na czas wykonania określonej pracy, umowa na czas zastępstwa pracownika, umowy sezonowe, praca w ruchu ciągłym, skrócony czas pracy poniżej normy określonej w art. 129 1), 2. zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, 3. zatrudnienie w elastycznych godzinach czasu pracy (równoważny czas pracy, zadaniowy czas pracy, system przerywanego czasu pracy, indywidualny czas pracy, skrócony tydzień pracy, praca weekendowa), 4. łączenie pracy etatowej z opieką nad dzieckiem w ramach urlopu wychowawczego lub macierzyńskiego, 5. pracę w domu, 6. telepracę (wykonywaną w domu lub w e-centrum), 7. dyżur (mylnie nazywany pracą na wezwanie nie występującą w polskim systemie prawa), 8. jobsharing, 9. worksharing, 10. jobrotation. Elastyczne formy zatrudnienia niepracowniczego: 11. samozatrudnienie, 12. pracę tymczasową, 13. umowy cywilnoprawne (umowa zlecenie, umowa o dzieło, umowa agencyjna), 14. pracę nakładczą. Promowanie elastycznych form zatrudnienia oraz elastycznej organizacji czasu pracy, jako sprzyjających godzeniu życia osobistego z zawodowym (szkolenia) Załączniki wzory dokumentów z komentarzem 8
V. Model działań mających na celu zapobieganie dezaktualizacji kwalifikacji zawodowych pracowników, podczas przerwy wynikającej z pełnienia obowiązków związanych z opieką, poprzez kształcenie ustawiczne kształcenie ustawiczne formalne (instytucjonalne) - realizowane jest w szkołach, placówkach kształcenia zawodowego i ustawicznego, na uczelniach i w placówkach kształcenia dorosłych, na podstawie określonych programów nauczania, kończących się uzyskaniem kwalifikacji zawodowych, uznawanych w danym systemie prawnym, kształcenie ustawiczne pozaformalne różni się od wyżej opisanego miejscem zdobywania kwalifikacji, są to szkolenia organizowane w korporacjach, firmach, organizacjach pozarządowych, również uznawanych w danym systemie prawnym, kształcenie ustawiczne nieformalne jest realizowane np. w domu, w formach samokształcenia; nie uznawanych w danym systemie prawnym. Kształcenie ustawiczne w Unii Europejskiej analiza dokumentów programowych (skrót) Kształcenie ustawiczne na poziomie krajowym: kształcenie ustawiczne w Polsce i województwie mazowieckim analiza dokumentów programowych (skrót) Kształcenie ustawiczne na poziomie krajowym w kontekście przepisów prawnych Konstytucja RP ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku Kodeks pracy - Rozdział III Kwalifikacje zawodowe pracowników Rekomendacje: Niekorzystna jest sytuacja związana z dezaktualizacją wiedzy i umiejętności pracowników, w szczególności kobiet, podczas długotrwałych nieobecności w pracy, spowodowanych osobistym sprawowanie opieki nad małym dzieckiem lub osobą zależną. Osoby, które tymczasowo rezygnują z pracy zawodowej ze względu na opiekę nad dzieckiem lub osobą zależną, wraz z podjęciem decyzji o wejściu na rynek pracy, napotykają na szczególne trudności. Trudności w powrocie do pracy wynikają również z braku doświadczenia zawodowego względem zmiennych wymogów, stawianych przez pracodawców. Brak jest bowiem systemu podnoszenia kwalifikacji przez takie osoby w formie szeroko pojętego kształcenia ustawicznego, pracodawcy ani otoczenie nie angażują się w tego typu działania. Propozycje działań w zakresie podnoszenia kwalifikacji przez pracowników 9
VI. Promocja aktywnych postaw u mężczyzn, związanych z większym wspieraniem kobiet partnerek Promowanie równouprawnienia płci i równości społecznej oraz dążenie do zapewnienie warunków swobodnego wyboru podziału ról kobiet i mężczyzn w rodzinie., promowanie aktywnych postaw u mężczyzn, związanych z większym wspieraniem kobiet partnerek w wypełnianiu obowiązków wynikających z pełnienia opieki nad dzieckiem / osobą zależną przyczyni się do poprawy sytuacji kobiet na rynku pracy. Rekomendacje: Działania na rzecz ograniczania zakresu funkcjonowania stereotypów dotyczących podziału ról w rodzinie poprzez promowanie w mediach partnerskiego modelu rodziny. Potrzebne jest wzmocnienie pozycji kobiet i mężczyzn wychowujących dzieci i/lub obciążonych opieką nad niesamodzielnymi członkami rodziny jako pracowników poprzez szkolenia i akcje promujące równościowe (antydyskryminacyjne) zasady prawa oraz wzmocnienie prawnej ochrony pracujących rodziców poprzez poprawę w zakresie przestrzegania prawa. Należy podjąć kwestie wzmocnienie pozycji (prestiżu w społeczeństwie; zwłaszcza wśród młodego pokolenia) rodziców niepracujących zawodowo poprzez działania medialne podkreślające wartość nieopłacanej pracy w gospodarstwie domowym i rodzinnej opieki nad niesamodzielnymi członami rodziny. Szkolenia z zakresu promocji równouprawnienia płci i równości społecznej oraz dążenie do zapewnienie warunków swobodnego wyboru podziału ról kobiet i mężczyzn w rodzinie. 10