Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Instytut Rynków i Konkurencji X Ogólnokrajowa Konferencja Naukowa z cyklu: Przedsiębiorstwo w globalnej gospodarce Kryzys globalny a bezpieczeństwo żywnościowe i żywności Prof. dr hab. Stanisław Kowalczyk Instytut Rynków i Konkurencji Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Bezpieczeństwo żywnościowe i bezpieczeństwo żywności Bezpieczeństwo żywności (food security): stan w którym wszyscy ludzie przez cały czas, mają fizyczny i ekonomiczny dostęp do wystarczającej ilości bezpiecznej i pożywnej żywności (FAO) Filary (wymiary) bezpieczeństwa żywnościowego: dostępność fizyczna dostępność ekonomiczna odpowiedniość zdrowotna i jakościowa żywności (żywność bezpieczna, odpowiednia jakościowo (food safety), zapewniająca pokrycie potrzeb żywieniowych człowieka (nutrition security), - FAO, 1996) stabilność systemu Bezpieczeństwo żywności (food safety): stan zminimalizowanego ryzyka produkcji i zakupu zanieczyszczonej lub zafałszowanej żywności Wymiary bezpieczeństwa żywności; zdrowotny (bezpieczeństwo zdrowotne) ekonomiczny (bezpieczeństwo ekonomiczne)
Udział partii żywności o niewłaściwej jakości zdrowotnej oraz zakładów żywności i żywienia o stanie sanitarnym niezgodnym z wymaganiami w latach 2001-2017 (w %) 16 14 12 14,5 Firmy spożywcze 12,4 10,2 10 9,4 8,5 8,6 % 8 7,5 6 5,8 5,1 4 2 2,9 4,0 3,7 3,8 3,6 3,3 3,0 2,3 2,3 2,3 2,2 2,1 2,0 4,0 Partie żywności 2,9 3,0 2,7 2,9 2,8 1,7 1,7 1,7 1,9 1,9 1,9 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIS.
Udział kontrolowanych partii żywności ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, według poszczególnych obszarów kontroli jakości w latach 2005-2017 (w %). 40,0 35,0 32,4 32,3 36,9 34,3 35,9 30,0 25,0 28,2 26,8 25,9 25,1 23,8 25,7 Znakowanie 21,3 25,1 % 20,0 15,0 13,1 13,5 14,0 10,9 15,0 14,9 14,1 14,5 17,0 Parametry fizykochemiczne 16,1 14,4 12,7 11,9 10,0 7,9 5,0 2,0 2,5 1,4 Ocena organoleptyczna 2,0 1,7 1,3 1,4 1,5 1,2 0,9 1,2 2,5 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IJHARS.
Liczba zgłoszeń w ramach systemu RASFF w latach 2005-2017 14000 2005 6,9 tys. Zgłoszenia ogółem 2017 13,0 tys. 9117 12000 7288 10000 8000 6000 4000 2000 0 3739 3158 3720 4214 3975 2871 2924 3099 4767 5224 3322 3358 5345 3812 5281 3516 5158 5910 6204 3205 3157 3049 2993 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Notyfikacje Follow-up 3832 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych RASFF.
Afera horsemeat scandal (2013) i jej konsekwencje Przepływy towarowe jednej partii mięsa, zidentyfikowane w ramach I. Skoordynowanego Planu Kontroli (2013). 18 krajów 70 firm W latach 2013-2017 łącznie 5 CCP Źródło: DG SANTE.
System bezpieczeństwa żywności w Unii Europejskiej KE (DG SANTE) Bezpieczeństwo zdrowotne Bezpieczeństwo ekonomiczne System RASFF (1978) System AAC (2013) Krajowe punkty Kontaktowe ds. RASFF Krajowe punkty Kontaktowe ds. AAC RASFF The Rapid Alert System for Food and Feed. Krajowe instytucje współpracujące AAC - The Administrative Assistance and Cooperation System Źródło: Opracowanie własne Podmioty działające na rynku spożywczym
Ilość zgłoszeń w ramach systemu AAC w latach 2013-2017 700 600 597 500 400 300 243 200 100 30 60 108 0 2013 2014 2015 2016 2017 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych AAC.
Główne kategorie nieprawidłowości stwierdzone w ramach systemu AAC Główne kategorie nieprawidłowości: błędne oznakowanie produktu, zamiana, usunięcie, dodanie składników, zafałszowanie lub brak dokumentacji towarzyszącej produktowi, zastosowanie niedozwolonego procesu przetwórczego, zawyżenie klasy jakości, użycie niedozwolonych składników. Najczęściej fałszowane produkty: produkty mięsne produkty drobiowe produkty rybne tłuszcze i oleje produkty mleczne owoce i warzywa miód żywność dietetyczna, orzechy Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych AAC.
Monitoring sytuacji w zakresie bezpieczeństwa ekonomicznego żywności EU Monthly summary of articles on Food Fraud and Adulteration (since September 2016)
EU Monthly summary of articles on Food Fraud and Adulteration (November 2018 January 2019) Łącznie ponad 40 przypadków zafałszowania Włochy: ponad 5 mln l wina zafałszowanego przez dodatek cukru wycofano w rynku, USA (Nowy Jork): zafałszowana gatunkowość ryb (w przypadku niektórych gatunków np. flądrowatych do 85%), Włochy: wycofano ponad 10 t przetworów z owoców morza z terminem przydatności: 2010 r. Belgia: 1/3 partii mięsa sprzedawanego pod marką Belbeef, bez obowiązkowej identyfikowalności (traceability), Indie: 78% partii mleka nie spełniało standardu jakościowego, Kanada: wycofano 385 t zwykłego sera oznakowanego jako Grana Padano i Parmigiano reggiano, Kanada: w ankiecie przeprowadzonej wśród 400 przedsiębiorców, na pytanie, czy w przypadku stwierdzenia u partnerów handlowych zafałszowania produktu zdecydowaliby się poinformować o tym fakcie służby kontrolne, pozytywnie odpowiedziało tylko 39% respondentów, Polska: mięso z uboju chorych krów trafiło do 12 krajów UE (zgłoszenie w RASFF). Źródło: EU Monthly summary of articles on Food Fraud and Adulteration
Przyczyny obecnej sytuacji ( i wyzwania przyszłości) Globalizacja i jej konsekwencje: wzrost handlu żywnością, coraz bardziej anonimowy rynek, wydłużone łańcuchy dostaw, brak możliwości skutecznej kontroli w układzie ponadpaństwowym/globalnym, niska skuteczność służb kontrolnych (niedoinwestowanie, braki kadrowe, ułomne prawo), narastający protekcjonizm państwowy, wzrost popytu na surowce rolne ze strony nieżywnościowych sektorów gospodarki (p. biopaliwowy, p. kosmetyczny, itd.), wzrost zainteresowania rynkiem żywności ze strony zorganizowanej przestępczości, zmiany (-/+) w zakresie poziomu bezpieczeństwa żywnościowego.
Wartość światowego eksportu produktów rolnych w latach 2004-2017 (w mld USD) 2500 2042 2000 1659 1653 1745 1765 1864 1880 1500 1000 500 784 852 945 1135 1346 1182 1366 Lata 2004 2017: eksport towarów ogółem - 198% eksport rolny - 260% Lata 2011 2017: eksport towarów ogółem - 96,6% eksport rolny - 123,0% 1980 ~ 250 mld USD 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WTO.
Znaczące incydenty żywnościowe na świecie w latach 1900-2015 (w %) Łącznie: ponad 700 incydentów (100%) 34,9 29,4 % 8,8 9,2 1,7 2,2 2,6 3,2 3,9 4,2 1900 1925 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2015 Źródło: Kowalczyk S. Bezpieczeństwo i jakość żywności, PWN, 2016.
Niezbędne działania poziom UE/globalny Obligatoryjne regionalne/globalne prawo żywnościowe Współpraca międzynarodowa instytucji kontrolujących żywność (INTERPOL-Europol-służby kontrolne, OPSON VII, 12.2017-03.2018) Wzmocnienie ruchów konsumenckich Edukacja konsumenta Rozwój systemów jakości żywności
Dziękuję za uwagę!