Roœliny genetycznie modyfikowane w ywieniu drobiu

Medycyna Wet. 2008, 64 (12) 1379 Artyku³ przegl¹dowy Review Roœliny genetycznie modyfikowane w ywieniu drobiu SYLWESTER ŒWI TKIEWICZ, JERZY KORELESKI Dzia³ ywienia Zwierz¹t i Paszoznawstwa Instytutu Zootechniki Pañstwowego Instytutu Badawczego, ul. Krakowska 1, 32-083 Balice Œwi¹tkiewicz S., Koreleski J. Genetically modified plants in poultry nutrition Summary The results of studies on the effect of the use of genetically modified (GM) feedstuffs in poultry nutrition were discussed in the article. The herbicide tolerant soybean and insect resistant maize (Bt) are the most often used as feedstuffs GM plants. In the experiments on poultry and other livestock species the influence of GM feedstuffs on production parameters and the possibility of transfer of transgenic DNA and genetically modified protein to animal tissues have been studied. Results of these experiments indicate that feedstuffs produced from GM plants had no negative effect on performance and exclude the possibility of the presence of biologically active fragments of transgenic DNA in tissues. Keywords: poultry, feedstuffs, genetically modified plants, herbicide tolerant soybean, insect resistant maize W ostatnich 20 latach nast¹pi³ szybki rozwój nowych technik in ynierii genetycznej, pozwalaj¹cych na wytwarzanie roœlin genetycznie modyfikowanych (GM). Zawieraj¹ one obcy gatunkowo fragment informacji genetycznej (tzw. transgen), wprowadzaj¹cy po ¹dane cechy do genotypu danej roœliny. Pocz¹tkowo celem modyfikacji genetycznych by³o uzyskanie roœlin odpornych na herbicydy, szkodliwe owady, mikroorganizmy chorobotwórcze i niekorzystne warunki œrodowiskowe lub charakteryzuj¹cych siê przed³u on¹ trwa³oœci¹, ale bez istotnych zmian sk³adu chemicznego (tzw. transgeneza pierwszej generacji). W kolejnym etapie prac modyfikowano sk³ad chemiczny roœlin celem poprawy ich wartoœci od ywczej, np. poprzez zwiêkszenie udzia³u takich sk³adników, jak: niektóre aminokwasy, wielonienasycone kwasy t³uszczowe, sk³adniki mineralne czy witaminy (transgeneza drugiej generacji). Trwaj¹ tak e prace badawcze nad uzyskaniem roœlin wzbogaconych w obce substancje chemiczne o w³aœciwoœciach leczniczych, tzw. farmaceutyki, np. przeciwcia³a i szczepionki (transgeneza trzeciej generacji). W latach 1996-2007 nast¹pi³ znaczny wzrost œwiatowego area³u upraw genetycznie modyfikowanych. Wed³ug raportu agencji ISAAA (International Service for the Acquisition of Agri-biotech Application) w 2007 r. area³ upraw roœlin GM wynosi³ 114,3 mln ha, co oznacza wzrost o 12% w stosunku do 2006 r. Najwiêkszym producentem roœlin GM pozostaj¹ Stany Zjednoczone (57,7 mln ha), natomiast, wed³ug wspomnianego raportu, Polska jest jednym z dwóch krajów, które w ubieg³ym roku do³¹czy³y do pañstw posiadaj¹cych takie uprawy. W ca³ej Unii Europejskiej powierzchnia upraw roœlin GM wynosi³a oko³o 110 tys. ha. W skali ogólnoœwiatowej spoœród roœlin GM najwiêksz¹ powierzchniê upraw zajmowa³a w ubieg³ym roku soja (58,6 mln ha), nastêpnie kukurydza (35,2 mln ha), bawe³na (15,0 mln ha) i rzepak (5,5 mln ha). W przypadku soi odsetek upraw GM wynosi³ 64%, kukurydzy 24%, bawe³ny 43% i rzepaku 20%. Na rynku paszowym Unii Europejskiej dopuszczone do obrotu s¹ odmiany GM takich roœlin, jak: soja, kukurydza, bawe³na i rzepak. Surowce wyprodukowane z tych roœlin stanowi¹ procentowo znacz¹cy sk³adnik mieszanek paszowych dla zwierz¹t gospodarskich. Warunkiem rejestracji roœliny GM jako surowca paszowego jest dok³adna analiza sk³adu chemicznego i jego porównanie z odmianami rodzicielskimi (okreœlenie tzw. równowa noœci sk³adnikowej obu linii substantial equivalence) oraz zbadanie skutków stosowania surowca GM w ywieniu zwierz¹t (w doœwiadczeniach in vivo). Badania na zwierzêtach obejmuj¹ ocenê wp³ywu paszy GM na produkcyjnoœæ i stan zdrowia oraz strawnoœæ sk³adników pokarmowych. Ich celem jest tak e ocena mo liwoœci odk³adania siê transgenicznego DNA i bia³ka bêd¹cego produktem jego ekspresji w tkankach zwierz¹t oraz okreœlenie stopnia rozk³adu transgenu w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego (w celu wykluczenia mo liwoœci wydalania transgenicznego DNA do œrodowiska). Bada

1380 siê równie mo liwoœæ szkodliwego dzia³ania zmodyfikowanego bia³ka surowców GMO na organizm zwierzêcy, uwzglêdniaj¹c jego ewentualn¹ alergennoœæ, mutagennoœæ i teratogennoœæ. Wyniki tych badañ, prowadzonych w specjalistycznych laboratoriach, by³y w czêœci publikowane w czasopismach naukowych. Wskazuj¹ one najczêœciej na brak negatywnego oddzia³ywania surowców paszowych GM na produkcyjnoœæ i stan zdrowia zwierz¹t, strawnoœæ sk³adników pokarmowych oraz wykluczaj¹ przechodzenie transgenicznego DNA i modyfikowanego bia³ka do miêsa, mleka i jaj. Pomimo wykonania licznych, precyzyjnych badañ zagadnienie stosowania pasz pochodz¹cych z genetycznie modyfikowanych roœlin uprawnych w ywieniu zwierz¹t wzbudza, równie w naszym kraju, wiele kontrowersji. Obawy budzi przede wszystkim mo - liwoœæ wp³ywu roœlin GM na œrodowisko naturalne i zapewnienie bezpieczeñstwa ywnoœci. Nie bez znaczenia s¹ równie kwestie polityczne, etyczne i religijne, a tak e ekonomiczne, np. obawy przed opanowaniem rynku przez du e, g³ównie amerykañskie, koncerny biotechnologiczne. W¹tpliwoœci dotycz¹ce œrodowiska s¹ zwi¹zane g³ównie z upraw¹ roœlin GM, a w mniejszym stopniu z ich póÿniejszym przerobem i stosowaniem w formie pasz. Dotycz¹ one mo liwoœci toksycznego oddzia³ywania modyfikowanego bia³ka na niektóre owady oraz ewentualnego transferu transgenicznego DNA do innych organizmów i jego rozprzestrzeniania siê w œrodowisku naturalnym. Obawy dotycz¹ce bezpieczeñstwa ywnoœci zwi¹zane s¹ natomiast z ewentualnym wp³ywem zmodyfikowanego DNA i bia³ka na uk³ad immunologiczny oraz inne tkanki organizmu zwierz¹t i ludzi oraz teoretyczn¹ mo liwoœci¹ powstawania antybiotykoodpornoœci u patogennych mikroorganizmów w wyniku przeniesienia genów odpornoœci na antybiotyki z roœlin GM na bakterie. W¹tpliwoœci wzbudza równie mo liwoœæ wch³aniania, a tym samym obecnoœci transgenicznego DNA i bia³ka w tkankach oraz produktach spo ywczych pochodzenia zwierzêcego. Drób, a zw³aszcza kurczêta brojlery, stanowi¹ grupê zwierz¹t szczególnie wra liw¹ na jakoœæ i wartoœæ pokarmow¹ paszy oraz zawartoœæ w niej substancji szkodliwych, dlatego te s¹ dobrym materia³em do badañ nad modyfikowanymi paszami. Celem artyku³u jest przedstawienie wyników doœwiadczeñ nad stosowaniem surowców GM w ywieniu drobiu, ze szczególnym uwzglêdnieniem poekstrakcyjnej œruty sojowej i ziarna kukurydzy. Oddzia- ³ywanie genetycznie modyfikowanych roœlin uprawnych na ekosystem stanowi odrêbne zagadnienie, które nie jest omawiane w niniejszym artykule. Nasiona soi i produkty pochodne Poekstrakcyjna œruta sojowa jest podstawowym Ÿród³em bia³ka w ywieniu zwierz¹t gospodarskich. Soja GM zaczê³a byæ uprawiana na komercyjn¹ skalê Medycyna Wet. 2008, 64 (12) w 1996 r., a ju w 2001 r. oko³o 70% soi uprawianej w Stanach Zjednoczonych stanowi³a transgeniczna linia Roundup Ready (12). Soja ta posiada wbudowany do genomu gen pochodz¹cy z bakterii Agrobacterium sp. szczepu CP4. Produktem ekspresji tego transgenu jest enzym EPSPS powoduj¹cy tolerancjê roœliny wzglêdem herbicydu zawieraj¹cego w swoim sk³adzie glifosat. Ju pierwsze badania wykaza³y, e opisana modyfikacja nie wp³ynê³a na wartoœæ ywieniow¹ nasion soi, gdy w stosunku do konwencjonalnych odpowiedników nie stwierdzono zmiany zawartoœci w nasionach sk³adników pokarmowych i substancji antyod ywczych, takich jak lektyny i inhibitory trypsyny (25). Opisywana linia (MON 40-3-2) jest jedyn¹ spoœród modyfikowanych odmian soi, której nasiona i produkty pochodne dopuszczono do obrotu w Unii Europejskiej (nie mo na jednak jej uprawiaæ). W badaniach przeprowadzonych w 2005 roku wykazano, e oko³o 98% poekstrakcyjnej œruty sojowej dostêpnej na krajowym rynku paszowym zosta³o wyprodukowanych z nasion GM (30). Pierwsze wyniki badañ nad stosowaniem œruty sojowej pochodz¹cej z roœlin GM w ywieniu drobiu opublikowano ju 1996 r. (14). Poekstrakcyjn¹ œrutê z nasion linii transgenicznej (Roundup Ready) lub izogenicznej soi wprowadzono w iloœci oko³o 30% do mieszanek paszowych dla kurcz¹t brojlerów. W okresie do 42. dnia ycia nie odnotowano wp³ywu stosowanej linii soi na przyrost masy cia³a, pobranie i wykorzystanie paszy, liczbê padniêæ oraz zawartoœæ miêœni piersiowych i t³uszczu w tuszce. Wed³ug autorów, otrzymane wyniki wskazuj¹ na równowartoœæ ywieniow¹ œruty sojowej GM w stosunku do jej linii rodzicielskiej. W doœwiadczeniu na szczurach cytowani autorzy nie odnotowali wp³ywu soi GM na masê takich narz¹dów wewnêtrznych, jak nerki i j¹dra (14). Edwards i wsp. (9) stosowali w ywieniu brojlerów poekstrakcyjne œruty sojowe wyprodukowane z nasion trzech linii roœlin genetycznie modyfikowanych w kierunku zwiêkszenia poziomu bia³ka (transgeneza II generacji). Badane œruty zawiera³y od 52,5% do 62,7% bia³ka, podczas gdy kontrolna œruta konwencjonalna 47,5%. Wyniki oznaczenia bilansowego wykaza³y, e badane œruty GM charakteryzuj¹ siê wysok¹ zawartoœci¹ dostêpnych aminokwasów i energii metabolicznej. Rezultaty kolejnych badañ wykaza³y, e œruta sojowa modyfikowana w kierunku odpornoœci na niektóre gatunki szkodliwych owadów (z genem Bt koduj¹cym bia³ko Cry1Ac) ma podobn¹ do soi tradycyjnej wartoœæ pokarmow¹, a jej stosowanie nie wp³ywa³o na wskaÿniki produkcyjne brojlerów, wydajnoœæ rzeÿn¹ oraz zawartoœæ suchej masy, bia³ka i t³uszczu w miêœniach piersiowych (19). Okreœlaj¹c w ostatnio wykonanych badaniach na kurczêtach przydatnoœæ paszow¹ œruty sojowej GM odpornej na herbicydy (Optimum GAT, DP-356043-5) uzyskano podobne jak w przypadku odmian tradycyjnych wyniki produkcyj-

Medycyna Wet. 2008, 64 (12) 1381 ne i poubojowe oraz wzglêdn¹ masê nerki i w¹troby (22). Zbli one rezultaty otrzymali Taylor i wsp. (32) testuj¹c w ywieniu brojlerów poekstrakcyjn¹ œrutê sojow¹ produkowan¹ z nasion soi nowej linii GM, odpornej na glifosat (MON 89788). Wa nym fragmentem badañ dotycz¹cych stosowania genetycznie modyfikowanych surowców paszowych w ywieniu zwierz¹t jest okreœlenie (wykluczenie) obecnoœci transgenicznego DNA i bia³ka bêd¹cego produktem jego ekspresji w tkankach oraz produktach zwierzêcych. Deaville i Maddison (8) wykryli transgeniczny DNA w treœci pokarmowej o³¹dka kurcz¹t ywionych pasz¹ z udzia³em poekstrakcyjnej œruty sojowej zawieraj¹cej transgen CP4EPSPS (Roundup Ready), natomiast wykazali jego brak w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego oraz we krwi i innych tkankach. Ash i wsp. (3), stosuj¹c podobn¹ œrutê sojow¹ GM, stwierdzili, e zmodyfikowane bia³ko CP4 EPSPS jest w pe³ni trawione w przewodzie pokarmowym kur i wykluczyli jego obecnoœæ w jajach, w¹trobie i odchodach. Nale y zaznaczyæ, e transgeniczne DNA i bia³ko bêd¹ce produktem jego ekspresji s¹ zbudowane i trawione w taki sam sposób, jak DNA i bia³ko naturalnie wystêpuj¹ce w roœlinach, paszach oraz ywnoœci. Potwierdzeniem s¹ wyniki badañ klinicznych, w których ochotnicy, zdrowi lub z wykonan¹ ileostomi¹, otrzymywali sojê GM, zawieraj¹c¹ transgen EPSPS (24). U osób po ileostomii, w treœci jelita cienkiego oznaczano minimalne iloœci transgenicznego DNA maksymalnie by³o to 3,7% (w stosunku do iloœci pobranego transgenu), natomiast w przypadku osób zdrowych stwierdzono jego pe³n¹ degradacjê w czasie przejœcia przez przewód pokarmowy. W œwietle przedstawionych danych nieco zaskakuj¹ce wyniki otrzymali Agodi i wsp. (2), badaj¹c 60 próbek mleka, pochodz¹cych z ró nych rejonów W³och. Stosuj¹c wyj¹tkowo czu³e metody analityczne, stwierdzili oni obecnoœæ fragmentów transgenicznego DNA soi w 11,7% próbek oraz kukurydzy w 25% próbek mleka. By³y to jednak bardzo ma³e, nieaktywne biologicznie fragmenty; w przypadku transgenu EPSPS (soja) 146 par zasad, natomiast cry1 (kukurydza) 106 par zasad, podczas gdy pe³na d³ugoœæ tych transgenów wynosi, odpowiednio, 3500 i 1800 par zasad. Co ciekawe, fragmenty transgenów by³y wykrywane równie w mleku pochodz¹cym z produkcji ekologicznej, gdzie nie stosuje siê surowców paszowych GM. Transgeniczne DNA nie musia³o zatem pochodziæ z paszy, ale mog³o zostaæ przeniesione ze Ÿróde³ naturalnych poprzez zanieczyszczenie mleka bakteriami, w których geny te wystêpuj¹ (Agrobacterium sp. i Bacillus thuringiensis). Ziarno kukurydzy Innym gatunkiem, w uprawie którego linie GM odgrywaj¹ du ¹ rolê, jest kukurydza. Najwa niejsz¹ modyfikacj¹ genetyczn¹ kukurydzy jest wprowadzenie transgenu pochodz¹cego z bakterii Bacillus thuringiensis (tzw. gen Bt), odpowiedzialnego za syntezê specyficznego bia³ka Cry (np. Cry1Ab). Bia³ko to ma w³aœciwoœci toksyczne dla larw owada omacnicy prosowianki (Purausta nubilalis, rz¹d Lepidoptera), chroni¹c uprawy kukurydzy przed atakiem tego szkodnika. Omacnica prosowianka coraz powszechniej wystêpuje w Polsce, co mo e stanowiæ argument za przydatnoœci¹ tego rodzaju modyfikacji w krajowej uprawie kukurydzy. Wyniki wielu badañ wskazuj¹, e sk³ad chemiczny ziarniaka kukurydzy Bt jest zbli ony do linii rodzicielskiej (1, 4, 5, 28). Stwierdzono tak e, e ze wzglêdu na brak uszkodzeñ kolb przez szkodniki, ziarno kukurydzy Bt charakteryzuje siê zazwyczaj istotnie mniejsz¹ od linii konwencjonalnych zawartoœci¹ mykotoksyn produkowanych przez Fusarium (23, 31). Innym rodzajem genetycznej modyfikacji kukurydzy jest jej uodpornienie na substancje czynne niektórych herbicydów (glifosat, glufosynat amonu). Wyniki pierwszych badañ dotycz¹cych stosowania kukurydzy Bt w ywieniu drobiu opublikowano ju w 1998 r. (7). Stosuj¹c mieszanki paszowe zawieraj¹ce oko³o 60% transgenicznego lub izogenicznego ziarna kukurydzy nie stwierdzono negatywnego wp³ywu linii GM na przyrost masy cia³a brojlerów, wykorzystanie paszy, liczbê padniêæ oraz wyniki analizy rzeÿnej. W kolejnych doœwiadczeniach na kurczêtach ywionych mieszank¹ z udzia³em œruty kukurydzianej GM (Bt) lub jej konwencjonalnego odpowiednika, Brake i wsp. (5) oraz Rossi i wsp. (28) nie obserwowali ró nic w przyrostach masy cia³a, pobraniu i wykorzystaniu paszy oraz jakoœci tuszek. Wykazano przy tym, e transgeniczny DNA jest obecny tylko w próbkach pochodz¹cych z pocz¹tkowego odcinka przewodu pokarmowego, tj. w treœci wola i o³¹dka (28). W badaniach Pivy i wsp. (26) stwierdzono natomiast, e kurczêta ywione mieszank¹ paszow¹ zawieraj¹c¹ kukurydzê Bt charakteryzuj¹ siê istotnie wiêksz¹ koñcow¹ mas¹ cia³a ni w przypadku kukurydzy izogenicznej, co autorzy t³umaczyli ni sz¹ o 72% zawartoœci¹ fumonizyny B 1 w ziarnach linii GM. W doœwiadczeniu na brojlerach okreœlano równie efektywnoœæ ziarna kukurydzy zawieraj¹cej bia³ko VIP3A, tj. modyfikowanej w kierunku odpornoœci na kilka gatunków szkodliwych owadów z rzêdu Lepidoptera (6). W porównaniu z lini¹ izogeniczn¹ zastosowanie tej kukurydzy nie mia³o adnego negatywnego wp³ywu na przyrost masy cia³a, wykorzystanie paszy, liczbê padniêæ, wyniki analizy rzeÿnej oraz poziom glukozy, bia³ka ogólnego, albumin, globulin, fosforu i wapnia w surowicy krwi. Taylor i wsp. (33), stosuj¹c mieszanki paszowe z udzia³em oko³o 60% ziarna kukurydzy modyfikowanej w kierunku odpornoœci na owady oraz w kierunku tolerancji na glifosat (MON89034 x NK603) lub z udzia³em kilku odmian kukurydzy konwencjonalnej, nie odnotowali ró nic we wskaÿnikach produkcyjnych, wynikach analizy rzeÿnej oraz sk³adzie chemicznym miêœni piersiowych

1382 i udowych. Podobnie wprowadzenie do mieszanki paszowej kukurydzy linii GA21 (z genem odpornoœci na glifosat) nie mia³o wp³ywu na uzyskane wyniki odchowu kurcz¹t (29). W ostatnio wykonanych badaniach (21) otrzymano dobre rezultaty produkcyjne i wyniki analizy rzeÿnej u kurcz¹t ywionych mieszankami z udzia³em ziarna kukurydzy modyfikowanego w kierunku wysokiej zawartoœci lizyny (LY038 i LY038 x MON 810). Zawartoœæ lizyny w badanym ziarnie wynosi³a 0,35-0,37% i by³a znacznie wiêksza ni w ziarnie odmiany konwencjonalnej. Wzbogacenie kukurydzy w ten egzogenny aminokwas mo e zmniejszyæ jego niedobór w mieszankach paszowych dla drobiu oraz trzody chlewnej i wykluczyæ lub ograniczyæ koniecznoœæ stosowania dodatku krystalicznej lizyny. W badaniach na kurach nieœnych nie stwierdzono negatywnego wp³ywu ziarna kukurydzy Bt (z genem Cry9C z bakterii Bacillus thuringensis) na produkcyjnoœæ, masê i jakoœæ jaj oraz parametry reprodukcyjne (27). Podobnie Aeschbacher i wsp. (1), ywi¹c nioski mieszank¹ paszow¹ zawieraj¹c¹ kukurydzê Bt176 lub jej niemodyfikowany odpowiednik, nie odnotowali ró nic w produkcyjnoœci, sk³adzie chemicznym jaj oraz zawartoœci energii metabolicznej i wykorzystaniu bia³ka mieszanki. Aurlich i wsp. (4) równie nie wykazali ró nic w strawnoœci sk³adników pokarmowych oraz wartoœci energetycznej dla drobiu kukurydzy Bt i jej izogenicznego odpowiednika. W ostatnio przeprowadzonych badaniach na kurach nieœnych nie stwierdzono wp³ywu stosowania ziarna kukurydzy modyfikowanej jednoczeœnie w kierunku odpornoœci na szkodliwe owady i glufosynat amonu (linia DAS-59122-7) na wskaÿniki produkcyjne i jakoœæ jaj (17). W 10-pokoleniowych badaniach na przepiórkach japoñskich porównano efektywnoœæ ywieniow¹ kukurydzy odmiany transgenicznej (Bt 176) i konwencjonalnej (13). Stosowanie kukurydzy Bt 176 nie wp³ywa³o na zdrowotnoœæ, masê narz¹dów wewnêtrznych, wydajnoœæ nieœn¹, pobranie i wykorzystanie paszy, wylêgowoœæ jaj oraz jakoœæ miêsa i jaj. Nie wykazano obecnoœci transgenu w tkankach zwierz¹t (miêœnie, w¹troba, œledziona, o³¹dek, nerki, serce) i jajach. Ten sam zespó³ autorów w 4-pokoleniowym doœwiadczeniu na kurach nieœnych nie wykaza³ negatywnego wp³ywu kukurydzy Bt na pobranie paszy, nieœnoœæ, wykorzystanie paszy i wylêgowoœæ jaj (15). W badaniach Einspaniera i wsp. (10) oraz Aeschbachera i wsp. (1) odnotowano obecnoœæ niewielkich fragmentów DNA chloroplastów kukurydzy (nietransgenicznego) w takich tkankach kurcz¹t, jak: krew, miêœnie, w¹troba i œledziona, wykazuj¹c w ten sposób, e krótkie odcinki DNA mog¹ byæ wch³aniane z przewodu pokarmowego ptaków. Stosuj¹c kukurydzê GM (Bt) cytowani autorzy nie wykryli jednak adnych fragmentów transgenu w tkankach. Jennings i wsp. (18) równie nie wykryli transgenicznego DNA ani bia³ka bêd¹cego produktem jego ekspresji (Cry1Ab) Medycyna Wet. 2008, 64 (12) w miêœniach piersiowych kurcz¹t ywionych z udzia- ³em 55-60% modyfikowanej kukurydzy (MON 810), dowodz¹c, e s¹ one ca³kowicie trawione w jelitach ptaków. Inne surowce paszowe W doœwiadczeniu na kurczêtach rzeÿnych (34) oceniano efektywnoœæ ywieniow¹ poekstrakcyjnej œruty z nasion rzepaku zawieraj¹cych transgeniczny gen odpornoœci na glifosat (Roundup Ready, RT 73). Stosowano mieszanki paszowe zawieraj¹ce 20-25% badanej œruty. Porównuj¹c ze œrut¹ rzepakow¹ niemodyfikowan¹, nie stwierdzono wp³ywu œruty GM na wskaÿniki produkcyjne, liczbê padniêæ i wyniki analizy rzeÿnej. Kan i Hartnell (20), stosuj¹c modyfikowane ziarno pszenicy (Roundup Ready, MON 71800), w iloœci oko³o 40% mieszanki, wykazali, e w porównaniu z pszenic¹ konwencjonaln¹ nie wp³ywa ona na przyrost masy cia³a kurcz¹t, wykorzystanie paszy, wydajnoœæ rzeÿn¹ oraz masê i sk³ad chemiczny miêœni piersiowych. Humprey i wsp. (16) wprowadzili do mieszanki paszowej dla brojlerów ziarno dwóch odmian ry u GM, zawieraj¹cych geny koduj¹ce substancjê o dzia³aniu bakteriobójczym laktoferrynê lub lizozym. Oprócz wskaÿników produkcyjnych w doœwiadczeniu badano parametry histologiczne jelit. Wed³ug autorów pracy, uzyskane wyniki mog¹ wskazywaæ na mo liwoœæ stosowania testowanych linii ry u GM jako zamienników antybiotyków paszowych. W ostatnim czasie przeprowadzono badania nad ry em GM, charakteryzuj¹cym siê podwy szon¹ o oko³o 50% zawartoœci¹ tryptofanu (31). Wyniki produkcyjne uzyskane u kurcz¹t przy stosowaniu mieszanki paszowej z udzia³em 55% modyfikowanego ry u wykaza³y, e mo e on stanowiæ efektywne Ÿród³o tryptofanu w ywieniu drobiu. W doœwiadczeniu na kurczêtach porównywano tak e wartoœæ ywieniow¹ poekstrakcyjnych œrut bawe³nianych, wyprodukowanych z roœlin GM (Bt) lub izogenicznych (11). Obie œruty charakteryzowa³y siê zbli- on¹ zawartoœci¹ gossypolu. Nie odnotowano negatywnego oddzia³ywania œruty GM, wprowadzonej do mieszanki paszowej w iloœci 10%, na rezultaty produkcyjne w okresie od 1. do 49. dnia ycia, wskaÿniki wydajnoœci rzeÿnej, bilans azotu ani na wybrane wskaÿniki biochemiczne krwi. Piœmiennictwo 1.Aeschbacher K., Messikommer R., Meile L., Wenk C.: Bt176 corn in poultry nutrition: physiological characteristics and fate of recombinant plant DNA in chickens. Poultry Sci. 2005, 84, 385-394. 2.Agodi A., Barchitta M., Grillo A., Sciacca S.: Detection of genetically modified DNA sequences in milk from the Italian market. Internat. J. Hyg. Environ. Health 2006, 209, 81-88. 3.Ash J., Novak C., Scheideler S. E.: The fate of genetically modified protein from Roundup Ready soybeans in laying hens. J. Appl. Poultry Res. 2003, 12, 242-245. 4.Aurlich K., Bohme H., Daenicke R., Halle I. T., Flachowsky G.: Genetically modified feeds in animal nutrition. 1 st corn: Bacillus thuringiensis (Bt) corn in poultry, pig and ruminant nutrition. Arch. Anim. Nutr. 2001, 54, 183-195. 5.Brake J., Faust M., Stein J.: Evaluation of transgenic event Bt11 hybrid corn in broiler chickens. Poultry Sci. 2003, 82, 551-559.

Medycyna Wet. 2008, 64 (12) 1383 6.Brake J., Faust M., Stein J.: Evaluation of transgenic hybrid corn (VIP3A) in broiler chickens. Poultry Sci. 2005, 84, 503-512. 7.Brake J., Vlachos D.: Evaluation of transgenic event 176 Bt corn in broiler chickens. Poultry Sci. 1998, 77, 648-653. 8.Deaville E. R., Maddison B. C.: Detection of transgenic and endogenous plant DNA fragments in the blood, tissues, and digesta of broilers. J. Agric. Food Chem. 2005, 53, 10268-10275. 9.Edwards H. M., Douglas M. W., Parsons C. M., Baker D. H.: Protein and energy evaluation of soybean meals processed from genetically modified high- -protein soybeans. Poultry Sci. 2000, 79, 525-527. 10.Einspanier R., Klotz A., Krat J., Aulrich K., Poser R., Schwagele F., Jahreis G., Flachowsky G.: The fate of forage plant DNA in farm animals: a collaborative case-study investigating cattle and chicken fed recombinant plant material. Europ. Food Res. Technol. 2001, 212, 129-134. 11.Elangovan A. V., Tyagi P. K., Shrivastav A. K., Tyagi P. K., Mandal A. B.: GMO (Bt-Cry 1Ac gene) cottonseed meal is similar to non-gmo low free gossypol cottonseed meal for growth performance of broiler chickens. Anim. Feed Sci. Technol. 2006, 129, 252-263. 12.Faust M. A.: New feeds from genetically modified plants: The U.S. approach to safety for animals and the food chain. Livest. Prod. Sci. 2002, 74, 239- -254. 13.Flachowsky G., Halle I., Aulrich K.: Long term feeding of Bt-corn a ten- -generation study with quails. Arch. Anim. Nutr. 2005, 59, 449-451. 14.Hammond B. G., Vicini J. L., Hartnell G. F., Naylor M. W., Knight C. D., Robinson E. H., Fuchs R. L., Padgette S. R.: The feeding value of soybeans fed to rats, chickens, catfish and dairy cattle is not altered by genetic incorporation of glyphosate tolerance. J. Nutr. 1996, 126, 717-727. 15.Halle I., Aulrich K., Flachowsky G.: Four generations feeding of GMO-corn to laying hens. Proc. Soc. Nutr. Physiol. 2006, 15, 114 (abstrakt). 16.Humphrey B. D., Huang N., Klasing K. C.: Rice expressing lactoferrin and lysozyme has antibiotic-like properties when fed to chicks. J. Nutr. 2002, 132, 1214-1218. 17.Jacobs C. M., Utterback P. L., Parsons C. M., Rice D., Smith B., Hinds M., Liebergesell M., Sauber T.: Performance of laying lens fed diets containing DAS-59122-7 maize grain compared with diets containing nontransgenic maize grain. Poultry Sci. 2008, 87, 475-479. 18.Jennings J. C., Albee D. L., Kolwyck D. C., Surber J. D., Taylor M. L., Hartnell G. F., Lirette R. P., Glenn K. C.: Attemps to detect transgenic and endogenous plant DNA and transgenic protein in muscle from broilers fed YieldGard corn borer corn. Poultry Sci. 2003, 82, 371-380. 19.Kan C. A., Hartnell G. F.: Evaluation of broiler performance when fed insect-protected, control, or commercial varieties of dehulled soybean meal. Poultry Sci. 2004, 83, 2029-2038. 20.Kan C. A., Hartnell G. F.: Evaluation of broiler performance when fed Roundup-Ready wheat (Event MON 71800), control, and commercial wheat varieties. Poultry Sci. 2004, 83, 1325-1334. 21.Lucas D. M., Taylor M. L., Hartnell G. F., Nemeth M. A., Glenn K. C., Davis S. W.: Broiler performance and carcass characteristics when fed diets containing lysine maize (LY038 or LY038 x MON 810), control, or conventional reference maize. Poultry Sci. 2007, 86, 2152-2161. 22.McNaughton J., Roberts M., Smith B., Rice D., Hinds M., Schmidt J., Locke M., Brink K., Bryant A., Rood T., Layton R., Lamb I., Delaney B.: Comparison of broiler performance when fed diets containing event DP- -356043-5 (Optimum GAT), nontransgenic near isoline control, or commercial reference soybean meal, hulls, and oil. Poultry Sci. 2007, 86, 2569-2581. 23.Munkvold P., Hellmich R. L., Rice K. L. G.: Comparison of fumonisin concentration in kernels of transgenic Bt maize hybrids and nontransgenic hybrids. Plant Dis. 83, 130-138. 24.Netherwood T., Martin-Orue S. M., O Donnell A. G., Gockling S., Graham J., Mathers J. C., Gilbert H. J.: Assessing the survival of transgenic plant DNA in the human gastrointestinal tract. Nat. Biotechnol. 2004, 22, 204-209. 25.Padgette S. R., Taylor N. B., Nida D. L., Bailey M. R., MacDonald J., Holden L. R., Fuchs R. L.: The composition of glyphosate-tolerant soybean seeds is equivalent to that of conventional soybeans J. Nutr. 1996, 126, 702- -716. 26.Piva G., Morlacchini M., Pietri A., Rossi F., Grandini A.: Growth performance of broilers fed insect protected (MON810) or near isogenic control corn. Poultry Sci. 2001, 80 (Supl. 1), 320 (abstrakt). 27.Rasmussen M. A., Cutler S. A., Wilhelms K., Scanes C. G.: Effects of Bt (Bacillus thuringensis) corn on reproductive performance in adult laying hens. Internat. J. Poultry Sci. 2007, 6, 169-171. 28.Rossi F., Morlacchini M., Fusconi G., Pietri A., Mazza R., Piva G.: Effect of Bt corn on broiler growth performance and fate of feed-derived DNA in digestive tract. Poultry Sci. 2005, 84, 1022-1033. 29.Sidhu R. S., Hammond B. G., Fuchs R. L., Mutz J. N., Holden L. R., George B., Olson T.: Glyphosate-tolerant corn: the composition and feeding value of grain from glyphosate-tolerant corn is equivalent to that of conventional corn (Zea mays L.). J. Agric. Food Chem. 2000, 48, 2305-2312. 30.Sieradzki Z., Walczak M., Kwiatek K.: Occurrence of genetically modified maize and soybean in animal feedingstuffs. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2006, 52, 567-570. 31.Takada R., Otsuka M.: Effects of feeding high tryptophan GM-rice on growth performance of chickens. Internat. J. Poultry Sci. 2007, 6, 524-526. 32.Taylor M., Hartnell G., Lucas D., Davis S., Nemeth M.: Comparison of broiler performance and carcass parameters when fed diets containing soybean meal produced from glyphasate-tolerant (MON 89788), control, or conventional reference soybeans. Poultry Sci. 2007, 86, 2608-2614. 33.Taylor M., Lucas D., Nemeth M., Davis S., Hartnell G.: Comparison of broiler performance and carcass parameters when fed diets containing combined trait insect-protected and glyphosate-tolerant corn (MON 89034 x NK603), control, or conventional reference corn. Poultry Sci. 2007, 86, 1988-1994. 34.Taylor M. L., Stanisiewski E. P., Riordan G., Nemeth M. A., George B., Hartnell G. F.: Comparison of broiler performance when fed diets containing Roundup Ready (Event RT73) nontransgenic control, or commercial canola meal. Poultry Sci. 2004, 83, 456-461. Adres autora: doc. dr hab. Sylwester Œwi¹tkiewicz, ul. Krakowska 1, 32-083 Balice; e-mail: sylwester.swiatkiewicz@izoo.krakow.pl