Zróżnicowanie przestrzenne wykorzystania funduszy Unii Europejskiej przez gospodarstwa rolne w Polsce Bogucki Wydawnictwo Naukowe Poznań 2010
Spis treści 1. Wprowadzenie 9 1.1. Cel i zakres analizy 9 1.2. Metodyka badań, ocena literatury i materiałów źródłowych 16 2. Uwarunkowania zewnętrzne oraz cechy wewnętrzne procesu wykorzystania środków wspólnej polityki rolnej przez gospodarstwa rolne 20 2.1. Warunki zewnętrzne 20 2.1.1. Uwarunkowania historyczne 20 2.1.2. Uwarunkowania urbanizacyjne 25 2.2. Cechy wewnętrzne rolnictwa 27 2.2.1. Użytkowanie i jakość ziemi 28 2.2.2. Cechy agrarno-społeczne rolnictwa 34 2.2.3. Wyposażenie techniczne rolnictwa 39 2.2.4. Sytuacja produkcyjno-dochodowa gospodarstw rolnych... 45 2.2.5. Ogólny poziom rolnictwa 54 3. Program przedakcesyjny SAPARD - piewsze doświadczenia polskich rolników w zakresie pozyskiwania funduszy Unii Europejskiej 62 3.1. Gospodarstwa rolne jako beneficjenci SAPARD - analiza według działań i schematów programu 64 3.1.1. Restrukturyzacja produkcji mleka (schemat 2.1) 66 3.1.2. Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierząt rzeźnych (schemat 2.2) 69 3.1.3. Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych (schemat 2.3) 72 3.1.4. Tworzenie źródeł dodatkowego dochodu na obszarach wiejskich (schemat 4.1) 75 3.1.5. Struktura udziału gospodarstw rolnych według schematów programu SAPARD 78 3.2. Gospodarstwa rolne jako beneficjenci programu SAPARD - ujęcie syntetyczne 81 3.2.1. Poziomy aktywności i absorpcji gospodarstw rolnych w zakresie pozyskiwania środków SAPARD 82 3.2.2. Ocena wykorzystania środków SAPARD i oddziaływania tego programu na rolnictwo 86
6 Spis treści 4. Płatności bezpośrednie do gruntów rolnych 91 4.1. Płatności bezpośrednie jako instrument Wspólnej Polityki Rolnej - charakterystyka formalnoprawna 91 4.2. Jednolita płatność obszarowa (JPO) 93 4.3. Płatności uzupełniające 98 4.3.1. Płatności wypłacane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 99 4.3.2. Płatności wypłacane przez Agencję Rynku Rolnego 112 4.4. Płatności obszarowe jako instrument wsparcia finansowego gospodarstw rolnych w latach 2004-2006 - ujęcie syntetyczne... 117 5. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) 126 5.1. Renty strukturalne 127 5.1.1. Zróżnicowanie przestrzenne działania PROW 130 5.1.2. Ocena oddziaływania na rolnictwo 137 5.2. Wspieranie gospodarstw nisko towarowych 143 5.2.1. Zróżnicowanie przestrzenne działania PROW 144 5.2.2. Ocena oddziaływania na rolnictwo 149 5.3. Wsparcie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) 153 5.3.1. Kategorie ONW 154 5.3.2. Zróżnicowanie przestrzenne działania PROW 157 5.4. Wsparcie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt 163 5.4.1. Pakiety horyzontalne i dotyczące stref priorytetowych... 164 5.4.2. Zróżnicowanie przestrzenne działania PROW (ujęcie całościowe) 167 5.4.3. Zróżnicowanie przestrzenne działania PROW (ujęcie wg poszczególnych pakietów programu rolnośrodowiskowego) 173 5.4.4. Ocena proekologicznego oddziaływania na rolnictwo 179 5.5. Zalesianie gruntów rolnych 184 5.5.1. Zróżnicowanie przestrzenne działania 186 5.5.2. Wybrane elementy oceny zalesień w ramach PROW 198 5.5.3. Struktury obszarowe gruntów zalesionych oraz gospodarstw uczestniczących w działaniu PROW Zalesianie gruntów rolnych" 206 5.6. Dostosowanie gospodarstw do standardów Unii Europejskiej... 210 5.6.1. Zróżnicowanie przestrzenne działania 211 5.6.2. Ocena oddziaływania na rolnictwo 216 5.7. PROW - ujęcie syntetyczne 218
Spis treści 1 6. Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich" 224 6.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych 226 6.1.1. Zróżnicowanie przestrzenne działania 227 6.1.2. Ocena oddziaływania na rolnictwo 233 6.1.3. Inwestycje w gospodarstwach rolnych - zmiany przestrzenne między SAPARD i SPO Rolnictwo 236 6.2. Ułatwienie startu młodym rolnikom 238 6.2.1. Zróżnicowanie przestrzenne działania 238 6.2.2. Ocena oddziaływania na rolnictwo 243 6.3. Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów 248 6.3.1. Zróżnicowanie przestrzenne działania 249 6.3.2. Ocena oddziaływania na rolnictwo 255 6.4. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem 257 6.4.1. Zróżnicowanie przestrzenne działania 257 6.4.2. Ocena oddziaływania na rolnictwo 263 6.5. SPO Rolnictwo - ujęcie syntetyczne 265 7. Fundusze Wspólnej Polityki Rolnej jako czynnik przemian struktury przestrzennej rolnictwa 270 7.1. Bierne i aktywne formy oddziaływania funduszy UE na rolnictwo 270 7.2. Wpływ projektów PROW i SPO Rolnictwo na strukturę przestrzenną rolnictwa 279 7.2.1. Analiza według grup cech wewnętrznych rolnictwa 280 7.3. Syntetyczna ocena wpływu środków finansowych WPR na rolnictwo 304 7.3.1. Oddziaływanie na poziom i strukturę przestrzenną rolnictwa 304 7.3.2. Wnioski PROW i SPO Rolnictwo według kierunków oddziaływania na strukturę przestrzenną rolnictwa 311 8. Użytkownicy gospodarstw rolnych jako beneficjenci Wspólnej Polityki Rolnej w latach 2004-2006 - ujęcie syntetyczne... 315 8.1. Programy i działania Wspólnej Polityki Rolnej 316 8.1.1. Aktywność gospodarstw rolnych w zakresie pozyskiwania środków WPR 316 8.1.2. Poziom absorpcji środków WPR 319 8.1.3. Wskaźnik wykorzystania funduszy WPR i jego ocena na tle ogólnego poziomu rolnictwa 322
8 Spis treści 8.1.4. Porównanie wykorzystania funduszy WPR (lata 2004-2006) i programu przedakcesyjnego SAPARD (lata 2002-2004)... 326 8.1.5. Struktura środków unijnych pozyskanych przez gospodarstwa rolne według działań i programów WPR... 329 8.1.6. Struktura według celów działań operacyjnych PROW i SPO Rolnictwo 339 8.2. Pozyskane przez gospodarstwa rolne fundusze WPR na tle wybranych wskaźników oceny sytuacji ekonomicznej rolnictwa oraz gmin i regionów 345 8.2.1. Pozyskane fundusze UE na tle wybranych wskaźników oceny sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych 345 8.2.2. Pozyskane fundusze UE na tle dochodów własnych gminnych jednostek samorządu terytorialnego oraz wielkości produktu krajowego brutto 353 9. Badania ankietowe gospodarstw rolnych 359 9.1. Liczba ankietowanych gospodarstw i zrealizowanych wniosków oraz wybrane cechy respondentów 361 9.2. Cechy wewnętrzne badanych gospodarstw rolnych 365 9.3. Opinia na temat funduszy UE w rolnictwie 367 10. Podsumowanie 373 Literatura 377 Spatial differences in the use of European Union funds by agricultural holdings in Poland (summary) 385 Załącznik - wzór ankiety 388