Prof. dr hab. inż. Zenon Pijanowski

Transkrypt

1 Prof. dr hab. inż. Zenon Pijanowski ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH W ASPEKCIE POLITYKI ROLNEJ WYZWANIA WOBEC: ADMINISTRACJI, ORGANIZACJI ROLNICZYCH I TECHNICZNYCH ORAZ NAUKI, Konf. SGGW, Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie. 1

2 Rozwój cywilizacyjny na przykładzie EUROPY 2 Wg. Schöna

3 Przestrzeń - wybrane elementy 3

4 Stosunki własnościowe Stary stan (1958) 4

5 Stosunki własnościowe Nowy stan (1982) 5

6 Problematyka rozwoju obszarów wiejskich do 1.maja 2004 r. Analiza stanu rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w aspekcie polityki strukturalnej Rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich w Europie w ciągu ostatnich 170 lat zależny jest od stanu rozwoju cywilizacyjnego oraz polityki gospodarczej poszczególnych państw, a szczególnie tej jej części definiowanej jako polityka rolna. Pojęcie to pojawiło się w naukach ekonomicznych po raz pierwszy w końcu XIX w., obowiązuje do dziś i obejmuje: ogół zasad jakimi państwo posługuje się przy udzielaniu pomocy finansowej dla rozwoju wsi i rolnictwa. Obecnie wielu ekonomistów przedsięwzięcia te dzieli na: cenowo-dochodowe, socjalne i strukturalne. 6

7 Elementy polityki rolnej Polski w latach POLITYKA ROLNA Polityka socjalna Polityka cenowodochodowa Polityka strukturalna Przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu polityki strukturalnej stanowią fundament rozwoju wsi i rolnictwa. 7

8 Działania w ramach polityki rolnej w latach okres okres okres okres okres Gomułki - okres Gierka - okres Jaruzelskiego okres 1990 do akcesji w 2004 okres po 1. maja

9 Działania w ramach polityki rolnej w latach Okres Odzyskanie w 1918r. niepodległości przez Polskę związane było z integracją obszarów o różnym stopniu rozwoju gospodarczego. Postawiono na politykę strukturalną, przyjmując przez Sejm II RP podstawowe akty prawne: - ustawę o reformie rolnej (1919 ), - melioracjach rolnych ( 1921 ), - scaleniach gruntów ( 1923 ). Sposoby prowadzenia inwestycji, jak i ich zakres były podobne jak w wiodących krajach Europy. Tworzono spółki melioracyjne lub stowarzyszenia, będące głównym inwestorem tych przedsięwzięć. Zmeliorowano 2.5 mln ha użytków rolnych, Scalono 5.4 mln użytków rolnych i leśnych należących do 860 tyś. gospodarstw położonych w 10 tyś. wsiach. Rekordowo w 1931r scalono 566 tyś. ha. 9

10 Scalenie gruntów a rozwój wsi Łapsze Niżne 10

11 Elementy polityki rolnej Polski w latach Polityka rolna Polityka strukturalna Obwałowania rzek i ochrona przed powodzią, Melioracje wodne Scalenia Budownictwo inwentarskie Infrastruktura Rozwój wsi 11

12 Elementy polityki rolnej Polski w latach Polityka rolna Polityka cenowodochodowa Polityka strukturalna WZMW Kredyty Ceny kontraktowane Sektor państwowy Sektor spółdzielczy Gospodarstwa rodzinne Ochrona przed powodzią Melioracje wodne 12

13 Elementy polityki rolnej Polski w latach Polityka rolna Polityka socjalna Polityka cenowodochodowa Polityka strukturalna WBGiTR; WZIR Renty i emerytury Służba zdrowia Kredyty Ceny kontraktowane Sektor państwowy Sektor spółdzielczy Gospodarstwa rodzinne Ochrona przed powodzią Melioracje wodne Scalenia gruntów Budownictwo rolnicze 13

14 Rozwój obszarów wiejskich w latach Podsumowanie Realizowano cele gospodarcze i polityczne wytwarzanie środków żywnościowych zwierzęcych) - produkcja rolnicza 14 (roślinnych i (melioracje, scalenia, budownictwo inwentarskie, mechanizacja, produkcja nawozów, i t p.) tworzenie sektora państwowego i spółdzielczego (kosztem rozwoju gospodarstw rodzinnych) nie wytworzono procesu inwestycyjnego dla rozwoju obszarów wiejskich powiązanego z planowaniem przestrzennym, ochroną środowiska itp..

15 Rozwój obszarów wiejskich i rolnictwa po roku rok - nowy system społeczno-polityczny obowiązują zasady gospodarki wolnorynkowej ceny na produkty rolne ustala RYNEK (brak dopłat) brak pomocy dla sektora rolnego praktyczna likwidacja polityki strukturalnej ( melioracji, scaleń, i innych inwestycji.) od 1998 r. za rozwój obszarów wiejskich odpowiedzialne są władze samorządowe (marszałek) 15

16 Przykłady spadku pogłowia zwierząt gospodarskich (w tys. sztuk) Wyszczególnienie Bydło ogółem w tym krowy Trzoda chlewna Owce Konie Produkcja mleka (w mln Ton) Kontygent

17 Indeksy parytetu dochodów w latach (%) /wg. Wosia/ 17

18 Powierzchnia drenowań w latach (w tys. ha) 140,0 120,0 100,0 111,0 126,0 140,0 129,0 116,0 80,0 60,0 45,0 40,0 26,0 20,0 19,0 15,7 9,3 8,6 10,1 0,

19 rozmiary scaleń i wymiany gruntów [w tys. ha] Powierzchnia scaleń UR w latach (w tys. ha) rok

20 Zużycie nawozów mineralnych, wapna nawozowego oraz pestycydów w latach 1950/ /96 (%) /wg. Wosia/ A - NPK w kg na ha UR B - CaO w kg na ha UR C - pestycydy w kg substancji czynnej na 100 ha GO B A C 20

21 Rozwój obszarów wiejskich w latach Podsumowanie Realizowano cele gospodarcze wytwarzanie środków żywnościowych (roślinnych i zwierzęcych)- polityka liberalna (bez wsparcia państwa) likwidacja polityki strukturalnej (melioracje, scalenia, budownictwo wiejskie (inwentarskie), i t p.) tworzenie dokumentów strategicznych polityki rolnej programy przedakcesyjne ( 3 progr. PHARE, SAPARD) nie wytworzono procesu inwestycyjnego rozwoju obszarów wiejskich ( powiązanego z planowaniem przestrzennym i innymi aktami prawnymi) 21

22 Elementy polityki rolnej Polski w latach Dla całego obszaru Polski obowiązywała jednolita polityka rolna. Wyjątek lata w którym obowiązywała uchwała górska Negocjacje zasad przyjęcia WPR 22

23 Elementy polityki rolnej Polski w latach maj 2004 INTEGRACJA Z UNIĄ EUROPEJSKĄ Przyjęto politykę rolną Unii Europejskiej Czy realizowana w krajach UE i przyjęta przez Polskę WPR uwzględniała nasze potrzeby i stan rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich? Czy możliwa jest właściwa realizacja założeń polityki strukturalnej UE na obszarach wiejskich w Polsce w oparciu o obecnie obowiązujące prawo (krajowe) i struktury administracji? 23

24 Programy UE dla obszarów wiejskich i rolnictwa Sektorowy Program Operacyjny (SPO) Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) Wsparcie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich w tym w rolnictwie 11 ( 3 ) ( ) 13,4% ; 4,24% Wsparcie dla ekologizacji obszarów wiejskich oraz odpływu części ludności wiejskiej z rolnictwa 9 ( 0 ) ( 0 ) 24

25 Programy UE dla obszarów wiejskich i rolnictwa WSPARCIE OBSZARÓW WIEJSKICH W RAMACH OSI PRIORYTETOWYCH Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego ; ,0% ; 2,8% Poprawa środowiska przyrodniczego i obszarów wiejskich ; 0 6 Jakość życia na obszarach wiejskich ; 1, ,7% 7.9% LEADER 25

26 Liczba zatrudnionych na 100 ha użytków rolnych w ujęciu województw ,1 46, , ,9 29,3 27,1 24, ,9 18,1 17,1 17,7 13,7 11,9 9,9 8,8 7,1 0 26

27 Aktualne problemy rozwoju obszarów wiejskich POLSKI POŁUDNIOWO - WSCHODNIEJ P O T R Z E B Y Z M I A N WYZWANIA DLA: 1. ROLNIKÓW I ORGANIZACJ WSPIERAJĄCYCH ROLNICTWO 2. ADMINISTRACJI 27

28 Rozwój obszarów wiejskich po 2013 roku (wydzielenie nowej osi - inwestycyjnej) Rozwój obszarów wiejskich Scalenie gruntów Gospodarowanie wodą Odnowa wsi 28

29 Warunki właściwej realizacji polityki strukturalnej na obszarach wiejskich w Polsce po akcesji Wprowadzenie nowego procesu inwestycyjnego dla rozwoju obszarów wiejskich. Proponowana nazwa - Kształtowanie i Rozwój Obszarów Wiejskich (schemat postępowania) opartego na inżynierii systemowej Opracowanie nowej ustawy o kształtowaniu i rozwoju obszarów wiejskich ( w miejsce ustawy o scaleniach) Wskutek ustawy nastąpić musi zmiana modelu administracji odpowiedzialnej za restrukturyzację i rozwój obszarów wiejskich (WZMiUW, WBGiTR, uporządkowanie niektórych kompetencji leżących obecnie w gestii Wójta, Starosty, Marszałka, Wojewody) Propozycja powołanie Dyrekcji dla Kształtowania i Rozwoju Obszarów Wiejskich 29

30 Schemat nowego Postępowania dla Kształtowania Rozwoju Obszarów Wiejskich Projekt Generalny Faza planowania (koordynacji) Planowanie przestrzenne Obszary zabudowane Infrastruktura Tereny otwarte Planowanie rolnicze Plany ochrony Ochrona p. powodz. Tereny inwestycyjne Plan odnowy wsi Infrastr. rolnicza Kszt. krajobrazu Inne plany Kompleksowa realizacja Faza realizacji (wieloletnia i kompleksowa, wg przyjętych etapów) Przygotowanie terenów pod inwestycje w ramach scaleń i wymiany gruntów budowlanych Kompleksowa realizacja urządzeń infrastruktury technicznej Infrastruktura socjalna Kompleksowa realizacja odnowy wsi i ochrony dziedzictwa kulturowego na terenach wiejskich jednostek osadniczych Scalenie i wymiana gruntów przy szczególnym uwzględnieniu istniejących dzierżaw Drogi rolnicze Przygotowanie terenów pod duże inwestycje publiczne (autostrady, ochrona p. powodzią itp.) Melioracje wodne (podstawowe i szczegółowe) Inwestycje na rzecz ochrony przyrody, krajobrazu i dóbr kulturowych 30

31 Inżynieria Systemowa System celów

32 Inżynieria Systemowa Matryca konfliktów

33 Przykład stosunków własnościowych w Województwie Małopolskim 33

34 Nowa organizacja przestrzeni wiejskiej 34

35 ROZWÓJ ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH W EUROPIE I W POLSCE DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 35