Samorząd gospodarczy wykład nr 2 dr Karol Dąbrowski
wybrane przedwojenne definicje samorządu gospodarczego przez instytucje, przedsiębiorstwa i zakłady samorządu gospodarczego, rozumieć należy specjalne organy, oparte na zasadzie wybieralności, wyposażone w pewną samodzielność, funkcjonujące pod nadzorem władz państwowych i powołane do współdziałania z tymi władzami w kierowaniu życiem gospodarczym (izby rolnicze, przemysłowe, handlowe, rzemieślnicze, pracy najemnej itd.). Rozporządzenie wykonawcze Rady Ministrów z dnia 28 maja 1934 r. do ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy państwowych i zawodowych wojskowych (Dz.U. RP Nr 60, poz. 513).
Samorząd gospodarczy to związek zorganizowany na zasadach przedstawicielstwa wspólnych, kolektywnych i osobistych interesów osób, należących do określonego stanu gospodarczego lub zawodu. Julian Hubert (1889 1974)
Samorząd zawodowy to administrowanie tymi sprawami, które wynikają ze szczególnych stosunków obywateli z racji wykonywanego przez nich zawodu. Wilhelm Szczęsny Wachholz (1897 1957)
Samorząd gospodarczy wg W.Szcz. Wachholza dzielił się na: samorząd zawodowy zawodów wolnych (izby lekarskie, adwokackie itp.), samorząd zawodowy rolniczy (izby rolnicze), samorząd zawodowy przemysłu i handlu (izby przemysłowo-handlowe, izby rzemieślnicze i giełdy) oraz samorząd ubezpieczeń społecznych (kasy chorych, zakłady ubezpieczeń, ubezpieczalnie społeczne).
W.Szcz. Wachholz proponował także inny podział samorządowych związków zawodowych: 1) zorganizowanych jako izby, np. izby handlowe, przemysłowe, adwokackie, lekarskie itp.; 2) powołanych do przeprowadzenia określonych zadań administracyjnych natury gospodarczej, czyli: a) zadań leżących tylko w interesie samych zrzeszonych, wykonywanych np. przez spółki myśliwskie, rybackie czy spółki wodne; b) zadań mających ogólniejsze znaczenie, np. ubezpieczeń społecznych, którymi zajmowały się ubezpieczalnie. Argumentował, że istnieją organizacje, które łączą w sobie cechy izb i innych związków, np. korporacje przemysłowe.
W.Szcz. Wachholz, wyrażając przekonanie o postępującym wzroście znaczenia samorządu zawodowego we współczesnym świecie, opowiadał się za organizacyjnym i personalnym powiązaniem instytucji samorządu terytorialnego i zawodowego. Argumentował: wprowadzenie przedstawicieli samorządu zawodowego (...) wyciśnie piętno fachowości na obradach i aktach reprezentacji samorządu zawodowego, usuwając w ten sposób szkodliwy dyletantyzm rozwielmożniony w tych ciałach. Krytykował zarazem koncepcje zastąpienia samorządu terytorialnego przez samorząd gospodarczy lub zawodowy albo inne postacie korporacjonizmu.
W.Szcz. Wachholz wychodząc od teorii osoby prawnej i normatywizmu Hansa Kelsena nazwał osobę prawną "osobą związkową". Uważał, że termin "osoba prawna" jest nielogiczny, gdyż osoba fizyczna jest w takim samym stopniu "tworem prawnym", jak "osoba prawna". Termin "osoba prawna" wywoływał - jego zdaniem - błędne wrażenie, że tylko ona tworzy konstrukcję prawną, zaś osoba fizyczna jest czymś zgoła odmiennym.
"Publiczna osoba związkowa" to abstrakcyjny "częściowy porządek prawny", pewien kompleks norm prawnych, których istotna część ustanawia dla podlegających tym normom obowiązek wypełniania tymi samymi normami określonych funkcji, o treści, w stosunku do istniejących ustaw, wykonawczej i w drodze wyjątku publicznej osobie związkowej (częściowemu porządkowi prawnemu) przez całość porządku prawnego do wykonania zleconej i skutkiem temu podlegającej zarachowaniu na poczet jej (jego) woli.
K. Dąbrowski, Samorząd gospodarczy w okresie II RP w poglądach J. Huberta, W.L. Jaworskiego, W. Wakara i W.Szcz. Wachholza, Administracja. Teoria, Dydaktyka, Praktyka 2009, zesz 3.
podstawy doktrynalne * normatywizm Hansa Kelsena * uniwersalizm Othmara Spanna * socjologia Georga Simmela * katolicki korporacjonizm Piusa XI * koncepcje Czesława Znamierowskiego * niemiecka teoria prawa administracyjnego * solidaryzm Léona Duguita
Rozbieżności wśród polskich autorów na temat zakresu samorządu gospodarczego pojawiły się z dwóch powodów. Po pierwsze, ustawodawstwo Polski międzywojennej nie podaje definicji samorządu i nie określa wyraźnie, jakie instytucje powinny wchodzić w skład samorządu gospodarczego. Po drugie, autorzy zabierający głos w tej sprawie niejednokrotnie odchodzili od konkretnej rzeczywistości, pragnąć znaleźć taką ogólną definicję, która uwzględniałaby cechy instytucji samorządowych w różnych krajach, posiadających odmienne ustroje polityczne i społecznogospodarcze. Brak jednomyślności co do istoty «samorządu» utrudniał klasyfikację samorządu gospodarczego. Julian Kuciński, Klasyfikacje i definicje samorządu gospodarczego w Polsce w świetle literatury i ustawodawstwa (1918 1939), Studia Prawno-Ekonomiczne 1973, t. 10.
konstytucyjne podstawy samorządu gospodarczego - zasada pomocniczości/subsydiarności ( pomocniczość jednostek wyższego rzędu w stosunku do jednostek niższych szczebli) - zasada decentralizacji (przekazywania władzy ze szczebla centralnego na szczebel lokalny)
a) decentralizacja ustrojowa wyposażenie samorządu w status samodzielnego podmiotu publicznoprawnego, osobowość prawną (publiczno-prawną), samodzielność: własne organy niezależne od organów centralnych wraz z ochroną sądową samodzielności
b) decentralizacja administracyjna wyposażenie samorządu we własne organy wykonawcze, kompetencje i procedury, umożliwiające realizację zadań publicznych na własnych rachunek i odpowiedzialność
c) decentralizacja finansowa wyposażenie samorządu w mienie komunalne przekazane do samodzielnego zarządu oraz własne źródła dochodów (samodzielne ustalane w granicach ustawowych) niezależne od dochodów budżetowych państwa
zasada wolności zrzeszania się - nie dotyczy instytucji samorządu gospodarczego - natomiast dotyczy instytucji, które nie są instytucjami samorządu gospodarczego, ale zostały tak nazwane przez ustawodawcę
zasada samorządności - samodzielne zarządzanie własnymi sprawami w granicach prawa, na podstawie ogólnego upoważnienia ustawowego; uszczegóławianie ogólnych przepisów ustawowych swobodnie dobranymi normami miejscowymi w zależności od potrzeb i warunków lokalnych, np. zaspokajanie potrzeb wspólnoty gminnej, reprezentowanie interesów przedsiębiorców
zasada jawności - transparentność, prawo obywateli do informacji o działalności organów samorządu również nieterytorialnego, ale w zakresie wykonywania przez niego zadań publicznych - zadania własne ( niepubliczne ) pozostają jawne dla członków samorządu* * pytanie czy takowe istnieją?
KONIEC