ZASADY ORTOGRAFICZNE DO ĆWICZENIA od 29 października do 23 listopada rz czy ż Wymienia się na r w wyrazach pokrewnych lub innych formach tego wyrazu (także w innych językach słowiańskich), np.: marzec marca, dworzec dworca, parzysty - para Po: b, p, d, t, g, k, ch, j, w, np.: brzemię, przygniatać, drzemka, trzmiel, krzyżówka, chrzest, ujrzeć, wrzenie. Wymienia się na g, ź, z, s, dz, dź, d, h, np. ; potężny potęga, mosiężny mosiądz, drużyna druh, Sapieha Sapieżyna, grożę groźba, przerażenie przerazić, wyżej wysoko. Wyjątki: Pszczyna, pszczoła, pszenica, bukszpan, kształt, kszyk (nazwa ptaka), wszystko, wszędzie. W zakończeniach: -arz (nazw wykonawców czynności lub wyrazów łac. poch.), np.: piekarz, weterynarz; -erz (nazw wykonawców czynności lub rzecz. r. m.), np.: kuśnierz, kołnierz; W przyrostkach: -mierz, -mistrz, np.: amperomierz, sztukmistrz. W wyrazach nieobjaśnionych ( do zapamiętania) np.: porzeczka, korzyść, Murzyn, itd... W zakończeniach: -aż, np.: sabotaż, podaż, montaż, (rzecz. r. żeń. lub franc. poch.); -eż, np.: młodzież, odzież, papież, (rzecz. r. żeń. lub zapożyczonych). W przyrostkach: -yż, -iż; -żar, -żur, -żer, -żerka; -żka, -żca, -żnica; W partykułach:-że, -ż, np.: także, otóż. W wyrazach nieobjaśnionych ( do zapamiętania), np.: życie, żaden, żal, itd... ZAPAMIĘTAJ! W przyrostkach -szy, za pomocą których tworzymy stopień wyższy przymiotników i przysłówków, piszemy zawsze sz bez względu na poprzedzającą spółgłoskę.
ĆWICZENIA DO WYKONANIA PRZEZ UCZNIÓW KLAS ÓSMYCH TRZECICH GIMNAZJUM W OKRESIE OD 29 PAŹDZIERNIKA DO 23 LISTOPADA I Oto słowniczek z wyrazami nieobjaśnionymi (do zapamiętania), w których pisze się rz : I. Jarzębina, wierzba, korzeń, rzęsisty, uderzyć, burza, obwarzanek, rzodkiew, orzech, porządek, rzęzić, odkurzacz. II. Rzadko, rzęsa, rzeźba twarzy, Rzesza, rzewny, rzępolenie, Rzymianin, pierzchnąć, towarzysz, wierzchowiec, tarzać się, rzemień. III. Rząd, narzędzia, pogorzelec, jarzyna, porzeczka, korzyść, Rzeszów, Chorzów, Zgierz, Chorzele, Węgorzewo, rzeka Orzyc. IV. Murzyn, rzucić, jarzmo, zmierzch, urząd, narzeczony, Grzegorz, rzeczywiście, spichrz, tchórz, świerzb, mrzonka, rzeźwić, Węgorzewo. V. Rzezimieszek, rzetelna Katarzyna, rzepak, rzekomo, kurz, rzekotka, zadzierzgnąć, wierzgać, urzynać. Nigdzie tutaj Ż nie spotkasz! 1. Uzupełnij tekst brakującymi literami rz i ż. Pamiętaj o zasadach pisowni. Jeśli masz wątpliwości, sprawdź pisownię wyrazu w słowniku ortograficznym! P...ygody Koszałka Opałka Bu...a w ja...mie chmur deszczowych nadciągnęła z...adko spotykaną siłą. Ku... wzbił się a... po wie..chołki d...ew. G...mialo, jakby st...elano z moździe...y. Wie...by i ja...ębiny uginały się pod ude...eniami wiatru. Lunął...ęsisty deszcz. Mę...ny kronika... Koszałek Opałek nie p...ejmował się tym. Według jego kalenda...a trwały jeszcze...ądy zimy. A nie zda...yło się, aby...etelny u...ędnik imć króla Błystka pomylił pory roku. Podniósł tylko kołnie..., bo leciały ju... krople wielkości o...echa. Nie tchó...ąc, szedł dalej. Nagle potknął się o ko...eń. Kałama... uwieszony na...emieniu ude...ył go w głowę tak potę...nie,...e krasnal w zapadającym zmie...chu dost...egł wszystkie gwiazdy. Ocknął się w mrocznym koryta...u. Ko...ystniej tu bylo ni... na dwo...e. Jakieś zwie...ątko uwiło sobie z pe...u wygodne gniazdko....ecz jasna,...e znu...ony ka...ełek nie oparł się pokusie i...ucił się na siano. Wkrótce w no...e rozległo sie gromkie chrapanie.
2. Do podanych wyrazów dopisz wyrazy pokrewne lub takie ich formy, w których rz wymienia się na r. Podkreśl wymieniające się litery. chytrze - chytry gorzko -... mądrze -... w ofierze -... garncarz -... dworzec -... karze -... scenarzysta -... piosenkarz -... stworzyć -... cesarz -... szerzej -... powierzyć -... futrzany -... mocarz -... weterynarz -... szczerze -... wynurzyć -... 3. Podane wyrazy wpisz do odpowiednich rubryk tabelki. Podkreśl spółgłoski, po których piszemy rz. przemówienie, grzmiąco, krzepki, brzydki, wrzeć, brzmieć, chrzanowy, chrzęst, grzęda, przekornie, spojrzenie, grzeczny, brzoza, drzwi, przepiórka, wrzesień, przekora, ujrzeć, krzepiąco, trzymać, dojrzały, chrzęścić, brzemiennie, chrzest, brzemienny, nadbrzeżny, grzmieć, chrzcić, brzydko, przytulny, wytrzymały, krzyczeć, wrzucać, krzyżowy, przytulić, niegrzecznie, rozgrzewająco, rzeczownik przymiotnik czasownik przysłówek przemówienie 4.Wyjaśnij pisownię następujących wyrazów. a) pieniążek pieniądz b) kominiarz końcówka arz rzeczowników męskich, kominiarski c) drożej -... d) pogróżka -... e) móżdżek -... f) głupszy -... g) wyobrażenie -... h) nietoperz -... i) brzmienie -... j) pszenica -... k) ujrzał -... l) korzyść -... m) przybrzeżny -... n) wykształcenie -... o) młodzież -... p) straż -... q) każę -... r) karze -... s) kolarz -... t) kolaż -...
5.Utwórz od niżej podanych wyrazów nazwy wykonawców czynności, zajęć, zawodów. Podkreśl końcówki; -arz, -erz. kwestować - kwestarz marynarka -... łgać -... zioło -... murować -... malować -... paść -... piec -... łyżwy -... pszczoła -... pisać -... rzeźbić -... sekretarzować -... kucharzyć -... drukować -... żeglować -... 6.Do podanych wyrazów dopisz wyrazy uzasadniające pisownię ż. Podkreśl wymieniające się litery. dostrzeżenie - dostrzegać drużyna -... koleżanka -... móżdżek -... dłużej -... wyposażyć -... spieniężyć -... mażę -... księża -... odjeżdżać -... możesz -... skażenie -... bliżej -... potężny -. każecie -. leżeć -... 7. Podane niżej wyrazy z ż wpisz do odpowiedniej rubryki. ważyć, trwożliwy, drążek, wstążka, żyletka, pasożyt, małżeństwo, rżeć, starożytny, żalić się, znużony, niezależny, dróżka, bieżnia, niższe, rożek, drużba, nóżka, posążek, wożę, pożyczyć, żądać, żebrak, żałoba, mosiężny, Wyrazy ż nieobjaśnionym Wyrazy z ż wymiennym 8. Utwórz stopień wyższy i najwyższy przymiotników. Podkreśl sz po spółgłoskach. trwały - trwalszy, najtrwalszy bogaty -...,... słaby -...,... mądry -...,... gładki -...,... krótki -...,...
lekki -...,... ogromny -...,... zły -...,... głęboki -...,... inteligentny -...,... 9. Do podanych poniżej znaczeń dopisz odpowiadające im wyrazy z ramki. rzecznik, rzeczywisty, rzadki, rządzić, rzekomy, sprzeczny, rzeczowy, żądny, rzetelnie, żmudny, rzeczułka, żartobliwy, rzutki, żarłoczny, żarliwy niezgodny z czymś, odmienny -. nieczęsto się zdarzający -.. sprawować władzę -. ten, kto występuje w czyimś imieniu -.. obiektywnie istniejący -. sumiennie, uczciwie -. nieistniejący w rzeczywistości, pozorny - ujmujący jakąś sprawę zgodnie z jej istotą - chciwy czegoś - zabierający dużo czasu - mała rzeczka - ruchliwy, czynny -.. niepoważny (np. sposób traktowania) -. jadający dużo i łapczywie -.. namiętny, zapalony, gorliwy -.. 10. Podane przysłowia uzupełnij wyrazami zawierającymi rz, ż lub sz. Objaśnij krótko ich znaczenie Kuj.., póki gorące. Dobry zwyczaj nie.. świata, póki młode lata... w stół, a.. się odezwą. Z.. i Salomon nie naleje. jest drugą naturą. Od.. głowa nie boli. Kto późno., ten sam sobie szkodzi. Śmierć i.. od Boga.. Daj, ona siędę.. nauki.., lecz owoc słodki. Jaka.., taki cierń; jakie., taka śmierć. Głową muru nie. Na pochyłe.. kozy skaczą.
Gdzie głowa.., tam człowiek nie błądzi.. jest jawny gniew.. zmyślona. 11. Uzupełnij właściwymi literami i wyrazami podane niżej reguły ortograficzne: Połączenie literowe rz piszemy wtedy, kiedy wymienia się na... oraz po spółgłoskach... z wyjątkiem wyrazów:...... Literę ż piszemy wtedy, kiedy wymienia się na:...... 12. Podkreśl wyrazy z rz, ż. Uzupełnij tabelę, oddzielając wyrazy, których pisownię można uzasadnić, od wyrazów których pisownię trzeba zapamiętać. Zimowe szaleństwo Już przed zaśnięciem przeczuwałam, że stanie się coś niezwykłego. Po przebudzeniu, wychodząc spod pierzyny, poczułem nieprzyjemny chłód i zatrzęsłem się. Wyjrzałem przez okno, aby sprawdzić na termometrze stan temperatury i aż krzyknąłem z zachwytu. Rzeczywistością była ujemna temperatura, ale to słupek rtęci przykuł do siebie mój wzrok. Przetarłem oczy, by sprawdzić, czy ten zimowy pejzaż za oknem mi się nie przyśnił. To nie był sen. Na zewnątrz wszystko było piękne: drzewa ozdobione śnieżną czapką, rzeczka przysypana drobny puchem. Zimowe uroki tez mają swe wady. Najwyższa zaspa przykryła samochód wygląda na to, że do szkoły Pojdę dziś pieszo. Trzeba więc przygotować skórzane buty i założyć ciepły płaszcz. Mama wietrzy dom, bo przecież ostre zimowe powietrze jest dobre dla zdrowia. W przyszłym tygodniu przyjadę do Rzeszowa wraz z przyjacielem przetestować tamtejsze lodowiska. Obaj jednak wolimy przybrzeżny lód na naszym jeziorze. Jazda po nim jest przygodą, która mrozi krew w żyłach i trzyma w napięciu. Każdy z nas próbuje przejść nad przeręblą. Czasem okazuje się, że jesteśmy za ciężcy i lód trzaska w najmniej spodziewanym momencie. Wracamy do domu przeziębieni, przygaszeni i przemoczeni do suchej nitki. Mama krzyczy na nas, ale ostatecznie pozwala grzać ręce przy kaloryferze i pożerać przysmaki. Przyrzeka przypilnować nas uważnie, ale nam zawsze się uda przemknąć obok zakazów. rz ż pisownię można uzasadnić pisownię trzeba zapamiętać pisownię można uzasadnić pisownię trzeba zapamiętać