Spis treści CZĘŚĆ I ZAGADNIENIA OGÓLNE. Rozdział 1 Rys historyczny leczenia chorób naczyń Wojciech Noszczyk... 3

XIII CZĘŚĆ I ZAGADNIENIA OGÓLNE Rozdział 1 Rys historyczny leczenia chorób naczyń Wojciech Noszczyk.................. 3 1.1. Choroby tętnic.................... 3 1.2. Choroby żył..................... 11 Rozdział 2 Fizjologia krążenia w naczyniach obwodowych Andrzej Cencora................... 20 2.1. Fizjologia krążenia w układzie tętniczym..... 20 2.1.1. Podstawy hemodynamiki tętnic....... 20 2.1.2. Zależność między przepływem a ciśnieniem 22 2.1.3. Przepływ laminarny, przepływ turbulentny i siły ścinające................ 26 2.1.4. Prawo Laplace a............... 28 2.1.5. Hemodynamiczne następstwa zwężeń tętnic 29 2.1.6. Zaburzenia hemodynamiki w miejscu zespolenia protezy z tętnicą......... 30 2.2. Fizjologia krążenia w układzie żylnym....... 31 2.2.1. Wprowadzenie................ 31 2.2.2. Ciśnienie żylne............... 32 2.2.3. Wpływ pracy serca i oddychania na przepływ żylny..................... 33 2.2.4. Pompa mięśniowa.............. 34 2.2.5. Przewlekła niewydolność żylna....... 37 Rozdział 3 Mikrokrążenie Ewa Koźniewska, Andrzej Cencora...... 41 3.1. Wprowadzenie.................... 41 3.2. Struktura mikrokrążenia............... 41 3.2.1. Charakterystyka naczyń przedwłosowatych. 41 3.2.2. Charakterystyka naczyń włosowatych... 42 3.2.3. Charakterystyka naczyń zawłosowatych.. 44 3.3. Mikroprzepływ................... 44 3.3.1. Charakterystyka mikroprzepływu...... 44 3.4. Procesy wymiany w mikrokrążeniu........ 44 3.4.1. Dyfuzja................... 44 3.4.2. Filtracja................... 45 3.4.3. Transport pęcherzykowy.......... 47 3.5. Regulacja mikroprzepływu............. 47 3.5.1. Regulacja metaboliczna........... 47 3.5.2. Autoregulacja................ 47 3.5.3. Regulacja śródbłonkowozależna...... 49 Rozdział 4 Zarys hemostazy i trombogenezy Stanisław Głowiński, Janusz Kłoczko..... 53 4.1. Hemostaza...................... 53 4.1.1. Układ krzepnięcia krwi........... 53 4.1.2. Układ fibrynolityczny............ 57 4.1.3. Płytki krwi.................. 58 4.1.4. Ściana naczyń krwionośnych........ 60 4.1.5. Markery aktywacji hemostazy....... 61 4.2. Zaburzenia hemostazy w chirurgii naczyniowej.. 62 4.2.1. Skaza krwotoczna.............. 62 4.2.2. Trombofilia................. 62 4.2.3. Trombogeneza................ 63 Rozdział 5 Angiogeneza naprawcza w leczeniu chorób naczyń Maciej Kielar.................... 67 5.1. Wprowadzenie.................... 67 5.2. Mechanizmy powstawania naczyń krwionośnych. 67 5.3. Czynniki wpływające na procesy tworzenia naczyń krwionośnych.................... 68 5.4. Rola naczyniowego czynnika wzrostu śródbłonka w procesach angiogenezy naprawczej........ 69 5.5. Rola zasadowego czynnika wzrostu fibroblastów w procesach angiogenezy naprawczej....... 70

XIV 5.6. Nowe możliwości leczenia powstałe dzięki postępowi w biologii................ 70 5.7. Kontrowersje związane z angiogenezą terapeutyczną 71 Rozdział 6 Molekularne podłoże patogenezy miażdżycy Danuta Zapolska-Downar, Marek Naruszewicz 73 6.1. Wprowadzenie.................... 73 6.2. Dysfunkcja komórek śródbłonka.......... 74 6.3. Mechanizmy odpowiedzi zapalnej i immunologicznej w patogenezie miażdżycy............ 77 6.4. Wartość predykcyjna markerów systemowej odpowiedzi zapalnej................. 79 6.5. Rola apoptozy w patogenezie miażdżycy...... 80 Rozdział 7 Zapobieganie miażdżycy Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz- -Latoszek, Wiktor B. Szostak............ 84 0 7.1. Wprowadzenie.................... 84 7.2. Czynniki ryzyka................... 84 7.2.1. Płeć..................... 85 7.2.2. Wiek..................... 85 7.2.3. Palenie tytoniu............... 85 7.2.4. Zaburzenia gospodarki lipidowej...... 85 7.2.5. Nadciśnienie tętnicze............ 87 7.2.6. Cukrzyca.................. 87 7.2.7. Zespół metaboliczny............ 87 7.2.8. Otyłość................... 88 7.2.9. Zaburzenia w układzie krzepnięcia i fibrynolizy...................... 88 7.2.10. Czynniki zapalne.............. 88 7.2.11. Mała aktywność fizyczna.......... 89 7.2.12. Dziedziczność................ 89 7.2.13. Podsumowanie............... 89 7.3. Priorytety w profilaktyce miażdżycy........ 89 7.3.1. Zapobieganie u osób otyłych........ 89 7.3.2. Zapobieganie u chorych z nadciśnieniem tętniczym................... 90 7.3.3. Zapobieganie u chorych na cukrzycę.... 90 7.3.4. Zapobieganie u chorych z zaburzeniami gospodarki lipidowej............ 91 7.4. Leczenie dietetyczne hiperlipidemii......... 93 7.5. Leczenie farmakologiczne hiperlipidemii...... 95 7.5.1. Leczenie hipercholesterolemii....... 97 7.5.2. Leczenie aterogennej dyslipidemii..... 99 7.5.3. Farmakoterapia skojarzona......... 99 7.5.4. Leczenie hipertriglicerydemii........ 99 7.6. Podsumowanie.................... 10 Rozdział 8 Patogeneza tętniaków aorty Stanisław Głowiński................ 102 8.1. Wprowadzenie.................... 10 2 8.2. Rola elastyny i kolagenu w ścianie aorty...... 10 3 8.3. Rola zwiększonej aktywności enzymów proteolitycznych w powstawaniu i rozwoju tętniaków aorty........................ 10 4 8.4. Rola procesu zapalnego w powstawaniu i rozwoju tętniaków aorty................... 10 6 8.5. Znaczenie skrzepliny przyściennej w rozwoju tętniaków aorty................... 10 7 8.6. Predyspozycje genetyczne.............. 10 8 8.7. Czynniki mechaniczne................ 10 8 8.8. Patogeneza tętniaków aorty a miażdżyca...... 10 9 8.9. Podsumowanie.................... 110 Rozdział 9 Dysplazja włóknisto-mięśniowa Aleksander Wasiutyński, Barbara Górnicka. 112 9.1. Wprowadzenie.................... 112 9.2. Etiopatogeneza.................... 112 9.3. Charakterystyka morfologiczna........... 113 Rozdział 10 Hiperplazja naczyniowa jako odpowiedź na urazy i operacje naprawcze tętnicy Waldemar Kostewicz................ 116 10.1. Wprowadzenie.................... 116 10.2. Częstość występowania............... 117 10.3. Prawidłowa ściana tętnicy.............. 117 10.3.1. Budowa................... 117 10.3.2. Komórki śródbłonka............. 117 10.3.3. Komórki mięśni gładkich.......... 118 10.4. Czynniki wpływające na powstanie hiperplazji... 119 10.4.1. Czynniki hemodynamiczne......... 119 10.4.2. Czynniki mechaniczne........... 119 10.4.3. Płytki krwi.................. 120 10.4.4. Czynnik wzrostowy fibroblastów...... 120 10.4.5. Układ renina angiotensyna......... 120 10.4.6. Zaburzenia metabolizmu lipoprotein.... 121 10.4.7. Krwinki białe................ 121 10.5. Rozpoznawanie................... 121 10.6. Leczenie i zapobieganie............... 122 Rozdział 11 Badanie kliniczne tętnic i żył obwodowych Piotr Myrcha..................... 125 11.1. Wprowadzenie.................... 125 11.2. Badanie podmiotowe................ 125 11.2.1. Ból...................... 126 11.2.2. Parestezje.................. 128 11.2.3. Zmiany zabarwienia i ucieplenia skóry... 128 11.2.4. Omdlenia. Zaburzenia mowy i widzenia.. 128 11.3. Badanie przedmiotowe............... 128 11.3.1. Oglądanie.................. 128 11.3.2. Badanie palpacyjne............. 130 11.3.3. Osłuchiwanie................ 131 11.4. Próby i testy..................... 132 11.4.1. Tętnice.................... 132 11.4.2. Żyły..................... 133 Rozdział 12 Badania uzupełniające stosowane w diagnostyce naczyń obwodowych Jacek Michalak, Piotr Myrcha......... 137 12.1. Wprowadzenie.................... 137 12.2. Ciśnienie krwi.................... 137 12.2.1. Ocena ciśnienia segmentowego....... 138 12.2.2. Wskaźnik kostka ramię........... 138 12.2.3. Ocena innych wskaźników......... 138 12.2.4. Ocena odruchowego przekrwienia..... 139 12.2.5. Okulopletyzmografia............ 139 12.3. Pletyzmografia.................... 139 12.3.1. Pletyzmografia powietrzna......... 140 12.3.2. Fotopletyzmografia............. 141 12.3.3. Pletyzmografia tensometryczna....... 141 12.3.4. Pletyzmografia impedancyjna........ 142 12.3.5. Pletyzmograficzne badanie odpływu żylnego 142 12.3.6. Pletyzmograficzne badanie tętnic...... 142 12.4. Bezpośredni pomiar ciśnienia żylnego....... 142 12.5. Termografia..................... 144

XV 12.6. Fleboskopia..................... 144 12.7. Oksymetria przezskórna............... 144 12.8. Badanie dopplerowskie prędkości przepływu krwi. 144 12.9. Fluksometria dopplerowska laserem......... 145 12.10.Kapilaroskopia................... 145 Rozdział 13 Diagnostyka ultrasonograficzna naczyń obwodowych Małgorzata Serafin-Król............. 147 13.1. Wprowadzenie................... 147 13.2. Podstawy fizyczne tworzenia obrazu ultrasonograficznego..................... 147 13.3. Badanie dopplerowskie metodą fali ciągłej.... 148 13.4. Badanie dopplerowskie metodą fali impulsowej.. 149 13.4.1. Ultrasonografia dwuwymiarowa połączona z badaniem dopplerowskim metodą fali impulsowej (z jednoczesnym obrazowaniem przepływu). Ultrasonografia z podwójnym obrazowaniem............... 150 13.4.2. Badanie ultrasonograficzne z przepływem kodowanym kolorem............ 150 13.4.3. Ultrasonografia podwójna z jednoczesnym obrazowaniem przepływu w systemie Dopplera mocy.............. 151 13.5. Postępy w technice ultrasonograficznej nowe możliwości obrazowania.............. 152 13.5.1. Obrazowanie harmoniczne......... 152 13.5.2. Obrazowanie złożone sonoct...... 153 13.5.3. Obrazowanie panoramiczne i trójfazowe. 153 13.5.4. Badanie dopplerowskie naczyń z użyciem ultrasonograficznych środków cieniujących 153 13.6. Podstawy interpretacji obrazu ultrasonograficznego przepływu krwi................... 154 13.6.1. Interpretacja krzywej widma dopplerowskiego.................... 155 13.6.2. Interpretacja obrazu kodowanego kolorem 156 13.7. Ultrasonografia dużych naczyń klatki piersiowej. 156 13.8. Ultrasonografia tętnic szyjnych w odcinku przedczaszkowym.................. 157 13.8.1. Kryteria oceny zwężenia tętnic szyjnych. 158 13.8.2. Ocena budowy blaszek miażdżycowych.. 159 13.8.3. Badanie tętnic kręgowych......... 161 13.9. Przezczaszkowa ultrasonografia tętnic mózgowych 162 13.10. Ultrasonografia tętnic kończyn górnych...... 163 13.11. Ultrasonografia naczyń jamy brzusznej...... 164 13.11.1. Aorta brzuszna i tętnice biodrowe.... 164 13.11.2. Pień trzewny i odgałęzienia........ 168 13.11.3. Tętnice krezkowe............. 168 13.11.4. Tętnice nerkowe.............. 169 13.11.5. Żyły jamy brzusznej............ 170 13.12. Ultrasonografia tętnic kończyn dolnych...... 171 13.13. Wady naczyniowe i przetoki tętniczo-żylne.... 173 13.14. Tętniaki rzekome.................. 174 13.15. Ultrasonografia żył obwodowych......... 174 13.15.1. Zakrzepica żył głębokich......... 175 13.15.2. Badanie wydolności zastawek żylnych.. 177 13.16. Ultrasonografia po operacjach naczyniowych... 178 13.17. Inne zastosowania ultrasonografii w diagnostyce naczyniowej..................... 179 13.17.1. Zabiegi przeprowadzane pod kontrolą obrazu ultrasonograficznego....... 180 Rozdział 14 Radiologia diagnostyka obrazowa naczyń obwodowych Bogdan Pruszyński................. 182 14.1. Podstawy metodyczne............... 182 14.1.1. Angiografia za pomocą rezonansu magnetycznego.................. 182 14.1.2. Angiografia za pomocą tomografii komputerowej................... 186 14.1.3. Angiografia cyfrowa............ 191 14.1.4. Kliniczna ocena metod obrazowych stosowanych w diagnostyce układu naczyniowego 193 14.2. Zespoły kliniczne.................. 195 14.2.1. Niedokrwienie mózgu........... 195 14.2.2. Niewydolność układu tętniczego kończyny górnej.................... 197 14.2.3. Choroby aorty............... 199 14.2.4. Zwężenie tętnicy nerkowej......... 20 6 14.2.5. Zaburzenia ukrwienia narządów jamy brzusznej.................. 20 8 14.2.6. Niedokrwienie kończyn dolnych...... 209 14.2.7. Choroby żył kończyn dolnych....... 211 Rozdział 15 Radioizotopowa diagnostyka chorób naczyń Leszek Królicki, Maciej Jakuciński...... 213 15.1. Wprowadzenie.................... 213 15.2. Radiofarmaceutyki................. 213 15.3. Angiografia radioizotopowa (angioscyntygrafia).. 214 15.4. Badania przepływu krwi na poziomie mikrokrążenia 215 15.4.1.Ocena dystrybucji przepływu krwi..... 215 15.4.2.Badanie skórnego przepływu krwi..... 219 15.4.3.Badanie skórnego ciśnienia tętniczego... 219 15.4.4.Ocena nieprawidłowych połączeń tętniczo- -żylnych................... 219 15.5. Badania przepływu krwi w żyłach......... 219 15.6. Badanie z zastosowaniem znakowanych płytek krwi 221 15.7. Wykorzystanie badań scyntygraficznych w rozpoznawaniu procesów zapalnych....... 222 Rozdział 16 Angioskopia Piotr Korzekwa................... 225 16.1. Wprowadzenie.................... 225 16.2. Wykonanie angioskopii tętnic............ 225 16.2.1. Zastosowanie angioskopii tętnic...... 226 16.3. Wykonanie angioskopii żył............. 227 16.3.1. Zastosowanie angioskopii żył....... 227 16.4. Zalety i wady angioskopii............. 227 Rozdział 17 Zakażenia w chirurgii naczyniowej Walerian Staszkiewicz, Grzegorz Madycki. 229 17.1. Wprowadzenie................... 229 17.2. Etiopatogeneza................... 229 17.3. Mikrobiologia.................... 230 17.4. Podział....................... 231 17.5. Wpływ rodzaju protezy naczyniowej na częstość zakażeń.................. 231 17.6. Wpływ współistniejących chorób w obrębie jamy brzusznej na zakażenia po operacjach naprawczych aorty....................... 232 17.7. Objawy zakażeń po pomostowaniu tętnic..... 232 17.8. Diagnostyka zakażeń po pomostowaniu tętnic... 232 17.9. Metody zapobiegania................ 233 17.10. Zasady leczenia................... 235 17.11. Rekomendacje postępowania operacyjnego w odcinku aortalno-udowym............ 236 Komentarz Maciej Kielar................ 238

XVI Rozdział 18 Udział internisty diabetologa w opiece okołooperacyjnej Jan Tatoń, Małgorzata Bernas......... 242 18.1. Taktyka współpracy................. 242 18.2. Postępowanie przygotowawcze z chorymi na cukrzycę w okresie okołooperacyjnym....... 242 18.2.1. Przyjęcie do szpitala............ 242 18.2.2. Badanie kliniczne i laboratoryjne..... 243 18.3. Postępowanie z chorymi na cukrzycę........ 243 18.3.1. Przedoperacyjny podział chorych i rodzaje zapobiegawczego postępowania...... 243 18.3.2. Żywienie przed operacją.......... 243 18.3.3. Farmakologiczne leczenie hipoglikemizujące 243 18.3.4. Pożądany poziom glikemii......... 244 18.3.5. Podawanie insuliny w dniu operacji.... 244 18.3.6. Regulacja glikemii w dniu operacji.... 244 18.3.7. Operacja bez podawania roztworu glukozy, potasu i insuliny.............. 244 18.3.8. Postępowanie pooperacyjne........ 245 18.3.9. Wpływ przewlekłych powikłań cukrzycy na zasady postępowania okołooperacyjnego 245 18.4. Postępowanie w chorobach serca.......... 247 18.4.1. Ryzyko operacyjne............. 247 18.4.2. Niektóre badania przedoperacyjne..... 248 18.4.3. Zapobieganie pooperacyjnemu zawałowi mięśnia sercowego............. 248 18.4.4. Nadciśnienie tętnicze............ 250 18.5. Postępowanie w chorobach płuc.......... 251 18.6. Postępowanie w chorobach nerek poza nefropatią cukrzycową...................... 251 18.7. Operacja doraźna.................. 252 Rozdział 19 Znieczulenie w chirurgii naczyniowej Roman Szulc, Paweł Sobczyński........ 253 19.1. Wprowadzenie.................... 253 19.2. Przygotowanie chorego do znieczulenia i operacji Roman Szulc, Stanisław Zapalski......... 253 19.3. Znieczulenie ogólne i przewodowe ocena porównawcza.................... 256 19.4. Znieczulenie w chirurgii tętnic szyjnych...... 257 19.4.1. Znieczulenie przewodowe do udrożnienia tętnicy szyjnej wewnętrznej......... 257 19.4.2. Znieczulenie ogólne w chirurgii tętnic szyjnych................... 258 19.5. Znieczulenie do operacji naprawczych aorty.... 259 19.5.1. Znieczulenie ogólne............. 260 19.5.2. Znieczulenie zewnątrzoponowe....... 260 19.6. Nadzór i monitorowanie chorych poddanych operacjom naprawczym aorty............ 261 19.7. Nadzór i opieka pooperacyjna na oddziale intensywnej terapii.................. 263 19.8. Odrębności znieczulenia w chirurgii naczyniowej kończyn....................... 264 19.8.1. Operacje naczyniowe poniżej więzadła pachwinowego................ 264 19.8.2. Amputacja kończyny dolnej........ 264 19.9. Znieczulenie do sympatektomii piersiowej..... 265 Rozdział 20 Narzędzia, szwy i protezy naczyniowe Waldemar Kostewicz................ 267 20.1. Wprowadzenie................... 267 20.2. Oświetlenie. Okulary................ 267 20.3. Szwy naczyniowe.................. 267 20.4. Klipsownica i klipsy naczyniowe.......... 268 20.5. Imadła, pincety i nożyczki............. 269 20.5.1. Zestaw narzędzi do miniflebektomii (flebektomia Mullera)........... 270 20.5.2. Zestaw narzędzi do mikroangiochirurgii.. 270 20.6. Zaciski naczyniowe................. 271 20.7. Cewniki Fogarty ego................ 272 20.8. Podważki i pętle naczyniowe do udrażniania tętnic 273 20.9. Zestaw do wytwarzania tunelu dla przeszczepu naczyniowego.................... 274 20.10. Walwulotomy.................... 274 20.11. Angioskopy..................... 275 20.12. Zgłębnik Nabatoffa................. 275 20.13. Sondy do kriochirurgii............... 275 20.14. Shunty........................ 276 20.15. Protezy naczyniowe................. 276 20.16. System powlekania pomostu żylnego protezą (ProVena peripheral)................ 278 20.17. Łaty naczyniowe.................. 278 20.18. Narzędzia do endoskopowego podpowięziowego przecinania niewydolnych żył przeszywających.. 279 Komentarz Stanisław Zapalski.............. 279 Rozdział 21 Podstawy techniki operacyjnej Piotr Andziak, Zbigniew Biejat, Wojciech Noszczyk.................. 280 21.1. Wprowadzenie................... 280 21.2. Preparowanie.................... 280 21.3. Nacinanie...................... 281 21.4. Szwy i zespolenia naczyniowe........... 282 21.4.1. Zasady ogólne............... 282 21.4.2. Szwy.................... 283 21.4.3. Zamknięcie nacięcia tętnicy łatą...... 283 21.4.4. Zespolenie sposobem koniec do końca. 284 21.4.5. Zespolenie sposobem koniec do boku.. 286 21.5. Technika udrożnienia tętnicy............ 290 21.5.1. Udrożnienie otwarte............ 290 21.5.2. Udrożnienie półzamknięte......... 291 21.5.3. Udrożnienie przez wynicowanie...... 291 21.6. Pobieranie i przygotowanie żyły do przeszczepu. 292 21.7. Dobór średnicy i długości protezy z tworzywa sztucznego...................... 293 21.8. Uszczelnianie protezy krwią............ 293 21.9. Najczęstsze błędy techniczne i uszkodzenia naczyń oraz sposoby ich naprawy............. 293 21.9.1. Skręcenie przeszczepu........... 293 21.9.2. Przeszczep za długi............. 294 21.9.3. Przeszczep za krótki............ 294 21.9.4. Błędne wykonanie zespolenia koniec do boku.............. 294 21.9.5. Zwężenie zespolenia koniec do końca.. 294 21.9.6. Zespolenie wykonane pod napięciem... 295 21.9.7. Nieszczelność zespoleń koniec do końca protezy z aortą............... 295 21.10. Usuwanie zatorów cewnikiem Fogarty ego.... 295 21.11. Wykonanie rozcięcia powięzi goleni (fasciotomia) 295 21.11.1. Otwarte rozcięcie powięzi goleni..... 295 21.11.2. Półzamknięte (podskórne) rozcięcie powięzi goleni............... 296 21.12. Rozcięcie powięzi przedramienia i ramienia.... 296 21.13. Drenaż ran po operacjach.............. 296 21.14. Zastosowanie heparyny............... 296 Komentarz Stanisław Zapalski.............. 296 Rozdział 22 Mikrochirurgia naczyń krwionośnych Waldemar L. Olszewski.............. 298 22.1. Ergonometria w mikrochirurgii........... 298 22.1.1. Drżenie rąk i jego kontrola......... 298

XVII 0 22.1.2. Percepcja wzrokowa............ 299 22.1.3. Chwytanie i trzymanie narzędzi...... 30 22.1.4. Wyczucie tkanki poprzez narzędzia.... 301 22.1.5. Dostosowanie kształtu narzędzi do ręki operatora.................. 30 1 22.1.6. Dbałość o narzędzia mikrochirurgiczne.. 301 22.2. Instrumentarium mikrochirurgiczne........ 30 3 22.2.1. Szwy.................... 30 3 22.2.2. Narzędzia.................. 30 3 22.2.3. Aparatura optyczna............. 30 3 22.3. Techniki operacyjne................. 30 3 22.3.1. Zespalania tętnic.............. 30 3 22.3.2. Zespalanie żył................ 30 4 22.4. Zapobieganie zakrzepom w zespoleniach..... 30 6 Rozdział 23 Najczęściej stosowane dostępy operacyjne do naczyń Piotr Andziak.................... 307 23.1. Wprowadzenie................... 30 7 23.2. Dostęp operacyjny do aorty wstępującej, łuku aorty i tętnic łuku aorty.................. 30 7 23.3. Dostęp operacyjny do tętnic szyjnych (w odcinku szyjnym)...................... 30 8 23.4. Dostępy operacyjne do tętnicy podobojczykowej. 310 23.4.1. Dostęp operacyjny nadobojczykowy... 310 23.4.2. Dostęp operacyjny podobojczykowy... 310 23.4.3. Dostęp operacyjny przez klatkę piersiową 311 23.5. Dostępy operacyjne do części szyjnej tętnicy kręgowej...................... 311 23.5.1. Dostęp operacyjny do odcinka pierwszego 311 23.5.2. Dostęp operacyjny do odcinka drugiego. 311 23.5.3. Dostęp operacyjny do odcinków trzeciego i czwartego................. 312 23.6. Dostęp operacyjny do tętnicy pachowej...... 312 23.7. Dostęp operacyjny do tętnicy ramiennej...... 313 23.8. Dostęp operacyjny do tętnicy promieniowej.... 313 23.9. Dostęp operacyjny do tętnicy łokciowej...... 314 23.10. Dostęp operacyjny do aorty piersiowej...... 314 23.11. Dostęp operacyjny do tętnic międzyżebrowych.. 315 23.12. Dostęp operacyjny piersiowo-brzuszny do aorty, pnia trzewnego, tętnicy krezkowej górnej i tętnic nerkowych..................... 315 23.13. Dostęp operacyjny do pnia trzewnego....... 316 23.14. Dostęp operacyjny do tętnicy wątrobowej wspólnej 317 23.15. Dostęp operacyjny do tętnicy śledzionowej.... 317 23.16. Dostęp operacyjny do tętnicy krezkowej górnej.. 317 23.17. Dostępy operacyjne do tętnic nerkowych..... 318 23.17.1. Dostęp operacyjny przezotrzewnowy... 318 23.17.2. Dostęp operacyjny zaotrzewnowy.... 319 23.18. Dostępy operacyjne do dalszego odcinka aorty brzusznej i tętnic biodrowych wspólnych..... 319 23.18.1. Dostęp operacyjny przezotrzewnowy... 319 23.18.2. Dostęp operacyjny zaotrzewnowy.... 320 23.19. Dostęp operacyjny do tętnicy biodrowej zewnętrznej 321 23.20. Dostęp operacyjny do tętnicy zasłonowej..... 321 23.21. Dostęp operacyjny do tętnicy udowej i tętnicy głębokiej uda.................... 321 23.22. Dostęp operacyjny do środkowego i dalszego odcinka tętnicy udowej............... 323 23.23. Dostępy operacyjne do tętnicy podkolanowej... 323 23.23.1.Dostęp operacyjny udowy......... 323 23.23.2. Dostęp operacyjny w dole podkolanowym 324 23.23.3.Dostęp operacyjny na goleni....... 324 23.24. Dostępy operacyjne do tętnicy piszczelowej tylnej 324 23.24.1. Dostęp operacyjny w bliższej części goleni 324 23.24.2. Dostęp operacyjny w dalszej części goleni 325 23.25. Dostęp operacyjny do tętnicy piszczelowej przedniej...................... 325 23.25.1. Dostęp operacyjny do tętnicy grzbietowej stopy.................... 325 23.26. Dostęp operacyjny do żyły szyjnej wewnętrznej. 325 23.27. Dostęp operacyjny do żył ramienno-głowowych i żyły głównej górnej................ 325 23.28. Dostęp operacyjny do żyły głównej dolnej.... 325 23.29. Dostęp operacyjny do żyły śledzionowej..... 326 23.30. Dostęp operacyjny do żyły odpiszczelowej.... 326 23.31. Dostęp operacyjny do żyły odstrzałkowej..... 326 23.32. Dostępy operacyjne do żył przeszywających goleni 326 23.32.1. Dostęp operacyjny przyśrodkowy..... 326 23.32.2.Dostęp operacyjny tylny......... 326 23.33. Dostęp operacyjny do żył biodrowych, udowych i podkolanowych.................. 326 Komentarz Marek Motyka................ 327 Rozdział 24 Dostępy naczyniowe do dializ pozaustrojowych Andrzej Chmura, Wojciech Rowiński..... 329 24.1. Wprowadzenie.................... 329 24.2. Uwagi ogólne.................... 329 24.3. Podstawowe zasady wytwarzania przetoki tętniczo- -żylnej do hemodializ................ 330 24.4. Anatomia żył powierzchownych kończyny górnej. 330 24.5. Ocena kliniczna naczyń kończyny górnej..... 331 24.6. Profilaktyka antybiotykowa............. 331 24.7. Wykonanie pierwotnego dostępu naczyniowego.. 332 24.7.1. Dostęp naczyniowy w okolicy nadgarstka. 332 24.7.2. Dostęp naczyniowy w zgięciu łokciowym. 334 24.8. Wykonanie wtórnego dostępu naczyniowego.... 334 24.8.1. Podskórne przemieszczenie żyły odłokciowej na ramieniu............... 334 24.8.2. Wszczepienie protezy naczyniowej z politetrafluoroetylenu........... 335 24.9. Powikłania...................... 336 24.9.1. Postępowanie w innych powikłaniach wczesnych................. 338 24.9.2. Postępowanie w powikłaniach późnych.. 339 Rozdział 25 Leki stosowane w chorobach naczyń Barbara Filipek................... 340 25.1. Leki przeciwzakrzepowe.............. 340 25.1.1. Leki hamujące aktywację płytek krwi (leki przeciwpłytkowe)........... 340 25.1.2. Leki hamujące krzepnięcie krwi...... 347 25.1.3. Leki fibrynolityczne............ 354 25.1.4. Leki defibrynujące............. 356 25.2. Leki rozszerzające naczynia krwionośne...... 356 25.2.1. Uwodornione alkaloidy sporyszu..... 357 25.2.2. Kwas nikotynowy i jego pochodne.... 357 25.2.3. Inne leki rozszerzające naczynia...... 358 25.3. Leki przeciwmiażdżycowe............. 358 25.4. Leki flebotropowe.................. 359 25.4.1. Leki naturalne............... 359 25.4.2. Leki syntetyczne.............. 362 CZĘŚĆ II CHOROBY ŻYŁ Rozdział 26 Zapalenie zakrzepowe żył powierzchownych Jerzy Michalak................... 367 26.1. Wprowadzenie.................... 367 26.2. Etiopatogeneza................... 367

XVIII 26.3. Objawy i rozpoznawanie.............. 367 26.4. Leczenie....................... 368 26.4.1. Leczenie zachowawcze........... 368 26.4.2. Leczenie operacyjne............. 369 26.5. Postacie....................... 370 26.5.1. Zapalenie zakrzepowe żylaków kończyn dolnych................... 370 26.5.2. Zapalenie jatrogenne............ 370 26.5.3. Zapalenie wędrujące............ 370 26.5.4. Zapalenie septyczne............. 370 26.5.5. Choroba Mondora.............. 371 Rozdział 27 Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa Wojciech Noszczyk, Piotr Ciostek....... 372 27.1. Wprowadzenie................... 372 27.2. Częstość występowania............... 372 27.3. Patogeneza..................... 372 27.4. Czynniki ryzyka.................. 373 27.5. Zapobieganie u osób hospitalizowanych...... 375 27.5.1. Metody fizykalne.............. 376 27.5.2. Metody farmakologiczne.......... 377 27.6. Zakrzepica żył goleni i zakrzepica udowo-biodrowa 380 27.6.1. Objawy i przebieg kliniczny........ 380 27.6.2. Powikłania................. 380 27.6.3. Rozpoznawanie............... 380 27.6.4. Różnicowanie............... 383 27.6.5. Leczenie doraźne.............. 383 27.6.6. Leczenie przeciwzakrzepowe....... 384 27.6.7. Leczenie trombolityczne.......... 387 27.6.8. Leczenie operacyjne............ 389 27.6.9. Filtry w żyle głównej........... 389 27.7. Siniczy bolesny obrzęk kończyny......... 389 27.7.1. Objawy i przebieg kliniczny........ 389 27.7.2. Rozpoznawanie............... 389 27.7.3. Leczenie zachowawcze........... 390 27.7.4. Leczenie operacyjne............ 390 27.7.5. Powikłania pooperacyjne.......... 393 27.8. Zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych u kobiet w ciąży....................... 393 27.9. Zakrzepica żył miednicy.............. 394 27.10. Zakrzepica żyły głównej dolnej.......... 394 27.10.1. Etiopatogeneza............... 394 27.10.2. Objawy i przebieg kliniczny....... 394 27.10.3. Leczenie.................. 394 27.11. Zakrzepica żyły głównej górnej.......... 395 27.11.1. Etiopatogeneza............... 395 27.11.2. Objawy i przebieg kliniczny....... 395 27.11.3. Leczenie.................. 396 27.12. Zakrzepica żyły pachowej i żyły podobojczykowej 396 27.12.1. Etiopatogeneza............... 396 27.12.2. Objawy i przebieg kliniczny....... 396 27.12.3. Rozpoznawanie i różnicowanie...... 397 27.12.4. Leczenie.................. 397 27.13. Zapalenie septyczne żył głębokich......... 397 Komentarz Alfred Jerzy Meissner............ 398 Rozdział 28 Zator tętnicy płucnej Marian Zembala, Adam Torbicki, Tadeusz Zębik...................... 401 28.1. Ostry zator tętnicy płucnej............. 40 1 28.1.1. Wprowadzenie............... 40 1 28.1.2. Częstość występowania i śmiertelność... 401 28.1.3. Etiologia.................. 40 2 28.1.4. Patofizjologia................ 40 3 28.1.5. Objawy................... 40 4 28.1.6. Rozpoznawanie............... 40 5 28.1.7. Leczenie zachowawcze.......... 40 8 28.1.8. Przezskórne leczenie wewnątrznaczyniowe 410 28.1.9. Przezskórne wspomaganie krążenia.... 410 28.1.10. Leczenie operacyjne............ 410 28.1.11. Zapobieganie................ 412 28.2. Przewlekłe nadciśnienie płucne zakrzepowo- -zatorowe przewlekły zator tętnicy płucnej.... 412 28.2.1. Wprowadzenie............... 412 28.2.2. Etiologia i rokowanie........... 412 28.2.3. Patofizjologia............... 413 28.2.4. Objawy i rozpoznawanie......... 413 28.2.5. Leczenie zachowawcze.......... 415 28.2.6. Wskazania do operacji........... 415 28.2.7. Leczenie operacyjne............ 415 28.2.8. Powikłania pooperacyjne......... 415 28.2.9. Wyniki................... 416 Komentarz Andrzej Biederman, Wojciech Dyk..... 417 Rozdział 29 Przewlekła choroba żylna kończyn dolnych Piotr Ciostek..................... 421 29.1. Wprowadzenie.................... 421 29.2. Epidemiologia.................... 421 29.3. Etiologia....................... 422 29.3.1. Wrodzona choroba żylna.......... 422 29.3.2. Pierwotna choroba żylna.......... 422 29.3.3. Wtórna choroba żylna........... 423 29.4. Patogeneza...................... 423 29.4.1. Teorie dotyczące patogenezy owrzodzeń żylnych goleni................ 423 29.4.2. Rola neuropatii............... 425 29.5. Klasyfikacja..................... 425 29.6. Rozpoznawanie Zygm unt Mackiewicz....... 428 29.7. Leczenie....................... 430 29.7.1. Fizykoterapia i zalecany tryb życia.... 430 29.7.2. Leczenie farmakologiczne......... 432 29.7.3. Leczenie stopniowanym uciskiem Zygm unt Mackiewicz........... 432 Komentarz Maciej Skórski................ 436 Rozdział 30 Teleangiektazje Maciej Kielar, Maria Noszczyk......... 439 30.1. Wprowadzenie.................... 439 30.2. Klasyfikacja i objawy................ 439 30.3. Leczenie....................... 440 30.3.1. Obliteracja laserowa............ 441 30.3.2. Skleroterapia................ 443 30.3.3. Elektrokoagulacja.............. 444 30.4. Podsumowanie.................... 444 Rozdział 31 Żylaki kończyn dolnych Wojciech Noszczyk, Piotr Ciostek....... 445 31.1. Wprowadzenie.................... 445 31.2. Anatomia żył kończyn dolnych........... 445 31.3. Etiopatogeneza.................... 447 31.4. Objawy........................ 449 31.5. Rozpoznawanie................... 450 31.6. Badania dodatkowe................. 450 31.7. Różnicowanie.................... 451 31.8. Leczenie operacyjne................. 451 31.8.1. Wskazania i przeciwwskazania....... 451 31.8.2. Cele i metody operacji........... 452 31.8.3. Operacja metodą Babcocka......... 452 31.8.4. Inne metody operacji............ 456

XIX 31.8.5. Wyniki................... 458 31.8.6. Ponowne operacje............. 459 31.9. Leczenie obliteracyjne............... 459 31.9.1. Wskazania i przeciwwskazania...... 459 31.9.2. Metody wstrzykiwania środków obliterujących..................... 460 31.9.3. Powikłania................. 460 31.9.4. Wyniki................... 460 31.10. Leczenie zachowawcze............... 460 Komentarz Zbigniew Rybak............... 461 Rozdział 32 Owrzodzenie goleni Zygmunt Mackiewicz................ 465 32.1. Wprowadzenie.................... 465 32.2. Leczenie....................... 466 32.2.1. Leczenie miejscowe............ 466 32.2.2. Wycięcie owrzodzenia........... 467 Komentarz Maciej Skórski................ 468 Rozdział 33 Chirurgia żył przeszywających i głębokich kończyn dolnych Zygmunt Mackiewicz................ 469 33.1. Wprowadzenie.................... 469 33.2. Podpowięziowe przecięcie żył przeszywających.. 469 33.2.1. Metoda Lintona............... 469 33.2.2. Modyfikacja Feldera............ 470 33.2.3. Modyfikacja De Palmy........... 471 33.2.4. Wykonanie endoskopowego przecięcia niewydolnych żył.............. 471 33.3. Zespolenie omijające................ 471 33.3.1. Metoda Palmy............... 472 33.3.2. Inne zespolenia............... 473 33.4. Chirurgia zastawek żylnych............. 473 33.4.1. Plastyka zastawek żyły udowej wspólnej. 474 33.4.2. Transpozycja żył.............. 474 33.4.3. Przeszczepianie zastawek......... 474 33.4.4. Wykonanie operacji............ 476 33.4.5. Postępowanie pooperacyjne........ 477 33.4.6. Wyniki................... 477 Komentarz Maciej Skórski................ 478 Rozdział 34 Urazy żył Jerzy Michalak................... 479 34.1. Wprowadzenie.................... 479 34.2. Przyczyny...................... 479 34.3. Patogeneza..................... 480 34.4. Objawy....................... 480 34.5. Rozpoznawanie................... 480 34.6. Leczenie operacyjne................. 480 34.7. Powikłania...................... 481 34.8. Wyniki........................ 481 Skorowidz....................... I

IX CZĘŚĆ III CHOROBY TĘTNIC Rozdział 35 Zwężenia tętnic szyjnych wewnętrznych Piotr Andziak.................... 485 0 35.1. Zwężenie i niedrożność na tle miażdżycy..... 485 35.1.1. Wprowadzenie............... 485 35.1.2. Objawy................... 485 35.1.3. Badanie przedmiotowe........... 486 35.1.4. Rozpoznawanie............... 486 35.1.5. Ocena ryzyka przedoperacyjnego..... 489 35.1.6. Wskazania do udrożnienia......... 489 35.1.7. Wybór czasu udrożnienia......... 489 35.1.8. Przeciwwskazania do udrożnienia..... 490 35.1.9. Sposoby monitorowania przepływu mózgowego i wykrywania niedokrwienia mózgu w czasie operacji.......... 491 35.1.10. Zabezpieczenie mózgu przed niedokrwieniem.................... 492 35.1.11.Wykonanie udrożnienia.......... 492 35.1.12. Wykonanie udrożnienia przez wynicowanie 495 35.1.13. Zakładanie i usuwanie shuntu (drenu przepływowego).......... 496 35.1.14. Powikłania związane ze stosowaniem czasowego przepływu wewnętrznego... 498 35.1.15.Inne rodzaje operacji............ 498 35.1.16. Śródoperacyjna kontrola skuteczności udrożnienia................. 498 35.1.17.Postępowanie pooperacyjne........ 499 35.1.18.Powikłania................. 499 35.1.19.Wyniki................... 50 35.2. Wady....................... 50 1 35.2.1. Wprowadzenie............... 50 1 35.2.2. Częstość występowania.......... 50 2 35.2.3. Objawy................... 50 2 35.2.4. Rozpoznawanie............... 50 2 35.2.5. Wskazania do operacji........... 50 2 35.2.6. Leczenie operacyjne............ 50 2 35.2.7. Wyniki................... 50 4 35.3. Dysplazja włóknisto-mięśniowa.......... 50 4 35.3.1. Częstość występowania.......... 50 4 35.3.2. Objawy................... 50 4 35.3.3. Rozpoznawanie.............. 50 4 35.3.4. Leczenie operacyjne............ 50 4 35.3.5. Wyniki................... 50 5 35.4. Przezskórne rozszerzanie tętnic szyjnych z zastosowaniem stentów.............. 50 5 Komentarz Andrzej T. Dorobisz............. 507 Rozdział 36 Zwężenia i niedrożności tętnic odchodzących od łuku aorty. Chirurgia tętnicy kręgowej Piotr Andziak.................... 509 36.1. Częstość występowania i etiologia......... 50 9 36.2. Zwężenia i niedrożności tętnicy podobojczykowej. 509 Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej... 509 36.2.1. Wprowadzenie............... 50 9 36.2.2. Objawy................... 50 9 36.2.3. Rozpoznawanie.............. 510 36.2.4. Różnicowanie............... 512 36.2.5. Leczenie zachowawcze.......... 512 36.2.6. Wskazania do operacji........... 512 36.2.7. Leczenie operacyjne............ 512 36.2.8. Wyniki................... 516 36.3. Zwężenia i niedrożności pnia ramienno-głowowego 517 36.3.1. Wprowadzenie............... 517 36.3.2. Objawy................... 517 36.3.3. Rozpoznawanie.............. 517 36.3.4. Różnicowanie............... 518 36.3.5. Wskazania do operacji........... 518 36.3.6. Leczenie operacyjne............ 518 36.3.7. Wyniki................... 520 36.4. Zwężenia i niedrożności tętnicy szyjnej wspólnej. 520 36.4.1. Wprowadzenie............... 520 36.4.2. Wskazania do operacji........... 520 36.4.3. Leczenie operacyjne............ 521

X 36.5. Zwężenia i niedrożności kilku tętnic łuku aorty.. 522 36.5.1. Wskazania do operacji........... 522 36.5.2. Leczenie operacyjne............ 522 36.6. Powikłania po operacjach tętnic łuku aorty..... 523 36.7. Chirurgia tętnicy kręgowej............. 523 36.7.1. Wprowadzenie............... 523 36.7.2. Objawy niewydolności kręgowo-podstawnej 524 36.7.3. Rozpoznawanie............... 524 36.7.4. Różnicowanie................ 524 36.7.5. Leczenie zachowawcze........... 525 36.7.6. Wskazania do operacji........... 525 36.7.7. Leczenie operacyjne............ 525 36.7.8. Powikłania................. 527 36.7.9. Wyniki................... 527 Komentarz Andrzej T. Dorobisz............. 527 Rozdział 37 Najczęstsze wady aorty Seweryn Wiechowski................ 531 37.1. Przetrwały przewód tętniczy (Botalla)....... 531 37.1.1. Wprowadzenie............... 531 37.1.2. Objawy................... 532 37.1.3. Wskazania i przeciwwskazania do operacji 532 37.1.4. Wykonanie operacji............. 532 37.1.5. Powikłania................. 533 37.1.6. Wyniki................... 534 37.2. Zwężenie cieśni aorty................ 534 37.2.1. Wprowadzenie............... 534 37.2.2. Objawy................... 534 37.2.3. Wskazania do operacji........... 536 37.2.4. Wykonanie operacji............. 536 37.2.5. Powikłania................. 538 37.2.6. Wyniki................... 538 Komentarz Stanisław Woś................ 538 Rozdział 38 Chirurgiczne leczenie nadciśnienia naczyniowo-nerkowego Mieczysław Szostek, Andrzej J. Kulesza... 540 38.1. Wprowadzenie.................... 540 38.2. Patofizjologia.................... 540 38.3. Rozpoznawanie................... 541 38.4. Wskazania do operacji................ 542 38.5. Leczenie operacyjne................. 542 38.5.1. Wykonanie przezaortalnego udrożnienia obu tętnic nerkowych............ 543 38.5.2. Wykonanie przezaortalnego udrożnienia jednej tętnicy nerkowej........... 543 38.5.3. Wykonanie pomostu aortalno-nerkowego. 544 38.5.4. Inne operacje................ 544 38.5.5. Powikłania................. 546 38.5.6. Wyniki.................... 546 Rozdział 39 Ostre i przewlekłe niedokrwienie jelit Henryk Rykowski.................. 548 39.1. Ostre niedokrwienie jelit.............. 548 39.1.1. Wprowadzenie............... 548 39.1.2. Częstość występowania i czynniki ryzyka. 548 39.1.3. Patogeneza................. 548 39.1.4. Zator tętnicy krezkowej górnej....... 549 39.1.5. Ostry zakrzep tętnicy krezkowej górnej.. 551 39.1.6. Wyniki operacji ostrej niedrożności tętnicy krezkowej górnej.............. 552 39.1.7. Ostra niedrożność tętnicy krezkowej dolnej 552 39.1.8. Ostre czynnościowe niedokrwienie jelit.. 553 39.1.9. Ostry zakrzep żył krezkowych....... 553 39.2. Przewlekłe niedokrwienie jelit. Angina brzuszna.. 555 39.2.1. Wprowadzenie............... 555 39.2.2. Zwężenie i(lub) przewlekła niedrożność tętnicy krezkowej górnej.......... 555 39.2.3. Zwężenie i(lub) niedrożność pnia trzewnego 558 39.2.4. Zwężenie i(lub) niedrożność tętnicy krezkowej dolnej.................. 559 39.2.5. Wyniki operacji przewlekłego niedokrwienia jelit...................... 560 Komentarz Jacek Szmidt................. 561 Rozdział 40 Przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych Wojciech Noszczyk, Piotr Andziak....... 563 40.1. Częstość występowania............... 563 40.2. Czynniki ryzyka................... 563 40.3. Objawy i przebieg kliniczny............ 565 40.4. Rozpoznawanie................... 567 40.5. Różnicowanie.................... 567 40.6. Zapobieganie.................... 568 40.7. Leczenie zachowawcze............... 568 40.7.1. Leczenie wysiłkiem............ 568 40.7.2. Leczenie farmakologiczne......... 568 40.7.3. Leczenie chorób współistniejących i zmian martwiczych................ 569 40.8. Wskazania do operacji naprawczych........ 570 40.9. Przeciwwskazania do operacji naprawczych.... 570 40.10. Wybór operacji................... 570 40.11. Podstawowe warunki powodzenia operacji..... 571 40.12. Sympatektomia lędźwiowa............. 571 40.13. Udrożnienie końcowego odcinka aorty brzusznej i tętnic biodrowych wspólnych........... 571 40.13.1. Wykonanie operacji............ 572 40.14. Pomosty aortalno-biodrowe/dwubiodrowe..... 573 40.14.1. Wykonanie operacji............ 573 40.15. Pomosty aortalno-udowe/dwuudowe........ 575 40.15.1. Wykonanie operacji............ 575 40.15.2. Wyniki................... 576 40.16. Pomost biodrowo-udowy.............. 577 40.17. Udrożnienie tętnicy głębokiej uda......... 577 40.17.1. Wykonanie operacji............ 577 40.17.2. Wyniki................... 578 40.18. Pomosty udowo-podkolanowe........... 578 40.18.1. Pomost z odwróconej żyły odpiszczelowej 578 40.18.2. Pomost z żyły odpiszczelowej in situ.. 579 40.18.3. Odmienności pomostów udowo- -podkolanowych politetrafluoroetylenu. 580 40.18.4. Uwagi dotyczące pomostów udowo- -podkolanowych.............. 580 40.18.5. Wyniki................... 581 40.19. Pomosty udowo-obwodowe............. 581 40.19.1. Pomost z odwróconej żyły odpiszczelowej 581 40.19.2. Pomost z żyły odpiszczelowej in situ.. 582 40.19.3. Odmienności pomostów udowo-obwodowych z politetrafluoroetylenu....... 582 40.19.4. Uwagi dotyczące pomostów udowo- -obwodowych............... 582 40.19.5. Wyniki................... 583 40.20. Pomosty pozaanatomiczne............. 583 40.20.1. Wprowadzenie.............. 583 40.20.2. Wskazania................. 583 40.20.3. Pomost udowo-udowy (nadłonowy)... 584 40.20.4. Pomost podobojczykowo-udowy/dwuudowy 585 40.20.5. Pomost aortalno/biodrowo-podkolanowy przez otwór zasłonowy.......... 586 40.20.6. Pomost od aorty piersiowej do tętnicy udowej................... 587 40.20.7. Uwagi dotyczące pomostów pozaanatomicznych............ 588

XI 40.21. Pomosty kroczące.................. 589 40.22. Krytyczne niedokrwienie kończyn dolnych Wojciech Witkiewicz............... 589 40.22.1. Definicja................. 589 40.22.2. Rozpoznawanie.............. 590 40.22.3. Leczenie.................. 590 40.22.4. Wyniki.................. 592 40.22.5. Pierwotna amputacja........... 592 Komentarz Jerzy Michalak, Tomasz Zubilewicz..... 594 Rozdział 41 Powikłania po operacjach aorty brzusznej i tętnic kończyn dolnych Piotr Andziak, Wojciech Noszczyk....... 596 0 0 41.1. Powikłania śródoperacyjne............. 596 41.1.1. Wprowadzenie............... 596 41.1.2. Uszkodzenia żył.............. 596 41.1.3. Uszkodzenia tętnic............ 597 41.1.4. Zatory................... 598 41.1.5. Zakrzepy.................. 598 41.1.6. Niedokrwienie jelit............ 599 41.1.7. Uszkodzenia jelit............. 599 41.1.8. Uszkodzenia moczowodów........ 599 41.2. Wczesne powikłania pooperacyjne......... 599 41.2.1. Wprowadzenie............... 599 41.2.2. Krwawienia................ 60 41.2.3. Zakrzepy i zatory............. 60 41.2.4. Niedrożność jelit............. 60 3 41.2.5. Niedokrwienie jelit............ 60 3 41.2.6. Wytrzewienie jelit............. 60 3 41.2.7. Zakażenia................. 60 3 41.2.8. Uszkodzenia moczowodów nierozpoznane w czasie operacji............. 60 5 41.2.9. Zapalenie pęcherzyka żółciowego i ostre zapalenie trzustki............. 60 5 41.2.10. Krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego............... 60 5 41.2.11. Niedokrwienie rdzenia kręgowego.... 606 41.2.12. Obrzęk kończyn dolnych......... 60 6 41.2.13. Wyciek chłonki.............. 606 41.3. Późne powikłania pooperacyjne.......... 606 41.3.1. Wprowadzenie............... 60 6 41.3.2. Niedrożność przeszczepu......... 60 6 41.3.3. Tętniaki rzekome............. 60 8 41.3.4. Zakażenia................. 612 41.3.5. Przetoki aortalno-jelitowe......... 613 41.3.6. Uszkodzenia moczowodów........ 615 41.3.7. Zaburzenia potencji............ 615 41.3.8. Częstość ponownych operacji....... 616 Rozdział 42 Ostre niedokrwienie kończyn Wojciech Noszczyk, Henryk Rykowski.... 617 42.1. Wprowadzenie.................... 617 42.2. Przyczyny...................... 617 42.3. Czynniki wpływające na przebieg......... 617 42.4. Patogeneza...................... 618 42.5. Objawy....................... 619 42.6. Przebieg kliniczny.................. 620 42.7. Zespół ponownego ukrwienia............ 621 Komentarz Stanisław Zapalski............. 622 Rozdział 43 Zatory i ostre zakrzepy tętnic kończyn Wojciech Noszczyk, Henryk Rykowski.... 624 43.1. Zatory........................ 624 43.1.1. Zatory sercowo-tętnicze.......... 624 43.1.2. Zatory tętniczo-tętnicze.......... 638 43.2. Ostre zakrzepy................... 641 43.2.1. Etiopatogeneza............... 641 43.2.2. Objawy i przebieg kliniczny........ 641 43.2.3. Rozpoznawanie............... 642 43.2.4. Leczenie.................. 642 43.2.5. Wyniki................... 644 Komentarz Stanisław Zapalski............. 644 Rozdział 44 Urazy tętnic Henryk Rykowski, Wojciech Noszczyk.... 647 44.1. Wprowadzenie................... 647 44.2. Częstość występowania.............. 647 44.3. Otwarte urazy tętnic................ 648 44.3.1. Podział i charakterystyka......... 648 44.3.2. Objawy................... 648 44.4. Zamknięte urazy tętnic............... 649 44.4.1. Charakterystyka.............. 649 44.4.2. Pęknięcie podprzydankowe........ 649 44.4.3. Kurcz tętnicy................ 649 44.5. Rozpoznawanie.................. 650 44.6. Postępowanie.................... 650 44.6.1. Pierwsza pomoc na miejscu wypadku... 650 44.6.2. Postępowanie przedoperacyjne...... 651 44.6.3. Podstawowe zasady operacji naprawczych 651 44.6.4. Podwiązanie tętnic............. 653 44.6.5. Wskazania do fasciotomii......... 653 44.7. Uszkodzenia tętnic jako powikłania urazów narządu ruchu....................... 653 44.8. Jatrogenne urazy tętnic.............. 654 44.9. Urazy spowodowane dotętniczymi wstrzyknięciami narkotyków..................... 655 44.10. Krwiak tętniący. Tętniak rzekomy......... 656 44.11. Pourazowy tętniak tętniczo-żylny......... 656 44.12. Przykurcz z niedokrwienia............. 656 44.13. Urazy piersiowego odcinka aorty......... 657 44.13.1. Urazy tępe................ 657 44.13.2. Urazy otwarte.............. 659 44.13.3. Wyniki.................. 659 44.14. Urazy pnia ramienno-głowowego......... 659 44.14.1. Wykonanie operacji........... 660 44.15. Urazy tętnic szyjnych............... 660 44.15.1. Wykonanie operacji........... 661 44.15.2. Podwiązanie tętnic szyjnych....... 663 44.16. Urazy tętnicy podobojczykowej.......... 663 44.16.1. Leczenie operacyjne........... 664 44.17. Urazy tętnicy kręgowej.............. 664 44.17.1. Leczenie operacyjne........... 664 44.18. Urazy tętnicy pachowej i tętnicy ramiennej.... 664 44.18.1. Leczenie operacyjne........... 665 44.19. Urazy tętnic przedramienia............ 665 44.20. Urazy tętnic międzyżebrowych.......... 665 44.21. Urazy tętnic jamy brzusznej............ 666 44.21.1. Częstość występowania......... 666 44.21.2. Objawy i rozpoznawanie......... 666 44.21.3. Urazy bliższego odcinka aorty brzusznej 667 44.21.4. Urazy pnia trzewnego i jego gałęzi... 667 44.21.5. Urazy tętnicy krezkowej górnej..... 668 44.21.6. Urazy dalszego odcinka aorty brzusznej. 669 44.21.7. Urazy tętnicy krezkowej dolnej..... 669 44.22. Urazy tętnicy nerkowej.............. 669 44.22.1. Wykonanie operacji........... 670 44.23. Urazy tętnic biodrowych.............. 670 44.23.1. Wykonanie operacji........... 671 44.24. Urazy tętnicy udowej............... 671 44.24.1. Leczenie operacyjne........... 671 44.25. Urazy tętnicy podkolanowej............ 672 44.26. Urazy tętnic goleni................. 673 44.27. Zakończenie.................... 673 Komentarz Marek Motyka................ 674

XII Rozdział 45 Tętniaki aorty piersiowej Zbigniew Religa, Małgorzata Pastuszek... 678 45.1. Wprowadzenie.................... 678 45.2. Tętniaki aorty wstępującej.............. 678 45.2.1. Objawy................... 678 45.2.2. Rozpoznawanie............... 679 45.2.3. Leczenie operacyjne............ 680 45.3. Tętniaki łuku aorty................. 683 45.3.1. Etiologia.................. 683 45.3.2. Objawy................... 683 45.3.3. Leczenie operacyjne............ 684 45.4. Tętniaki piersiowego odcinka aorty zstępującej.. 686 45.4.1. Etiologia.................. 686 45.4.2. Objawy................... 686 45.4.3. Rozpoznawanie............... 686 45.4.4. Zapobieganie paraplegii.......... 687 45.4.5. Wykonanie operacji............. 688 45.5. Rozwarstwienie aorty................ 689 45.5.1. Etiopatogeneza............... 689 45.5.2. Klasyfikacja................. 689 45.5.3. Objawy................... 689 45.5.4. Powikłania................. 690 45.5.5. Rozpoznawanie............... 690 45.5.6. Wskazania................. 691 45.5.7. Leczenie rozwarstwienia typu A...... 691 45.5.8. Leczenie rozwarstwienia typu B...... 693 Komentarz Jerzy Sadowski................ 694 Rozdział 46 Tętniaki piersiowo-brzuszne Seweryn Wiechowski................ 70 1 46.1. Wprowadzenie.................... 70 1 46.2. Objawy........................ 70 1 46.3. Rozpoznawanie................... 70 1 46.4. Wskazania do operacji................ 70 1 46.5. Leczenie operacyjne................. 70 2 46.5.1. Operacja metodą Crawforda........ 70 2 46.5.2. Modyfikacja Grieppa............ 703 46.5.3. Częściowe krążenie pozaustrojowe przedsionkowo-udowe........... 70 3 46.5.4. Częściowe krążenie pozaustrojowe udowo- -udowe................... 70 3 46.5.5. Głęboka hipotermia. Metoda Kouchoukosa 703 46.6. Postępowanie pooperacyjne............. 704 46.7. Powikłania...................... 70 4 46.8. Wyniki........................ 70 4 Komentarz Piotr Szyber................. 70 4 Rozdział 47 Tętniaki aorty brzusznej Wojciech Noszczyk, Wiesław Stryga, Witold Woźniak..................... 70 6 47.1. Wprowadzenie.................... 70 6 47.2. Objawy i przebieg kliniczny............. 70 7 47.2.1. Tętniak bezobjawowy............ 70 7 47.2.2. Tętniak objawowy............. 70 8 47.2.3. Tętniak pęknięty.............. 70 8 47.2.4. Tętniak zapalny............... 70 9 47.2.5. Tętniak zakażony.............. 710 47.2.6. Tętniak embolizujący............ 710 47.3. Rozpoznawanie................... 710 47.4. Wskazania i przeciwwskazania do operacji..... 712 47.5. Wykonanie operacji................. 714 47.5.1. Dostęp przezotrzewnowy.......... 714 47.5.2. Dostęp zaotrzewnowy lewostronny..... 722 47.5.3. Dostęp z minilaparotomii.......... 722 47.6. Powikłania miejscowe śródoperacyjne....... 722 47.7. Śmiertelność okołooperacyjna........... 723 47.8. Wczesne powikłania pooperacyjne......... 723 47.9. Odległe powikłania pooperacyjne......... 724 47.10. Rokowania i wyniki odległe............ 724 Komentarz Andrzej Cencora............... 726 Rozdział 48 Tętniaki tętnic obwodowych Krzysztof Ziaja, Wacław Kuczmik....... 728 48.1. Wprowadzenie.................... 728 48.2. Tętniaki tętnic szyjnych............... 728 48.2.1. Częstość występowania i etiologia..... 728 48.2.2. Rozpoznawanie............... 729 48.2.3. Leczenie operacyjne............ 729 48.2.4. Powikłania i wyniki............. 730 48.3. Tętniaki pnia ramienno-głowowego......... 730 48.4. Tętniaki tętnicy podobojczykowej......... 730 48.4.1. Etiologia.................. 730 48.4.2. Rozpoznawanie............... 731 48.4.3. Leczenie operacyjne............ 731 48.4.4. Wyniki................... 731 48.5. Tętniaki tętnic trzewnych.............. 732 48.5.1. Leczenie operacyjne............ 732 48.6. Tętniaki tętnicy nerkowej.............. 733 48.6.1. Podział................... 733 48.6.2. Leczenie operacyjne............ 733 48.7. Tętniaki tętnic biodrowych............. 734 48.7.1. Rozpoznawanie............... 734 48.7.2. Wskazania do operacji........... 734 48.7.3. Leczenie operacyjne............ 735 48.8. Tętniaki tętnicy udowej............... 735 48.8.1. Objawy................... 736 48.8.2. Rozpoznawanie............... 736 48.8.3. Wskazania do operacji........... 736 48.8.4. Postępowanie okołooperacyjne....... 737 48.8.5. Leczenie operacyjne............ 737 48.9. Tętniaki tętnicy podkolanowej........... 738 48.9.1. Objawy................... 738 48.9.2. Rozpoznawanie i różnicowanie....... 738 48.9.3. Leczenie operacyjne............ 738 Komentarz Piotr Szopiński................ 740 Rozdział 49 Połączenia tętniczo-żylne Andrzej Cencora.................. 743 49.1. Wprowadzenie.................... 743 49.2. Fizjologiczne połączenia tętniczo-żylne...... 743 49.3. Przetoki tętniczo-żylne............... 744 49.4. Hemodynamiczne następstwa przetok tętniczo- -żylnych....................... 744 49.5. Rodzaje przetok tętniczo-żylnych.......... 746 49.5.1. Wrodzone przetoki tętniczo-żylne..... 746 49.5.2. Wrodzone przetoki tętniczo-żylne współistniejące z naczyniakami...... 747 49.5.3. Zespół Klippela-Trenaunaya i zespół Parkes-Webera............... 748 Komentarz Maciej Skórski................ 751 Rozdział 50 Nieprawidłowości naczyń obwodowych u dzieci Jan Grochowski, Sabina Szymik-Kantorowicz 755 50.1. Wprowadzenie.................... 755 50.2. Naczyniaki...................... 756 50.2.1. Częstość występowania........... 756

XIII 50.2.2. Przebieg kliniczny............. 756 50.2.3. Objawy i powikłania............ 756 50.2.4. Rozpoznawanie i różnicowanie...... 757 50.2.5. Leczenie.................. 758 50.3. Malformacje (zaburzenia) naczyniowe....... 759 50.3.1. Etiopatogeneza............... 759 50.3.2. Podział................... 759 50.3.3. Objawy................... 760 50.3.4. Rozpoznawanie............... 760 50.3.5. Leczenie.................. 761 Rozdział 51 Zespół stopy cukrzycowej Jan Tatoń, Anna Czech, Małgorzata Bernas, Piotr Porzycki..................... 765 51.1. Wprowadzenie................... 765 51.2. Epidemiologia kliniczna amputacji i obciążenia ekonomiczne.................... 765 51.3. Wielodyscyplinarne ujęcie intensywnej prewencji i leczenia...................... 766 51.4. Patogeneza klinicznych postaci........... 767 51.5. Zespół stopy cukrzycowej niedokrwiennej..... 767 51.6. Zespół stopy cukrzycowej neuropatycznej..... 769 51.7. Zespół stopy cukrzycowej mieszanej........ 770 51.8. Zespół stopy cukrzycowej u chorych na cukrzycę powikłaną nefropatią oraz długotrwale dializowanych 771 51.9. Zakażenie stopy jako czynnik patogenetyczny... 771 51.10. Neuroartropatia u chorych na cukrzycę (staw Charcota)...................... 771 51.11. Choroby paznokci................. 772 51.12. Wrzód drążący stopy................ 772 51.13. Rozpoznawanie................... 773 51.14. Algorytmy postępowania leczniczego....... 774 51.15. Zasady leczenia................... 778 51.15.1. Zalecenia ogólne............. 778 51.15.2. Zalecenia dotyczące stopy........ 778 51.15.3. Postępowanie w przypadku ograniczonych owrzodzeń stopy............. 778 51.15.4. Postępowanie w przypadku zgorzeli stopy 779 51.15.5. Leczenie operacyjne ropni i ropowicy.. 780 51.15.6. Leczenie hipoglikemizujące cukrzycy i przeciwbakteryjne............ 780 51.15.7. Operacje odtwarzające przepływ krwi.. 781 51.16. Amputacje..................... 781 51.17. Zapobieganie.................... 782 Rozdział 52 Zaburzenia naczynioruchowe Stanisław Zapalski................. 785 52.1. Wprowadzenie.................... 785 52.2. Postacie kliniczne.................. 786 52.2.1. Fenomen Raynauda............ 786 52.2.2. Pierwotne zaburzenia naczynioruchowe skóry 789 52.2.3. Inne choroby z towarzyszącymi zaburzeniami naczynioruchowymi..... 790 52.3. Współczulne odnerwienie kończyn......... 791 52.3.1. Anatomia.................. 791 52.3.2. Działanie.................. 792 52.3.3. Współczulne odnerwienie kończyny górnej 793 52.3.4. Współczulne odnerwienie kończyny dolnej 798 Rozdział 53 Zespoły uciskowe Stanisław Zapalski................. 80 2 53.1. Zespół górnego otworu klatki piersiowej...... 80 2 53.1.1. Definicja.................. 80 2 53.1.2. Etiopatogeneza............... 80 2 53.1.3. Objawy................... 80 3 53.1.4. Rozpoznawanie............... 80 4 53.1.5. Leczenie.................. 80 6 53.1.6. Wyniki................... 810 53.2. Zespół cieśni kanału nadgarstka.......... 810 53.2.1. Definicja.................. 810 53.2.2. Objawy i rozpoznawanie.......... 810 53.2.3. Leczenie.................. 811 53.2.4. Wyniki................... 812 53.3. Zespół usidlenia tętnicy podkolanowej....... 812 53.3.1. Definicja.................. 812 53.3.2. Etiopatogeneza............... 812 53.3.3. Objawy i rozpoznawanie.......... 813 53.3.4. Leczenie operacyjne............ 814 53.4. Zespół ciasnoty przedziałów powięziowych goleni 814 Rozdział 54 Zapalenia tętnic Jerzy A. Polański.................. 816 54.1. Wprowadzenie.................... 816 54.2. Choroba Buergera.................. 816 54.2.1. Częstość występowania.......... 816 54.2.2. Etiologia.................. 817 54.2.3. Objawy................... 817 54.2.4. Rozpoznawanie............... 817 54.2.5. Leczenie.................. 818 54.3. Zespolenie tętnic i tętniczek............ 819 54.4. Choroba Takayashu................. 819 54.4.1. Objawy i rozpoznawanie.......... 819 54.4.2. Leczenie.................. 819 54.5. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic....... 820 54.5.1. Guzkowe zapalenie tętnic......... 820 54.5.2. Inne zapalenia naczyń........... 820 Komentarz Piotr Ciostek................ 821 Rozdział 55 Zmiany w tętnicach po radioterapii Piotr Myrcha..................... 823 55.1. Wprowadzenie.................... 823 55.2. Zmiany w tętnicach szyjnych............ 824 55.2.1. Częstość występowania.......... 824 55.2.2. Cechy charakterystyczne.......... 824 55.2.3. Objawy................... 825 55.2.4. Rozpoznawanie............... 825 55.2.5. Wskazania do operacji........... 826 55.2.6. Leczenie operacyjne............ 826 55.2.7. Wyniki................... 827 55.3. Zmiany w tętnicach kończyn górnych....... 827 55.3.1. Objawy................... 827 55.3.2. Rozpoznawanie............... 827 55.3.3. Wskazania do operacji........... 827 55.3.4. Leczenie operacyjne............ 827 55.4. Zmiany w tętnicach kończyn dolnych....... 828 Rozdział 56 Kłębczak Andrzej T. Dorobisz, Zbigniew Rybak.... 829 56.1. Wprowadzenie.................... 829 56.2. Etiologia....................... 830 56.3. Histopatologia.................... 830 56.4. Objawy....................... 830 56.5. Rozpoznawanie................... 831 56.6. Różnicowanie.................... 832 56.7. Embolizacja..................... 832 56.8. Leczenie....................... 832

XIV 56.8.1. Leczenie operacyjne............ 832 56.8.2. Śmiertelność. Powikłania.......... 833 56.8.3. Radioterapia i chemioterapia........ 834 Rozdział 57 Amputacje kończyn w chorobach tętnic Jan Orłowski..................... 835 57.1. Wprowadzenie.................... 835 57.2. Wskazania...................... 836 57.3. Wybór poziomu odjęcia kończyny w amputacjach wybiórczych (selektywnych)............ 836 57.4. Ogólne zasady techniki amputacyjnej........ 837 57.5. Amputacje i wyłuszczenia w obrębie kończyny górnej........................ 839 57.5.1. Amputacja palców i ręki.......... 839 57.5.2. Amputacja przedramienia.......... 840 57.5.3. Amputacje ramienia............ 840 57.5.4. Wyłuszczenie w stawie ramiennym.... 841 57.6. Amputacje i wyłuszczenia w obrębie kończyny dolnej........................ 841 57.6.1. Amputacje i wyłuszczenia w obrębie stopy 841 57.6.2. Amputacje goleni.............. 846 57.6.3. Amputacje uda............... 850 57.6.4. Wyłuszczenia w stanie biodrowym..... 852 57.7. Powikłania...................... 853 57.8. Ponowne amputacje................. 854 Komentarz Krzysztof Wasiak............... 855 Rozdział 58 Rehabilitacja w chorobach naczyń krwionośnych Wojciech Witkiewicz................ 858 58.1. Wprowadzenie.................... 858 58.2. Cele rehabilitacji u pacjentów z chorobami naczyń obwodowych.................... 858 58.3. Rehabilitacja społeczna i zawodowa........ 859 58.4. Ocena stanu chorego przed rozpoczęciem fizjoterapii 859 58.5. Wskazania i przeciwwskazania do stosowania fizjoterapii...................... 859 58.6. Mechanizmy oddziaływania fizjoterapii w przewlekłym niedokrwieniu kończyn dolnych.. 860 58.7. Kinezyterapia rodzaje ćwiczeń ruchowych.... 861 58.8. Standardy kinezyterapii dla pacjentów z chromaniem przestankowym........... 862 58.9. Leczenie sanatoryjne w chorobach naczyń obwodowych........................ 863 58.10. Rehabilitacja chorych poddanych operacjom naprawczym tętnic................. 864 58.11. Fizjoterapia w zespole górnego otworu klatki piersiowej...................... 865 Komentarz Włodzimierz Drożdż............. 866 CZĘŚĆ IV PRZEZSKÓRNE ZABIEGI WEWNĄTRZNACZYNIOWE Rozdział 59 Radiologia zabiegowa. Chirurgia wewnątrznaczyniowa Małgorzata Szczerbo-Trojanowska....... 871 59.1. Angioplastyka przezskórna tętnic część ogólna. 871 59.1.1. Wprowadzenie............... 871 59.1.2. Angioplastyka balonowa.......... 872 59.1.3. Angioplastyka dynamiczna......... 874 59.1.4. Angioplastyka laserowa........... 874 59.1.5. Stenty naczyniowe............. 875 59.2. Angioplastyka przezskórna tętnic część szczegółowa........................ 878 59.2.1. Angioplastyka i stentowanie tętnicy podobojczykowej.............. 878 59.2.2. Angioplastyka i stentowanie tętnic szyjnych 880 59.2.3. Angioplastyka i stentowanie tętnicy kręgowej 885 59.2.4. Angioplastyka i stentowanie tętnic trzewnych 885 59.2.5. Angioplastyka i stentowanie tętnicy nerkowej 886 59.2.6. Angioplastyka i stentowanie aorty..... 889 59.2.7. Angioplastyka tętnic biodrowych..... 891 59.2.8. Angioplastyka tętnic udowych i podkolanowych.............. 895 59.2.9. Angioplastyka tętnic goleni........ 898 59.3. Wewnątrznaczyniowe leczenie tętniaków aorty... 899 59.3.1. Wewnątrznaczyniowe leczenie tętniaków aorty brzusznej............... 899 59.3.2. Wewnątrznaczyniowe leczenie tętniaków aorty piersiowej............... 90 5 59.3.3. Wewnątrznaczyniowe leczenie rozwarstwienia aorty piersiowej...... 90 8 59.3.4. Kierunki rozwoju leczenia tętniaków aorty 908 59.4. Przezskórna trombektomia tętnic.......... 90 9 59.4.1. Trombektomia aspiracyjna......... 90 9 59.4.2. Trombektomia hydrodynamiczna...... 910 59.5. Tromboliza celowana................ 910 59.5.1. Wprowadzenie............... 910 59.5.2. Zastosowanie trombolizy celowanej w układzie tętniczym............ 910 59.5.3. Leki trombolityczne............ 911 59.5.4. Przeprowadzanie trombolizy celowanej zakrzepów i zatorów tętnic......... 911 59.5.5. Powikłania................. 914 59.6. Przezskórne zabiegi w układzie żylnym...... 914 59.6.1. Wprowadzenie............... 914 59.6.2. Angioplastyka balonowa.......... 914 59.6.3. Angioplastyka z zastosowaniem stentów.. 914 59.6.4. Tromboliza celowana............ 916 59.7. Embolizacja wad naczyniowych.......... 916 59.7.1. Wprowadzenie............... 916 59.7.2. Materiały embolizacyjne.......... 917 59.7.3. Naczyniaki................. 917 59.7.4. Wrodzone wady żylne........... 917 59.7.5. Wrodzone wady tętniczo-żylne....... 918 59.7.6. Powikłania i skutki uboczne........ 919 59.8. Usuwanie ciał obcych z układu naczyniowego... 920 Komentarz I Mieczysław Szostek............ 924 Komentarz II Jacek Szmidt................ 925 Komentarz III Maciej L. Dryjski............. 928 Rozdział 60 Wewnątrznaczyniowe zabiegi w urazach tętnic Piotr Szopiński.................... 931 60.1. Wprowadzenie.................... 931 60.2. Zasady ogólne.................... 931 60.3. Postępowanie w urazach poszczególnych tętnic... 934 60.3.1. Tętnice szyjne................ 934 60.3.2. Tętnice podobojczykowe i pień ramienno- -głowowy.................. 935 60.3.3. Aorta piersiowa............... 936 60.3.4. Aorta brzuszna............... 936 60.3.5. Tętnice biodrowe.............. 937 60.3.6. Tętnica udowa............... 940 60.3.7. Tętnica podkolanowa............ 940 60.3.8. Tętnice goleni................ 940 60.4. Podsumowanie.................... 941 Skorowidz........................ I