WYKORZYSTANIE KOLEKCJI WOJSKOWEJ KOMISJI ARCHIWALNEJ W CENTRALNYM ARCHIWUM WOJSKOWYM

Kazimierz Banaszek WYKORZYSTANIE KOLEKCJI WOJSKOWEJ KOMISJI ARCHIWALNEJ W CENTRALNYM ARCHIWUM WOJSKOWYM Podane przez środki masowego przekazu informacje o podjęciu w 1992 roku przez Wojskową Komisję Archiwalną (WKA) prac w archiwach byłego ZSRR spotkał się z dużym społecznym zainteresowaniem. Do Centralnego Archiwum Wojskowego (CAW), gdzie pocztą dyplomatyczną przesyłane były kolejne partie materiałów, już w 1993 roku zaczęły napływać prośby o umożliwienie do nich dostępu. Pisma przesyłały osoby, które spodziewały się uzyskać informacje i potwierdzenie swojego, lub osób z najbliższej rodziny, pobytu w łagrach oraz instytucje państwowe i społeczne zajmujące się tą problematyką. Z aktami tymi zapoznawać się chcieli również historycy i publicyści. Dlatego przed pracownikami CAW stanęło zadanie jak najszybszego archiwalnego opracowania napływającej dokumentacji. Wstępne zasady postępowania w tym zakresie wypracowane zostały przez Komisję Metodyczną CAW na początku 1993 roku. Podjęto decyzję o równoczesnym opracowywaniu dokumentacji merytorycznej i personalnej. Prace przebiegały w ten sposób, że zapewniały możliwość korzystania z dokumentacji już po wstępnym jej rozpoznaniu i zinwentaryzowaniu. Pełne archiwalne opracowanie akt wybranych przez członków WKA i przesłanych do CAW zostało zakończone w 1998 roku. Opracowany pod kierunkiem pułkownika Jerzego CIESIELSKIEGO przez dr Wandę Roman Inwentarz Kolekcji

Wojskowej Komisji Archiwalnej sygn. VIII.800. VII.811. zawiera pełną informację o zgromadzonych w CAW aktach, odnalezionych i skopiowanych przez członków WKA w archiwach rosyjskich, litewskich, białoruskich i ukraińskich. Dokumentacja ta udostępniana jest zainteresowanym bezpośrednio w pracowni naukowej CAW lub pośrednio poprzez wykonywanie w niej, przez pracowników CAW kwerend, których efektem są zaświadczenia, poświadczenia i przesyłane zainteresowanym kserokopie interesujących ich dokumentów. A. Wykorzystanie akt do celów naukowych W latach 1993 2000 z Kolekcji WKA w pracowni naukowej CAW korzystało 66 osób 1. Zapoznały się one z 1.982 jednostkami archiwalnymi, z których zamówiły i odebrały ponad 3.000 stron kserokopii 2. Analiza tematów, do których opracowania zainteresowani sięgali po dokumentację z Kolekcji świadczy ojej wartości i przydatności do wielu różnotematycznych badań naukowych i prac publicystycznych. Z rozmów z korzystającymi oraz z efektów ich prac wynika, że w wielu przypadkach odnalezione i skserowane w archiwach b. ZSRR akta stanowią materiał unikatowy, pozwalający na ukazanie zjawisk i problemów związanych z historią naszego państwa i losów Polaków, zupełnie dotychczas nieznanych lub na pełniejsze i bardziej obiektywne udokumentowanie spraw o których wcześniej pisano. Dlatego była ona wykorzystana przede wszystkim do badań naukowych. Sięgali po nią zarówno studenci, jak i profesjonalni historycy z tytułem profesora. Należy podkreślić, że korzystano praktycznie z całego zakresu treściowego i 1 Dane uzyskane na podstawie wpisów do indywidualnych Kart korzystających z pracowni naukowej oraz Dziennika Ewidencji pism wpływających do pracowni naukowej. Liczba ta nie obejmuje części osób,które w latach 1993 94 uzyskały zgodę na zapoznanie się z aktami bezpośrednio u pracowników Wydziału Naukowego opracowujących Kolekcję. 2 Podstawa: Dzienniki ewidencji dokumentów wykonanych techniką powielania z lat 1993 2000. W tę liczbę nie wchodzą kserokopie akt, które otrzymali członkowie WKA, ponieważ zgodnie z przyjętymi w tym celu ustaleniami, zamawiali oni kserokopie bezpośrednio u pracowników CAW opracowujących akta lub którym akta te za zgodą Szefa CAW udostępniane były do kopiowania poza Archiwum.

chronologicznego dokumentacji. Generalnie tematykę prac można podzielić następująco: 1. Historia polityczna, powszechna i Polski w latach 1919 1948 obejmująca zagadnienia: polityki zagranicznej i wewnętrznej Polski, Rosji i częściowo Niemiec, w tym stosunki między tymi państwami; polityki wobec mniejszości narodowych; działalności komunistów. 2. Historia wojska i wojen w latach 1919 1945, a w szczególności: działanie wojska w wojnie 1920 i 1939 roku; wywiad wojskowy; struktury i organizacja oddziałów wojskowych radzieckich i polskich (w tym KOP); działalność organizacji niepodległościowych w okresie okupacji, sowieckie represje w stosunku do nich do 1944 roku i w latach 1944 1947; tworzenie się armii generała Andersa; stworzenie i działania bojowe oddziałów WP dowodzonych przez generała Berlinga. 3. Losy Polaków po 17 września 1939 roku, a w tym; stosunek Rosjan do jeńców i internowanych; represje w stosunku do ludności cywilnej i żołnierzy WP w czasie działań wojennych; więzienia i deportacje na obszarze zajętym przez Armię Czerwoną w 1939 roku i w latach 1944 1945; współdziałanie polskiej ludowej władzy z sowietami w zakresie zwalczania instytucji i oddziałów zbrojnego podziemia. 4. Represje w stosunku do Polaków na obszarze ZSRR: obozy jenieckie i łagry dla jeńców z 1939 roku i miejsca rozmieszczenia, życie w łagrach internowanych w i po 1944 roku; deportacje jeńców i ludności na obszarze ZSRR; problemy repatriacji Polaków z ZSRR do Polski. Informacje uzyskane w

wyniku badań nad dokumentacją WKA wykorzystano do napisania prac związanych z uzyskaniem tytułów i stopni naukowych. Stanowiły je prace: magisterskie, licencjackie i dyplomowe 9; doktorskie 25; habilitacyjne 9. Ich twórcy to słuchacze i pracownicy uczelni krajowych: Uniwersytetów: Gdańskiego, UMK w Toruniu, Wrocławskiego, Łódzkiego, Warszawskiego, UAM w Poznaniu, Białymstoku; innych uczelni: AON. WIH, WSP w Słupsku, WAT, WSP w Rzeszowie, Politechniki Zielonogórskiej, WSP w Piotrkowie, WSP w Kielcach i zagranicznych: Fundacji Lavder z USA, Wojskowego Instytutu Historycznego z Czeskiej Akademii Nauk w Pradze, Uniwersytetu w Dlisseldorfie i Uniwersytetu w Kijowie. Dokumentację z kolekcji WKA wykorzystywały także w swojej działalności: Zarząd Główny Związku Sybiraków 3 oraz Środowisko Borowiczan ; Muzea: Historii Krakowa i jeńców Wojennych w Łambinowicach; Stowarzyszenie Rodzina Katyńska; Departament Kadr MON; Archiwum Straży Granicznej; Redakcja Słownika Biograficznego; Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu; Towarzystwo Miłośników Wołynia i Polesia; Ośrodek KARTA. Na szersze omówienie ze względu na szczególny charakter i osiągnięte efekty w wykorzystaniu Kolekcji zasługuje współpraca Centralnego Archiwum Wojskowego z Ośrodkiem KARTA Treść dużej części dokumentacji uzyskanej przez Wojskową Komisję Archiwalną łączy się ściśle z tematyką będącą przedmiotem działalności Ośrodka KARTA. Dlatego pracownicy Ośrodka dokumentacją tą interesowali się 3 Za pomoc w ustalaniu losów Polaków, Zarząd Główny Związku Sybiraków w 1997 roku uhonorował CAW Odznaką Honorową Sybiraków.

szczególnie. Jednym z głównych celów KARTY jest realizacja programu badawczego pt. Indeks Represjonowanych mający na celu odnalezienie i udokumentowanie losu osób represjonowanych przez system sowiecki. (Od 1997 roku członkiem Rady Programowej Indeksu... jest Szef CAW płk Andrzej Bartnik). Dla potrzeb Ośrodka KARTA przekazano nieodpłatnie: Z dokumentacji uzyskanej z archiwów Rosji: 1. Do sporządzenia zestawień imiennych jeńców z 1939 roku: alfabetyczną kartotekę ewidencyjną jeńców 1939 roku (uzyskane dane po skomputeryzowaniu w Ośrodku zasilaj ą bazy danych CAW); alfabetyczną kartotekę ewidencyjną tworzoną na podstawie opracowań teczek personalnych jeńców z 1939 roku. Kolejne partie kartoteki po opracowaniu przez CAW są przekazywane do bazy komputerowej Indeksu ; wykazy imienne zawarte w aktach merytorycznych, a w szczególności: spis ujawnionych oficerów w obozie w Zaporożu; księga rejestracji jeńców wojennych obozu w Griazowcu; wykaz zmarłych w obozie w Starobielsku w sierpniu 1941 roku; wykaz teczek personalnych jeńców zmarłych w obozie NKWD Równe; wykaz zmarłych i zbiegłych jeńców z podobozu rówieńskiego NKWD Budowy nr 1, wykaz jeńców 10 odcinka Budowy nr 1 zabitych na trasie Czerlany Wołoczyska, wykaz jeńców z obiektu 196 (Czerlany) ubyłych na trasie etapu Gródek Starobielsk; spis teczek personalnych jeńców odesłanych w sierpniu 1940 roku z obozu w Krzywym Rogu do Siewżeldorłagu i wykaz teczek personalnych zmarłych i internowanych z dn. 27.03.1941 roku; dokumentację obozu w Griazowcu (wykazy imienne i akty zgonu jeńców); dokumentację obozu w Kozielsku (akta przekazania jeńców z Kozielska do obozów w obwodzie Murmańsk w maju czerwcu 1941 oraz z Kozielska do Griazowca z czerwca 1941 roku); wykaz oficerów WP zmarłych w obozach NKWD; akta przekazania jeńców z obozu Ponoj do obozów w Juży i w Suzdalu z

lipca 1941 roku; wykazy jeńców odesłanych w lipcu 1941 roku z Siewżeldorłagu NKWD ZSRR do obozu z Juży oraz jeńców przetrzymywanych w Siedżeldorłagu. Pracownicy KARTY wybrali także informacje o poszczególnych jeńcach odnalezione w innej dokumentacji obozowej w tym szczególnie w zespole aktowym Zarządu do Spraw Jeńców Wojennych NKWD ZSRR z lat 1939 1941. 2. Do sporządzania zestawień imiennych osób aresztowanych w latach 1939 1944 oraz internowanych po 1944 roku: kartoteka wykonana na podstawie teczek personalnych osób, które przebywały w obozach sowieckich od 1944 roku, w olbrzymiej większości żołnierze Armii Krajowej; wykazy imienne zesłańców przebywających na terenie Korni ASRR w dniu 20.01.1955 roku i w Mordwińskiej ASRR; spisy zesłańców przebywających w obozie magadańskim i w Kraju Krasnej arskim w l. 1954 55; spisy cząstkowe osób uwięzionych w Riczłagu (Korni ASRR); wykazy imienne Polaków przybyłych do obozu nr 388 w Stalinogorsku z 3.08.1946 roku oraz z lat 1946 1947 wykazy imienne Polaków ubyłych do kraju z obozu Ostaszków, i skierowanych do obozu w Morszańsku; wykazy Polaków przekazanych w 1946 roku w Brześciu władzom polskim; dokumentację cmentarną z lat 1944 1959; wykazy imienne polskich emigrantów politycznych represjonowanych w latach 30-tych i 50-tych i rehabilitowanych. Z dokumentacji uzyskanej w archiwach białoruskich wykaz imienny osób wywiezionych przez Rosjan z Brześcia w latach 1939 1941. Z kolekcji akt z archiwów litewskich ankiety ewidencyjne aresztowanych na Litwie w l. 1939 1941; karty ewidencyjne i kartotekę sporządzoną z teczek osób aresztowanych w latach 1944 1945 w ZSRR; wykazy transportów z Wilna do sowieckich obozów filtracyjnych w 1945

roku. W ramach Indeksu Represjonowanych wydawane są kolejne tomy zawierające imienne wykazy Polaków więzionych w łagrach b. ZSRR. W jedenastu dotychczas wydanych tomów dokumentację pozyskaną z CAW wykorzystano w: t. II Rozstrzelani w Charkowie t. IV Uwięzieni w Borowicaczach t. V Jeńcy w Griazowcu i Suzdalu t. VI Aresztowani w rejonie Lwowa i Drohobycza t. VII Uwięzieni w Stalinogorsku t. VIII Uwięzieni w Donbasie i pod Saratowem t. IX Jeńcy zmarli i zaginieni t. XI Jeńcy w Juży. Należy podkreślić, że do tomów V, VI, IX i XI kwerendę dla Ośrodka KARTA wykonywało 13 archiwistów z CAW. B. Kwerendy personalne Przemiany jakie zaszły w Polsce po 1989 roku spowodowały między innymi także to, że ludzie, których rodziny lub którzy sami doznali w latach 1939 1959 krzywd od totalitarnego systemu komunistycznego mogli wreszcie nie tylko o tym bez obawy mówić, ale i upominać się o zadośćuczynienie za nie. Zmiany przepisów w zakresie uzyskiwania praw kombatanckich, emerytalno-rentowych czy odszkodowań spowodowały, że już w 1990 roku do Centralnego Archiwum Wojskowego zaczęły napływać prośby o potwierdzenie pobytu na Wschodzie w okresie wojny i bezpośrednio po niej. Przechowywane dotychczas w CAW dokumenty dawały możliwość potwierdzenia tego faktu jedynie żołnierzom, którzy w latach 1943 1945 pełnili służby w 1 i 2 Armii Wojska Polskiego, a i to pod warunkiem, że w książkach ewidencyjnych wcieleń do poszczególnych oddziałów były dane o najbliższych, którzy pozostali w ZSRR, bądź adres Wojenkomatu, z którego kierowano Polaków

do wojska. Informacje o pobycie na Wschodzie zawierają także Zeszyty personalne około 70 tysięcy żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych z Armii gen. Andersa, którzy w 1946 i 1947 roku powrócili do kraju. Odnalezienie i skopiowanie przez członków WKA wykazów, kartotek i dokumentacji personalnej jeńców z 1939 roku, a także wykazów i akt dochodzeniowe śledczych oraz personalnych represjonowanych od 1944 roku stworzyło dla wielu Polaków nadzieję na uzyskanie informacji o krewnych, a przede wszystkim możliwość prawnego potwierdzenia swego pobytu w ZSRR z określeniem przyczyn z powodu których zostali tam wywiezieni. Szybkie tempo opracowania tych akt spowodowało, że już w 1993 roku można było pozytywnie odpowiadać na pisma w tej sprawie. Ich liczba sukcesywnie rosła. Ilość tę obrazuje zamieszczona tabela nr 1 4. Rok Ogółem do CAW T a b e l a 1 Wpłynęło pism Związanych z informacjami z akt kolekcji WKA OGÓŁEM Od osób prywatnych Z instytucji państwowych i społecznych 1993 9.984 23 19 4 1994 10.925 131 114 17 1995 14.793 462 419 43 1996 11.538 801 706 95 1997 10.997 985 772 213 1998 10.890 1.063 823 240 1999 12.184 1.253 1.016 237 2000 8.005 807 701 106 RAZEM 89.316 5.625 4.570 1.055 Jak wynika z korespondencji i rozmów z zainteresowanymi do sukcesywnego (do 1999 roku) wzrostu ilości pism przyczyniły się informacje o pozytywnych efektach poszukiwań w CAW, upowszechniane przez instytucje i stowarzyszenia, w tym między innymi: Związek Kombatantów i Byłych Więźniów Politycznych; Główną Komisję badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu; 4 Dane określono na podstawie Dzienników wykonawcy i Zeszytów sprawozdań miesięcznych osób, które w latach 1993 2000 wykonywały kwerendy personalne.

Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego; Związek Sybiraków Zarząd Główny i koła terenowe a w szczególności Związek Borowiczan; Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych; Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej i jego koła terenowe; Polski Czerwony Krzyż. Te organizacje nie tylko inspirowały do pisania do CAW swoich członków i zgłaszających się do nich zainteresowanych, lecz również same przesyłały do Archiwum pisma i prośby o ustalenie losów często więcej niż jednej (kilkunastu bądź nawet kilkudziesięciu) osób dlatego przedstawiona w tabeli 1 liczba pism wpływających jest mniejsza niż liczba osób których danych poszukiwano. Szczególne nasilenie próśb w latach 1998 i 1999 wynikało z faktu, że w tym czasie w środowiskach kombatanckich mówiono, że funkcjonowanie Urzędu do spraw Kombatantów będzie trwało tylko do 2000 roku. W pismach pytano o losy ludzi z całego okresu represji. Największa część pism dotyczyła internowanych oraz skazanych w latach 1944 1945. Byli to najczęściej żołnierze Armii Krajowej i innych ugrupowań zbrojnego podziemia w tym często wyłapywanych z oddziałów Wojska Polskiego. Ilość osób, które obejmowały pisma wchodzące do CAW wraz z podaniem przyczyn represjonowania obrazuje tabela nr 2 5. Najmniejszą liczbę wśród poszukiwanych stanowią żołnierze jeńcy z września 1939 roku Przyczyny takiego stanu rzeczy należy dopatrywać się w tym, że: duża ich część pochodziła ze wschodnich obszarów Rzeczypospolitej, a rodziny, jeżeli pozostały przy życiu mieszkaj ą poza granicami Polski; informacje o zaginięciu rodziny uzyskały wcześniej z innych źródeł; duża stosunkowo ilość wstąpiła do Armii gen. Andersa. 5 Dane uzyskane z dzienników wykonawcy osób wykonujących kwerendy personalne w CAW.

ROK Ilość osób których dot. pisma żołnierzy września 1939 roku z tego żołnierzy Armii Krajowej T a b e l a 2 represjonowanych z innych powodów 1993 37 7 22 8 1994 164 34 81 49 1995 517 81 214 222 1996 918 133 462 323 1997 1.148 239 507 402 1998 1.291 187 618 486 1999 1.472 270 699 503 2000 1.025 169 416 440 RAZEM 6.572 1.120 3.019 2.433 Analiza pism obejmujących represjonowanych z innych powodów wykazuje, że dotyczą one Polaków: uwięzionych po wejściu Rosjan w 1939 i 1940 roku; wywiezionych w okresie wywózek zimą i wiosną 1940 roku; zaginionych latem 1941 roku po rozpoczęciu wojny ZSRR z Niemcami; aresztowanych przez oddziały NKWD i którzy zaginęli bez wieści w latach 1944; którzy podpisali volkslisty bądź walczyli w szeregach Wermachtu i dostali się do niewoli. Jak wspominano wyżej, sposób opracowywania Kolekcji umożliwił prowadzenie w niej również kwerend personalnych i odnajdywanie poszukiwanych informacji już w latach 1993 i 1994. Jeśli w swoim piśmie zainteresowany podał miejsce pobytu lub nazwy łagrów, w których przebywał lub przebywała poszukiwana osoba, można było z powodzeniem wykorzystać wykazy personalne, które zawierały akta merytoryczne z poszczególnych obozów. Takimi

aktami były i są np. dokumenty: z okresu 1939 1940 roku Imienny wykaz internowanych Polaków skierowanych do Niemiec ; z lat 1945 1947 akta obozów: nr 270 Borowicze; nr 231 Północnokaukaski (Kaszaj I i Kaszaj II); nr 283 i 388 Stalinogorsk; nr 42 Ostaszków; nr 522 Róża k/czelabińska; nr 178 Riazań; oraz zmarłych w szpitalu specjalnym nr 3810. Niestety, w dużej części akt z innych łagrów, więzień i szpitali są duże luki, odnaleziona i skopiowana dokumentacja jest niekompletna i zawiera bardzo fragmentaryczne dane, nie pozwalające na wyszukiwanie pełnej informacji o okresie pobytu, przemieszczeniach, przyczyn aresztowania, daty ubycia itp. Ze znajdujących się w Kolekcji akt obozów w Kałudze, Jogle i Uchcie, o potwierdzenie pobytu w których zwraca się stosunkowo duża liczba zainteresowanych, nie ma praktycznie żadnej dokumentacji zawierającej dane personalne. W tej sytuacji Centralne Archiwum Wojskowe może jedynie podać adresatowi pisma, adres archiwum w Moskwie, skąd może on uzyskać ewentualną pozytywną odpowiedź. Oczywiście najpełniejsze informacje otrzymują zainteresowani wtedy, gdy w Kolekcji znajdują się kserokopie ich teczek personalnych zawierające obok pełnych danych osobowych dokumenty ze śledztwa, sądowe, obozowe itp. W przypadku odnalezienia danych zainteresowany otrzymuje bezpłatne kserokopie wszystkich odnalezionych dokumentów dotyczących jego osoby. W latach 1993 i 1994, gdy duża część dokumentacji personalnej była w trakcie opracowywania, zainteresowani otrzymywali jedynie 1 2 strony kserokopii zawierającej fragment wykazu jeńców z nazwiskiem poszukiwanego odnalezione w dokumentacji merytorycznej. Z biegiem czasu, gdy sporządzono kserokopię personalną, zainteresowany częściej otrzymywał uwierzytelnioną kserokopię całej

teczki personalnej liczącą nawet kilkadziesiąt stron dokumentów. Efektywność kwerend personalnych (poza latami 1993 i 1994) wynosi około 50%. Jej szczegółowe dane zawiera tabela nr 3 6. T a b e l a 3 Rok pozytywnych Udzielono odpowiedzi negatywnych Wydano stron kserokopii 1993 5 32 5 1994 71 93 202 1995 253 264 1.053 1996 452 466 3.692 1997 585 563 5.215 1998 682 609 7.902 1999 738 734 8.487 2000 527 498 4.494 RAZEM 3.313 3.259 31.050 Na ilość udzielonych negatywnych odpowiedzi ma wpływ przede wszystkim fakt, że pytania dotyczyły losów Polaków nie tylko żołnierzy polskich regularnych sił zbrojnych i polskiego zbrojnego podziemia lecz także osób cywilnych represjonowanych w latach 1939 1956. Duża ilość pism dotyczyła również Polaków walczących w jednostkach Wermachtu. Wobec oczywistego faktu, że z przyczyn obiektywnych i subiektywnych, osobom pracującym w WKA nie udało się dotrzeć do pełnej dokumentacji zgromadzonej w archiwach sowieckich. Nie można było udzielić odpowiedzi pozytywnych przede wszystkim na temat Polaków żołnierzy i cywili, którzy zginęli bądź zaginęli w wyniku działań regularnych oddziałów Armii 6 Dane uzyskano na podstawie Dzienników Wykonawcy osób wykonujących kwerendy w latach 1993 2000 oraz Dzienników ewidencji dokumentacji wykonanej w CAW techniką powielania.

Czerwonej i wojsk NKWD we wrześniu i październiku 1939 roku, czerwcu lipcu 1941 roku oraz od lata 1944 roku których nazwisk najczęściej nie ewidencjonowano. Negatywny wpływ na ilość odpowiedzi miały także ww. luki, w skopiowanej dokumentacji obozowej i więziennej. Podkreślić równocześnie należy, że nie odnalezienie informacji o poszukiwanym w dokumentacji Kolekcji, nie przekreśla wszystkich szans na odnalezienie poszukiwanych akt. W każdym piśmie informującym o negatywnych efektach kwerendy, CAW podaje adresy archiwów i instytucji w Rosji (bądź państwach b. ZSRR), gdzie można odnaleźć akta. Kierownictwu CAW z różnych źródeł, w tym m.in. z bezpośrednich kontaktów z archiwistami rosyjskimi. Ośrodkiem KARTA, Archiwum MSWiA itp., udało się uzyskać dodatkowe informacje, gdzie poza miejscami pracy WKA można uzyskać potwierdzenie pobytu na Wschodzie. Taką instytucją jest m.in. funkcjonujący w Moskwie na ul. Bronnaja 23 Główny Zarząd Do Spraw Wykonywania Wyroków Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Federacji Rosyjskiej. Efekty poszukiwań dokumentów nie odnalezionych w Kolekcji, wykazują że informacji należy szukać także w archiwach mieszczących się poza Moskwą, oraz że Generalna Prokuratura Rosyjskiej Federacji (Moskwa ul. Puszkinskaja 15 a) dysponuje aktami Polaków objętych rehabilitacją na mocy Ustawy O rehabilitacji ofiar represji politycznych z 18.10.1991 roku Z informacji uzyskiwanych od respondentów wynika, że czas oczekiwania na odpowiedź sięga 12 i więcej miesięcy. C. Działalność pracowników CAW w zakresie popularyzacji dokumentacji kolekcji WKA Przechowywana w CAW Kolekcja od samego początku traktowana była przez kierownictwo CAW jako dobro ogólnospołeczne. Stąd też zadaniem priorytetowym w działaniach CAW było jak najszybsze opracowanie napływających materiałów i wyżej opisane udostępnianie jej bezpośrednio w pracowni lub pośrednio poprzez kwerendy

personalne. Obok opisanej szczegółowo współpracy z Ośrodkiem KARTA, część materiałów udostępniono dla potrzeb Archiwum MSWiA i stowarzyszeń kombatanckich (środowiska obozowe. Rodzina Katyńska itp.). Dokumenty z Kolekcji eksponowane były na stałej wystawie w budynku CAW oraz okazjonalnie, z okazji wizyt gości z kraju i z zagranicy. Duże zainteresowanie dokumentacją wykazali m.in. przebywający w CAW archiwiści wojskowi, uczestnicy odbywającego się we wrześniu 1994 roku w Warszawie Kongresu Międzynarodowej Komisji Historii Wojskowej. Informacje nt. akt Kolekcji prezentowane były wielokrotnie nie tylko na łamach wydawanego przez CAW Biuletynu Wojskowej Służby Archiwalnej, gdzie artykuły w latach 1993 2000 zamieściło 7 osób. Cały 16 numer BWSA poświęcono sprawom Kolekcji. Kierujący opracowaniem zastępca szefa CAW płk mgr Jerzy Ciesielski oraz dr Wanda Roman swoje wypowiedzi na temat Kolekcji zamieszczali w wojskowych i cywilnych periodykach. Organizatorzy konferencji i sympozjów naukowych wielokrotnie zapraszali pracowników CAW do wygłaszania referatów i komunikatów. Ukazana wyżej panorama wykorzystania przechowywanej w CAW Kolekcji WKA świadczy o tym, że akta te żyją i są wszechstronnie wykorzystywane. Upływ lat nie ma jak dotychczas wpływu na zainteresowanie nim. Chęć (na razie wstępną) ich przejęcie wyraził Instytut Pamięci Narodowej. Wydaje się jednak, że lepsze będą efekty wykorzystania dokumentów z Kolekcji, gdy pozostaną one w Centralnym Archiwum Wojskowym tam, gdzie zostały profesjonalnie opracowane i rozpoznane. Dotychczasowe doświadczenia wykazują jednoznacznie, że w przypadku wznowienia działalności WKA większą niż dotychczas rolę winni odgrywać archiwiści wojskowi.