UZASADNIENIE Projekt rozporządzenia stanowi wykonanie upowaŝnienia zawartego w art. 71b ust. 7 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.), zgodnie z którym minister właściwy do spraw oświaty i wychowania w drodze rozporządzenia określa warunki organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieŝy niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, w tym warunki przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów oraz ich formy, w przedszkolach i szkołach lub oddziałach specjalnych oraz w ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, uwzględniając szczególne potrzeby psychofizyczne i edukacyjne tych dzieci i młodzieŝy. Obecnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieŝy niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz. U. Nr 19, poz. 166). Wydanie nowego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieŝy niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach, wynika z potrzeby m.in. dostosowania warunków organizacji kształcenia uczniów niepełnosprawnych do przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). Projektowane w tym rozporządzeniu rozwiązania wynikają równieŝ z potrzeby dostosowania zadań przedszkoli specjalnych i szkół specjalnych do zmian wprowadzanych równocześnie w przygotowywanych rozporządzeniach Ministra Edukacji Narodowej: zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych, w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, 1
w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieŝy niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych, w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologicznopedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Celem regulacji jest podkreślenie nowego profilu kompetencyjnego nauczycieli prowadzących zajęcia z uczniem niepełnosprawnym, którzy opracowując dla uczniów indywidualne programy edukacyjno-terapeutyczne dostosowują je do ich indywidualnych potrzeb edukacyjnych i moŝliwości psychofizycznych uczniów oraz stosują zindywidualizowane formy i metody pracy dydaktycznej i wychowawczej, na podstawie oceny poziomu funkcjonowania uczniów i zaleceń zawartych w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego. Projekt rozporządzenia jest równieŝ spójny z przekazywanym równocześnie do uzgodnień, projektem rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych, który zakłada uszczegółowienie zadań dotyczących współpracy przedszkoli, szkół i placówek z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi. Proponowane zmiany wychodzą naprzeciw m.in. potrzebom zgłaszanym przez nauczycieli i rodziców wybierających dla swoich dzieci nauczanie w przedszkolach specjalnych, szkołach specjalnych i ośrodkach oraz rekomendacjom ekspertów ds. specjalnych potrzeb edukacyjnych, powołanych przez Ministra Edukacji Narodowej. W projekcie rozporządzenia, w porównaniu z obecnie obowiązującym rozporządzeniem, wprowadza się następujące zmiany: 1. W 2 w ust. 1 niniejszego projektu rozporządzenia doprecyzowuje się grupy uczniów niepełnosprawnych, dla których organizuje się przedszkola, szkoły i oddziały specjalne oraz oddziały specjalne w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych poprzez uszczegółowienie kategorii uczniów z niepełnosprawnością ruchową o dzieci z afazją, a kategorię uczniów z autyzmem o dzieci z zespołem Aspergera. Uzasadnieniem dla projektowanych zmian jest fakt, iŝ poradnie psychologicznopedagogiczne, do których wnioskowali rodzice ww. grup dzieci o wydanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, na podstawie zaświadczenia lekarskiego, 2
odmawiały wydania tego orzeczenia, argumentując, Ŝe w obecnie obowiązującym rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 stycznia 2005 w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieŝy niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach nie zostały wymienione literalnie afazja i zespół Aspergera. Zespół Aspergera, w literaturze przedmiotu uwaŝany jest za autyzm wysokofunkcjonujący, natomiast afazja moŝe skutkować zaburzeniami aparatu artykulacyjnego mowy - stąd potrzeba doprecyzowania tej kwestii w przepisach rozporządzenia. Uczniowie z afazją i z zespołem Aspergera są niewątpliwie uczniami niepełnosprawnymi wymagającymi stosowania specjalnych form i metod pracy, a więc wymienienie ich w projekcie rozporządzenia stanowi wykonanie upowaŝnienia zawartego w ustawie o systemie oświaty. 1 w proponowanym brzmieniu jedynie uszczegóławia dwie obecnie wymieniane kategorie tj. autyzm i niepełnosprawność ruchową. Proponowana zmiana ma na celu usunięcie istniejących wątpliwości interpretacyjnych w poradniach psychologicznopedagogicznych, przede wszystkim podczas wydawania orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego. Wprawdzie z art. 1 pkt 5 ustawy o systemie oświaty wynika moŝliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzieŝ niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami, to jednak nie wskazuje precyzyjnie, które dzieci i młodzieŝ naleŝy uznać za uczniów niepełnosprawnych lub niedostosowanych społecznie. Jednocześnie, zgodnie z definicją niepełnosprawności sprzęŝonej zawartej w art. 3 pkt 18 ustawy o systemie oświaty, kształcenie specjalne naleŝy zorganizować uczniowi niesłyszącemu lub słabo słyszącemu, niewidomemu lub słabo widzącemu, z niepełnosprawnością ruchową, z upośledzeniem umysłowym albo z autyzmem, u którego występuje co najmniej jeszcze jedna z wymienionych niepełnosprawności. NaleŜy dodać, Ŝe definicja ta jest bardzo ogólna i pośrednio wskazuje grupy uczniów dla których organizuje się kształcenie specjalne, bez wskazania kto wchodzi w skład wymienionych grup. Dlatego zdaniem środowisk oświatowych naleŝy uszczegółowić kategorię uczniów niepełnosprawnych, dodając równieŝ uczniów z afazją oraz z zespołem Aspergera. 3
2. W projekcie rozporządzenia rezygnuje się z wyszczególnienia kategorii uczniów z chorobami przewlekłymi i z zaburzeniami psychicznymi, wymienianych w obowiązującym rozporządzeniu w 2 ust. pkt 10 i 11, bowiem projekt niniejszego rozporządzenia dotyczy określenia warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieŝy niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie. Choroby przewlekłe i zaburzenia psychiczne nie naleŝą do Ŝadnej z powyŝszych kategorii. Co więcej, zaburzenia psychiczne równieŝ naleŝą do chorób przewlekłych. Niektóre przewlekłe procesy chorobowe, posiadające z reguły skomplikowaną etiologię, równieŝ mają swoje fazy czy choćby epizody niepsychotyczne i psychotyczne. Przykładem mogą tu być uzaleŝnienia (zespół zaleŝności alkoholowej, majaczenie, paranoja alkoholowa), niektóre depresje (depresja bez objawów psychotycznych i z objawami psychotycznymi) lub schizofrenie. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535) stanowi m.in., Ŝe ochrona zdrowia psychicznego polega w szczególności na: promocji zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburzeniom psychicznym oraz zapewnieniu osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do Ŝycia w środowisku rodzinnym i społecznym, natomiast w myśl rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieŝą (Dz. U. Nr 139, poz. 1133) profilaktyczną opieką zdrowotną nad dziećmi i młodzieŝą w środowisku nauczania i wychowania obejmuje się dzieci i młodzieŝ objęte obowiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki oraz kształcące się w szkołach ponadgimnazjalnych do ich ukończenia. Art. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty stanowi, Ŝe system oświaty zapewnia kaŝdemu dziecku realizującemu obowiązek szkolny i obowiązek nauki, wsparcie w nauce, rozwoju oraz pomoc psychologiczno-pedagogiczną stosownie do potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych. Zapewnienie właściwej realizacji tego kształcenia, w tym zapewnienie dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do moŝliwości psychofizycznych uczniów, naleŝy do zadań odpowiednio przedszkola, szkoły lub placówki, do której uczęszcza uczeń. Kwestie związane z zapewnieniem dzieciom przewlekle chorym, w tym z zaburzeniami psychicznymi odpowiednich warunków podczas pobytu w przedszkolu, szkole lub placówce, zgodnie z regulacjami art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie oświaty, 4
naleŝą do obowiązków dyrektora. Dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki m.in. sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki do ich harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne. W sytuacji, gdy w przedszkolu, szkole lub placówce jest uczeń przewlekle chory, w tym z zaburzeniami psychicznymi, dyrektor powinien: - pozyskać od rodziców (opiekunów prawnych) ucznia szczegółowe informacje na temat jego choroby oraz wynikających z niej ograniczeń w funkcjonowaniu; - zobowiązać nauczycieli do pozyskania wiedzy na temat tej choroby, m.in. poprzez analizę publikacji z serii One są wśród nas, przekazanych do szkół przez kuratoria oświaty w całej Polsce; - zorganizować szkolenie kadry pedagogicznej i pozostałych pracowników przedszkola, szkoły lub placówki w zakresie postępowania z chorym dzieckiem na co dzień oraz w sytuacji zaostrzenia objawów czy ataku choroby; - w porozumieniu z pielęgniarką szkolną lub lekarzem, wspólnie z pracownikami przedszkola, szkoły lub placówki opracować procedury postępowania w stosunku do kaŝdego chorego ucznia, zarówno na co dzień, jak i w przypadku zaostrzenia objawów czy ataku choroby. Procedury te mogą uwzględniać m.in. przypominanie lub pomoc w przyjmowaniu leków, wykonywaniu pomiarów poziomu cukru, regularnym przyjmowaniu posiłków, sposób reagowania itp. Powinny teŝ określać formy stałej współpracy z rodzicami (opiekunami) tego dziecka oraz zobowiązanie wszystkich pracowników przedszkola, szkoły lub placówki do bezwzględnego ich stosowania; - wspólnie z nauczycielami i specjalistami zatrudnionymi w przedszkolu, szkole, placówce dostosować formy pracy dydaktycznej, dobór treści i metod oraz organizację nauczania do moŝliwości psychofizycznych tego ucznia, a takŝe objąć go róŝnymi formami pomocy psychologiczno-pedagogicznej; - podjąć starania w celu zorganizowania w przedszkolu, szkole lub placówce profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami (wynika to z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieŝą (Dz. U. Nr 139, poz. 1133)). Jednocześnie w 7 niniejszego projektu wprowadza się moŝliwość kontynuowania nauki aŝ do ukończenia szkoły specjalnej lub oddziale specjalnym w szkole ogólnodostępnej przez uczniów, którzy przed wejściem w Ŝycie rozporządzenia 5
posiadali orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z powodu choroby przewlekłej lub zaburzeń psychicznych. 3. Doprecyzowane zostało równieŝ określenie dzieci i młodzieŝ niedostosowana społecznie, jako kategoria dzieci i młodzieŝy, dla której poradnia psychologicznopedagogiczna wydaje orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. W dotychczasowym stanie prawnym, w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieŝy niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz ośrodkach (Dz. U. Nr 19, poz. 166) w tej kategorii wyodrębniono cztery podkategorie: niedostosowanych społecznie, zagroŝonych niedostosowaniem społecznym, zagroŝonych uzaleŝnieniem i z zaburzeniami zachowania. Dla takiego podziału brak jest uzasadnienia merytorycznego, a takŝe organizacyjnego. PowyŜsze podkategorie nakładały się na siebie przedmiotowo, co skutkowało nieprecyzyjnymi diagnozami, a w konsekwencji podobnymi orzeczeniami poradni psychologiczno-pedagogicznych. Szczególny problem wynikał z faktu, Ŝe dwie podkategorie (zaburzenia zachowania i zagroŝenie uzaleŝnieniem) stanowią objawy niedostosowania społecznego lub zagroŝenia niedostosowaniem społecznym, więc nie powinny być wyodrębnione jako osobne kategorie problemów. Zaburzenia zachowania i zagroŝenie uzaleŝnieniem są znaczącym, a nawet - w przypadku zaburzeń zachowania - osiowym objawem, stanowiącym podstawę do diagnozowania zagroŝenia niedostosowaniem społecznym lub niedostosowania społecznego. Dzieci i młodzieŝ niedostosowani społecznie lub zagroŝeni niedostosowaniem społecznym przejawiają zachowania budzące niepokój ze względu na konsekwencje społecznie. Są to tzw. zachowania antagonistycznodestruktywne, będące wyrazem konfliktu jednostki ze społeczeństwem. Negatywnymi konsekwencjami tych zachowań w skali makrospołecznej są zaburzenia funkcjonowania systemu społecznego np. dezorganizacja społeczna, natomiast w skali mikrospołecznej zagroŝenia bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego poszczególnych dzieci i młodzieŝy. Zachowaniom tym przypisuje się negatywne oceny społeczne, obwarowuje zakazami i sankcjami. Zaznaczyć naleŝy, Ŝe dzieci i młodzieŝ niedostosowane społecznie pozostają w wyraźnej opozycji do wartości społecznych oraz norm obyczajowych, moralnych i prawnych, a ich celem jest 6
szeroko rozumiana destrukcja istniejącego ładu społecznego; zaś dzieci i młodzieŝ zagroŝoną niedostosowaniem społecznym charakteryzują powtarzające się i utrwalone wzorce zachowań dyssocjalnych, agresywnych lub buntowniczych, które mogą doprowadzić do przekroczeń norm społecznych i oczekiwań dla danego wieku. Z uwagi na powyŝsze rozdzielenie kategorii dzieci i młodzieŝy na niedostosowane społecznie i zagroŝone niedostosowaniem społecznym jest niezbędne. Wynika ono równieŝ z faktu, iŝ kształcenie dzieci i młodzieŝy niedostosowanych społecznie organizowane jest w szkołach specjalnych w młodzieŝowych ośrodkach wychowawczych, w których nieletni umieszczani są w wyniku postanowienia sądu. Natomiast kształcenie dzieci i młodzieŝy zagroŝonych niedostosowaniem społecznym organizowane jest w szkołach specjalnych w młodzieŝowych ośrodkach socjoterapii, w których nieletni umieszczani są w wyniku postanowienia sądu lub na wniosek rodzica na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na zagroŝenie niedostosowaniem społecznym wydanego przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną. 4. W projekcie rozporządzenia, w 2 ust. 2 dookreśla się, Ŝe dla dzieci i młodzieŝy z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim nie organizuje się przedszkoli specjalnych i oddziałów specjalnych w przedszkolach ogólnodostępnych. Rodzaj i poziom zaburzeń rozwojowych u tych dzieci wynika z faktu, iŝ etiologia upośledzenia umysłowego stopnia lekkiego, zdaniem wielu autorytetów naukowych (m. in. H. Borzyszkowskiej i J. Wyczesany) zawiera oddziaływanie kilku czynników patogennych. W większości opracowań naukowych podkreślany jest istotny wpływ nieprawidłowego funkcjonowania środowiska rodzinnego dziecka na występowanie niedorozwoju umysłowego w stopniu lekkim. Bardzo trudno jest rozstrzygnąć, czy poziom funkcjonowania w momencie badania młodszych dzieci wynika z rzeczywistego upośledzenia, czy tylko braku stymulacji w rodzinie. Dlatego diagnozowanie upośledzenia umysłowego naleŝy dokonywać dopiero u dzieci w wieku szkolnym, u których moŝna z całą pewności rozpoznać znaczne zaburzenie procesu analizy i syntezy i niŝszy poziom sprawności procesów poznawczych. Natomiast w 2 ust. 3, w związku z licznymi pytaniami dotyczącymi moŝliwości organizowania szkół przysposabiających do pracy dla uczniów niedostosowanych społecznie, jednoznacznie wskazano, Ŝe szkoły specjalne przysposabiające do pracy organizuje się wyłącznie dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu 7
umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzęŝonymi zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 3 lit. h ustawy o systemie oświaty. 5. W 2 ust. 4 określa się, Ŝe szkoły specjalne dla dzieci i młodzieŝy niedostosowanych społecznie i zagroŝonych niedostosowaniem społecznym organizuje się wyłącznie w młodzieŝowych ośrodkach wychowawczych i młodzieŝowych ośrodkach socjoterapii, a w ust. 5 dodaje się, Ŝe oddziałów specjalnych dla dzieci i młodzieŝy niedostosowanych społecznie i zagroŝonych niedostosowaniem społecznym nie organizuje się w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych. Obecnie obowiązujące rozporządzenie nie regulowało tej kwestii. Uczniowie niedostosowani społecznie i zagroŝeni niedostosowanem społecznym, jeŝeli nie wymagają umieszczenia odpowiednio w młodzieŝowym ośrodku wychowawczym lub młodzieŝowym ośrodku socjoterapii, powinni mieć zapewnioną specjalną organizację nauki, metod i form pracy w szkołach ogólnodostępnych, zgodnie z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. 6. W 3 w ust. 1 zmieniono górną granicę wieku kształcenia dzieci i młodzieŝy niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagroŝonych niedostosowaniem społecznym. Wynika to m. in. z przepisu art. 14 ust. 1 ustawy o systemie oświaty, który wejdzie w Ŝycie 1 września 2012 r. w brzmieniu wprowadzonym ustawą z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 458 oraz Nr 219, poz. 1705). Stanowi on, Ŝe wychowaniem przedszkolnym obejmuje się dzieci od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 3 lata, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 6 lat. Wychowanie przedszkolne jest realizowane w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz w innych formach wychowania przedszkolnego. Natomiast w przypadku dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wychowaniem przedszkolnym moŝe być objęte dziecko w wieku powyŝej 6 lat, nie dłuŝej jednak niŝ do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 8 lat. Zatem, obowiązek szkolny tych dzieci moŝe być odroczony do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 8 lat. Dotychczasowe brzmienie art. 14 ust. 1a ustawy o systemie oświaty (obowiązujące jeszcze do dnia 31 sierpnia 2012 r.) dopuszcza obejmowanie wychowaniem 8
przedszkolnym dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego w wieku powyŝej 6 lat, nie dłuŝej jednak niŝ do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Zatem, obowiązek szkolny tych dzieci moŝe być odroczony do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Z powyŝszego wynika, Ŝe przepisy ustawy wprowadziły obniŝenie o 1 rok wieku rozpoczynania obowiązku szkolnego oraz skrócenie o 2 lata okresu odraczania od spełniania obowiązku szkolnego dzieci niepełnosprawnych. W związku z powyŝszym, w celu zniwelowania bardzo duŝych dysproporcji wiekowych między uczniami niepełnosprawnymi kształcącymi się na tym samym etapie edukacyjnym w róŝnych typach szkół, w 3 ust. 1 projektu rozporządzenia obniŝono górną granicę wieku kształcenia uczniów, i zaproponowano następującą górną granicę wieku kształcenia: do końca roku szkolnego, w roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy 15 rok Ŝycia w przypadku szkoły podstawowej, 19 rok Ŝycia - w przypadku gimnazjum i 23 rok Ŝycia - w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej, jednocześnie zachowując ten sam łączny wymiar okresu kształcenia wynoszący 17 lat. Rzecznik Praw Dziecka, na etapie uzgodnień międzyresortowych i konsultacji społecznych zaproponował, aby w 3. ust.1 wyraŝenie do ukończenia przez ucznia ( ) roku Ŝycia zastąpić wyraŝeniem do końca roku szkolnego, w roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy ( ) lat. Uwagę uznano za zasadną. 7. W 4 projektu rozporządzenia zobowiązuje się przedszkola specjalne, oddziały specjalne w szkołach ogólnodostępnych, szkoły specjalne, oddziały specjalne w szkołach ogólnodostępnych oraz szkoły działające w ośrodkach, o których mowa w art. 2 pkt 5 ustawy o systemie oświaty umoŝliwiające dzieciom i młodzieŝy z upośledzeniem umysłowym i z niepełnosprawnościami sprzęŝonymi realizację obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki do realizacji zajęć specjalistycznych, rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych oraz innych zajęć, stosownie do potrzeb, w tym do stosowania alternatywnych metod komunikacji, i tym samym zapewnienia wsparcia psychologiczno-pedagogicznego oraz wyrównywania szans edukacyjnych uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagroŝonych niedostosowaniem społecznym. W przepisie 4 pkt 6 niniejszego projektu, wprowadza się obowiązek 9
realizacji indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego, określającego zakres zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów, formy i metody pracy oraz rodzaj zajęć prowadzonych z uczniem, zgodnie z jego indywidualnymi potrzebami edukacyjnymi i moŝliwościami psychofizycznymi, a w pkt 7 doprecyzowuje się, Ŝe wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia dokonuje zespół nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, w celu opracowania i modyfikowania indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego. PowyŜsze przepisy wynikają z konieczności dokładnego zdefiniowania zadań przedszkola i szkoły specjalnej w zakresie dostosowywania kształcenia uczniów niepełnosprawnych do ich indywidualnych potrzeb edukacyjnych i moŝliwości psychofizycznych. Określa się jednocześnie, Ŝe w przypadku uczniów niedostosowanych społecznie indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny zawiera takŝe działania o charakterze resocjalizacyjnym, a w przypadku uczniów zagroŝonych niedostosowaniem społecznym takŝe działania o charakterze socjoterapeutycznym. 8. Proponowany przepis 5 zobowiązuje zespół nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem do rozpoznawania indywidualnych potrzeb edukacyjnych i moŝliwości psychofizycznych dzieci i młodzieŝy, do organizowania i prowadzenia zajęć edukacyjnych, do analizy efektywności stosowanych metod oraz dostosowania tempa nauczania do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i moŝliwości psychofizycznych dzieci i młodzieŝy, we współpracy z rodzicami ucznia. Wynika to ze zmiany proponowanej w projektowanym rozporządzeniu w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz w projektowanym rozporządzeniu w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, które, odpowiednio, definiują zadania Zespołu nauczycieli i specjalistów, prowadzących zajęcia z uczniem oraz regulują powołanie Zespołu. 9. W przepisie 6 ust. 3 projektu określa się, Ŝe dla uczniów niepełnosprawnych, posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, przystępujących do sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego, przygotowuje się zestawy zadań dostosowane do rodzaju niepełnosprawności. W 6 ust. 4 wskazano natomiast, Ŝe dla absolwentów niepełnosprawnych posiadających orzeczenie o potrzebie 10
kształcenia specjalnego, przystępujących do egzaminu maturalnego lub egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, przygotowuje się arkusze egzaminacyjne dostosowane do rodzaju ich niepełnosprawności. W obecnie obowiązującym rozporządzeniu literalnie wskazane były tylko niektóre rodzaje niepełnosprawności, uprawniające do dostosowania - odpowiednio do rodzaju niepełnosprawności - zestawów zadań dla uczniów przystępujących do sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego oraz arkuszy egzaminacyjnych dla absolwentów przystępujących do egzaminu maturalnego lub egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. JednakŜe, Centralna Komisja Egzaminacyjna w praktyce dostosowywała zestawy zadań oraz arkusze dla uczniów/absolwentów niepełnosprawnych odpowiednio do ich niepełnosprawności zgodnie ze wskazaniami zawartymi w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego posiadanych przez tych uczniów. W związku z tym zastosowanie w projekcie rozporządzenia regulacji dającej moŝliwość dostosowania zestawów zadań oraz arkuszy egzaminacyjnych dla wszystkich uczniów/absolwentów niepełnosprawnych nie tylko sankcjonuje obecnie stosowaną praktykę, ale teŝ daje moŝliwość Dyrektorowi Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, który opracowuje szczegółową informację zawierającą m.in. sposoby dostosowania form przeprowadzania ww. sprawdzianu i egzaminów do potrzeb i moŝliwości indywidualnych wynikających z niepełnosprawności wszystkich uczniów/absolwentów, bez względu na rodzaj występującej u nich niepełnosprawności. W opracowywaniu w/w zestawów zadań i arkuszy egzaminacyjnych uczestniczą specjaliści, odpowiednio do rodzaju niepełnosprawności. 10. Mając na względzie uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, którzy rozpoczęli naukę na mocy dotychczasowych przepisów, w 7 przewiduje się, Ŝe dzieci i młodzieŝ: z chorobami przewlekłymi, z zaburzeniami psychicznymi, z zaburzeniami zachowania i zagroŝone uzaleŝnieniem, które przed dniem wejścia w Ŝycie rozporządzenia rozpoczęły naukę w szkole specjalnej lub oddziale specjalnym w szkole ogólnodostępnej, mogą kontynuować naukę w tej szkole lub oddziale aŝ do ukończenia szkoły danego typu. 11
11. W 8 przewiduje się okres przejściowy na podstawie, którego kształcenie dzieci i młodzieŝy niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie i zagroŝonych niedostosowaniem społecznym, którzy rozpoczęli lub rozpoczną naukę w szkołach specjalnych i oddziałach specjalnych w szkołach ogólnodostępnych do dnia 31 sierpnia 2012 r., moŝe być prowadzone do końca roku szkolnego, w roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy odpowiednio: 18. rok Ŝycia - w przypadku szkoły podstawowej, 21. rok Ŝycia - w przypadku gimnazjum i 24. rok Ŝycia w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej. 12. 9-13 projektu rozporządzenia wskazują termin stosowania przepisów przez przedszkola, szkoły i oddziały oraz ośrodki, o których mowa w 1. Jednocześnie daje się przedszkolom i szkołom specjalnym, a takŝe przedszkolom i szkołom ogólnodostępnym z oddziałami specjalnymi moŝliwość wcześniejszego ich stosowania, na zasadach określonych w projekcie rozporządzenia w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. W przedszkolach i szkołach specjalnych wszystkich typów oraz w ośrodkach przepisy niniejszego projektu rozporządzenia będą stosowane począwszy od roku szkolnego 2011/2012. Przedszkola i szkoły specjalne oraz ośrodki juŝ teraz, na gruncie obowiązujących przepisów powołują róŝnego rodzaju zespoły, w skład których wchodzą właśnie, w zaleŝności od potrzeb, nauczyciele, wychowawcy grupy wychowawczej i specjaliści. Wspólnie dokonują analizy poziomu wiadomości, umiejętności i funkcjonowania ucznia oraz określają trudności, na jakie napotykają w pracy z nim, planują indywidualną ścieŝkę edukacyjną bądź edukacyjno-terapeutyczną, uwzględniającą potrzeby zdiagnozowane zarówno na poziomie szkoły, jak i wynikające z orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego wydanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Zalecają odpowiednie formy wsparcia dziecka oraz dokonują okresowej oceny poziomu funkcjonowania ucznia. Odmienna regulacja dotycząca stosowania przepisów niniejszego projektu rozporządzenia w odniesieniu do oddziałów specjalnych zorganizowanych w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych ma na celu ujednolicenie tych przepisów 12
z terminami wdraŝania zmian określonych w projekcie rozporządzenia w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieŝy niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych. Taka regulacja pozwala na organizację pracy w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych, odpowiednio na dotychczasowych lub nowych zasadach, w odniesieniu do wszystkich oddziałów. Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414 oraz z 2009 r. Nr 42, poz. 337) projekt rozporządzenia został udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej. śaden podmiot, nie zgłosił zainteresowania udziałem w pracach nad projektem w trybie przepisów o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa. Rozporządzenie nie zawiera przepisów technicznych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039 oraz z 2004 r. Nr 65, poz. 597) i w związku z tym nie podlega notyfikacji. Przedmiot regulacji nie jest objęty zakresem prawa Unii Europejskiej. Ocena skutków regulacji (OSR) 1. Podmioty, na które oddziałuje projektowana regulacja Rozporządzenie będzie oddziaływać na wszystkie podmioty zobowiązane do prowadzenia kształcenia specjalnego uczniów niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie i zagroŝonych niedostosowaniem społecznym, w tym na organy prowadzące, oraz na przedszkola specjalne oraz oddziały specjalne w przedszkolach ogólnodostępnych, szkoły specjalne wszystkich typów, w tym szkoły przysposabiające do pracy, oraz oddziały specjalne w szkołach ogólnodostępnych, młodzieŝowe ośrodki wychowawcze, młodzieŝowe ośrodki socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, specjalne ośrodki wychowawcze, a takŝe ośrodki umoŝliwiające dzieciom i młodzieŝy z upośledzeniem umysłowym w stopniu 13
głębokim, a takŝe dzieciom i młodzieŝy z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzęŝonymi realizację rocznego obowiązkowego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, Oddziaływać będzie równieŝ na rodziców, uczniów oraz nauczycieli i specjalistów wchodzących w skład zespołów pracujących z tymi uczniami. 2. Konsultacje społeczne Projekt rozporządzenia był przedmiotem opiniowania przez związki zawodowe w trybie przewidzianym w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, z późn. zm.) i partnerów społecznych, tj. przez: 1) Zarząd Główny Związku Nauczycielstwa Polskiego; 2) Sekcję Krajową Oświaty i Wychowania NSZZ Solidarność ; 3) Chrześcijański Związek Zawodowy Solidarność im. ks. Jerzego Popiełuszki ; 4) Wolny Związek Zawodowy Sierpień 80, Komisja Krajowa; 5) Komisję Krajową NSZZ Solidarność ; 6) Komisję Krajową NSZZ Solidarność 80 ; 7) Związek Zawodowy Pracowników Oświaty i Wychowania Oświata ; 8) Krajową Sekcję Oświaty NSZZ Solidarność ; 9) Forum Związków Zawodowych; 10) NiezaleŜny Samorządny Związek Zawodowy Pracowników Schronisk dla Nieletnich i Zakładów Poprawczych; 11) Krajowy Komitet Wychowania Resocjalizującego; 12) Ogólnopolskie Stowarzyszenie Pracowników Resocjalizacji; 13) Fundację Synapsis; 14) Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym; 15) Polskie Towarzystwo ADHD; 16) Polski Związek Głuchych. Zarząd Główny; 17) Polski Związek Niewidomych. Zarząd Główny; 18) Polski Związek Logopedów; 19) Polskie Towarzystwo Dysleksji; 20) Związek Zawodowy Rada Poradnictwa ; 21) Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu; 22) Stowarzyszenie Doradców Szkolnych i Zawodowych Rzeczypospolitej Polskiej; 23) Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski; 14
24) Polską Radę Ekumeniczną; 25) Radę Szkół Katolickich; 26) Społeczne Towarzystwo Oświatowe; 27) STO Ogólnopolskie Forum Rodziców; 28) Krajowe Forum Oświaty Niepublicznej; 29) Krajowe Porozumienie Rodziców i Rad Rodziców; 30) Ogólnopolskie Stowarzyszenie Kadry Kierowniczej Oświaty; 31) Konfederację Stowarzyszeń Nauczycielskich; 32) Stowarzyszenie Dyrektorów Szkół Średnich; 33) Polskie Stowarzyszenie Dyrektorów Szkół; 34) Radę Główną Szkolnictwa WyŜszego; 35) Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich; 36) Konferencję Rektorów Zawodowych Szkół Polskich; 37) Ogólnopolskie Stowarzyszenie Powiatowych i Gminnych Samorządowych Ośrodków Doskonalenia Nauczycieli; 38) Stowarzyszenie Dyrektorów i Nauczycieli Centrów Kształcenia Praktycznego; 39) Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dyrektorów Centrów Kształcenia Ustawicznego; 40) Krajową Izbę Edukacji. Projekt został równieŝ przekazany do Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Rzecznika Praw Dziecka i Rzecznika Praw Obywatelskich. W dniu 18 maja 2010 r. projekt był przedmiotem analizy przez Zespól ds. Edukacji, Kultury i Sportu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, łącznie z pakietem rozporządzeń dotyczących kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych, projektem rozporządzenia w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieŝy w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach oraz pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Zespól zaakceptował ten projekt. 15
W dniu 30 czerwca projekt niniejszego rozporządzenia został równieŝ zaakceptowany przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego. W wyniku konsultacji społecznych uwagi do projektu zgłosiły Związek Nauczycielstwa Polskiego - Zarząd Główny (ZNP), NSZZ Solidarność Sekcja Oświaty i Wychowania Regionu Gdańskiego, NSZZ Solidarność Sekcja Oświaty i Wychowania, Rzecznik Praw Dziecka. ZNP zgłosił uwagę, Ŝe w zdecydowanej większości przypadków słuszne jest załoŝenie, iŝ w szkołach ogólnodostępnych z zasady będą kształceni uczniowie przewlekle chorzy bez względu na rodzaj schorzenia oraz z zaburzeniami psychicznymi ( 2 ust.1). To rodzice powinni mieć prawo wyboru i decyzji o tym do jakiej szkoły (czy ośrodka ) będzie uczęszczało dziecko. Niestety w Ŝaden sposób nie określa się, w jaki sposób szkoły ogólnodostępne będą zapewniały dzieciom przewlekle chorym bezpieczne warunki nauki i pobytu co z zapewnieniem stałej opieki medycznej na terenie placówki, intymności podczas wykonywania niezbędnych czynności medycznych. Podobnie jak w przypadku dzieci niepełnosprawnych brakuje regulacji na temat liczebności oddziałów, do których przyjmowani będą uczniowie przewlekle chorzy. Uwagi nie zostały uwzględnione. Uczniowie przewlekle chorzy mogą kształcić się w przedszkolach i szkołach specjalnych zorganizowanych w zakładzie opieki zdrowotnej i jednostce pomocy społecznej, o których mowa w przepisach w sprawie organizacji kształcenia oraz warunków i form realizowania specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w szkołach specjalnych zorganizowanych w zakładach opieki zdrowotnej i jednostkach pomocy społecznej. Liczba dzieci w oddziale zorganizowanym w w/w szkołach została określona w przepisach rozporządzenia w sprawie ramowego statutu publicznego przedszkola oraz publicznych szkół. Ponadto uczniowie ci objęci są w przedszkolach, szkołach i placówkach pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Ponadto do wszystkich szkół i placówek w Polsce trafiły poradniki z serii One są wśród nas, zawierające wskazówki dla nauczycieli, w jaki sposób moŝna udzielić pomocy uczęszczającemu do szkoły lub placówki uczniowi przewlekle choremu (szczegółowa argumentacja w uzasadnieniu projektu). Rodzice, tak jak dotychczas będą mieć prawo wyboru szkoły dla swojego dziecka. 16
Związek Nauczycielstwa Polskiego wnioskował równieŝ o przesunięcie terminu wdraŝania projektowanych rozwiązań. Propozycja Związku wskazywała 1 września 2011 roku jako datę wejścia w Ŝycie rozporządzenia oraz 1 września 2012 roku jako termin stosowania przepisów w przedszkolach i szkołach. Uwaga częściowo uwzględniona. W przedszkolach i gimnazjach przepisy niniejszego projektu rozporządzenia będą stosowane od 1 września 2011 roku. W przypadku szkół podstawowych i szkół ponadgimnazjalnych od 1 września 2012 roku (argumentacja zawarta została w uzasadnieniu). NSZZ Solidarność Sekcja Oświaty i Wychowania Regionu Gdańskiego zgłosiła uwagę, Ŝe zaproponowane zmiany spowodują nadmierne obciąŝenie nauczycieli, zwiększenie biurokracji w szkołach, a na pewno nie wpłyną znacząco na wspieranie uczniów. Uwaga została uwzględniona poprzez doprecyzowanie w rozporządzeniu o pomocy psychologiczno-pedagogicznej zasad opracowywania, dla kogo i jakie programy są obowiązkowe. NSZZ Solidarność Sekcja Oświaty i Wychowania - zaproponowała: a) włączenie do rozporządzenia zapisu rozszerzającego grupy uczniów niepełnosprawnych podlegających kształceniu specjalnemu o spektrum autyzmu lub dokładniej całościowych zaburzeń rozwojowych, a w tym: z autyzmem, autyzmem atypowym, zespołem Retta, zespołem Aspergera, całościowym zaburzeniem rozwojowym nieokreślonym, oraz innymi zaburzeniami pokrewnymi, b) nieobniŝania górnej granicy wieku kształcenia specjalnego, c) dokonywanie całościowej skrupulatnej oceny wielospecjalistycznej uczniów jeden raz na etap edukacyjny, d) poddała w wątpliwość przygotowanie do samodzielności w Ŝyciu dorosłym w szkołach dla dzieci z głębokim upośledzeniem intelektualnym podopieczni nigdy nie osiągają samodzielności, zatem szkoła tego typu nie wywiąŝe się z nałoŝonego na nią zadania.. Uwagi nie zostały uwzględnione, bowiem: a) nie ma potrzeby tak szczegółowo opisywać grupy dzieci z autyzmem, a wprowadzana zmiana (doprecyzowanie grupy uczniów z autyzmem o uczniów z zespołem Aspergera) został dostatecznie wyjaśniony w uzasadnieniu projektu; 17
b) wiek rozpoczynania obowiązku szkolnego wynika z przepisów ustawy o systemie oświaty, projektowane zmiany nie skracają łącznego wymiaru okresu kształcenia specjalnego; c) dokonywanie oceny jest ściśle związane z ocenianiem osiągnięć szkolnych, które zgodnie z rozporządzeniem w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania ( ) powinna być dokonywana przynajmniej dwa razy w roku; d) wydaje się, Ŝe nastąpiło nieporozumienie dotyczące interpretacji celu kształcenia dzieci i młodzieŝy z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim. Ta grupa osób niepełnosprawnych nie uczęszcza do szkół, ale spełnia obowiązek szkolny i obowiązek nauki w formie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Rzecznik Praw Dziecka zaproponował: - rozszerzenie zapisu 3 ust. pkt 1,2,3, o sformułowanie do końca roku szkolnego tego roku kalendarzowego, w którym uczeń kończy ( ) lat. Propozycja została uwzględniona w treści niniejszego projektu. - uregulowanie, zalecające kontynuowanie edukacji przez dzieci niewidome (ze względu na bardzo długi okres adaptacyjny) w tej samej szkole podstawowej lub ośrodku, w którym dzieci realizowały obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne. Zdarza się bowiem, Ŝe przedszkole w tym ośrodku jest najbliŝszym przedszkolem dla tego dziecka, ale juŝ szkoła podstawowa nie jest najbliŝszą szkołą podstawową w myśl art. 17 ust. 3a ustawy o systemie oświaty. Uwaga nie została uwzględniona z uwagi na to, iŝ to rodzice mają prawo wyboru szkoły do kształcenia swoich dzieci. Większość uwag zgłoszonych w trakcie konsultacji społecznych zostało uwzględnione. 3. Wpływ projektu na sektor finansów publicznych, w tym budŝet państwa i budŝety jednostek samorządu terytorialnego Rozporządzenie nie spowoduje skutków finansowych dla budŝetu państwa i budŝetów jednostek samorządu terytorialnego. 4. Wpływ projektu na rynek pracy Rozporządzenie nie będzie miało bezpośredniego wpływu na rynek pracy. 18
5. Wpływ projektu na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw Rozporządzenie nie wpłynie bezpośrednio na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw. 6. Wpływ projektu na sytuację i rozwój regionalny Rozporządzenie nie będzie miało bezpośredniego wpływu na sytuację i rozwój regionalny. 19