Październik jest od 1985 roku Miesiącem Świadomości Raka Piersi (BCAM, z ang. Breast Cancer Awareness Month). Rak piersi: - I miejsce pod kątem zachorowalności - II miejsce z powodu umieralności W Polsce każdego dnia raka piersi wykrywa się u 47 Polek. Przewiduje się, że zachorowań na raka piersi będzie coraz więcej. Rak piersi jest jedną z najczęściej występujących chorób nowotworowych i jest także jednym z najlepiej poznanych nowotworów w zakresie epidemiologii, biologii i profilaktyki dla którego dostępne są liczne opcje terapeutyczne, umożliwiające uzyskanie wyleczenia lub istotnej poprawy stanu zdrowia wielu chorych. W Polsce rak piersi rozpoznawany jest najczęściej u kobiet w wieku 50 69 lat. Rośnie jednak liczba przypadków diagnozowanych u kobiet młodszych. U kobiet w wieku 20-49 lat zachorowalność na raka piersi wzrosła prawie 2-krotnie w ciągu ostatnich 30 lat. Oznacza to, że rak piersi coraz częściej dotyka kobiet w pełni aktywnych w życiu zawodowym, rodzinnym i społecznym. Szczególną grupę stanowią pacjentki z rodzinnym obciążeniem nowotworami sutka czy jajnika (mutacja genów z grupy BRCA1/BRCA2). Badania wykazują, że przyczyny
genetyczne stanowią 5-10% raków sutka. Zatem warto wykonać też badanie genetyczne jeżeli w rodzinie występowały zachorowania na raka piersi czy jajnika.
Badanie palpacyjne piersi Metoda palpacyjna piersi (łac. palpatio) polega na dotyku/ucisku palcami pozwalając określić przybliżony rozmiar, kształt, twardość oraz położenie guzka w badanej piersi. Samokontrola piersi czyli badanie wykonywane osobiście przez kobietę, powinno być powtarzane raz w miesiącu. Przed menopauzą powinno ono być wykonywane zawsze pomiędzy 7 a 10 dniem cyklu. Kobiety po menopauzie powinny wybrać na badanie stały dzień w miesiącu. Rytuał systematycznej samokontroli piersi zwiększa skuteczność wykrywania nawet drobnych zmian. Dbająca o zdrowie pacjentka po pewnym czasie poznaje budowę swoich piersi co umożliwia jej łatwe odróżnienie dotychczas obecnych łagodnych zmian (potwierdzonych wcześniej w USG/ mammografii) od zmian nowo powstałych. Niestety nadal wiele kobiet się nie bada. Również w gabinetach lekarskich, badanie piersi bywa pomijane (pośpiech, duża ilość pacjentów). Lekarz też człowiek, więc jeśli sam nie zaproponuje badania, warto przypomnieć mu o tym.
Schemat samobadania piersi Przed lustrem Unieś ręce wysoko do góry i przyjrzyj się: czy nie widzisz zmian w kształcie piersi czy skóra nie jest przebarwiona (zmiana koloru) czy nie marszczy się lub nie jest napięta Umieść ręce na biodrach i przyjrzyj się: czy nie widzisz zmian w kształcie piersi czy skóra nie jest przebarwiona (zmiana koloru) czy nie marszczy się lub nie jest napięta Ściśnij brodawkę i zobacz czy nie wydziela się z niej płyn Pod prysznicem lewą rękę połóż z tyłu głowy, prawą na lewej piersi. lekko naciskając trzema środkowymi palcami zataczaj drobne kółeczka wzdłuż piersi, z góry na dół i z powrotem. To samo zrób z prawą piersią.
Badanie USG piersi Każda kobieta po ukończeniu 30 roku życia powinna regularnie zgłaszać się na okresowe USG piersi, które jest niezwykle czułym badaniem pozwalającym wykrywać kilkumilimetrowe zmiany niewykrywalne metodą palpacyjną. Wskazaniem do pilnego wykonania USG piersi są: nowo wykryta (przez dotyk) zmiana w piersi ból piersi wyciek wydzieliny z brodawki sutkowej Wskazaniem do częstszego wykonania USG piersi są: badania kontrolne wcześniej rozpoznanych zmian łagodnych występowanie raka sutka w wywiadzie rodzinnym stosowanie hormonalnej terapii zastępczej Zgodnie ze standardami Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego (PTU) od 2010 roku w Polsce w badaniach USG sutka posługujemy się klasyfikacją BIRADS-usg. Została ona opracowana przez PTU. Klasyfikacja BIRADS usg: ujednolica opisy badań precyzuje dalsze postępowanie u zbadanych pacjentek uwzględnia elementy morfologiczne budowy piersi oraz występujących w nich nieprawidłowych zmian pozwala różnicować zmiany łagodne od podejrzanych o złośliwość zawiera informacje na tamat ryzyka złośliwości zmian ogniskowych oraz propozycje algorytmów diagnostyczno terapeutycznych (z uwzględnieniem biopsji) BIRADS-usg 1 BIRADS-usg 2 prawidłowe obrazy piersi zmiany jednoznacznie łagodne BIRADS-usg 3 zmiany prawdopodobnie łagodne, o ryzyku złośliwości < 2% BIRADS-usg 4 BIRADS-usg 5 BIRADS-usg 6 zmiany, które nie wykazują cech zmiany złośliwej, ale ryzyko złośliwości wynosi 2% do 90% zmiany o wysokim (>90%) prawdopodobieństwie złośliwości, o typowej morfologii zmiany złośliwej zmiany nowotworowe złośliwe potwierdzone biopsją
DALSZE POSTĘPOWANIE W ZALEŻNOŚCI OD WYNIKU USG PIERSI BIRADS-usg 1 BIRADS-usg 2 BIRADS-usg 3 BIRADS-usg 4 BIRADS-usg 5 BIRADS-usg 6 kontrola co 12 mies. w zależności od obciążeń rodzinnych, wieku oraz wyboru pacjentki zalecane jest kontrolne badanie USG za 6 miesięcy lub biopsja cienkoigłowa konieczna jest weryfikacja mikroskopowa za pomocą biopsji gruboigłowej (BG) konieczna jest weryfikacja histopatologiczna (biopsja gruboigłowa, mammotomiczna lub otwarta chirurgiczna) w celu zaplanowania sposobu leczenia (leczenie oszczędzające pierś, biopsja węzła wartowniczego, chemioterapia neoadiuwantowa postępowanie jest ustalane na podstawie decyzji onkologa (np. ocena guza przed operacją czy umieszczenie metalowego znacznika/kotwiczki ułatwiające chirurgowi odnalezienie zmiany przy zabiegach oszczędzających sutek) Opis badania USG powinien być zakończony wnioskiem z podaniem kategorii zmiany wg klasyfikacji BIRADS usg, z odniesieniem do dotychczas wykonanych badań (np. progresja, stabilizacja czy regresja) oraz propozycją wykonania innych badań (np. mammografii czy rezonansu magnetycznego). W przypadku stwierdzenia u jednej osoby kilku zmian w piersiach, np. BIRADS usg 2 i 4, końcowy wynik badania wskazuje na najwyższą kategorię BIRADS usg, w tym przypadku BIRADS usg 4. Opis badania powinien również zawierać informację na temat obrazu węzłów chłonnych spływu chłonki z piersi (doły pachowe, nad i podobojczykowe). Przygotowanie do badania USG piersi badanie to nie wymaga specjalnych przygotowań, najlepiej je jednak wykonać w pierwszej fazie cyklu miesięcznego nie zaleca się stosowania przed badaniem kosmetyków na okolice górnej połowy ciała konieczne jest dostarczenie poprzednich wyników badań dotyczących piersi (mammografii, USG, biopsji) wraz z dokumentacją zdjęciową - oraz wypisów ze szpitala. zebrać wywiad w rodzinie odnośnie występowania nowotworów i w jakim wieku wystąpiło zachorowanie; głównie chodzi o nowotwory piersi oraz jajnika zanotować sobie nazwy przyjmowanych leków jeżeli są stosowane przewlekle.
W związku ze wzrastającą zachorowalnością na raka piersi u kobiet we wszystkich grupach wiekowych Polskie Towarzystwo Ultrasonograficzne rekomenduje wykonywanie profilaktycznych badań USG sutka co 12 mies. (lub częściej jeżeli lekarz tak zaleci) u kobiet od 30. roku życia.
Mammografia W Polsce funkcjonuje również finansowany ze środków publicznych program profilaktyki raka piersi polegający na okresowych badaniach mammograficznych (RTG piersi oceniane przez doświadczonego radiologa). Program ten jest adresowany do pacjentek, które: nie miały wykonywanej mammografii w ciągu ostatnich dwóch lat; otrzymały w ramach programu profilaktyki raka piersi pisemne wskazanie do wykonania ponownej mammografii po 12 miesiącach z powodu obciążenia następującymi czynnikami ryzyka: - rak piersi wśród członków rodziny (matka, siostra, córka), - mutacja w obrębie genów BRCA1 lub BRCA2; - nie miały wcześniej stwierdzonej zmiany złośliwej piersi. Mammografię w ramach programu profilaktycznego wykonuje się: co 24 miesiące u kobiet w wieku od 50 do 69 lat, co 12 miesięcy u kobiet w wieku od 50 do 69 lat, których członkowie rodziny chorowali na raka piersi (matka, siostry lub córki) lub występowały u nich mutacje w obrębie genów BRCA 1 lub BRCA.
Mammografia czy USG? Co lepsze? A może rezonans? Należy pamiętać, że z wiekiem zmienia się budowa tkanek piersi. U młodych kobiet dominuje tkanka gruczołowa, która podlega precyzyjnej ocenie w USG natomiast gorzej się obrazuje w mammografii. Z wiekiem ilość tkanki gruczołowej zmniejsza się i jest stopniowo zastępowana tkanką tłuszczową. Jest to ważna informacja ponieważ w przypadku piersi, w których dominuje tkanka tłuszczowa mammografia jest czulsza pod względem wykrywania zmian nowotworowych. Dlatego też zdarza się, że lekarz wykonujący USG widząc przewagę tkanki tłuszczowej w razie wątpliwości diagnostycznych zaleca wykonanie jeszcze dodatkowej mammografii. Bywa też odwrotnie. Radiolog oceniający zdjęcia mammograficzne może również mieć wątpliwości diagnostyczne ponieważ niektóre zmiany w mammografii np. wypełniona płynem torbiel jest trudna do odróżnienia od zmiany litej (wypełnionej tkanką zbitą). W takiej sytuacji radiolog zaleca uzupełnienie diagnostyki badaniem USG. Czyli reasumując piersi zawierające tkankę gruczołową powinny być badane w USG natomiast te w których w znacznym stopniu dominuje tkanka tłuszczowa lepiej badać mammograficznie. W razie wątpliwości wykonuje się te badania zamiennie. Jednak zawsze w razie wykrycia guzka warto zacząć od USG ponieważ jest bardziej dostępnym badaniem i w często skraca ścieżkę diagnostyczną. W arsenale diagnostyki obrazowej piersi ma miejsce również rezonans. Jest on wskazany w przypadku wątpliwości przy ocenie tkanki gruczołowej sutka w USG.
Warto wspomnieć o dysplazji sutka (mastopatia) u kogo i kiedy się rozwija? To najczęściej spotykane schorzenie sutka, które polega na rozroście i przebudowie tkanek tego gruczołu. To choroba kobiet w wieku rozrodczym., które pojawia się w okolicy 35-50 roku życia. Dochodzi wówczas do przebudowy sutka związanej ze zmianami inwolucyjnymi. Ubywa tkanki gruczołowej na rzecz tkanki łącznej podścieliska. Do rozwoju dysplazji sutka dochodzi wskutek zaburzenia równowagi hormonalnej: przewagi estrogenów nad gestagenami, stąd zaburzenie to jest częstsze u kobiet, które wcześnie rozpoczęły okres pokwitania, u nieródek oraz u osób otyłych (w tkance tłuszczowej dochodzi do konwersji androgenów w estrogeny). Po menopauzie, w związku ze spadkiem stężenia estrogenów, dysplazja sutka występuje rzadko (o ile pacjentka nie stosuje hormonalnej terapii zastępczej). Dysplazja sutka to guzy nienowotworowe o charakterze niezapalnym i jest skutkiem zachwiania równowagi hormonalnej: zwiększenie liczby hormonów żeńskich (estrogenów) i zróżnicowana wrażliwość okolic sutka na ich działanie. Może rozwijać się w różnym czasie i z różnym skutkiem, dlatego też określa się ją przy pomocy różnych stopni zaawansowania: I. Małego stopnia dysplazja w tym stopniu jest słabo rozwinięta. Komórki dysplastyczne lokalizuje się w 1/3 dolnej nabłonka. II. Średniego stopnia dysplazja jest bardziej zaawansowana. Komórki dysplastyczne zlokalizowane w 2/3 dolnych nabłonka. III. Dużego stopnia najbardziej rozwinięty stopień dysplazji, torbiele mogą być określane jako komórki nowotworowe. Komórki dysplastyczne lokalizuje się w górnej 1/3 nabłonka, ale nie w całej jego grubości. Leczenie Specjalistą od leczenia dysplazji sutka jest ginekolog. W przypadku zaobserwowania u siebie guzków w piersiach, należy niezwłocznie udać się do specjalisty i poinformować go o swoich podejrzeniach. Podczas łagodnej dysplazji interwencja chirurgiczna konieczna jest jedynie w pojedynczych przypadkach. Zazwyczaj pomocne bywa leczenie hormonalne, a dolegliwości związane z wystąpieniem torbieli zmniejsza stałe noszenie ciasnego stanika.