Profilaktyka raka piersi poradnik dla kobiet

Transkrypt

1 Profilaktyka raka piersi poradnik dla kobiet

2

3 Profilaktyka raka piersi poradnik dla kobiet Konsultacja naukowa dr Sławomir Mazur dr Janusz Meder

4 Rak piersi jest jednym z najczęstszych powodów umieralności kobiet w Polsce. Każdego roku notuje się ponad 10 tysięcy nowych zachorowań. Co roku na raka piersi umiera ponad 4,5 tysiąca kobiet, głównie z powodu wykrycia choroby w zbyt zaawansowanym stadium.

5 Podstawa to diagnoza i samobadanie Guz, który można wyczuć palcami w trakcie comiesięcznego samobadania ma średnicę ok. 1 cm. Taki guz rośnie cztery lata, a nawet dłużej, w ciągu tego czasu można go wykryć za pomocą mammografii lub badania USG. Guz wielkości 1-2 cm można skutecznie leczyć. Średnio 3 mm średnicy ma guzek, który wykrywa się u kobiety regularnie poddającej się mammografii, wtedy szanse na wyleczenie są niemal stuprocentowe. Około 12 mm mierzy zmiana wykrywana podczas comiesięcznego samobadania. 21-milimetrowy guz zauważa u siebie kobieta, która bada się nieregularnie, 40 mm (aż 4 cm średnicy - tyle, co mała mandarynka!) - to wielkość guza wykrywanego u kobiety, która nigdy wcześniej nie badała piersi. Tak zaawansowany nowotwór zmniejsza szansę na skuteczne leczenie. Kluczową kwestią w walce z rakiem piersi jest wiedza o metodach wczesnego wykrywania, czynnikach ryzyka, metodach zapobiegania i przyczynach jego występowania. Ich poznanie znacznie zwiększa szansę zarówno jego uniknięcia, jak i wyleczenia. Współczesne techniki diagnozowania, wsparte regularnie prowadzonym samobadaniem piersi, pozwalają na wykrycie choroby we wczesnym stadium, kiedy można ją całkowicie wyleczyć. Najlepszą metodą wczesnego wykrycia nowotworów piersi jest systematyczne uczestnictwo kobiet bez jakichkolwiek objawów chorobowych w przesiewowych (ang. Screening) badaniach mammograficznych o gwarantowanym standardzie. W naszym kraju zgodnie z zaleceniami Unii Europejskiej badaniem takim stopniowo zostaną objęte wszystkie kobiety w przedziale wieku od 50 do 69 roku życia. Od 2006 r. rozpoczęto już rozsyłanie imiennych zaproszeń. Aby efekt takiego badania był ekonomicznie uzasadniony dla sektora publicznego: na 100 zaproszonych kobiet powinno się zgłosić co najmniej 70. Kolejnym warunkiem osiągnięcia pozytywnego efektu badań przesiewowych jest ich częstotliwość wykonywania nie rzadziej niż raz na dwa lata.

6 Czy każdy guzek w piersiach to nowotwór? Nie każdy guz wykryty w piersi jest rakiem, tj. nowotworem złośliwym. Na szczęście na jeden wykryty nowotwór złośliwy przypada dziesięć innych łagodnych zmian. Czy rak oznacza konieczność usunięcia piersi? Na 10 kobiet, u których stwierdzono raka piersi, przy obecnym stanie wiedzy i technik leczniczych, 6-7 kobiet może być leczonych bez amputacji piersi. Wszystko zależy przede wszystkim od stadium, w jakim zostanie wykryty nowotwór i jego rodzaju. Jakie są szanse na wyleczenie raka piersi? Jeśli guz piersi wykryty zostanie we wczesnym stadium rozwoju, a leczenie zostanie podjęte niezwłocznie - szanse na całkowite wyleczenie są bardzo duże. Objawy raka piersi Większość kobiet zgłasza się do lekarza z powodu spostrzeżenia małego guzka w piersi. Podejrzane o charakter nowotworowy są pojedyncze guzki - twarde, o nieregularnym kształcie, nieruchome wobec skóry i (lub) ściany klatki piersiowej, często niedające dolegliwości bólowych. Do innych objawów nowotworu gruczołu piersiowego występujących w późniejszym okresie trwania choroby należy: wciąganie brodawki, zmiana wielkości lub kształtu piersi, niesymetryczne ułożenie piersi podczas unoszenia ramion, obrzęk piersi, zmiany skórne wokół brodawki, wyciek z brodawki (zwłaszcza krwisty), zaczerwienienie, stwardnienie i zgrubienie skóry, skórka pomarańczowa - przejaw nacieczenia włókien sprężystych zdążających do skóry właściwej występującego na powierzchni gruczołu piersiowego, na ograniczonej powierzchni, powiększenie węzłów chłonnych w dole pachowym, poszerzenie żył skóry piersi, owrzodzenie skóry piersi, obrzęk ramienia, bóle spowodowane przerzutami odległymi.

7 Rozpoznanie raka piersi Im wcześniej nowotwór zostanie rozpoznany, tym lepsze jest rokowanie i większa szansa na wyleczenie. Guz o średnicy do 1 cm może być rozpoznany przy prowadzonym regularnie samobadaniu lub w trakcie mammograficznych badań diagnostycznych. Jest to zmiana o mniejszym stopniu zaawansowania i istnieje duże prawdopodobieństwo, że proces chorobowy ma charakter miejscowy, co w istotny sposób zwiększa szansę wyleczenia. Samokontrola piersi W zdecydowanej większości przypadków guz piersi jest wykrywany przez same pacjentki, a nie przez lekarzy. Niestety najczęściej wtedy jest już w zaawansowanym stadium. Rozwiązaniem jest systematyczna samokontrola piersi, która umożliwia wcześniejsze wykrycie raka, kiedy istnieje jeszcze szansa całkowitego wyleczenia i zachowania piersi. Samokontrola piersi powinna być wykonywana przez kobiety od 20 roku życia aż do późnej starości. Badanie należy wykonywać co miesiąc, najlepiej tego samego dnia w tygodniu, po zakończeniu miesiączki. Kobiety, które już nie miesiączkują, powinny wykonywać badanie w ten sam dzień każdego kolejnego miesiąca. Badanie najlepiej wykonywać przed lustrem, pod prysznicem lub w pozycji leżącej. Zajmuje nie więcej niż 5 minut, a może pomóc uratować życie.

8 BADANIE W POZYCJI STOJĄCEJ 1. Stań przed lustrem z rękami opuszczonymi wzdłuż ciała i dokładnie obejrzyj piersi. 2. Oprzyj dłonie mocno na biodrach zwracając uwagę na: zmiany w kształcie piersi lub ich położeniu, np. uniesienie ku górze, zmianę koloru skóry piersi lub brodawki (zabarwienie pomarańczowe), zmarszczenia skóry, zaczerwienienia, wciągnięcia, owrzodzenia brodawki sutkowej. 3. Następnie obejrzyj piersi z rękami uniesionymi ku górze. 4. Prawą dłoń oprzyj o tył głowy, lewą dłonią badaj pierś prawą.

9 5. Badając pierś staraj się palce trzymać płasko, lekko naciskaj, zataczaj koła posuwając się zgodnie z ruchem wskazówek zegara wykonując ruchem spiralnym coraz węższe kręgi i kierując się ku brodawce. W trakcie tego badania zwróć uwagę na ewentualne stwardnienia lub guzki, które spoistością różnią się od otoczenia. 6. Ściśnij brodawkę sutkową kciukiem i palcem wskazującym sprawdzając, czy nie wydobywa się z niej wydzielina. 7. Następnie zbadaj pierś lewą według powyższego schematu. BADANIE W POZYCJI LEŻĄCEJ 1. Połóż się na wznak, podpierając poduszką lewy bark. Lewą rękę podłóż pod głowę, a prawą dłonią badaj lewą pierś. Badając pierś staraj się palce trzymać płasko, lekko naciskaj, zataczaj koła posuwając się zgodnie z ruchem wskazówek zegara wykonując ruchem spiralnym coraz węższe kręgi i kierując się ku brodawce. W trakcie tego badania zwróć uwagę na ewentualne stwardnienia lub guzki, które spoistością różnią się od otoczenia. 2. Następnie zbadaj prawą pierś według powyższego schematu. 3. Teraz w pozycji leżącej na wznak, ułóż lewą rękę wzdłuż ciała, a prawą dłonią zbadaj lewą pachę. Następnie wykonaj badanie pachy prawej w odwrotnym ułożeniu. Zwróć uwagę na występowanie podejrzanych grudek (powiększonych węzłów chłonnych) w dole pachowym.

10 Nie obawiaj się badania: nie każda wykryta zmiana: guzek, stwardnienie, zmiana koloru skóry - jest rakiem, często są to np. łagodne zmiany zapalne, wykryte zmiany koniecznie skonsultuj z lekarzem, szybkie przystąpienie do diagnozowania i leczenia wykrytych zmian zwiększa szanse na całkowite wyleczenie nowotworu. Zgłoś się do lekarza, jeśli: pierś ma zmieniony kształt, na skórze piersi występują zmarszczenia, wciągnięcia, zmiana koloru, brodawka jest wciągnięta, zaczerwieniona lub ma owrzodzenie, z brodawki wydobywa się wydzielina, wyczuwasz guzek lub stwardnienie. Interpretacja zmian wykrytych podczas samobadania Podczas samobadania w piersi można wykryć wiele zmian, które mogą budzić niepokój, ale nie wszystkie są groźne i oznaczają od razu nowotwór. Dlatego ważne jest regularne samobadanie, by poznać strukturę swoich piersi i uważnie obserwować niepokojące zmiany.

11 Zmiany łagodne: Jedną z łagodnych zmian są małe zgrubienia, które zmieniają swoją wielkość podczas cyklu miesiączkowego. Kobiety, które intensywnie się odchudzają, podczas samobadania mogą wyczuć w piersiach twarde guzki, które są efektem zwiększonej spoistości piersi, związanej z utratą tłuszczu w piersiach. Bardzo szczupłe osoby mogą także wyczuć jako twarde guzki, połączenia stawowe, znajdującego się w środku klatki piersiowej, mostka z żebrami. U niektórych kobiet mogą występować pewne zgrubienia pomiędzy brodawką a pachą lub bezpośrednio powyżej brodawki. Są to większe niż w innych częściach nagromadzenia tkanki gruczołowej. Okolice te częściej nabrzmiewają i stają się bardziej wrażliwe na dotyk w okresie poprzedzającym menstruację. Twardsze miejsca znaleźć można także w dolnej części piersi, poniżej brodawki. Badając brodawkę można pod nią wyczuć jakby puste miejsce, gdzie przewody mleczne tworzą zatoki i zbliżają się do swego ujścia zewnętrznego. Stany zapalne bądź zabiegi chirurgiczne mogą pozostawić w piersi zmiany bliznowate, które mogą być wy czuwalne podczas samobadania piersi jako guzki lub twarde krawędzie. Zmiany takie powstają także po biopsji. Niepokojące zmiany Charakterystyczne zmiany, na które powinno zwracać się szczególną uwagę podczas badania piersi, to: bardziej niż dotychczas widoczne przez skórę naczynia żylne, zmiany w kolorze lub strukturze skóry, zmiany wielkości lub kształtu jednej z piersi, dołki, zaciągnięcia lub owrzodzenia brodawki bądź skóry na piersi, a także zmiany kształtu lub zarysu brodawki, zmiany w wyglądzie brodawek, takie jak np. zaczerwienienia, strupki, wciągnięcia, łuszczenia naskórka, krwawienie lub wyciek wydzieliny z brodawek, obrzęk ramienia.

12 Wykryty guzek Jeśli podczas samobadania wykryjesz w swojej piersi guzek najpierw zbadaj odpowiedni fragment drugiej piersi, aby sprawdzić czy tam też nie występuje podobna zmiana. Jeśli podobna zmiana występuje w obu piersiach, zwykle nie jest ona groźna, choć koniecznie powinnaś się zgłosić na konsultację do lekarza, by wyjaśnić zmiany. Jeśli okaże się, że zmiana nie jest symetryczna - występuje tylko w jednej piersi, nie wpadaj w panikę. Zapamiętaj gdzie znalazłaś guzek, jak najszybciej skontaktuj się z lekarzem i powiedz mu o swoim odkryciu. Jeśli lekarz będzie podzielał obawy, co do możliwości wystąpienia nowotworu, skieruje Cię na kolejne badania diagnostyczne, które rozwieją wątpliwości. Do czasu kolejnego badania nie wykonuj kolejnej samokontroli. Najważniejsze w tym okresie będzie wsparcie bliskich, dlatego nie wstydź się i powiedz im o swoich podejrzeniach. Kontakt z najbliższymi będzie najlepszą pomocą w przetrwaniu trudnych chwil przed wizytą u lekarza i w czasie procesu diagnostycznego. Pamiętaj, że badania statystyczne wykazują, iż większość (prawie 80%) guzków wykrywanych palcami podczas samobadania nie ma złośliwego charakteru. Badania diagnostyczne Współczesna medycyna dysponuje wieloma możliwościami diagnostycznymi, które pozwalają stwierdzić czy wykryta w piersi zmiana ma charakter niezłośliwy czy też złośliwy. Żadne badanie - stosowane pojedynczo - nie daje pełnego obrazu piersi. Aby badania profilaktyczne miały sens, należy połączyć różne ich metody i dostosować je do wieku oraz budowy kobiety. Badanie piersi składa się z trzech podstawowych etapów. Pierwszy etap to badanie palpacyjne (manualne), które wykonuje lekarz; drugi etap to badanie mammograficzne i/lub ultrasonograficzne, zaś trzeci etap to biopsja. W przypadku, gdy biopsja potwierdzi obecność komórek nowotworowych, lekarz stosuje odpowiednie postępowanie lecznicze.

13 Mammografia Mammografia jest radiologiczną metodą badania sutka (gruczołu piersiowego). Podobnie jak w pozostałych metodach rentgenowskich, wykorzystuje się tu różnice w pochłanianiu promieni X, przechodzących przez poszczególne tkanki organizmu. Obraz utrwalany jest na błonach rentgenowskich. Zdjęcia pozwalają uwidocznić prawidłowe struktury sutka i ewentualne ich zmiany. USG piersi USG, czyli badanie ultrasonograficzne piersi, jest bezpieczną i bezbolesną metodą oceny stanu piersi. Badanie ultrasonograficzne wykorzystuje ultradźwięki, emitowane przez sondę przyłożoną do skóry nasmarowanej specjalnym żelem. Ultradźwięki odbijają się od tkanek o różnej gęstości i przetwarzane są do postaci obrazu podobnego do zdjęcia rentgenowskiego. Badanie USG najczęściej zalecane jest pacjentkom między 20 a 40 rokiem życia lub w każdym wieku ze wskazań onkologa. Badanie ultrasonograficzne jest badaniem nieinwazyjnym, dzięki czemu można je wykonywać wielokrotnie. Profilaktycznie USG piersi należy robić raz w roku. Biopsja Biopsja cienkoigłowa (BAC) polega na nakłuciu cienką igłą (jeśli jest taka konieczność - pod kontrolą USG lub mammografii) piersi i pobraniu materiału ze zmienionego fragmentu piersi. W przypadku, gdy zmiana wypełniona jest płynem i okaże się torbielą, po opróżnieniu stanie się ona niewyczuwalna. Jeżeli zaś jest to zmiana lita, pobrane komórki rozprowadzane są na szkiełku mikroskopowym, odpowiednio barwione i poddawane badaniu pod mikroskopem w celu stwierdzenia obecności komórek nowotworowych. Biopsja gruboigłowa pozwala na pobranie materiału tkankowego, który może być poddany badaniu histopatologicznemu, precyzyjnie określającemu charakter zmiany. W przypadku wątpliwości prawidłowości oceny mikroskopowej wykonywana jest celowana biopsja chirurgiczna.

14 Czynniki ryzyka raka piersi Ryzyko wystąpienia choroby związane jest m.in. z: położeniem geograficznym, obszarem kulturowym, stylem życia, czynnikami genetycznymi, wczesnym wystąpieniem pierwszej miesiączki, późną menopauzą, pierwszą ciążą ukończoną porodem po 30 roku życia, krótkim karmieniem dzieci piersią poniżej 6 miesięcy, stosowaniem hormonalnej terapii zastępczej w dłuższym okresie czasu, w okresie pomenopauzalnym (im dłużej stosuje się hormonoterapię zastępczą, tym wyższe ryzyko zachorowania na nowotwory: piersi, jajników i macicy), stosowaniem antykoncepcji hormonalnej przez kobiety będące nosicielkami mutacji genów BRCA-1 i BRCA-2. Przy jednoczesnym wystąpieniu dwóch lub więcej czynników ryzyka prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu zwiększa się. Ograniczanie ryzyka Oto niektóre sposoby na ograniczenie ryzyka wystąpienia raka piersi: zmniejszenie spożycia tłuszczów a zwiększenie spożycia błonnika, w tym pełnoziarnistego pieczywa, kasz, owoców i warzyw, produktów bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, ograniczenie ilości spożywanego alkoholu, zapobieganie otyłości przez odpowiednie odżywianie się i regularne uprawianie ćwiczeń fizycznych, karmienie dzieci piersią tak długo jak to jest możliwe.

15 Leczenie raka piersi Podstawowym sposobem leczenia raka piersi jest chirurgia. Zazwyczaj leczenie chirurgiczne skojarzone jest z innymi metodami tj. z chemio- i radioterapią. Niestety w Polsce najczęstszym leczeniem chirurgicznym jest amputacja radykalna piersi. We wczesnych stadiach zaawansowania choroby możliwe jest leczenie oszczędzające gruczoł piersiowy, jak również oszczędzające węzły pachowe. Kolejnym etapem leczenia jest chirurgia odtwórcza. Rekonstrukcje piersi mogą być wykonywane jednoczasowo bądź w trybie odroczonym po zakończeniu leczenia onkologicznego.

16 10 Przykazań jak uniknąć zachorowania na nowo twory i inne choroby cywilizacyjne 1. Stosuj stałą rekreację fizyczną (chociażby codzienny półgodzinny spacer szybkim krokiem w parku). 2. Unikaj życia w przewlekłym stresie, nie bierz udziału w wyścigu szczurów". 3. Nie pal papierosów. 4. Ogranicz picie alkoholu. 5. Nie dopuszczaj do wystąpienia nadwagi: stosuj na co dzień dietę śródziemnomorską, ogranicz do niezbędnego minimum spożywanie tłuszczu i słodyczy, jedz więcej ryb, owoców i warzyw, ogranicz spożywanie mięsa (szczególnie czerwonego) do kilku razy w tygodniu, jedz mniej produktów konserwowanych, żywność przechowuj w lodówce zgodnie z terminem przydatności do spożycia. 6. Opalaj się z umiarem (stosuj kremy z filtrami ochronnymi). Nie korzystaj z solarium. 7. Zaszczep się przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby (żółtaczka!). 8. Unikaj przypadkowych kontaktów seksualnych, chroń się przed przenoszeniem wirusów i bakterii chorobotwórczych. 9. Staraj się wyleczyć wszystkie przewlekłe stany zapalne w organizmie. 10. Jeśli w Twojej rodzinie występowały nowotwory, przebadaj się w poradni genetycznej.

17 Wykaż czujność onkologiczną - Złota zasada 2-3 tygodni" Jeśli stwierdzisz u siebie objawy lub dolegliwości: powoli powiększające się węzły chłonne, białawe zabarwienia i zgrubienia błony śluzowej, małe, niebolesne owrzodzenia na wargach i języku, chrypa, trudności w połykaniu, kaszel, krwiste odkrztuszanie, stwardnienie, guzek w piersi, brak łaknienia, mięsowstręt, chudnięcie, powiększające się znamiona na skórze, krwisty śluz, krew w kale, krwisty mocz, nieżyt pęcherza, częste parcie na pęcherz, mogą to być sygnały wielu banalnych chorób nieonkologicznych łatwych do wyleczenia. Jeżeli zastosowane leczenie przeciwzapalne (antybiotyk lub inny lek przeciw-zapalny, przeciwgorączkowy lub przeciwbólowy) lub inne objawowe jest nieskuteczne i choroba nie cofa się w okresie 2-3 tygodni - wpierw należy wykluczyć nowotwór - najlepiej kierując się do onkologa, do którego nawet nie potrzeba skierowania. Dopiero potem można diagnozować i leczyć inne choroby.

18 Korzystaj z zaproszeń na wykonanie przesiewowych badań profilaktycznych, które są bezpłatne: Cytologia - u kobiet w wieku lat, co 3 lata. Mammografia - u kobiet w wieku lat, co 2 lata. Kolonoskopia - wszystkie osoby w wieku lat bez objawów raka jelita grubego oraz osoby w wieku lat bez objawów raka jelita grubego, które miały w rodzinie przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) chorego na raka jelita grubego. Do badań nie kwalifikuje się osób, które miały to badanie w ciągu ostatnich 10 lat. Pamiętaj o konieczności wykonywania badań okresowych co 1-2 lata u lekarza rodzinnego lub podstawowej opieki zdrowotnej. Poproś o skierowanie na takie badania jak: morfologia krwi z rozmazem, OB, rozszerzone badania biochemiczne, zdjęcia RTG klatki piersiowej (koniecznie w dwóch projekcjach przednio-tylnej i bocznej), USG jamy brzusznej, marker PSA u zdrowych mężczyzn powyżej 50 roku życia co 1-2 lata, test na krew utajoną w kale po 50 roku życia co 1-2 lata (można samemu kupić w aptece). Już na podstawie wyników tych badań można rozpoznać wiele nowotworów w bardzo wczesnym stadium zaawansowania! W ten prosty sposób możesz uratować własne życie.

19 Dowiesz się więcej korzystając z Internetu: (strona poświęcona Wielkiej Kampanii Życia - Avon Kontra Rak Piersi), (strona Stowarzyszenia Amazonki Warszawa Centrum), (strona internetowa Polskiej Unii Onkologii), (strona internetowa Centrum Onkologii w Warszawie), (adresy poradni genetycznych), lub z bezpłatnej infolinii onkologicznej (od poniedziałku do czwartku w godz dyżurują lekarze - eksperci z Centrum Onkologii). Pytania możesz kierować również na adresy: Avon Cosmetics Polska Sp. z o.o. Słowicza Warszawa tel Stowarzyszenie "Amazonki" Warszawa - Centrum Roentgena Warszawa tel

20 Rak piersi jest najczęściej diagnozowanym nowotworem u kobiet. W ciągu roku zachoruje co 16ta Polka. Oznacza to zachorowań rocznie. Na raka piersi każdego roku umiera około kobiet, przede wszystkim z powodu zbyt późnego wykrycia zmian w piersiach. Pomóż nam zmienić te statystyki.