2. Wczesne wykrywanie raka piersi

Transkrypt

1 2. Wczesne wykrywanie raka piersi Rak piersi jest najczęstszym w Polsce kobiecym nowotworem złośliwym (blisko 22% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe). Stanowi główną przyczynę zgonów kobiet wśród nowotworów (13% wszystkich zgonów pacjentek onkologicznych). Według Krajowego Rejestru Nowotworów w 2008 roku stwierdzono w Polsce nowych zachorowań na raka piersi. Od początku lat 60. obserwuje się w naszym kraju rosnącą zachorowalność na ten nowotwór. W 2008 roku zarejestrowano zgony z powodu tego nowotworu. W Polsce dałoby się uratować rocznie dwa i pół tysiąca kobiet. Za to, że tak się nie dzieje, w 80 proc. odpowiada zbyt późna diagnoza. Czynniki ryzyka Przyczyny większości przypadków raka piersi nie są możliwe do ustalenia. Czynnikami podwyższającymi ryzyko zachorowania są m.in.: wiek, rodzinne występowanie raka piersi, pierwsza miesiączka we wczesnym wieku, menopauza w późnym wieku, późny pierwszy poród, długotrwała hormonalna terapia zastępcza, mutacja genów BRCA-1 i BRCA-2. Objawy zmieniony kształt piersi, wyczuwalny guzek lub stwardnienie, na skórze piersi występują zmarszczenia, wciągnięcia, zmiana koloru, brodawka jest wciągnięta, zaczerwieniona lub ma owrzodzenie, z brodawki wydobywa się wydzielina. Profilaktyka Tabela II. Schemat badań kobiet bez objawów i dodatkowych czynników ryzyka Wiek kobiety Samobadanie Badanie lekarskie Mammografia rok życia co 1 miesiąc co 36 miesięcy nie rok życia co 1 miesiąc co 12 miesięcy wg wskazań lekarza powyżej 50 roku życia co 1 miesiąc co 12 miesięcy co 24 miesiące Kobiety z rodzin wysokiego ryzyka dziedzicznego raka piersi powinny być objęte opieką według indywidualnych wytycznych. Samobadanie Samobadanie piersi jest podstawowym, bardzo ważnym elementem w procesie wczesnego wykrywania raka piersi. Składa się z dwóch etapów: oglądania stanu piersi oraz badania dotykowego, tzw. palpacji. Samodzielne badanie piersi należy wykonywać systematycznie, najlepiej w tej samej fazie cyklu miesiączkowego, tj. 2-3 dni po miesiączce, by wykluczyć nadwrażliwość brodawek i bolesność piersi, a w przypadku kobiet niemiesiączkujących raz w miesiącu np. w dniu urodzin

2 Podczas badania kobieta powinna zwracać uwagę na występujące na piersiach: brodawki i pieprzyki, przebarwienia - czy się nie powiększają, nie zmieniają koloru, wycieki z brodawki, otoczkę wokół brodawki - może zmienić swój dotychczasowy regularny kształt, zmianę kształtu lub wielkości piersi, obrzęki węzłów chłonnych pod pachą, guzki i zgrubienia wyczuwalne na piersi, wokół sutka i pod pachą. W przypadku wykrycia guzka w piersi konieczne jest równoczesne zbadanie tego samego fragmentu drugiej piersi. Jeżeli kobieta zaobserwuje podobną zmianę to zazwyczaj nie jest ona groźna (może być uwarunkowana genetycznie), ale wymaga konsultacji lekarza. W pozostałych przypadkach powinna koniecznie skontaktować się z lekarzem i podzielić się swoimi wątpliwościami. USG piersi USG piersi jest to metoda obrazowa badania z użyciem ultradźwięków. Przeprowadzane jest ono w celu wspomagania i uzupełnienia badania mammograficznego, szczególnie w diagnostyce sutków gruczołowych. USG skutecznie wykrywa łagodne oraz rakowe zmiany w piersi. Zalecane jest kobietom między 20 a 40 rokiem życia, jak również pacjentkom powyżej 40 roku życia, z tego względu, że USG pomaga wykrywać zmiany, których nie wykaże badanie mammograficzne. Jest to metoda nieinwazyjna, bezbolesna i całkowicie bezpieczna (można ją stosować również u kobiet w ciąży i karmiących). Profilaktycznie USG piersi należy robić raz w roku. Wskazaniem do badania mogą być różnego rodzaju stwardnienia, których wcześniej nie było - np. guzki, czy tzw. zaciągnięcie skóry, nietypowy wyciek z sutka u kobiet, które nie są w ciąży ani nie karmią, zmiany w brodawce lub guzki w dołach pachowych. Badanie to nie wymaga specjalnego przygotowania, najlepiej wykonać je w pierwszej połowie cyklu miesiączkowego. Mamografia Mammografia to rentgenowskie badanie piersi, które jest obecnie najlepszym sposobem wykrywania raka piersi w jego wczesnym stadium rozwoju. Pozwala rozpoznać wczesne zmiany, jak również te, które nie dają się wyczuć podczas badania palpacyjnego, wielkości 2-3 mm. Ucisk stosowany w czasie mammografii nie uszkadza piersi; jest konieczny w celu uzyskania zdjęć wysokiej jakości, a ponadto pozwala na obniżenie dawki promieniowania rentgenowskiego. Mammografia pozwala wcześnie wykrywać % zmian nowotworowych, a we wczesnej fazie rozwoju każdy nowotwór może być całkowicie uleczalny. Jeśli jesteś w wieku lat i: w ciągu ostatnich dwóch lat nie miałaś wykonywanej mammografii w ramach NFZ,

3 otrzymałaś w 2010 r. pisemne wskazanie do wykonania ponownej mammografii po 12 miesiącach, nie miałaś wcześniej stwierdzonej zmiany nowotworowej piersi, zgłoś się na bezpłatne badanie mammograficzne organizowane przez Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka Piers Kto może korzystać z programu Program adresowany jest do kobiet w wieku lat (rocznikowo), które nie korzystały z badania mammograficznego w ciągu ostatnich 24 miesięcy oraz do tych, które otrzymały pisemne wskazanie do wykonania ponownego badania mammograficznego po upływie 12 miesięcy. Powodem ponownego badania mogą być czynniki ryzyka: rak piersi wśród członków rodziny (u matki, siostry lub córki ) oraz mutacje w obrębie genów BRCA 1 lub/i BRCA 2. Badanie mammograficzne jest bezpłatne, nie wymaga skierowania. Kobieta może się zgłosić na nie sama lub po otrzymaniu zaproszenia. Na badanie należy przynieść poprzednio wykonane zdjęcia mammograficzne w celu porównania. Kryterium wykluczające Programem nie mogą być objęte kobiety, u których wcześniej zdiagnozowano w piersi zmiany nowotworowe o charakterze złośliwym. Świadczenia zdrowotne na poszczególnych etapach realizacji programu wczesnego wykrywania raka piersi I. Etap podstawowy: mammografia Badanie mammograficzne obejmuje wykonanie dwóch zdjęć każdej piersi oraz opis badania. Wydanie wyniku powinno nastąpić w ciągu 15 dni roboczych od daty wykonania badania. W przypadku konieczności wykonania dodatkowych badań, lekarz kieruje pacjentkę do etapu pogłębionej diagnostyki i informuje kobietę, gdzie takie badania są wykonywane. W przypadku udzielania świadczeń w mammobusie, stanowisko postojowe mammobusu musi być zaplanowane tak, aby podczas udzielania świadczeń zapewnić pacjentkom odpowiednie zaplecze socjalne (szatnia/przebieralnia, dostęp do toalety itp.). Tryb wydawania wyników badań: prawidłowy wynik badania, przy braku czynników ryzyka, może być przekazany pacjentce za pośrednictwem poczty, z zaleceniem ponownego zgłoszenia się na badanie po 24 miesiącach; prawidłowy wynik badania, przy współistniejących czynnikach ryzyka określonych w programie, może być przekazany pacjentce za pośrednictwem poczty, z zaleceniem zgłoszenia się na kolejne badanie po 12 miesiącach; w przypadku nieprawidłowego wyniku badania wykonanego w warunkach stacjonarnych, pacjentkę informuje się o konieczności dalszej diagnostyki; jeśli nie zgłosi się po wyniki w ciągu 3 miesięcy, otrzymuje wezwanie do ich odbioru;

4 w przypadku nieprawidłowego wyniku badania wykonanego w mammobusie, pacjentkę informuje się (pisemnie i/lub telefonicznie) o konieczności dalszej diagnostyki; całą dokumentację przekazuje się pacjentce lub - w porozumieniu z nią - świadczeniodawcy wykonującemu pogłębioną diagnostykę w przypadku nieprawidłowego wyniku badania i braku możliwości skontaktowania się z pacjentką lub braku odpowiedzi pacjentki na wezwanie, kopię dokumentacji wysyła się do jej lekarza POZ wraz z prośbą o interwencję; informację o przynależności pacjentki do lekarza POZ można uzyskać z systemu informatycznego udostępnionego przez NFZ lub z oddziału wojewódzkiego NFZ właściwego dla miejsca zameldowania pacjentki. II. Etap pogłębionej diagnostyki: USG i biopsja Etap pogłębionej diagnostyki obejmuje: 1. poradę lekarską: badanie fizykalne, skierowanie na niezbędne badania w ramach realizacji programu, ocenę wyników przeprowadzonych badań i postawienie rozpoznania. 2. wykonanie mammografii uzupełniającej i/lub wykonanie USG piersi; decyzję o wykonaniu USG piersi podejmuje lekarz, biorąc pod uwagę m.in.: wynik mammografii, wynik badania palpacyjnego, strukturę gruczołu sutkowego, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej, konieczność zróżnicowania między guzem litym a torbielą sutka 3. wykonanie biopsji cienkoigłowej/gruboigłowej pod kontrolą technik obrazowych z badaniem cytologicznym/ histopatologicznym pobranego materiału 4. podjęcie decyzji dotyczącej dalszego postępowania i potwierdzenie jej wystawieniem skierowania na dalszą diagnostykę lub leczenie Wskazanie dalszych procedur diagnostycznych i leczniczych Kobiety, u których rozpoznano raka piersi lub inne schorzenia wymagające leczenia specjalistycznego, są kierowane (poza programem) na dalszą diagnostykę lub leczenie, do świadczeniodawców posiadających z NFZ umowy w odpowiednich rodzajach świadczeń. Cel programu Celem realizacji programu jest obniżenie wskaźnika umieralności z powodu raka piersi do poziomu osiągniętego w przodujących w tym zakresie krajach Unii Europejskiej oraz podniesienie poziomu wiedzy kobiet na temat profilaktyki raka sutka i wprowadzenie na terenie całego kraju zasad postępowania diagnostycznego. Opis problemu zdrowotnego Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet. Stanowi około 20% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe u Polek. Występuje częściej po menopauzie. Ryzyko zachorowania wzrasta po 50 roku życia. Obserwacja częstości zachorowań w poszczególnych grupach wiekowych wykazała, że znaczący wzrost zachorowań występował w przedziale wiekowym od 50 do 69 roku życia.

5 Czynniki ryzyka Wiek Rak piersi wśród członków rodziny (stopień ryzyka zależy od liczby przypadków w rodzinie i stopnia pokrewieństwa z chorą osobą) Mutacje stwierdzone w genach BRCA 1 lub/i BRCA 2 Wczesna pierwsza miesiączka przed 12 rokiem życia Późna menopauza po 55 roku życia Urodzenie dziecka po 35 roku życia Bezdzietność Poprzednie leczenie z powodu raka piersi* Leczenie z powodu innych schorzeń piersi Przyczyny istnienia problemu zdrowotnego Etiologia raka sutka nadal nie jest dostatecznie jasna. Ponadto ten sam nowotwór może być indukowany przez kilka, a nawet kilkanaście czynników kancerogennych. Coraz częściej jednak w ryzyku zachorowania na raka piersi wskazuje się uwarunkowania genetyczne: w Polsce około 10 % przypadków raka piersi występuje u kobiet, u których stwierdza się mutacje w obrębie genów, najczęściej w BRCA1. Najważniejsze jest wykrycie nowotworu w jak najwcześniejszym stadium rozwoju. Badaniem umożliwiającym rozpoznanie zmian patologicznych w utkaniu piersi jest mammografia. Jej czułość jest najwyższa - szacuje się, że dla kobiet po menopauzie wynosi ona 90-95%. W grupie kobiet w wieku lat, które miały wykonywane badania mammograficzne co rok lub co 2 lata, nastąpiło zmniejszenie umieralności o 25-30%. Rekomendowane jest wykonywanie mammografii w 2 projekcjach: co 2 lata u kobiet w wieku lat z grupy niskiego ryzyka, co rok u kobiet z grupy wysokiego ryzyka. Waga problemu zdrowotnego dla społeczeństwa. W populacjach, w których nie wykonuje się badań profilaktycznych występuje wysoka umieralność z powodu inwazyjnego zaawansowanego raka piersi. Inwazyjny rak sutka wymaga kosztochłonnego leczenia. W zależności od stadium klinicznego zaawansowania, jest to leczenie operacyjne (amputacja piersi), radioterapia lub leczenie systemowe (chemioterapia, hormonoterapia). Wszystkie te metody leczenia są bardzo kosztowne. W USA oraz w krajach Unii Europejskiej uznano, że najskuteczniejszym instrumentem ograniczenia zachorowań i poprawy wyników leczenia nowotworów złośliwych są narodowe programy walki z rakiem. Programy te są finansowane ze środków budżetowych państwa, a działania w ramach tych programów oprócz populacyjnych badań przesiewowych obejmują także zakup nowoczesnego sprzętu diagnostyczno - leczniczego oraz działania edukacyjne w odniesieniu do społeczeństwa i kadry medycznej. Pracownie mammograficzne Pracownie stacjonarne 2012 Białogard, NZOZ Ambulatorium, ul.mickiewicza 6b, Choszczno, SP Zakład Opieki Zdrowotnej w Choszcznie, ul. Niedziałkowskiego 4A, w.183

6 Gryfice, SP Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej w Gryficach, ul. Niechorska 27, w. 361 Gryfino, Niepubliczny ZOZ "Intermed" Sp. z o.o., Niepodległości 28, Koszalin, NZOZ Profilaktyka", Staszica 8A, Koszalin, Szpital Wojewódzki im. M. Kopernika w Koszalinie, ul. Orla 2, , Koszalin, Zakład Opieki Zdrowotnej MSWiA w Koszalinie, ul. Szpitalna 20, tel Stargard Szczeciński, SP Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej, ul. Wojska Polskiego 27, Szczecin, SP Zakładów Opieki Zdrowotnej (w Gryficach), Energetyków 2, Szczecin, NZOZ "Medical-Care", Pracownia Zdjęć Rentgenowskich, Batalionów Chłopskich 86, Szczecin, SP Szpital Kliniczny PUM nr 2, Pracownia Mammografii, ul. Powstańców Wielkopolskich 72, ; Szczecin, Zachodniopomorskie Centrum Onkologii, Strzałowska 22, , , , Szczecin, Samodzielny Publiczny Specjalistyczny ZOZ Zdroje, Mączna 4, Szczecin, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy - ZCLIP Szczecin, Bolesława Śmiałego 33, Szczecinek, NZOZ "PEOZET" Sp. z o.o. ul. 28-go Lutego 3, Szczecinek, Szpital w Szczecinku Sp. z o.o., Kościuszki 38, Mammobus Zachodniopomorskie Centrum Onkologii, Szczecin, Strzałkowska 22, tel ; ; ; Badania pogłębione - USG i biopsja 2011 Koszalin, NZOZ Profilaktyka", Staszica 8A, Koszalin; Szpital Wojewódzki; ul. Orla 2; Szczecin; SP Szpital Kliniczny Nr 2; ul. Powstańców Wlkp. 72; , Szczecin; Zachodniopomorskie Centrum Onkologii; ul. Strzałowska 22; ; ; Szczecinek, Szpital w Szczecinku Sp. z o.o., Kościuszki 38,