Słowo wstępne Idea leżąca u podstaw niniejszej książki opiera się na naukowej wymianie myśli i poglądów na temat szeroko rozumianych instytucji prawnych i procesów decyzyjnych stanowienia i stosowania prawa z perspektywy teoretycznej i dogmatycznej. Wniosek taki można wysnuć już na podstawie samego tytułu monografii, który brzmi Zagadnienia stosowania prawa. Perspektywa teoretyczna i dogmatyczna. Idea ta zrodziła się w Katedrze Teorii i Filozofii Prawa Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie, którą kieruje Prof. dr hab. Leszek Leszczyński. Ma ona wymiar zdecydowanie szerszy i wykraczający poza meritum niniejszej książki. Redaktorzy opracowania, ale również pozostali pracownicy Katedry, mają głębokie przekonanie, że w ten sposób zostanie rozpoczęty szerszy cykl monografii, w których teoretyczna refleksja nad wyselekcjonowanymi problemami prawnymi zostanie dopełniona i pogłębiona przez przedstawicieli nauk dogmatycznoprawnych z zakresu prawa cywilnego, karnego, administracyjnego, konstytucyjnego, handlowego, międzynarodowego publicznego i prawa Unii Europejskiej. Zestawienie teoretycznego i dogmatycznego punktu widzenia z pewnością wzbogaci dyskurs, będzie mogło prowadzić do pełniejszego zrozumienia szczegółowych zagadnień prawnych i otworzy możliwość do formułowania merytorycznych uwag polemicznych, ale także aprobujących i krytycznych. Płaszczyzna normatywna i orzecznicza pozwala na bogatszą analizę i autonomiczną optykę analizowanych zagadnień zarówno przez przedstawicieli reprezentujących poszczególne dogmatyki prawa, jak i teoretyków prawa. Te różne punkty widzenia prezentowane w odniesieniu do tego samego problemu badawczego w istocie będą prowadzić do realizacji postulatu wewnętrznej integracji nauk prawnych. Aby twórcza wymiana myśli i poglądów, a w jej ramach także formułowanie uwag polemicznych, była możliwa, redaktorzy niniejszej książki musieli przyjąć określoną konwencję jej powstawania. Opiera się ona na dwóch głównych założeniach. Pierwsze z nich to ustalenie, że wymiar analizy teoretycznej będzie sta-
10 Słowo wstępne nowił punkt odniesienia dla spojrzenia dogmatycznego, ale niekiedy też praktycznego oraz teoretycznego jako konkurencyjnego. W ten sposób w ramach poszczególnych części książki powstały rozdziały, które można określić mianem rozdziałów głównych. Założenie drugie jest bezpośrednio związane z pierwszym i jednocześnie z niego wynika. Mianowicie rozdziały główne powstały jako pierwsze i zostały przekazane jednemu albo dwóm przedstawicielom nauk dogmatycznych, często będących zarazem czynnymi zawodowo praktykami, a także innym teoretykom, aby mogli zapoznać się z nimi i na tej podstawie sformułować własne uwagi i konkluzje. W ten sposób powstały rozdziały, które można nazwać komentującymi. Redaktorzy niniejszej książki dali komentatorom pełną swobodę merytorycznego odniesienia się do rozdziału głównego. Analiza zagadnienia stosowania prawa została podzielona na cztery autonomiczne części. Pierwsza z nich, zatytułowana Zagadnienia teorii stosowania prawa, została poświęcona teoretycznym, metodologicznym i modelowym aspektom problematyki stosowania prawa. Część ta opiera się na dwóch rozdziałach głównych. Rozdział autorstwa Andrzeja Korybskiego, opatrzony tytułem Teoretyczne problemy stosowania prawa: podstawowe zagadnienia i kierunki badań, ma jednocześnie charakter wprowadzający. Zostały w nim poczynione ustalenia terminologiczne i pojęciowe, które porządkują problematykę procesu decyzyjnego stosowania prawa. Na jego podstawie swoje uwagi sformułował Tomasz Barankiewicz w rozdziale o tytule O metodologicznych perspektywach i ograniczeniach teorii stosowania prawa. Rozdział ten w dużej mierze należy traktować jako metodologiczne rozwinięcie rozdziału bazowego. Autorem drugiego rozdziału głównego, zatytułowanego Model decyzyjny sądowego stosowania prawa, jest Leszek Leszczyński. Autor przedstawia teoretyczne aspekty modelu decyzyjnego stosowania prawa w typie sądowym. Rozdział ten stał się podstawą do sformułowania refleksji dogmatycznych na temat stosowania prawa w procesie cywilnym i karnym. Andrzej Jakubecki skupił się na perspektywie cywilistycznej w rozdziale pod tytułem Kilka refleksji na temat modelu stosowania prawa w procesie cywilnym. Z kolei karnistyczna perspektywa stosowania prawa stała się udziałem Ireneusza Nowikowskiego, którego rozdział został opatrzony tytułem Typy stosowania prawa w polskim procesie karnym (kwestie wybrane). Część druga opracowania została zatytułowana Stosowanie prawa. Wartości i zasady konstytucyjne. Składa się ona z dwóch płaszczyzn badawczych, które łączy wspólny mianownik Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwsza płaszczyzna wykazuje zdecydowanie aksjologiczny charakter, o czym świadczy tekst rozdziału głównego, autorstwa Wojciecha Dziedziaka, opatrzony tytułem O aksjologicznych podstawach procesów stosowania prawa z perspektywy prawa słusznego. Prawo słuszne zostało nabudowane na następujących wartościach: prawda, dobro, sprawiedliwość, godność człowieka. To właśnie one, jako podstawy bytu prawa, tj. wartości leżące u źródeł procesów tworzenia
Słowo wstępne 11 prawa, w istocie są też (powinny być) podstawowymi wartościami stosowania prawa. W opracowaniu zostały również przedstawione sposoby dochodzenia do decyzji słusznej w oparciu o model decyzyjny sądowego stosowania prawa. Zadanie napisania komentarza przypadło Małgorzacie Stefaniuk i Jadwidze Potrzeszcz. Pierwsza z autorek swój rozdział komentujący zatytułowała Aksjologiczne podstawy stosowania prawa perspektywa prawa słusznego. Druga z nich swoje refleksje zawarła w rozdziale Aksjologiczne podstawy stosowania prawa a prawo słuszne. Druga płaszczyzna badawcza przeniosła rozważania na procesy stosowania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez Sejm. Wymiar analizy stosowania prawa w typie pozasądowym tej szczególnej materii normatywnej, jaką jest ustawa zasadnicza, przypadł specjalistom z dziedziny prawa konstytucyjnego. Tekst rozdziału głównego Wybrane aspekty stosowania przepisów Konstytucji przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przygotował Grzegorz Koksanowicz. Tytuł opracowania ukierunkował polemiczne uwagi komentatorów. Zostały one ujęte w dwóch rozdziałach. Krzysztof Eckhardt sformułował je w tekście zatytułowanym Stosowanie przepisów Konstytucji a ustrojowy sens instytucji konstytucyjnych (Uwagi na tle stosowania przepisów konstytucji przez Sejm). Z kolei Sławomir Patyra swój rozdział opatrzył tytułem Stosowanie konstytucji podtypu kierowniczego w praktyce działalności Sejmu RP (wybrane problemy). Część trzecia Stosowanie prawa w europejskim porządku prawnym (wybrane zagadnienia) przeniosła rozważania o stosowaniu prawa w europejską przestrzeń prawną. Tytuł sugeruje skupienie uwagi tylko na wybranych aspektach z tej rozległej problematyki. Poziom procesów decyzyjnych podejmowanych w ramach Rady Europy stał się przedmiotem rozdziału głównego Bartosza Liżewskiego pod tytułem Ponadnarodowy i krajowy poziom stosowania praw człowieka w porządku prawnym Rady Europy. Autor skupił się na przedstawieniu problematyki stosowania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przez Europejski Trybunał Praw Człowieka na europejskim poziomie międzynarodowym oraz przez sądy w wewnętrznym porządku prawnym państwa. W rozdziale tym zostały przedstawione także aspekty stosowania Europejskiej Karty Społecznej i innych umów międzynarodowych na tych dwóch poziomach multicentrycznego porządku prawnego. Problematykę tę skomentował Grzegorz Maroń w rozdziale zatytułowanym Konwergencja praw osobisto-politycznych i socjalno-ekonomicznych w praktyce orzeczniczej Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Trzecią część książki uzupełnił rozdział Anny Kalisz Stosowanie i wykładnia prawa Unii Europejskiej. Został on poświęcony problematyce procesów decyzyjnych podejmowanych w ramach drugiej europejskiej organizacji Unii Europejskiej. Należy podkreślić, że źródła prawa obu tych porządków, choć na odmiennych zasadach, stają się źródłami prawa państw zrzeszonych w tych organizacjach. W związku z tym przepisy międzynarodowych umów, rozporządzeń, dyrektyw i decyzji są albo mogą się stać elementami normatyw-
12 Słowo wstępne nej podstawy (podstawy prawnej) decyzji podejmowanych w procesach stosowania prawa w państwach europejskich. Mogą być także wykorzystywane jako argumenty uzasadnienia decyzji stosowania prawa. Trzecia część książki wskazuje na te dysproporcje. Ostatnia, czwarta część książki została zatytułowana Typy stosowania prawa (wybrana problematyka). Wprawdzie jej tytuł sugeruje skupienie uwagi na typie sądowym i administracyjnym stosowania prawa, jednak akcenty tej części monografii zostały rozłożone nieco inaczej, tj. z mniejszym skupieniem uwagi na typie sądowym stosowania prawa. Stało się tak w sposób zamierzony, przede wszystkim dlatego, że większość rozdziałów trzech poprzedzających części została poświęcona typowi sądowemu stosowania prawa. W związku z powyższym rozważania zostały przeniesione na problemy typu administracyjnego stosowania prawa i procesy decyzyjne w postępowaniu mediacyjnym. W rozdziale głównym, zatytułowanym Stosowanie prawa przez administrację publiczną między prawem a polityką, Adam Szot skupił się na analizie specyfiki modelu stosowania prawa przez organy administracji, ze szczególnym uwzględnieniem różnorodności przebiegu tego procesu decyzyjnego stosowania prawa warunkowanego specyfiką charakteru i funkcji organów administracji działających w bardzo szerokiej i złożonej przedmiotowo sferze prawa administracyjnego, uwarunkowanej dodatkowo politycznie. Rozdział Anny Ostrowskiej, o tytule Rozsądek jako kryterium sądowej kontroli administracji w świetle doświadczeń państw systemu common law prolegomena, nie ma charakteru polemicznego. Stanowi on poszerzenie analizowanej materii, przenosząc rozważania w sferę sądowej kontroli administracji w anglosaskim porządku prawnym. Problematyka mediacji kończy zagadnienia merytoryczne opracowania. Z uwagi na to, że jest to specyficzny proces decyzyjny, został on przedstawiony niejako na tle procesów stosowania prawa podejmowanych w typie sądowym i kierowniczym stosowania prawa. Marzena Myślińska opracowała rozdział główny zatytułowany Proces decyzyjny mediacji a proces stosowania prawa podobieństwa i różnice. W swoich rozważaniach starała się wykazać, czy proces decyzyjny w mediacji jest procesem stosowania prawa, a jeżeli tak, to jakie są argumenty dla możliwości uznania mediacji (przy całej jej specyfice) za swoistą odmianę stosowania prawa. W innym ujęciu problematykę mediacji przedstawił Adam Zienkiewicz. Jego rozdział komentujący został opatrzony tytułem Feeling versus Thinking Style of Decisionmaking czynniki personalne sprzyjające kooperacji stron w procesie decyzyjnym prowadzonym w celu rozwiązania sporu. W przekonaniu redaktorów niniejszej książki publikacja stanowi ciekawy projekt naukowy, zarówno jeśli chodzi o poruszany problem badawczy stosowania prawa, jak i o formułę przygotowania poszczególnych rozdziałów. Ujęcie problematyki procesów decyzyjnych stosowania prawa z perspektywy teoretycznej i dogmatycznej stanowi dość szczególne połączenie tych dwóch różnych naukowych punktów widzenia. Pozwala jednocześnie na wielopłaszczyznową
Słowo wstępne 13 analizę szczegółowych aspektów problematyki stosowania prawa, a w konsekwencji na kompleksowe ujęcie badanych problemów. Z uwagi na powyższe argumenty książka będzie interesującą propozycją dla znawców tych zagadnień i dla studentów. W takiej nadziei pozostają redaktorzy naukowi tej książki. Wojciech Dziedziak Bartosz Liżewski