Studia z historii ekonomii Księga jubileuszowa dla uczczenia 45-lecia pracy naukowej Profesor Aleksandry Lityńskiej Praca zbiorowa pod redakcją Mirosława Bochenka Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu Toruń 2011
Recenzja prof. zw. dr hab. Wacław Jarmołowicz Redaktor prowadzący Adam P. Balcerzak Korekta Aneta Dąbrowska-Korzus Projekt okładki Mirosław Bochenek i Jarosław Cholewiński Projekt strony tytułowej Mirosław Bochenek Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu ISBN 978-83-62049-11-0 Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Toruniu ul. Kopernika 21 87-100 Toruń e-mail: pte@umk.pl www.pte.umk.pl Drukarnia Cyfrowa EIKON PLUS ul. Wybickiego 46 31-302 Kraków
Spis treści WSTĘP JUBILEUSZ PROFESOR ALEKSANDRY LITYŃSKIEJ... 7 WYKAZ PUBLIKACJI PROFESOR ALEKSANDRY LITYŃSKIEJ... 11 ROZDZIAŁ 1 MIROSŁAW BOCHENEK, ZOFIA DACH ALEKSANDRY LITYŃSKIEJ ZMAGANIA Z HISTORIĄ EKONOMII... 21 DOM RODZINNY I EDUKACJA... 21 POCZĄTEK KARIERY... 22 KIEROWNICTWO ZAKŁADU HISTORII MYŚLI EKONOMICZNEJ... 33 PROFESURA I KIEROWNICTWO KATEDRY HISTORII MYŚLI EKONOMICZNEJ... 39 PODSUMOWANIE... 59 LITERATURA... 60 ROZDZIAŁ 2 URSZULA ZAGÓRA-JONSZTA SZKOŁA KRAKOWSKA A PRZEDSTAWICIELE GÓRNOŚLĄSKIEJ INTELIGENCJI WOBEC ETATYZMU... 63 WSTĘP... 63 ANTYETATYZM PRZEDSTAWICIELI SZKOŁY KRAKOWSKIEJ... 64 GÓRNOŚLĄSKA INTELIGENCJA WOBEC ETATYZMU... 73
4 Spis treści i PRZYCZYNY RÓŻNIC W PODEJŚCIU DO ETATYZMU PODSUMOWANIE... 84 LITERATURA... 86 ROZDZIAŁ 3 MIROSŁAW BOCHENEK POGLĄDY POLSKICH EKONOMISTÓW NA TEMAT POCZĄTKÓW EKONOMII MATEMATYCZNEJ W POLSCE... 91 WSTĘP... 91 PIERWSZE POGLĄDY GŁOSZONE W OKRESIE ZABORÓW... 94 POCZĄTKI MATEMATYZACJI POLSKIEJ EKONOMII W OPINII EKONOMISTÓW OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO... 96 WZROST ZAINTERESOWANIA PIERWSZYMI EKONOMISTAMI MATEMATYCZNYMI PO 1945 R.... 101 RENESANS BADAŃ NAD EKONOMIĄ MATEMATYCZNĄ W OKRESIE PRZEMIAN SYSTEMOWYCH... 110 PODSUMOWANIE... 117 LITERATURA... 118 ROZDZIAŁ 4 ZBIGNIEW GAZDA O BRACIACH EDWARDZIE I TADEUSZU SZTURM DE SZTREM BIOGRAFIA I REFLEKSJI KILKA... 123 WSTĘP... 123 NOTKI BIOGRAFICZNE DOTYCZĄCE BRACI SZTURM DE SZTREM... 124 ODNIESIENIE DO PEWNYCH TEKSTÓW... 132 PODSUMOWANIE... 143 ZAŁĄCZNIK 1... 145 ZAŁĄCZNIK 2... 146 LITERATURA... 146
ROZDZIAŁ 5 GRAŻYNA MUSIAŁ APARATURA POJĘCIOWA ANALIZY GOSPODARKI W ZASADACH EKONOMIKI ALFREDA MARSHALLA... 149 WSTĘP... 149 DZIAŁANIA ZORIENTOWANE NA WARTOŚCI... 152 POZNANIE ROZWOJU NAUKI W ŚWIETLE PRAW NAUKOWYCH... 155 PRZEDMIOT I ZAKRES EKONOMII... 158 OGÓLNE I SWOISTE CELE BADANIA EKONOMII... 160 ROZWÓJ EKONOMII JAKO NAUKI I JEJ APARATURY POJĘCIOWEJ... 164 PODSUMOWANIE... 169 LITERATURA... 170 ROZDZIAŁ 6 WACŁAW STANKIEWICZ O CZYM ŚWIADCZY MNOGOŚĆ SZKÓŁ EKONOMICZNCH ZWIĄZANYCH Z INSTYTUCJONALIZMEM?... 173 WSTĘP... 173 GENEZA I DOROBEK STAREJ EKONOMIKI INSTYTUCJONALNEJ... 177 NOWA EKONOMIKA INSTYTUCJONALNA OCZAROWANIE I WYCISZENIE... 185 PODSUMOWANIE... 192 LITERATURA... 192 ROZDZIAŁ 7 MAREK RATAJCZAK CO DALEJ Z EKONOMIĄ?... 195 WSTĘP... 195
6 Spis treści i DEBATA O WSPÓŁCZESNEJ EKONOMII: MIĘDZY ANTYEKONOMICZNYM A EKONOMICZNYM TRYUMFALIZMEM... 196 EKONOMIA JAKO NAUKA: GŁÓWNE PODZIAŁY METODOLOGICZNE... 199 EKONOMIA W PRZYSZŁOŚCI... 206 PODSUMOWANIE... 212 LITERATURA... 213
WSTĘP JUBILEUSZ PROFESOR ALEKSANDRY LITYŃSKIEJ Jubileusz 45-lecia pracy naukowej Profesor Aleksandry Lityńskiej wybitnej specjalistki w zakresie historii myśli ekonomicznej w Polsce przypadł w 2011 r. Z tej okazji przygotowana została ta książka, aby w ten sposób wyrazić Jubilatce uznanie i szacunek. Przyjaciele i znajomi, którzy podobnie jak Jubilatka zajmują się teorią i historią ekonomii, napisali specjalnie z tej okazji szkice poświęcone tej tematyce naukowej. Wykaz publikacji Aleksandry Lityńskiej świadczy o nieprzeciętnej aktywności i pracowitości Jubilatki. Biografia naukowa Profesor Aleksandry Lityńskiej jest nieśmiałą próbą odtworzenia Jej drogi życiowej oraz dotychczasowych form aktywności. Konfrontacja dokonań Pani Profesor z Jej postawą życiową sprawia, że można Ją uznać za osobę o wielkiej skromności. Opieranie badań historycznych na materiałach źródłowych i archiwalnych świadczy o benedyktyńskiej dociekliwości i cierpliwości. W rozdziale drugim zostały porównane poglądy przedstawicieli Szkoły Krakowskiej oraz górnośląskiej elity intelektualnej na temat etatyzmu, głoszone w okresie międzywojennym. Okazuje się, że mimo bliskości tych ośrodków istniała wyraźna różnica zapatrywań. Względy doktrynalne znalazły odbicie w stanowisku Szkoły Krakowskiej, natomiast względy pragmatyczne w stanowisku Górnoślązaków. W kolejnym rozdziale przypomniano pierwsze zmatematyzowane prace ekonomiczne polskich uczonych. Niestety, przez osiemdziesiąt lat polscy historycy i teoretycy ekonomii wyrażali sprzeczne opinie na temat rodzimych pionierów ekonomii matematycznej, rozmijające się w większości przypadków ze stanem faktycznym. Autor rozdziału czwartego przybliżył sylwetki oraz dorobek naukowy braci Szturm de Sztrem: Edwarda i Tadeusza. Statystykę traktowali jako naukę pomocniczą ekonomii, gdyż dostarcza ona tej
8 Wstęp i drugiej danych empirycznych niezbędnych przy modelowaniu rzeczywistości gospodarczej i weryfikacji twierdzeń naukowych. Niemniej ważna była ich wrażliwość społeczna. W rozdziale piątym przedstawione zostały rozważania epistemologiczne i metodologiczne o twórczości Alfreda Marshalla. Brytyjski ekonomista wywarł istotny wpływ nie tylko na rozwój teorii ekonomii, ale również na jej metodologię. Zmodyfikował ujęcie przedmiotu badań ekonomii i jej zakres, stosował oryginalną metodę dociekań oraz wprowadził nowe pojęcia i koncepcje. Przedmiotem rozważań rozdziału szóstego jest rozwój i stan ekonomiki instytucjonalnej na świecie. Powstała u schyłku XIX w. ekonomika instytucjonalna czerpała z dorobku nie tylko nowszej, ale również starożytnej myśli ekonomicznej i filozoficznej. Na gruncie starej ekonomiki instytucjonalnej w latach 60. XX w. wyrosła nowa ekonomika instytucjonalna, dostrzegająca potrzebę rozwoju ekonomii heterodoksyjnej, która zyskuje coraz większe poparcie w różnych ośrodkach naszego globu. Rozważania te w pewnym sensie odpowiadają na pytanie, czy mnożenie się szkół ekonomicznych związanych z tym kierunkiem świadczy o jego kondycji. Pracę zamykają rozważania o obszarach i problemach, które wywołują spory między ekonomistami różnych opcji, oraz potencjalnych kierunkach dalszego rozwoju ekonomii. W ważniejszych debatach ekonomistów przedmiotem sporów są: antyekonomizm versus ekonomiczny tryumfalizm, ekonomia formalna versus ekonomia opisowa, ekonomia pozytywna versus ekonomia normatywna, precyzja versus prawda, ekonomia głównego nurtu versus ekonomia alternatywna. Profesor Aleksandra Lityńska jest kronikarzem nie tylko dziejów myśli ekonomicznej w Polsce, ale także społecznego ruchu ekonomistów. Działa również na rzecz krzewienia kultury ekonomicznej. Recenzuje i doradza. Czyni to z ogromną życzliwością, uczciwością i rozwagą. Jest znakomitym słuchaczem i dyskutantem. Wymagająca i zarazem tolerancyjna. Taką Ją znamy. W imieniu zespołu autorskiego pozwalam sobie złożyć Pani Profesor najserdeczniejsze życzenia wszelkiej pomyślności oraz zdrowia i sił do podejmowania kolejnych projektów badawczych. W tym miejscu pragnę również serdecznie podziękować wszystkim tym, którzy przyczynili się do wydania tej książki. Za cenne informacje biograficzne dziękuję Panu Tadeuszowi Lityńskiemu. Za
I Wstęp 9 wsparcie i aprobatę pomysłu przygotowania książki jubileuszowej dziękuję Jego Magnificencji Rektorowi Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Profesorowi Romanowi Niestrojowi oraz Profesorowi Janowi W. Wiktorowi. Za trud sporządzenia recenzji wydawniczej dziękuję Panu Profesorowi Wacławowi Jarmołowiczowi. Mirosław Bochenek