A Sigmund Barczyk Przedsiębiorczy samorząd lokalny i jego instytucie Katowice 2010
SPIS TREŚCI WSTĘP 11 Część A INTERAKCJA: SAMORZĄDNOŚĆ LOKALNA - PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W PROCESIE ROZWOJU LOKALNEGO 1. ISTOTA SAMORZĄDNOŚCI LOKALNEJ. SAMORZĄD A PAŃSTWO I WŁADZA PUBLICZNA 31 1.1. Istota samorządności lokalnej a koncepcje państwowości i organizacji społeczeństwa 31 1.1.1. Pojęcia podstawowe. Pytanie o istotę samorządności lokalnej 31 1.1.2. Ewolucja funkcji samorządu lokalnego 34 1.1.3. Samorządność lokalna a ewolucja modelu państwowości 37 1.2. Współczesny samorząd lokalny a władza globalizacji" 41 1.3. Paradoksy i antynomie w funkcjonowaniu samorządności lokalnej 45 2. GMINA WOBEC WARTOŚCI I WIZJI ROZWOJU 53 2.1. Rozwój lokalny a wartości 53 2.2. Konkurencyjność i 1 ; przedsiębiorczość jako czynniki rozwoju lokalnego 57 2.3. Konkurencyjność jako wyzwanie dla polityki regionalnej i lokalnej 60 3. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ LOKALNA JAKO CZYNNIK ROZWOJU 63 3.1. Istota przedsiębiorczości 63 3.2. Zagospodarowywanie okazji jako wyróżnik przedsiębiorczości... 65 3.3. Przedsiębiorczość jako proces 67
3.4. Fenomen przedsiębiorczości lokalnej. Gmina jako arena trójsektorowej przedsiębiorczości 69 3.5. Paleta przedsiębiorczych podmiotów działających w gminie 72 3.5.1. Przedsiębiorca publiczny (public entrepreneur), przedsiębiorca wewnętrzny (intrapreneur) 74 3.5.2. Przedsiębiorca społeczny (dvii entrepreneur) 77 3.6. Przedsiębiorczość lokalna w wymiarze konkurencyjności gminy i regionu 78 4. ROLA SAMORZĄDU LOKALNEGO W ROZWIJANIU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W GMINIE 81 4.1. Samorząd lokalny a wielość form wspierania przedsiębiorczości... 81 4.2. Wspieranie małej i średniej przedsiębiorczości biznesowej 83 4.3. Kształtowanie środowiska przedsiębiorczości 88 4.4. Przedsiębiorcza gmina jako przedsiębiorcze miasto 94 4.5. Przedsiębiorcza gmina a standardy samorządności 99 5. ATRAKCYJNOŚĆ GMINY JAKO REZULTAT GRY O ROZWÓJ OPARTEJ NA WALORACH PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I KONKURENCYJNOŚCI 103 5.1. Kreatywność jako postulat atrakcyjnej gminy 103 5.2. Charakterystyka atrakcyjnej gminy 110 Część B INSTYTUCJONALNY WYMIAR SAMORZĄDNOŚCI 6. MYŚLEĆ KATEGORIĄ INSTYTUCJI 115 6.1. O instytucjach instytucjonalistów 115 6.2. Zmiana i ciągłość. Interplay instytucji formalnych i nieformalnych 119 6.3. Gmina jako instytucja 123 6.4. Adaptacja versus innowacja instytucjonalna 125 6.5. Imitacja i translacja jako sposoby pożytkowania instytucjonalnej innowacji 127 7. KRAJOBRAZ INSTYTUCJONALNY GMINY 133 7.1. Potencjał instytucjonalny społeczności lokalnej 133 7.2. Sfragmentaryzowanie społeczności lokalnej a instytucjonalny wizerunek procesów samorządności 135
7.3. Instytucjonalny aspekt gry o rozwój. Mechanizmy koordynacji i logika działań w trójsektorowym układzie gospodarowania 137 7.3.1. Mechanizm hierarchii a logika biurokratyczna 141 7.3.2. Mechanizm rynkowy. Gminy pod presją logiki komercyjnej i menedżerskiej 145 7.3.3. Więzi i logika penetracji. Sieciowanie obywatelskie 147 7.4. Interesariusze i ich interesy. O sztuce przekuwania preferencji w priorytety 149 8. GOVERNANCE JAKO WYRAZ INSTYTUCJONALNEJ EWOLUCJI SAMORZĄDNOŚCI LOKALNEJ 156 8.1. Nowa samorządność lokalna jako goverńance 156 8.2. Istota governance jako procesu współwładztwa i współzarządzania w gminie 159 8.3. Modele governance a instytucjonalne środowisko gminy 162 Część C PRZEDSIĘBIORCZA KOMPETENCJA SAMORZĄDU LOKALNEGO W PERSPEKTYWIE INSTYTUCJONALNEJ EWOLUCJI GMINY 9. KSZTAŁTOWANIE PRZEDSIĘBIORCZEGO PROFILU GOVERNANCE 171 9.1. Przedsiębiorczość jako wyzwanie i nowy impuls przemian. Gminna droga od biurokratyzmu", poprzez menedżeryzm", do przedsiębiorczości 171 9.2. Specyfika przedsiębiorczości w sektorze publicznym 174 9.3. Społeczni i publiczni przedsiębiorcy jako twórcy aren współzarządzania i współrządzenia 177 9.4. Orkiestracja przedsiębiorczych okazji jako istota przedsiębiorczego profilowania govemance 178 9.5. Przedsiębiorczy model governance 180 10. WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE KONTEKSTY ROZWIJANIA PRZEDSIĘBIORCZEJ ORIENTACJI SAMORZĄDU LOKALNEGO 184 10.1. Wartości - zachowania - role - reguły działania. Ciąg walorów decydujących o formowaniu instytucjonalnego kontekstu przedsiębiorczości gminnej 184
10.2. Kontekst symboliczny (splotu wartości i postaw) 185 10.2.1. Wartości a potrzeba generalnej autorefleksji. Strategiczne wybory gminy 186 10.2.2. Polityczna baza innowacyjności i przedsiębiorczości 188 10.2.3. Kształtowanie strategicznej kompetencji umożliwiającej dodawanie wartości" 190 10.3. Kontekst relacyjny (profilu ról i ich wzajemnych relacji) 193 10.3.1. Nowe role liderów zmiany. Kierowanie transformacją ku przedsiębiorczości" 193 10.3.2. Dylemat elastyczności ról. Przywództwo polityczne samorządu lokalnego a kierownictwo administracyjne organizacji gminnej 196 10.4. Kontekst kształtowania formy przedsiębiorstwa w organizacji gminnej 199 10.4.1. Systemowe uwarunkowania przedsiębiorczego stylu kierowania 199 10.4.2. System ekonomiczny organizacji gminnej 201 10.5. Ewolucja roli budżetu w warunkach gminnych 202 10.5.1. Budżet pasywny i aktywny 203 10.5.2. Przykład budżetu aktywnego - budżet zadaniowy 204 10.5.3. Kontrola wykonania budżetu - sprawozdawczość ekonomiczna 205 10.6. Nowe Zarządzanie Publiczne jako czynnik wzmacniania menedżerskiego i przedsiębiorczego profilu gminy 206 10.6.1. Zmiana reguł gry na poziomie logiki. Logika przedsiębiorstwa w funkcji zarządczej organizacji gminnej 206 10.6.2. Cechy Nowego Zarządzania Publicznego 209 11. KSZTAŁTOWANIE ZEWNĘTRZNYCH KONTEKSTÓW PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SAMORZĄDU LOKALNEGO 213 11.1. Orientacja na rezultaty jako orientacja na odbiorcę usług gminnych 213 11.2. Kształtowanie rynku na usługi gminne 215 11.2.1. Wprowadzanie mechanizmu konkurencji 215 11.2.2. Proces rozwijania konkurencji na usługi gminne 217 11.2.3. Fazy procesu budowy mechanizmu konkurencji 218 11.3. Program formowania podstaw konkurencji - struktura modelowa 219 11.4. Instytucjonalizacja układów partnerstwa w gminie 224 11.4.1. Otwarcie na współdziałanie samorządu lokalnego z interesariuszami gminy 224 11.4.2. Przesłanki modelowania procesu partnerstwa, aliansów i sieciowania" 227 11.5. Partnerstwo we współrządzeniu. Rozwijanie nowych form partnerstwa publiczno-prywatnego 228
12. ISTOTA I ZNACZENIE INNOWACJI INSTYTUCJONALNYCH DLA UMACNIANIA PRZEDSIĘBIORCZEGO PROFILU GOVERf\SANCE 233 12.1. Prowizoryczne instytucje jako innowacje umacniające przedsiębiorczość samorządu 233 12.2. Innowacje instytucjonalne w praktyce funkcjonowania przedsiębiorczego samorządu 235 12.2.1. Profesjonaliści i menedżerowie w roli innowatorów i publicznych przedsiębiorców 235 12.2.2. Dyskretna arena" dialogu w układzie międzysektorowym jako innowacja instytucjonalna 239 12.2.3. Alians strategiczny jako przykład przedsiębiorczego governan ce 242 ZAKOŃCZENIE 249 ZAŁĄCZNIK Przedsiębiorcy publiczni i ich innowacje instytucjonalne. Przykłady przedsiębiorczej samorządności 253 BIBLIOGRAFIA 279 SUMMARY 291