Wykłady z przedmiotu Bezpieczeństwo Pracy i Ergonomia STUDIA STACJONARNE SEMESTR I Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Katedra Górnictwa Podziemnego Pracownia Bezpieczeństwa Pracy i Ergonomii w Górnictwie Kraków 2015
Wykłady z przedmiotu Bezpieczeństwo Pracy i Ergonomia STUDIA STACJONARNE SEMESTR I Wykłady zostały opracowane przez zespół pracowników Pracowni Bezpieczeństwa Pracy i Ergonomii Katedry Górnictwa Podziemnego Wydziału Górnictwa i Geoinżynierii Akademii Górniczo Hutniczej w składzie: 1. prof. dr hab. inż. Stanisław Nawrat, prof. nadzw. AGH Kierownik Pracowni 2. dr inż. Mariusz Kapusta adiunkt, Z-ca Kierownika Pracowni 3. dr inż. Dagmara Nowak - Senderowska asystent w Pracowni 4. mgr inż. Sebastian Napieraj - asystent w Pracowni 5. mgr inż. Natalia Schmidt - Polończyk, - asystent w Pracowni 6. Marek Pers specjalista ds. dydaktyki
Wykład 11 z przedmiotu Bezpieczeństwo Pracy i Ergonomia STUDIA STACJONARNE SEMESTR I Temat wykładu: System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.
Pojęcia podstawowe Systemowe zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy metoda, umożliwiająca uporządkowanie i usystematyzowanie wszystkich działań związanych z bhp w zakładzie, której przyświeca idea pełnego zaangażowania kierownictwa i pracowników w działania na rzecz bezpieczeństwa pracy.
Pojęcia podstawowe System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy część ogólnego systemu zarządzania organizacją, obejmującego strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury, procesy i zasoby potrzebne do opracowania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy.
Wzajemne powiązania pomiędzy systemami zarządzania System zarządzania finansami System zarządzania środowiskiem ISO 14000 Systemy zarządzania ryzykiem Zarządzanie jakością ISO 9000 System zarządzania personelem System zarządzania zdrowiem i bezpieczeństwem System Zarządzania Przedsiębiorstwem www.manhaz.cyf.gov.pl
Koncepcja systemu zarządzania bhp Koncepcja systemu zarządzania bhp jest oparta na zasadzie ciągłego doskonalenia. Umożliwia ona wszystkim jednostkom organizacyjnym opracowanie i realizację optymalnej polityki BHP.
Cykl pracy Deminga
Model systemu zarządzania bhp według polskiej normy PN-N-18001
Cele stawiane systemowi zarządzania bhp minimalizacja strat powodowanych niedostatkami w zarządzaniu bezpieczeństwem pracy nie tylko w kontekście strat spowodowanych urazami pracowników i chorobami zawodowymi, ale również jako straty finansowe (stawka ubezpieczeniowa zależna od liczby wypadków przy pracy i liczby osób pracujących w warunkach narażenia, stawka ubezpieczeń majątkowych, odszkodowania i kary umowne), straty materialne (sprzęt, wyposażenie), straty produkcyjne (przerwy, przestoje, fluktuacja załogi), straty w wizerunku przedsiębiorstwa,
Cele stawiane systemowi zarządzania bhp ustawiczne samodoskonalenie ciągła poprawa znana z norm ISO 9000 oraz 14000 mierzona skutecznością systemu, podnoszenie kultury bezpieczeństwa i higieny pracy wśród załogi przedsiębiorstwa, podkreślenie wagi prewencji taniej jest zapobiegać niż pokrywać straty.
Zadania systemu zarządzania bhp określenie wymagań obowiązujących przepisów prawnych i ustalanie wynikających z nich działań, identyfikowanie zagrożeń oraz analiza i ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz w skali całego przedsiębiorstwa, gdyż skutecznie potrafimy zarządzać tym, co zostało oszacowane, rejestrowanie i analizowanie zdarzeń potencjalnie wypadkowych - eliminowanie przyczyn po analizie przyczyn zdarzeń potencjalnie wypadkowych to najskuteczniejsza forma prewencji,
Zadania systemu zarządzania bhp analiza przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, ustalanie celów i priorytetów działań w zakresie poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia oraz planowanie zadań ukierunkowanych na ich osiągnięcie, ciągłe monitorowanie warunków pracy poprzez wprowadzanie procedur okresowej oceny i dokumentowania zagrożeń na stanowiskach pracy,
Zadania systemu zarządzania bhp systematyczne przeprowadzanie audytów i przeglądów okresowych systemu zarządzania oraz realizowanie wynikających z nich działań korygujących (ocena funkcjonowania systemu daje podstawy do jego ulepszania na podstawie stwierdzonych odstępstw, a nie np. na podstawie zaistniałych wypadków), konieczność opracowania polityki bezpieczeństwa pracy, Księgi Bezpieczeństwa Pracy, wyznaczenie pełnomocnika ds. bezpieczeństwa pracy (koordynator i osoba nadzorująca realizację zadań związanych z bezpieczeństwem pracy).
Wybrane elementy systemu zarządzania bhp Przegląd wstępny Zaangażowanie kierownictwa Planowanie Wdrażanie i funkcjonowanie
Organizacja systemu zarządzania Audyty Polityka Organizacja Kontrola Współpraca Komunikacja Kompetencja Planowanie i wdrażanie Pomiary osiągów Ocena osiągów www.manhaz.cyf.gov.pl
Przegląd wstępny Podstawowym celem przeglądu jest zbadanie stanu aktualnych sposobów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (stan bhp) w przedsiębiorstwie i ich wpływu na ogólny poziom bezpieczeństwa oraz wskazanie rozwiązań mających decydujący wpływ na skuteczne wdrożenie skutecznego systemu zarządzania bhp.
Przegląd wstępny identyfikacja wymagań wynikających z przepisów prawnych i innych w odniesieniu do działalności organizacji, a w szczególności w odniesieniu do stanowisk pracy oraz wyrobów i usług produkowanych, ocena działalności w zakresie bhp w porównaniu z odpowiednimi przepisami, normami, wytycznymi itp. oraz wewnętrznymi kryteriami, analiza przypadków wystąpienia niezgodności z wymaganiami przepisów prawnych i innych,
Przegląd wstępny identyfikacja zagrożeń występujących na stanowiskach pracy w organizacji, oraz innych zagrożeń związanych z jej działaniami, wyrobami lub usługami, które może nadzorować i na które może wpływać, analiza danych dotyczących zaistniałych w organizacji wypadków przy pracy i awarii oraz chorób zawodowych, oczekiwania i opinie zainteresowanych stron, funkcjonowanie i procedury innych systemów zarządzania w organizacji, które mogą wpływać na efekty działań w zakresie bhp.
Zaangażowanie kierownictwa Zaangażowanie kierownictwa powinno obejmować m. in.: decyzję o ustanowieniu systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy, przedstawienie wszystkich korzyści wynikających z wdrożenia systemu (dotyczących zarówno organizacji, kierownictwa, jak i pracowników), nadanie wdrażanemu systemowi odpowiedniego priorytetu, zabezpieczenie środków niezbędnych dla stworzenia, wdrożenia i funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy, określenie strategii oraz celów strategicznych bhp,
Zaangażowanie kierownictwa Zaangażowanie kierownictwa powinno obejmować m. in.: (...c.d.) propagowanie polityki bhp, zainicjowanie przeglądu wstępnego, nadzorowanie dokumentacji systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy, zapewnienie przejrzystości systemu dzięki szczegółowej, powszechnie dostępnej i dostarczanej z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym informacji o jego funkcjonowaniu, upowszechnienie merytorycznych konsultacji z zakresu bhp, osobiste uczestnictwo kierowników w zespołach roboczych i projektowych,
Zaangażowanie kierownictwa Zaangażowanie kierownictwa powinno obejmować m. in.: (...c.d.) systematyczne organizowanie spotkań i narad celem omawiania zagadnień i problemów BHP, upór i konsekwencję w eliminowaniu wypadków przy pracy, chorób zawodowych i zdarzeń potencjalnie wypadkowych, nieustające dążenia do redukcji ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, przykładne stosowanie środków ochrony indywidualnej, nagradzanie personelu za szczególne dokonania w zakresie realizacji polityki bhp.
Rozwój świadomości zarządu na temat systemów zarządzania bezpieczeństwem www.manhaz.cyf.gov.pl
Planowanie Bazą dla planowania w obszarze bhp są wyniki przeglądu wstępnego przedsiębiorstwa, misja, wizja i wartości przedsiębiorstwa. Planowanie posiada cztery zasadnicze etapy: 1. ustalenie celu lub wiązki celów, 2. określenie istniejącej sytuacji, 3. ustalenie co sprzyja, a co przeszkadza w realizacji celów, 4. opracowanie planu lub zbioru zadań prowadzących do osiągnięcia celu.
Planowanie Hierarchia planów Hierarchia planów w zakresie systemu zarządzania bhp w stosunku do polityki bhp oraz wizji, misji i wartości organizacji
Planowanie Poziom strategiczny Strategia w zakresie bhp jest to formalnie ustanowiony i zapisany program bezpiecznej pracy w organizacji. Polityka BHP powinna zostać sformułowana w sposób przejrzysty i zrozumiały. Stanowi ona punkt odniesienia dla podejmowania decyzji z zakresu bezpieczeństwa pracy oraz oceny działań w tym zakresie. Powinna określać długoterminowe cele danego przedsiębiorstwa, a także podstawowe zasady, którymi kierować się będzie kierownictwo przedsiębiorstwa, aby te cele zrealizować.
Planowanie Poziom strategiczny Pisemnie sformułowana polityka bhp może składać się z: intencje kierownictwa i główne postanowienia w dziedzinie zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków pracy, określenie głównych obszarów odpowiedzialności za organizowanie bezpieczeństwa pracy zatrudnionych, ogólne zasady zarządzania bhp w zakładzie.
Planowanie Poziom taktyczny i operacyjny Planowanie celów i działań bhp na poziomie taktycznym i operacyjnym jest związane z koniecznością zbierania i przetwarzania odpowiednich informacji i koncentruje się odpowiednio - na realizacji celów ogólnych i celów szczegółowych. Cele ogólne i formułowane dla nich plany ogólne angażują wyższy i średni szczebel zarządzania. Charakteryzują się projektowanymi wynikami o rocznym lub nawet dłuższym horyzoncie czasowym. Cele te powinny być wyrażone ilościowo np. obniżenie poziomu zapylenia o 25%. Cele i plany szczegółowe opracowuje kadra średniego i niższego szczebla kierowniczego. Cele te mają stosunkowo wąski zakres i krótkoterminowy horyzont czasowy. Przykładem celu szczegółowego może być wymiana zniszczonych części maszyn i urządzeń.
Wdrażanie i funkcjonowanie Odpowiedzialność i uprawnienia Ustawa Kodeks pracy przewiduje, że w przedsiębiorstwie za stan bhp odpowiada pracodawca. Osoba, która organizuje w zakładzie system zarządzania bhp oraz pełni naczelną rolę ponosi jednoosobowo największą odpowiedzialność za bezpieczeństwo personelu. Szkolenia Umiejętności i wiedza wszystkich zatrudnionych pracowników stanowią wiele o potencjale rozwojowym systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy i są jego istotnym ogniwem. Kwestię szkoleń BHP reguluje Kodeks pracy i obejmują one: szkolenia wstępne (instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy) i szkolenia okresowe.
Wdrażanie i funkcjonowanie Komunikacja Komunikowanie się w systemie zarządzania bhp jest procesem przekazywania informacji między jego podmiotami. Odmiany komunikacji w organizacji: komunikacja pionowa płynąca w dół i w górę systemu, zwykle wzdłuż linii służbowego podporządkowania, komunikacja pozioma przepływająca w poziomie w ramach systemu, obejmuje równorzędne komórki organizacyjne i osoby zajmujące równorzędne stanowiska w hierarchii organizacyjnej.
Wdrażanie i funkcjonowanie Komunikacja (...c.d.) Komunikacja w ramach systemu zarządzania bhp obejmuje działania: pozyskiwanie potrzebnych informacji z zewnątrz organizacji, przekazywanie informacji o zagadnieniach bhp wewnątrz organizacji i dostarczanie ich do tych miejsc, gdzie mogą być potrzebne, przekazywanie odpowiednich informacji na zewnątrz.
Wdrażanie i funkcjonowanie Dokumentacja Najważniejszym i najwyższym w hierarchii dokumentem opisującym system zarządzania bhp jest Księga Bezpieczeństwa Pracy. Do najważniejszych jej części należą: polityka bhp, charakterystyka przedsiębiorstwa, zobowiązanie kierownictwa, definicje. Drugi poziom w hierarchii dokumentów systemu zarządzania bhp stanowią procedury. Opisują one w jaki sposób określone zadania należy realizować w przedsiębiorstwie. Zestaw procedur zależy od potrzeb danego przedsiębiorstwa oraz przyjętej koncepcji zarządzania bezpieczeństwem pracy.
Wdrażanie i funkcjonowanie Dokumentacja (...c.d.) Instrukcje pracy stanowią trzeci poziom w hierarchii dokumentów systemu zarządzania bhp. Instrukcje takie powinny zostać opracowane z wykorzystaniem wyników analizy ryzyka dla danego stanowiska lub zadania. Analiza ryzyka powinna dostarczyć informacji o niezbędnych środkach kontrolowania poziomu ryzyka, tak aby jego poziom był akceptowalny, biorąc pod uwagę potencjalne straty i prawdopodobieństwo wypadku. Czwartym poziomem w hierarchii dokumentów systemu zarządzania bhp jest dokumentacja operacyjna, którą stanowią dokumenty opisujące bieżącą działalność przedsiębiorstwa. Z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy jest to sprawa bardzo istotna, gdyż brak lub złe dokumenty mogą spowodować poważne zagrożenia.
Wdrażanie i funkcjonowanie Sprawdzanie Sprawdzanie (kontrola) jest wykorzystywane do obserwowania postępów zaplanowanych prac i ich efektów. Nieodzowną sprawą systematycznego kontrolowania jest monitorowanie i przeprowadzanie audytów.
Wdrażanie i funkcjonowanie Sprawdzanie (...c.d.) Monitorowanie bezpieczeństwa pracy może mieć dwojaki charakter: proaktywny obserwacje stanu bhp poprzez sprawdzanie stopnia wdrożenia i skuteczności planów działań oraz środków zapobiegających wystąpieniu wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych, gdzie podstawowymi czynnikami monitorowania są identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka zawodowego, reaktywny - obserwacje stanu bhp poprzez rejestrowanie i analizowanie przyczyn wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych, przy czym celem tego monitorowania jest wnioskowanie o skuteczności planów, procedur oraz środków zapobiegawczych i ochronnych na podstawie wyników analizy przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Wdrażanie i funkcjonowanie Sprawdzanie (...c.d.) Audyt stanowi regularny, cykliczny przegląd profilaktyczny, którego celem jest uzyskanie pełnej informacji zwrotnej, przedstawiającej sposób zarządzania ryzykiem, zapobiegania wypadkom i innym stratom, wychwytywanie zaniedbań i przeoczeń w przedsiębiorstwie dla uskutecznienia działań skierowanych na poprawę zarządzania bezpieczeństwem pracy w organizacji.
Wdrażanie i funkcjonowanie Sprawdzanie (...c.d.) Audyty można podzielić na: audyty stanowiskowe oceniają warunki pracy na konkretnych stanowiskach pracy, przy wykorzystaniu konkretnej pracy; oparte są na listach kontrolnych, w których podane są elementy podlegające ocenie, gdzie dla każdego ocenianego elementu powinno być podane, na co należ zwrócić szczególną uwagę, audyty systemowe oceniające przede wszystkim dokumentację SZBP oraz jego funkcjonowanie, w których wykrywa się odstępstwa od przyjętego modelu systemu, a następnie je usuwa; audyty te mogą być uzupełniane audytami stanowiskowymi. oraz na: wewnętrzne, zewnętrzne.
Audyt certyfikujący Przegląd systemu zarządzania bhp ma na celu przygotowanie do audytu certyfikującego na zgodność z wymaganiami normy PN-N 18001, przeprowadzanego przez zewnętrzną jednostkę certyfikującą posiadającą akredytację Polskiego Centrum Akredytacji.
Procedura certyfikacji systemów zarządzania według CIOP
Działania korygujące i zapobiegawcze Redukcja czy likwidacja (zidentyfikowanych, wskutek przeprowadzonych auditów i monitoringu) zagrożeń, niezgodności, braków i odchyleń w zarządzaniu bezpieczeństwem pracy wymaga podjęcia odpowiednich działań korygujących i zapobiegawczych. Działania naprawcze powinno inicjować kierownictwo drogą odpowiednich decyzji, poleceń, w taki sposób by skuteczność owych działań można było systematycznie weryfikować.
Przegląd i doskonalenie Przegląd systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy dokonywany przez kierownictwo organizacji służy ustawicznemu doskonaleniu systemu. Przeglądy odbywają się w cyklach i terminach. Ich nadrzędnym celem jest podnoszenie użyteczności i skuteczności systemu.
Przegląd i doskonalenie Proces doskonalenia systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy w szczególności obejmuje: identyfikację obszarów, gdzie możliwa jest poprawa efektywności i skuteczności systemu, dążenie do coraz szerszego zakresu identyfikacji i ograniczania występowania czynników uciążliwych w środowisku pracy, ustalanie wyższych kryteriów przy wyznaczaniu dopuszczalności ryzyka zawodowego, stosowanie środków ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, z uwzględnieniem najnowszych osiągnięć nauki i techniki, wykorzystanie ergonomii przy projektowaniu i usprawnianiu stanowisk pracy.
Podstawowe czynniki wpływające na system zarządzania BHP w przedsiębiorstwie www.manhaz.cyf.gov.pl
Korzyści z systemu zarządzania bhp ekonomiczne np. zmniejszenie składki na ubezpieczenie wypadkowe poprawa stanu bhp np. zapobieganie potencjalnym wypadkom podniesienie świadomości pracowników o zagrożeniach w środowisku pracy lepsza organizacja pracy i usprawnienie obiegu informacji o warunkach pracy poprawa wizerunku firmy wśród klientów, partnerów, społeczeństwa
Wypadkowość a SZ BHP www.ciop.pl
Literatura pomocnicza 1. Seria norm PN-N-18000. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.: PN-N-18001. SZBHP. Wymagania, PN-N-18002. SZBHP. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego, PN-N-18004. SZBHP. Wytyczne, PN-N-18011. SZBHP. Wymagania ogólne audytowania, 2. www.ciop.pl, 3. www.manhaz.cyf.gov.pl, 4. Koradecka D. i inni, (2008): Bezpieczeństwo i higiena pracy, 5. Rączkowski B. (2010): BHP w praktyce, 6. Szlązak J. i Szlązak N. (2010): Bezpieczeństwo i higiena pracy, 7. J. Korski materiały niepublikowane
Literatura pomocnicza 1. Seria norm PN-N-18000. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.: PN-N-18001. SZBHP. Wymagania, PN-N-18002. SZBHP. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego, PN-N-18004. SZBHP. Wytyczne, PN-N-18011. SZBHP. Wymagania ogólne audytowania, 2. www.ciop.pl, 3. www.manhaz.cyf.gov.pl, 4. Koradecka D. i inni, (2008): Bezpieczeństwo i higiena pracy, 5. Rączkowski B. (2010): BHP w praktyce, 6. Szlązak J. i Szlązak N. (2010): Bezpieczeństwo i higiena pracy, 7. J. Korski materiały niepublikowane