5. Handel zagraniczny Polski

5. Handel zagraniczny Polski

Polska prowadzi od początków swojej państwowości handel zagraniczny w celu zarówno kupna jak i sprzedaży surowców, towarów i usług. Handel zagranicznych jest ważnym działem gospodarki narodowej: przyczyniającym się do wzrostu produktu narodowego brutto (PKB), oferującym stałe i sezonowe miejsca pracy, zwiększającym poziom życia przeciętnego mieszkańca kraju, np. poprzez rozszerzenie dostępnego asortymentu dóbr o inne nie produkowane w Polsce. W dłuższym wymiarze czasu: przyspiesza on znacznie rozwój cywilizacyjny każdego kraju, wzmaga postęp technologiczny, przybliża narody ułatwia nawiązywanie dobrych stosunków pomiędzy narodami.

Handel zagraniczny bardzo powoli buduje sobie należną pozycję w gospodarce krajowej. Udział naszego państwa w międzynarodowych obrotach handlowych w latach 1990 2008 systematycznie wzrastał: w 1990 roku wynosił około 0,4%, w 2000 roku 0,6%, w 2008 roku 1,2%; w latach 2008 2012 nieco spadł (przypadało to na lata światowego kryzysu ekonomicznego); od roku 2012 znów obserwowaliśmy wzrost w roku 2012 wyniósł on już około 1,3%. Według prognoz banku HSBC i firmy Delta Economics powinien do 2026 roku wzrosnąć do około 1,5%. Ma to nastąpić dzięki rozwojowi w szczególności takich branż jak: elektroniczna, motoryzacyjna, rolno-spożywcza. Udział Polski w handlu światowym 1,4% 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% HANDEL ZAGRANICZNY POLSKI (DANE WG. GUS) Udział Polski w światowym imporcie Udział Polski w światowym eksporcie 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Lata

W wymianie międzynarodowej Polski obserwujemy niemal systematyczny wzrost (wyjątkiem był 2009 rok). W latach 1995 2003 dynamika importu była nieco wyższa niż importu, Były to lata zaliczające się do pierwszej fazy transformacji ustrojowej, związanej z upadkiem PRL-u: produkty polskie budowały dopiero swoją markę i były jeszcze mało konkurencyjne, gospodarka naszego kraju była bardzo chłonna na produkty importowane. Od 2004 r. wskaźnik dynamiki eksportu był już zwykle wyższy (wyjątkiem był 2008 r.) od wskaźnika dynamiki importu. W Polsce poprawiała się systematycznie sytuacja gospodarcza, obserwowaliśmy niską inflację, firmy się unowocześniały. To przyczyniało się do systematycznego wzrostu eksportu. Wskaźnik dynamiki zmian (1995 r.) 800 700 600 500 400 300 200 100 HANDEL ZAGRANICZNY POLSKI (DANE WG. GUS) Wskaźnik dynamiki importu - ceny stałe (1995=100) Wskaźnik dynamiki eksportu - ceny stałe (1995=100) 551,1 500,5 517,5 463,0 446,4 416,3 409,0 380,5 462,0 455,1 468,3 444,6 435,0 327,7 411,4 296,3 382,6 357,4 250,7 207,0 213,6 229,2 290,9 306,0 179,0 186,8 248,0 195,0 211,2 174,4 136,5 139,2 588,0 517,0 633,3 544,4 675,7 579,2 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Lata

Za czasów PRL-u mogliśmy/musieliśmy liczyć przede wszystkim na dobra wytworzone w Polsce byliśmy i sami się izolowaliśmy. Handel prowadzony był niemal wyłącznie tylko z innymi krajami socjalistycznymi, będącymi w strefie wpływu b. ZSRR należącymi do RWPG Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Od 1989 roku Polacy mogą kupować towary pochodzące niemal z każdego kraju świata. W nowych warunkach politycznych, w efekcie transformacji ustrojowej zyskaliśmy możliwość kupna dóbr do tej pory u nas niedostępnych (możliwość prowadzenia swobodnego handlu międzynarodowego). Państwa członkowskie RWPG

Od początku lat 90. wartość obrotów międzynarodowych, zaś od końca lata 90. także i saldo bilansu handlowego systematycznie się poprawia (lepsze wyniki obserwujemy w niektórych latach szczególnie od 2009 roku): do 2014 r. obserwowaliśmy deficyt obrotów towarowych w handlu międzynarodowym (import był wyższy niż eksport), od 2015 r. Polska odznacza się dodatnim bilansem handlowym (w 2017 r. wyniósł on około 0,4 mld USD): eksport towarów z naszego kraju uzyskał wartość 228,2 mld USD, import wyniósł 227,8 mld USD. 250 HANDEL ZAGRANICZNY POLSKI (DANE WG. GUS) 200 Import Eksport 150 Saldo Wartość w mld USD 100 50 0-50 0,0-0,2-0,1-2,1 4,8-6,2-18,5-17,3-14,2-14,1-14,4-14,4-12,2-16,1-25,4-38,6-12,9-18,3-22,1-13,8-2,6-3,6 2,7 4,4 0,4-100 1950 1960 1970 1980 1990 1995 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Lata

Polska utrzymuje dodatnie saldo od kilkunastu lat z większością krajów Unii Europejskiej, np. z: Niemcami nasz główny, najważniejszy partner handlowy od którego w konsekwencji w znacznej mierze zależy stan i kondycja polskiej gospodarki, Francją, Grecją, Holandią, Słowacją, Czechami, Litwą, Rumunią, Szwecją, Węgrami, Wielką Brytanią; Z niewielkim odsetkiem krajów pozaeuropejskich (dane z 2016 roku) tj.: Algieria, Etiopia, Egipt, Ghana, Gwinea, Kamerun, Kenia, Libia, Nigeria, RPA, Togo; Kanada, Kuba, Panama, Peru, Salwador; Arabia Saudyjska, Azerbejdżan, Hongkong, Izrael, Jemen, Jardania, Kirgistan, Kuwejt, Laos, Liban, Syria, Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan i ZEA; Australią i Nową Zelandią.

Polska utrzymuje ujemne saldo od kilkunastu lat: z większością państw spoza Unii Europejskiej, m.in.: Rosją, Stanami Zjednoczonymi, krajami Ameryki Południowej: Argentyną, Brazylią, krajami azjatyckimi: Chinami, Indiami, Indonezją, Japonią, Koreą Południową, Tajwanem, Singapurem, Wietnamem, nielicznymi z Unii Europejskiej, takimi jak: Belgia, Irlandia, Hiszpania, Luksemburg, Włochy.

Występujące nieustannie ujemne saldo handlu zagranicznego wynika głównie w przypadku: ROSJI: z konieczności zakupu surowców energetycznych (ropy naftowej i gazu ziemnego), z krajem tym od wielu lat mamy bardzo niekorzystne saldo w obrotach handlowych i mimo jego zmniejszenia w ostatnich latach, zapewne pozostanie ono dalej ujemne; CHIN: z dominacji na rynkach międzynarodowych tego kraju, będącego obecnie producentem praktycznie wszystko i stanowiących dla innych państw konkurenta nie do pokonania pod względem cenowym (wynika to z bardzo niskich kosztów wytworzenia dóbr w Chinach), z Chin importujemy różnorodne produkty przemysłowe, różne maszyny i urządzenia elektryczne oraz wyroby przemysłu lekkiego (np. odzież, obuwie) i inne produkty.

Poprawa bilansu handlowego w obrotach międzynarodowych (w przypadku większości krajów z EU mamy już dodatni bilans) świadczy głównie o tym, że gospodarka Polski na arenie międzynarodowej dość nieźle sobie radzi: ciągle się rozwija, staje się coraz bardziej konkurencyjna, powoli stajemy się nawet reeksporterem (na czym także można zarobić); wynika z faktu, że jesteśmy coraz w mniejszym stopniu uzależnieni od kupowania różnych dóbr na obcych rynkach.

Ulegająca ciągłym modyfikacjom struktura geograficzna handlu zagranicznego każdego państwa uzależniona jest od jego położenia geopolitycznego oraz innych powiązań gospodarczo-politycznych. Na stan handlu zagranicznego Polski w ostatnich ponad 25 latach miało wpływ wiele wydarzeń międzynarodowych oraz mających miejsce w naszym kraju wewnętrznych. W wyniku przemian ustrojowych w 1989 roku mogło nastąpić bardzo istotne dla obecnej pozycji Polski w handlu międzynarodowym otwarcie krajowej gospodarki na rynki spoza bloku państw socjalistycznych (nie należących do RWPG). Niestety to samo otworzenie oznaczało jednocześnie konieczność stawienia czoła silnej konkurencji towarów importowanych do Polski. Na początku przyczyniło się to do bankructwa wielu nierentownych w nowej sytuacji firm. Obecnie jednak, Polacy bogatsi w ćwierćwiecze doświadczeń bardzo dobrze radzą sobie na rynkach międzynarodowych niewątpliwie zdobyliśmy to także naszą zaradnością i pracowitością.

W 2016 roku produkty polskie były eksportowane do naszych partnerów, tj.: Niemcy, Wielka Brytania i Czechy. Udział w eksporcie partnerów handlowych Polski w 2005 r. Udział w eksporcie partnerów handlowych Polski w 2016 r. Stany Zjednoczone; 2,1% Austria ; 2,1% Norwegia ; 2,1% Dania ; 2,1% Pozostałe; 18,1% Niemcy; 28,2% Austria ; 1,8% Rumunia ; 1,8% Ukraina ; 1,9% Pozostałe; 21,2% Niemcy; 27,4% Hiszpania; 2,5% Węgry; 2,8% Ukraina ; 2,9% Belgia ; 3,0% Szwecja ; 3,1% Holandia ; 4,2% Czechy ; 4,6% Francja; 6,2% Włochy; 6,1% Wielka Brytania; 5,6% Belgia ; 2,2% Stany Zjednoczone; 2,3% Słowacja ; 2,5% Węgry; 2,7% Hiszpania; 2,7% Rosja ; 2,8% Szwecja ; 2,9% Włochy; 4,8% Wielka Brytania; 6,7% Francja; 5,5% Czechy ; 6,6% Rosja ; 4,4% Holandia ; 4,5%

W 2016 roku produkty polskie były importowane od naszych partnerów, tj.: Niemcy, Chiny i Rosja. Udział w imporcie partnerów handlowych Polski w 2005 r. Udział w imporcie partnerów handlowych Polski w 2016 r. Austria ; 1,7% Pozostałe; 21,1% Niemcy; 24,7% Austria ; 1,7% Węgry; 1,8% Słowacja ; 1,8% Japonia; 2,0% Rosja ; 8,9% Hiszpania; 2,2% Szwecja ; 2,3% Stany Zjednoczone; 2,4% Włochy; 7,1% Wielka Brytania; 3,1% Belgia ; 2,6% Holandia ; 3,4% Francja; 6,0% Chiny; 5,4% Czechy ; 3,6% Pozostałe; 22,7% Niemcy; 23,3% Korea Południowa; 1,7% Szwecja ; 1,7% Chiny; 12,0% Węgry; 1,8% Słowacja ; 2,0% Hiszpania; 2,3% Wielka Brytania; 2,6% Belgia ; 2,7% Rosja ; 5,8% Stany Zjednoczone; 2,8% Włochy; 5,6% Czechy ; 3,6% Francja; 4,0% Holandia ; 3,8%

Od początku lat 90. XX wieku występuje stały trend wzrostowy wartości eksportu w przeliczeniu na 1 mieszkańca, np..: w 1990 w 2000 w 2005 w 2010 w 2015 w 2016 roku wynosił 376 dolarów (USD), roku 819 dolarów (USD), roku 1872 dolarów (USD), roku 4623 dolarów (USD), roku 5141 dolarów (USD), roku 5150 dolarów (USD). W porównaniu do większości państw Europy Zachodniej oraz innych lepiej rozwiniętych bogatszych państw (np. Australii, USA, Kanady, Japonii, Korei Południowej) wartość ta pozostaje dalej niższa. Stan ten wynika głównie z faktu, że eksportujemy dalej głównie towary o niskim poziomie przetworzenia i małym zaawansowaniu technologicznym (choć nastąpiła duża poprawa). Na to z kolei wpływa wiele czynników, mających jeszcze swoje korzenie w PRL-u (choć niewątpliwie jest coraz lepiej), m.in.: z opóźnień technologicznych i organizacyjnych gospodarki Polski, ze stosunkowo wysokich kosztów wytwarzania, w Polsce obniżane są one niestety głównie poprzez: niskie płace, oszczędności na bezpieczeństwie (potwierdzają to liczne wypadki w górnictwie węgla kamiennego), braku dobrej i skutecznej promocji polskich produktów w innych państwach braku całościowego planu działania na długi okres (np. 20 lat).

Polska cechuje się dość zróżnicowaną strukturą eksportu i importu: zarówno w imporcie, jak i eksporcie dominują produkty wysoko przetworzone: maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy oraz produkty przemysłu przemysłowego; dodatkowo w imporcie ważne są paliwa mineralne, smary i materiały pochodne, w przypadku eksportu Polski istotną rolę odgrywają towary rolno-spożywcze. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% POLSKA 0% Eksport - 1990 Eksport - 2016 Import - 1990 Import - 2016 Towary i transakcje niesklasyfikowane w SITC Różne wyroby przemysłowe Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy Towary przemysłowe sklasyfikowane głównie wg surowca Chemikalia i produkty pokrewne Oleje, tłuszcze, woski zwierzęce i roślinne Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne Surowce niejadalne (z wyjątkiem paliw) Napoje i tytoń Żywność i zwierzęta żywe

W strukturze towarowej eksportu największą rolę odgrywają: maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy, towary przemysłowe sklasyfikowane głównie wg surowca, różne wyroby przemysłowe, żywność i zwierzęta żywe, chemikalia i produkty pokrewne. Sekcja SITC 1985 1990 2000 2010 2012 2015 2016 Żywność i zwierzęta żywe 7,5 10,9 7,5 9,2 10,5 10,8 11,0 Napoje i tytoń 0,7 0,5 0,4 1,3 1,3 1,6 1,5 Surowce niejadalne (z wyjątkiem paliw) 7,2 6,8 2,8 2,3 2,4 2,3 2,1 Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne 15,7 10,7 5,1 4,1 4,9 3,2 2,5 Oleje, tłuszcze, woski zwierzęce i roślinne 0,2 0,2 0,1 0,2 0,2 0,3 0,3 Chemikalia i produkty pokrewne 6,1 9,2 6,8 8,6 9,1 8,8 9,2 Towary przemysłowe sklasyfikowane głównie wg surowca 15,0 23,0 24,8 20,3 21,1 18,9 18,5 Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy 39,4 26,2 34,2 41,1 37,4 38,5 38,2 Różne wyroby przemysłowe 6,8 7,5 18,3 12,8 12,7 15,4 16,6 Towary i transakcje niesklasyfikowane w SITC 1,4 5,0 0,0 0,1 0,4 0,2 0,1

Struktura towarowa krajowego handlu zagranicznego podatna jest w znacznym stopniu na wiele czynników i zmienia się w pewnych widełkach w zasadzie z roku na rok. Niemniej jednak krajowy eksport opiera się głównie na sprzedaży: surowców mineralnych i innych: węgla kamiennego, miedzi elektronicznej, olei mineralnych; wyrobów przemysłu: elektronicznego (telewizory i inny sprzęt elektroniczny oraz AGD), elektromaszynowego (samochody, statki, łodzie, maszyny i urządzenia mechaniczne), chemicznego (nawozy, chemia gospodarcza), rolno-spożywczego (mięso drobiowe, wołowe, wieprzowe, produkty mleczarskie, czekolady, mrożone owoce, soki owocowe, pieczywo trafiające do Niemiec, Wielkiej Brytanii, Rosji, Czech i Francji), drzewno-papierniczego i meblowego (drewno, papier i meble).

W imporcie do naszego kraju przeważają: surowce mineralne, głównie: ropa naftowa i gaz ziemny oraz rudy żelaza, wyroby przemysłu: elektromaszynowego, maszynowego i elektronicznego (samochody, maszyny, sprzęt elektryczny i elektroniczny: RTV, sprzęt fotograficzny i urządzenia AGD); chemicznego, np.: produkty farmaceutyczne,tworzywa sztuczne,artykułykosmetyczne; lekkiego, np.: obuwie, odzież; drzewno-papierniczego: wyroby papiernicze; spożywczego, np.: owoce cytrusowe, kawa, herbata. Sekcja SITC 1985 1990 2000 2010 2012 2015 2016 Żywność i zwierzęta żywe 8,3 5,6 5,2 6,5 7,0 7,3 7,6 Napoje i tytoń 0,9 1,6 0,4 0,6 0,6 0,7 0,8 Surowce niejadalne (z wyjątkiem paliw) 9,3 6,5 3,4 3,1 3,5 3,1 3,1 Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne 22,2 21,9 10,8 10,7 13,2 7,2 5,9 Oleje, tłuszcze, woski zwierzęce i roślinne 0,8 0,4 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 Chemikalia i produkty pokrewne 8,9 8,6 14,1 14,3 13,9 14.0 14,7 Towary przemysłowe sklasyfikowane głównie wg surowca 13,6 11,5 20,0 17,8 17,3 17,4 17,8 Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy 30,6 37,5 37,0 34,3 32,1 36,5 36,0 Różne wyroby przemysłowe 5,1 6,4 8,6 10,3 9,1 11,9 12,5 Towary i transakcje niesklasyfikowane w SITC 0,3 0,0 0,2 2,1 2,9 1,5 1,2

Wartości importu i eksportu poszczególnych grup towarów mają wpływ na powstanie salda w tych grupach (przedstawione jest to w poniższej tabeli). Sekcja SITC Eksport w 2016 r. (w mln zł) Import w 2016 r. (w mln zł) Saldo w 2010 r. (w mln zł) Saldo w 2012 r. (w mln zł) Saldo w 2016 r. (w mln zł) Żywność i zwierzęta żywe 87946,9 60094,2 +9427,5 +18097,5 +27852,7 Napoje i tytoń 12044,0 5998,9 +2996,1 +4046,4 +6045,1 Surowce niejadalne (z wyjątkiem paliw) 16957,4 24456,8 5200,2 8169,6 7499,4 Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne 19941,0 46703,0 37830,1 55990,6 26762 Oleje, tłuszcze, woski zwierzęce i roślinne 2215,9 3188,3 748,3 1525,0 972,4 Chemikalia i produkty pokrewne 73541,6 115610,8 35301,3 35229,8 42069,2 Towary przemysłowe sklasyfikowane głównie według surowca 148920,6 139932,5 +1940,8 +14992,1 +8988,1 Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy 306606,1 282875,6 +13923,5 +17499,7 +23730,5 Różne wyroby przemysłowe 133111,8 98400,5 +6717,9 +17511,5 +34711,3 Towary i transakcje niesklasyfikowane w SITC 2192,5 9209,5 11088,2 15941,2 7017 Ogółem 803,5 mld zł 786,5 mld zł 55162,4 44709,0 +17007,7

Materiały pomocnicze do nauki Opracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych) Opracowanie i redakcja: Sławomir Dmowski Kontakt: kontakt@norwid24.waw.pl WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE - KOPIOWANIE ZABRONIONE -