Ewa Baranowska-Prokop, Tomasz Sikora Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Instytut Międzynarodowego Zarządzania i Marketingu Postrzeganie innowacyjności oraz jej związku z sukcesem firmy przez kadrę menedżerską polskich przedsiębiorstw wcześnie umiędzynarodowionych Innovativeness and success perception of Polish International New Ventures (INVs) from managerial perspective Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie postrzegania innowacyjności przez menedżerów z polskich przedsiębiorstw wcześnie umiędzynarodowionych (PWU) oraz analiza związku pomiędzy wprowadzonymi innowacjami i sukcesem przedsiębiorstw na rynku. Przyjętą metodą badawczą jest analiza statystyczna danych uzyskanych w wyniku ankiet przeprowadzonych metodą CATI w 2013 r. i 2014 r. na dwóch reprezentatywnych próbach liczących 256 i 233 polskich PWU. Analiza uzyskanych wyników potwierdziła wysoką skłonność polskich PWU do innowacji, ale jednocześnie wykazała relatywnie wysoki odsetek (około 1/3) przedsiębiorstw z obu prób deklarujących brak innowacji. Ponadto odnotowano niespójności w odpowiedziach na pytania dotyczące różnych mierników innowacyjności. Nie stwierdzono jednoznacznie pozytywnego związku pomiędzy wprowadzaniem innowacji i sukcesem przedsiębiorstw tego typu na rynku. Słowa kluczowe born global, innowacyjność, sukces rynkowy, perspektywa menedżerska The key aim of this paper is to analyze and discuss the relationship between innovativeness and the market success of Polish INVs perceived by managers. For testing the hypothesis, the statistical analysis has been applied to the original data set obtained from two groups of Polish INVs in 2013 and 2014 through questionnaires and CATI techniques. Two measures of success perception were applied. The obtained results confirmed high propensity to innovate in Polish INVs. Although relatively high percentage of surveyed companies didn't declare attempt to introduce innovations. The positive correlation between innovativeness and market success of Polish INVs has not been confirmed. Keywords born global, innovativeness, success perception, managerial perspective Rosnąca złożoność i nieprzewidywalność otoczenia będąca nieodłącznym atrybutem globalizacji skłania przedsiębiorstwa do poszukiwania skutecznych metod osiągania przewagi konkurencyjnej. Firmy wstępujące na szybką ścieżkę internacjonalizacji reprezentują przedsiębiorczość międzynarodową, określaną jako kombinacja zachowań innowacyjnych, proaktywnych i ryzykownych, które przekraczają granice narodowe i mają na celu tworzenie nowych wartości (McDougal i Oviatt, 2000). Należy także przypomnieć, iż według Benthama, Webera i Schumpetera innowacyjność jest postrzegana jako podstawowa funkcja determinująca przedsiębiorczość. W literaturze przedmiotu można spotkać wiele definicji pojęcia innowacja. Wywodzi się ona z łacińskiego innovare i oznacza wprowadzanie czegoś nowego lub odnawianie. Istnieje także wiele klasyfikacji tego pojęcia. Na przykład można dokonać podziału na innowacje przyrostowe (incremental innovations) oraz radykalne (radical 25
innovations). Pierwsze z nich powstają wskutek usprawniania procesów produkcyjnych lub komercyjnych, a drugie odnoszą się do tworzenia całkowicie nowych produktów i procesów. Inny podział wskazuje na istnienie innowacji defensywnych i ofensywnych. Pierwsze oparte są na informacji o bieżącej sytuacji konkurencyjnej i rynkowej w celu obrony udziału w rynku, a drugie wykorzystują odkrycia naukowe i technologiczne do zdobycia przewagi konkurencyjnej (Perez-Bustamante, 1999). Najczęściej przywoływaną w literaturze klasyfikację tego pojęcia zaproponował Schumpeter (1934), identyfikując trzy następujące po sobie etapy w procesie innowacyjnym, określane jako: wynalazek (invention), innowacja (innovation) oraz dyfuzja (diffusion). Zgodnie z tym podejściem należy odróżnić działalność wynalazczą od działalności innowacyjnej, która zasadniczo oznacza komercjalizację wynalazku. Według tej wykładni wynalazki niewdrożone w praktycznej działalności przedsiębiorstwa nie mogą być traktowane jako innowacje. Natomiast trzecia faza procesu innowacyjnego (dyfuzja) oznacza zastosowanie w praktyce opracowanego projektu, rozwiązania technicznego, technologicznego i organizacyjnego oraz rozpowszechnienie go w nowych systemach organizacyjnych. Najczęściej obecnie przywoływana definicja innowacji została sformułowana przez OECD i przyjmuje ona, iż pojęciem tym określa się wdrożenie w praktyce gospodarczej, organizacji, miejscu pracy lub stosunkach z otoczeniem nowego lub znacząco udoskonalonego: produktu, procesu, metody marketingowej, metody organizacyjnej. Przyjmując powyższą definicję, w Podręczniku Oslo (2008) wyodrębniono następujące typy innowacji: produktową, czyli wprowadzenie wyrobu lub usługi, które są nowe lub znacząco udoskonalone w zakresie swoich cech lub zastosowań; procesową, czyli wdrożenie nowej lub udoskonalonej metody produkcji lub dostawy w celu obniżenia kosztów jednostkowych, podniesienia jakości bądź produkcji czy też dostarczenia nowych lub znacząco udoskonalonych produktów; marketingową, przez którą rozumiemy wdrożenie nowej metody marketingowej wiążącej się ze znaczącymi zmianami w projekcie produktu lub w opakowaniu, dystrybucji, promocji lub strategii cenowej, w celu lepszego zaspokojenia potrzeb klientów, zdobycia nowych rynków zbytu lub nowego pozycjonowania produktu na rynku, w celu zwiększenia sprzedaży; organizacyjną, oznaczającą wdrożenie nowej metody organizacji w dotychczasowych zasadach działania i osiągnięcie lepszych wyników poprzez redukcje kosztów administracyjnych, kosztów transakcyjnych, podniesienie poziomu satysfakcji z pracy, obniżenie kosztów dostaw czy uzyskanie dostępu do aktywów niebędących przedmiotem wymiany handlowej. W rozważaniach o postrzeganiu innowacyjności w polskich PWU warto także przywołać typologię innowacji utworzoną z perspektywy cech własności intelektualnej. Grandstrand (1999) wymienia następujące typy innowacji: innowacja technologiczna (zmiana w kontekście wiedzy) i techniczna (zmiana artefaktów ucieleśniających wiedzę), dla których jest możliwa ochrona za pomocą patentu, tajemnicy handlowej lub praw autorskich; innowacja w usługach informatycznych, telekomunikacyjnych, medycznych, finansowych, dla których nie jest możliwa ochrona za pomocą patentu, ale istnieje możliwość chronienia praw autorskich i znaku handlowego; innowacja finansowa, dla której nie jest możliwa ochrona za pomocą patentu i istnieją proste sposoby imitacji; innowacja marketingowa, dla której podobnie jak w przypadku innowacji finansowej nie jest możliwa ochrona patentowa, a jedynie technologie wspierające można ochronić za pomocą praw autorskich lub znaku handlowego; innowacja instytucjonalna, niechroniona patentem, w przypadku której dyfuzja dokonuje się w wolnym tempie. W 2015 r. według rankingu Global Innovation Index 2015 (https://www.globalinnovationin- dex.org/userfiles/file/reportpdf/gii-full-report-2015- v6.pdf), Polska zajęła 46. miejsce na świecie, odnotowując spadek o jedno miejsce w stosunku do roku poprzedniego. Spośród państw członkowskich Unii Europejskiej wyższą pozycję zajmuje 26 państw, a niższą jedynie Rumunia. W tymże raporcie podkreśla się, iż inwestycje polskich firm zazwyczaj nie mają charakteru badawczo-rozwojowego, ale raczej odtworzeniowy. Potwierdzony zostaje jednoznacznie imitacyjny charakter tych innowacji. Jedną z najsłabszych stron jest aktywność innowacyjna sektora MŚP, która uległa znacznemu pogorszeniu już w drugiej połowie ubiegłej dekady, co przełożyło się między innymi na mniejszą liczbę wprowadzonych innowacji (Jasiński, 2014). Należy przypomnieć, iż GUS (2015) określił jedenaście głównych barier dla innowacji polskich przedsiębiorstw. Zostały one zagregowane w cztery grupy: 1) czynniki finansowe, 2) czynniki związane z wiedzą, 3) czynniki rynkowe, 4) pozostałe, m.in. brak popytu na innowacje. Bez wątpienia czynniki finansowe, a szczególnie brak wewnętrznych środków finansowych w przedsiębiorstwach i brak możliwości finansowania ze źródeł zewnętrznych oraz zbyt wysokie koszty innowacji są w przypadku MŚP silniejszą barierą in- 26
nowacji niż w grupie dużych podmiotów rynkowych. Czynniki z grupy zarówno trzeciej, jak i czwartej mogą ze względu na swój charakter oddziaływać zarówno na MŚP, jak i na duże przedsiębiorstwa. PWU charakteryzują się szybkim wkraczaniem na rynki zagraniczne i przyspieszonym tempem internacjonalizacji. Analitycy określają je najczęściej mianem: born global, international new venture, born international lub export start-ups. Badania nad grupą firm tego typu w przypadku Polski prowadzone są od końca lat 90. XX wieku (m.in. Cieślik, 2010; Przybylska, 2013; Duliniec, 2011, Danik i Kowalik, 2013; Baranowska-Prokop i Sikora, 2014). Jednym z istotnych aspektów badania polskich PWU jest ich innowacyjność, która w opinii większości autorów łączy się z niską awersją do ryzyka i jest częścią kultury organizacyjnej (Freeman i Cavusgil, 2007). Z kolei Laanti i in. (2006) uważają, że główna innowacja firmy typu PWU zostaje przeważnie opracowana przed jej powstaniem, a więc stanowi bodziec do jej utworzenia. Natomiast Knight i Cavusgil (2004) upatrują źródeł innowacyjności tych przedsiębiorstw w możliwościach prowadzenia własnych badań we współpracy z ośrodkami naukowo-badawczymi oraz w naśladowaniu innych. Autorzy ci dodają także, iż wszelkie działania związane z innowacjami, badaniami i rozwojem wiedzy odgrywają kluczową rolę w osiągnięciu międzynarodowego sukcesu PWU. W świetle powyższych opinii badawczych należy więc postawić pytanie, czy w przypadku polskich PWU istotną barierą innowacyjności jest słabe zrozumienie wśród kadry menedżerskiej samego pojęcia innowacyjność, co oznacza zarówno brak percepcji, jak i wiedzy o istocie innowacyjności. Metoda badawcza Pozostałymi warunkami wejścia do obu prób było spełnienie przez przedsiębiorstwo następujących kryteriów: przedsiębiorstwo nie powstało w wyniku fuzji dwóch lub więcej przedsiębiorstw, nie jest oddziałem przedsiębiorstwa zagranicznego, nigdy nie podlegało procesowi prywatyzacji, rozpoczęło eksport do 3 lat od momentu powstania, w okresie do 3 lat od momentu rozpoczęcia eksportu przedsiębiorstwo osiągnęło udział przynajmniej 25% przychodów z eksportu w całości sprzedaży. Wykorzystując dorobek teorii ekonomii i nauk o zarządzaniu, począwszy od prac J.A. Schumpetera, sformułowano następującą hipotezę badawczą: Występuje pozytywna zależność pomiędzy innowacyjnością PWU i jego sukcesem na rynku. Odpowiedzi dotyczące wprowadzania przez firmę innowacji przedstawiają tablice 1 i 2. Tablica 1. Odpowiedzi na pytanie: Proszę powiedzieć, czy Pana (i) przedsiębiorstwo wprowadza jakiekolwiek innowacje i opracowuje nowe technologie? próba I (luty marzec 2013) Tak 161 62,9 Nie 95 37,1 Ogółem 256 100,0 Tablica 2. Odpowiedzi na pytanie: Proszę powiedzieć, czy Pana (i) przedsiębiorstwo wprowadza innowacje polegające na opracowaniu nowych produktów, wdrażaniu nowych procesów produkcyjnych lub technologii próba II (wrzesień październik 2014) Prezentowane badanie przeprowadzono przy wykorzystaniu dwóch reprezentatywnych prób badawczych. Pierwsza próba 256 polskich małych i średnich przedsiębiorstw wcześnie umiędzynarodowionych (PKU) powstałych po 1990 r. została dobrana losowo w wyniku badania przeprowadzonego w okresie luty marzec 2013 r. metodą CATI. Druga, losowo niezależnie dobrana próba licząca 233 PKU została uzyskana po przeprowadzeniu badania tą samą metodą w okresie wrzesień październik 2014 r. Przedmiotem analizy były przedsiębiorstwa produkcyjne (klasa C PKD przetwórstwo przemysłowe) założone nie wcześniej niż w 1990 r., a respondentami były osoby odpowiedzialne w danej firmie za współpracę z partnerami zagranicznymi. Tak 157 67,4 Nie 76 32,6 Ogółem 233 100,0 Wnioskiem z analizy danych zawartych w tablicach 1 i 2 jest stwierdzenie, iż w obu próbach firmy niewprowadzające innowacji stanowiły wyraźną mniejszość, gdyż tylko około jedna trzecia respondentów deklarowała brak wprowadzania innowacji. Sukces firmy oceniany był przez respondentów na podstawie stwierdzeń mierzonych na pięciostop- 27
niowej skali Likerta (od 1 zdecydowane zaprzeczenie do 5 zdecydowane potwierdzenie sukcesu). Takie ujęcie badawcze przyjęto w wyniku trudności związanych z uzyskaniem wiarygodnych danych finansowych. Treść stwierdzeń była następująca: Analizując wskaźniki sytuacji finansowej w ostatnich latach (np. rentowność) naszego przedsiębiorstwa, można stwierdzić, że osiągnęło ono sukces na rynkach zagranicznych (I miernik sukcesu w tablicach 3 i 4) oraz Uwzględniając sytuację na rynkach zagranicznych, na których działa nasza firma, można stwierdzić, że w porównaniu z konkurentami osiągnęła ona sukces (II miernik sukcesu w tablicach 3 i 4). W przypadku obu prób przedsiębiorstwa, które deklarowały odniesienie sukcesu, były w wyraźnej większości, tj. odsetek tych, w przypadku których respondenci przyznali brak sukcesu albo sytuację po środku (ani sukces, ani porażka), wynosił od 19,4 do 25,3%. Tablice 3 i 4 przedstawiają zależność pomiędzy faktem wprowadzania innowacji produktowych i technologicznych a deklarowanym sukcesem przedsiębiorstwa. Prezentowane w tablicy 3 wyniki badania wskazują, że w przypadku pierwszego miernika nieco lepiej ocenili sukces respondenci z tych przedsiębiorstw, które nie wprowadzały innowacji (średnia 4,13), w porównaniu z przedsiębiorstwami innowacyjnymi (średnia 4,09). W przypadku drugiego miernika zależność była odmienna (średnie odpowiednio 3,95 i 4,00). Należy jednak zaznaczyć, iż różnice te były statystycznie nieistotne, co oznacza, że nie można stwierdzić, iż fakt wprowadzania innowacji wykazywał pozytywny związek z sukcesem firmy. Tablica 4 przedstawia omawianą zależność dla przedsiębiorstw z II próby. W drugiej próbie respondenci z tych przedsiębiorstw, które nie wprowadzały innowacji, lepiej ocenili sukces w przypadku obu mierników. Ponieważ te różnice są nieistotne statystycznie, należy stwierdzić, że wyniki z obu prób nie potwierdzają hipotezy badawczej o pozytywnej zależności pomiędzy innowacyjnością firmy i jej sukcesem rynkowym (nieistotność tych różnic nie wskazuje też na negatywny związek pomiędzy innowacyjnością a sukcesem rynkowym). Tablica 5 przedstawia przykłady innowacyjności podane jako spontaniczne odpowiedzi respondentów z I próby na pytanie otwarte. Zgodnie z wynikami z tablicy 5 w odpowiedzi na prośbę o podanie jednego przykładu innowacji najwyższe wskazania otrzymały innowacje technologiczne 29,3% i produktowe 21,9% (obliczone w stosunku do wszystkich przedsiębiorstw; odpowiedź konstrukcja innowacyjnych urządzeń z uwagi na jej dwuznaczność nie została zaliczona do żadnego typu innowacji). Z deklaracji nie wynikało powszechne stosowanie innowacji wyłącznie obniżających koszty. Tablica 3. Zależność pomiędzy sukcesem firmy i faktem wprowadzania innowacji próba I Odpowiedzi na pytanie: Czy Pana(i) przedsiębiorstwo Miernik wprowadza jakiekolwiekinnowacje N Średnia i opracowuje nowe technologie? Odchylenie standardowe I miernik sukcesu Tak 159 4,09 0,906 Nie 94 4,13 0,930 II miernik sukcesu Tak 154 4,00 0,915 Nie 94 3,95 0,872 Tablica 4: Zależność pomiędzy sukcesem firmy i faktem wprowadzania innowacji próba II Odpowiedzi na pytanie: Czy Pana(i) przedsiębiorstwo wprowadza Miernik innowacje polegające na opracowaniu nowych produktów, N Średnia wdrażaniu nowych procesów produkcyjnych lub technologii? Odchylenie standardowe I miernik sukcesu Tak 155 4,01 0,960 Nie 76 4,05 0,781 II miernik sukcesu Tak 155 3,93 0,912 Nie 74 4,12 0,827 28
Tablica 5. Wymienione przykłady innowacji próba I Ważne Zakup nowoczesnego sprzętu do obróbki materiału/linii 50 19,5 Stosowanie bardziej skomplikowanych metod produkcji 9 3,5 Nowocześniejsze formy, kształt produktu 12 4,7 Konstrukcja innowacyjnych urządzeń 16 6,3 Zmniejszenie zużycia energii 1 0,4 Usprawnienie procesu wytwarzania produktu 16 6,3 Poprawa funkcjonalności produktu 12 4,7 Wprowadzanie nowych produktów 25 9,8 Nowe opakowania 7 2,7 Tajemnica handlowa 13 5,1 Ogółem (liczba przedsiębiorstw innowacyjnych) 161 62,9 Braki danych Systemowe braki danych (przedsiębiorstwa nieinnowacyjne) 95 37,1 Ogółem 256 100,0 W celu wyeliminowania niejasności i skłonienia respondentów do wymienienia różnych typów innowacji (opartych na klasyfikacji z Podręcznika Oslo) odpowiedzi respondentów z próby II były ujęte w formę pytań wielokrotnego wyboru (suma odpowiedzi przekracza wówczas 100%). Zakres i formy wprowadzanych innowacji przedstawia tablica 6. W przypadku respondentów z drugiej próby niemal 80% przedsiębiorstw deklarowało wprowadzanie innowacji technologicznych oraz w zakresie maszyn i urządzeń związanych z produkcją. Innowacje produktowe odgrywały znacznie mniejszą rolę, gdyż ich wprowadzenie zadeklarowało 18,8% przedsiębiorstw. W porównaniu z pierwszą próbą widoczny jest wpływ sposobu sformułowania pytania. Można przypuszczać, iż w przypadku wprowadzania kilku form innowacji innowacje produktowe jako bardziej obecne w świadomości respondentów wyparły w pierwszej próbie na dalszy plan innowacje technologiczne. Ponieważ suma odsetek dotyczących typów innowacji wynosi 118,2%, świadczy to o tym, że w niektórych firmach stosowano przynajmniej dwa rodzaje innowacji. Analiza zależności pomiędzy różnymi pytaniami o innowacyjność dowodzi niespójności odpowiedzi respondentów. Tablica 7 przedstawia odpowiedzi Tablica 6. Wymienione przykłady innowacji próba II Ważne Innowacje w zakresie technologii 67 42,7 Innowacje w zakresie maszyn i urządzeń. 90 28,8 Innowacje w zakresie oprogramowania wykorzystywanego w produkcji lub świadczeniu usług, w tym technologii mobilnych 18 7,7 Udoskonalenie lub wprowadzenie produktu nowego pod względem wbudowanego oprogramowania 5 2,1 Udoskonalenie lub wprowadzenie produktu nowego pod względem łatwości obsługi lub innych cech funkcjonalnych. 11 4,7 Udoskonalenie lub wprowadzenie produktu nowego pod wzornictwa. 28 12,0 Zwiększona elastyczność indywidualne podejście do klienta 47 20,2 Ogółem (suma poszczególnych rodzajów innowacji) 266 118,2 Ogółem (liczba przedsiębiorstw innowacyjnych) 157 67,4 Braki danych Systemowe braki danych (przedsiębiorstwa nieinnowacyjne) 76 32,6 Ogółem 233 100,0 29
Tablica 7. Tabela krzyżowa. Odpowiedzi na pytania: Nasze produkty są bardziej zaawansowane technologicznie niż produkty konkurentów Nasze produkty są mniej zaawansowane technologicznie niż produkty konkurentów oraz Czy Pana (i) przedsiębiorstwo wprowadza jakiekolwiek innowacje i opracowuje nowe technologie? próba I Czy Pana (i) przedsiębiorstwo wprowadza jakiekolwiek Odpowiedzi innowacje i opracowuje Ogółem nowe technologie? Tak Nie 1. Nasze produkty są bardziej zaawansowane Zdecydowanie stwierdzenie pierwsze 47 18 65 technologicznie niż produkty konkurentów Raczej stwierdzenie pierwsze 33 12 45 2. Nasze produkty są mniej zaawansowane Podobnie (środkowy wariant odpowiedzi) 67 53 120 technologicznie niż produkty konkurentów Stwierdzenie drugie 10 10 20 Ogółem 157 93 250 respondentów z próby I na pytania o wprowadzanie innowacji oraz o zaawansowanie technologiczne produktów firmy w porównaniu z konkurentami. Z tablicy 7 wynika, że w przypadku 30 przedsiębiorstw, pomimo faktu niewprowadzania innowacji, produkty są zdecydowanie bardziej (18) albo bardziej (12) zaawansowane technologicznie niż produkty konkurentów. Zatem albo przedsiębiorstwo zostało utworzone na podstawie bardzo znacznej, na tyle przełomowej innowacji, że cały czas utrzymuje tę przewagę, albo respondenci zdecydowanie przeceniali przewagę technologiczną swych przedsiębiorstw. Dla dużej liczebnie grupy przedsiębiorstw (53) brak wprowadzania innowacji nie wiąże się z odczuciem zacofania technologicznego produktów. Tablica 8 przedstawia odpowiedzi na pytania analogiczne do pytań w tablicy 7 dla respondentów z próby II. Z tablicy 8 wynika, że w przypadku 20 przedsiębiorstw brak innowacji towarzyszy deklaracjom o tym, że produkty są zdecydowanie bardziej (11) albo bardziej (9) zaawansowane technologicznie niż produkty konkurentów. Podobnie jak w próbie I dla dużej liczebnie grupy przedsiębiorstw (43) brak wprowadzania innowacji nie wiąże się z odczuciem, że produkty są mniej zaawansowane technologicznie niż produkty konkurentów. Ponadto analiza korelacji w obu próbach pomiędzy miernikami sukcesu i postrzeganiem zaawansowania technologicznego produktów polskich PKU w porównaniu z konkurencją nie wykazała istnienia istotnych zależności. Tablica 8. Tabela krzyżowa. Odpowiedzi na pytania: Nasze produkty są bardziej zaawansowane technologicznie niż produkty konkurentów Nasze produkty są mniej zaawansowane technologicznie oraz Czy Pana (i) przedsiębiorstwo wprowadza innowacje polegające na opracowaniu nowych produktów, wdrażaniu nowych procesów produkcyjnych lub technologii próba II Czy Pana (i) przedsiębiorstwo wprowadza innowacje polegające na opracowaniu nowych produktów, Odpowiedzi wdrażaniu nowych procesów Ogółem produkcyjnych lub technologii? Tak Nie 1. Nasze produkty są bardziej zaawansowane Zdecydowanie stwierdzenie pierwsze 38 11 49 technologicznie niż produkty konkurentów Raczej stwierdzenie pierwsze 34 9 43 2. Nasze produkty są mniej zaawansowane Podobnie (środkowy wariant odpowiedzi) 71 45 116 technologicznie Stwierdzenie drugie 8 7 15 Ogółem 151 72 223 30
Podsumowując powyższe wyniki, można stwierdzić, że badanie przeprowadzone na reprezentatywnych próbach polskich PKU nie wykazało bezpośrednich związków pomiędzy innowacyjnością i sukcesem przedsiębiorstw. Innowacyjność jest jednym z narzędzi strategii rynkowych. Umiejętne naśladowanie konkurencji a stosowanie innych narzędzi konkurowania (cena, promocja, dystrybucja, kwalifikacje pracowników itp.) oraz korzystne uwarunkowania makroekonomiczne mogły przyczynić się do sukcesu rynkowego również przedsiębiorstw nieinnowacyjnych. Podsumowanie Przeprowadzone w obu próbach badanie wykazało, że wprawdzie przedsiębiorstwa wprowadzające innowacje stanowią zdecydowaną większość wśród polskich PWU z sektora przetwórstwa przemysłowego, to jednak respondenci z około jednej trzeciej firm tego typu nie podali żadnego przykładu innowacji. Wyniki analizy związków innowacyjności z postrzeganym sukcesem rynkowym nie potwierdziły hipotezy badawczej o pozytywnym związku pomiędzy innowacyjnością a sukcesem polskich PWU. Warto zaznaczyć, że nie uprawniają one też do formułowania wniosków o zależności negatywnej. Uzyskane wyniki można tłumaczyć: brakiem proefektywnościowego charakteru wprowadzonych innowacji; potencjalnie długookresowym charakterem skutków wprowadzonych innowacji tj. efekty będą widoczne dopiero w długim okresie; koniecznością bardziej kompleksowego badania stopnia innowacyjności z wykorzystaniem kilku respondentów z jednej firmy, badania częstotliwości wprowadzania innowacji (choć nie było to sugerowane w pytaniach, respondenci mogli zawęzić okres, który brali pod uwagę, np. do jednego roku) oraz planów strategicznych firmy; zawężonym postrzeganiem pojęcia innowacji przez respondentów w przyszłych badaniach należy wprowadzić rozróżnienie pomiędzy innowacjami a zmianami lub usprawnieniami będącymi naśladownictwem działań konkurencji (imitacja); czynnikami makroekonomicznymi w przypadku badanych PWU będących eksporterami bardzo wysoki odsetek przedsiębiorstw, które deklarowały odniesienie sukcesu rynkowego, mógł być spowodowany korzystnymi uwarunkowaniami makroekonomicznymi, np. niskimi kosztami pracy i niedowartościowaną walutą krajową (oba te czynniki występowały w Polsce w okresie przeprowadzania badań). Bibliografia Baranowska-Prokop, E. i Sikora, T. (2014). Relationship between Competitive Strategies and the Success Perception of Polish Born Globals. International Journal of Management and Economics, 43, 94 113. Cieślik, J. (2010). Internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw. Aktualne tendencje implikacje dla polityki gospodarczej. Nauka dla praktyki i polityki gospodarczej, (1), Warszawa: Akademia Leona Koźmińskiego. Danik, L. i Kowalik, I. (2013). The Studies on Born Global Companies. A Review of Research Methods. Journal of Economics & Management, 13, 10 26. Duliniec, E. (2011). Przedsiębiorstwa wcześnie umiędzynarodowione uwarunkowania i rozwój. Gospodarka Narodowa, (5 6), 1 20. Freeman, S. i Cavusgil, S.T. (2007). Entrepreneurial Strategies for Accelerated Internationalization of Smaller Born Globals. Journal of International Marketing, 15 (4), 1 40. Grandstrand, O. (1999). The Economics and Management of Intellectual Property. Towards Intellectual Capitalism. Cheltenham: Edward Elgar. GUS (2015). Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2012 2014. Informacje i Opracowania Statystyczne. Warszawa: GUS. Jasiński, A.H. (2014). Innowacyjność w gospodarce polskiej. Modele, bariery, instrumenty wsparcia. Warszawa: Wyd. Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Knight, G.A. i Cavusgil, S.T. (2004). Innovation, Organizational Capabilities and Born Global Firm. Journal of International Business Studies, 35 (2), 124 141. Laanti, R., Gabrielsson, M. i Gabrielsson, P. (2007). The Globalization Strategies of Business-to-Business Born Global Firms in the Wireless Technology Industry. Industrial Marketing Management, 36 (8), 1104 1117. McDougall, P.P. i Oviatt, B.M. (2000). International Entrepreneurship. The Intersection of Two Research Paths. Academy of Management Journal, 43 (5), 902 906. PARP (2015). Innowacyjna przedsiębiorczość w Polsce. Odkryty i ukryty potencjał polskiej innowacyjności. Warszawa: PARP. Pérez-Bustamante, G. (1999). Knowledge Management in Agile Innovative Organisations. Journal of Knowledge Management, 3 (1), 6 17. Podręcznik Oslo (2008). Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji. Warszawa: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Przybylska, K. (2013). Born Global nowa generacja małych przedsiębiorstw. Kraków: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. Schumpeter, J.A. (1934). The Theory of Economic Development. An Inquiry into Profits, Capital, Credit, Interest and the Business Cycle. Cambridge: Harvard University Press. 31