1.1. Groch siewny Uprawę grochu należy rozpocząć od wyboru odpowiedniego stanowiska. Wymagania glebowe grochu są zróżnicowane w zależności od typu odmiany oraz kierunku uprawy. Odmiany jadalne mają większe wymagania od pastewnych. Do uprawy grochu jadalnego najlepsze są gleby o dużej zawartości związków organicznych, zasobne w wapń. Za właściwe do uprawy odmian pastewnych należy uznać średnio zwięzłe gleby płowe i brunatne, klasy bonitacyjnej IVa i IVb. Gleby powinny mieć uregulowane stosunki powietrzno-wodne oraz być w dobrej kulturze. Najlepszy przedplon dla grochu stanowią zboża, należy unikać stanowiska bezpośrednio po okopowych, gdyż w tych samych warunkach wytwarza nadmierna masę wegetatywną i często silnie wylega. Nie należy również uprawiać grochu po sobie lub innych gatunkach roślin bobowatych. Po zbiorze przedplonu należy zastosować bronę talerzową z bronowaniem niszczącym chwasty. Późną jesienią należy wykonać głęboka orkę przedzimową. Wiosną przed siewem zastosować należy agregat uprawowy. Groch ma znaczne wymagania pod względem odczynu gleby i jej zasobności w składniki pokarmowe. Optymalne ph dla grochu na glebach lżejszych wynosi 6,0, a na ciężkich 6,5. Wapnować należy bezpośrednio po zbiorze przedplonu lub wcześniej, pod inne gatunki w zmianowaniu. Nawozy fosforowe należy wysiewać jesienią przed orką zimową. Jedynie na glebach zakwaszonych lepiej je wysiać wiosną, ze względu na bezpieczeństwo powstawania fosforanów żelaza i glinu. Wielkość dawek nawozów fosforowych i potasowych zależy od przewidywanego poziomu plonów oraz od zawartości przyswajalnych form tych składników w glebie. Groch wcześnie zaczyna współżycie z bakteriami brodawkowymi, jednak w początkowym okresie wzrostu do czasu rozpoczęcia symbiozy rośliny mogą odczuwać brak azotu. Zaleca się stosowanie 25-30 kg N ha -1 dla wzmocnienia roślin w początkowym okresie rozwoju. Na glebach żyznych i po przedplonach nawożonych dużą dawką azotu zabieg ten można pominąć. Groch, podobnie jak wszystkie rośliny bobowate ma również większe wymagania w stosunku do niektórych mikroelementów: molibdenu, manganu, kobaltu, cynku i boru. Do siewu grochu należy stosować nasiona zdrowe, nieuszkodzone oraz o wysokiej zdolności kiełkowania. Przed wysiewem nasiona należy zaprawić fungicydem. Ponadto należy je zaprawić szczepionką bakteryjną. Groch należy wysiewać jak najwcześniej, o ile pozwolą na to warunki pogodowe w drugiej połowie marca. Wczesny wysiew nasion umożliwia właściwy przebieg procesu jarowizacji, a znaczny zapas wody w glebie w tym okresie sprzyja równomiernym wschodom roślin. Z uwagi na specyfikę wykorzystania nasion grochu siewnego wyróżnia się dwie grupy odmian: ogólnoużytkowe oraz pastewne. Pierwsza grupa znajduje zastosowanie w celach kulinarnych, do przetwórstwa oraz na paszę. Grupa odmian pastewnych jest wykorzystywana przede wszystkim w żywieniu zwierząt lub na zasiewy zielonkowe.
Odmiany ogólnoużytkowe charakteryzują się białą barwą kwiatów i żółtymi nasionami, natomiast odmiany pastewne kwitną barwnie i nasiona są kolorowe. W Krajowym rejestrze znajduje się 25 odmian grochu siewnego, z czego 17 stanowią odmiany ogólnoużytkowe, a pozostałe są odmianami pastewnymi. Zdecydowana większość tych odmian funkcjonuje na stałe w reprodukcji. W województwie podlaskim, w ramach PDO zostały założone 4 doświadczenia z grochem siewnym: 2 doświadczenia w Stacji Doświadczalnej Oceny Odmian w Krzyżewie (na glebach mocnych i na glebach słabych), w ZDOO w Marianowie oraz w PODR w Szepietowie. W doświadczeniach badano 20 odmian. Wyniki plonowania obrazują, że podobnie jak w przypadku pozostałych gatunków roślin bobowatych warunki meteorologiczne w okresie wegetacji nie były sprzyjające. Brak wilgoci w glebie oraz wysokie temperatury wpłynęły na szybsze dojrzewanie nasion, co uwidoczniło się najbardziej w doświadczeniu założonym na glebach słabych, gdzie plony były nawet o ok. 50% niższe, niż w przypadku plonu nasion z doświadczenia na glebach mocnych.
Tabela 8. Groch siewny- odmiany badane w 2018 r. Lp. Odmiana Rok wpisania do KR Hodowca (lub polski przedstawiciel dla odmian zagranicznych) Typ ulistnienia 1 Tarchalska 2004 2 Ezop 2004 3 Hubal* 2005 4 Milwa* 2005 5 Batuta 2009 6 Model* 2011 7 Lasso 2008 8 Turnia* 2011 9 Mentor 2011 10 Mecenas 2012 11 Akord 2012 12 Audit 2014 13 Arwena 2015 14 Starski 2016 15 Astronaute 2017 16 Olimp 2017 17 Spot 2017 18 Tytus 2017 19 Muza* 2009 20 Medyk 2018 - odmiana wąsolistna TR- odmiana tradycyjna *- odmiana pastewna HR Strzelce sp. z o.o. 99-307 Strzelce Limagrain Central Europe Societe 62-052 Komorniki SAATEN-UNION Polska Sp. z o.o., 62-100 Wągrowiec IGP Polska Sp. z o.o. Sp.k. 60-751 Poznań TR
Tabela 9. Agrotechniczne i polowe warunki prowadzenia doświadczeń w 2018 r. Wyszczególnienie Krzyżewo Marianowo Szepietowo gleby gleby słabe dobre Kompleks glebowy żytni bardzo dobry żytni bardzo dobry żytni bardzo dobry Klasa bonitacyjna gleby IIIb IVb IVa IIIa ph gleby 6,9 6,6 5,9 Zasobność gleby mg/100 g P 2 O 5 K 2 O Mg b. wysoka niska średnia b. wysoka niska średnia b. wysoka średnia b.wysoka Przedplon Jęczmień ozimy Pszenica jara Pszenica ozima Data siewu 13.04.2018 13.04.2018 16.04.2018 Data zbioru 02.08.018 26.07.2018 26.07.2018 24.07.2018 Nawożenie: N kg/ha 18 17 43 P 2 O 5 kg/ha 36 45 30 K 2 O kg/ha 102 70 130 Insektycydy Herbicydy dawka Decis Mega 50 EW 0,15 l/ha Super Cyper 500EC 0,05 l/ha Mospilan 20SP 200 g/ha Linurex 500 SC 0,9 l/ha Corum 502,4 1,25 l/ha Boxer 800 EC 4 l/ha Bassagran 480 3 l/ha Fusilade 150 EC 1,5 l/ha - Proteus 110 OD 1,0 l/ha Basagran 480 1,5 l/ha + Botoxone 400 1,5 l/ha Fusilade Forte 150EC 1,7 l/ha
Krzyżewo gleby dobre Krzyżewo gleby słabe Marianowo Szepietowo Średnia poprawiona % wzorca % wzorca 2016 % wzorca 2017 Plonowanie w latach 2016-2018 Tabela 10. Plon nasion (dt ha -1 ) grochu siewnego w roku 2018. 2018 Lp. Odmiana dt ha -1 Wzorzec 55,3 34,9 34,9 34,2 39,8 39,8 46,9 48,8 45,2 1 Ezop 53,9 23,2 29,4 33,1 34,9 91 102 97 97 2 Tarchalska 58,6 36,6 41,1 36,0 43,1 112 107 113 111 3 Hubal * 49,4 28,0 32,9 32,3 35,6 93 94 90 92 4 Milwa * 57,8 36,1 33,1 31,5 39,6 103 93 103 100 5 Lasso 51,9 33,4 29,4 x 36,5 95 106 100 100 6 Batuta 54,9 37,4 47,5 35,7 43,9 114 113 100 109 7 Mentor 52,8 28,8 36,8 29,2 36,9 96 103 101 100 8 Model * 49,0 34,9 33,5 29,3 36,7 96 83 93 91 9 Turnia * 62,6 29,3 34,0 x 40,2 105 96 99 100 10 Akord 52,0 31,9 33,8 x 37,5 98 95 93 95 11 Mecenas 58,6 38,1 30,8 34,3 40,5 106 96 114 105 12 Audit 59,1 37,2 32,0 38,3 41,6 109 108 114 110 13 Arwena 63,4 38,4 34,5 x 43,7 114 98 94 102 14 Starski 59,7 33,3 34,0 34,7 40,4 105 106 108 106 15 Astronaute 62,0 39,6 30,6 37,7 42,5 111 x 103 107 16 Olimp 54,2 38,9 38,3 x 42,1 110 x 96 103 17 Spot 60,5 46,5 36,0 x 46,0 120 x 97 108 18 Tytus 53,5 43,2 41,6 x 44,4 116 x 96 106 19 Medyk 54,5 35,8 33,1 38,4 40,4 105 x x x 20 Muza * 37,5 28,2 35,0 x 31,9 83 x 53 68 -wzorzec stanowi średnia wszystkich badanych odmian - % wzorca w 2017 roku stanowi średnia z dwóch doświadczeń zlokalizowanych w SDOO w Krzyżewie i PODR w Szepietowie -% wzorca w 2016 roku stanowi średnia z trzech doświadczeń zlokalizowanych w SDOO w Krzyżewie, ZDOO w Marianowie oraz PODR w Stelmachowie *- odmiana pastewna
Wysokość roślin Dojrzałość techniczna Wyleganie przed zbiorem Masa Tysiąca Nasion Zawartość białka ogólnego Tabela 11. Ważniejsze cechy rolnicze odmian grochu siewnego badanych w 2018 r. Choroby Lp. Odmiana Askochytoza Mączniak prawdziwy cm l. dni od 01.01 skala 9 g % s.m. skala 9 skala 9 Wzorzec 90 197 3,0 230,5 22,9 7,0 6,4 1 Ezop 86 197 3,0 250,4 23,7 7,0 6,3 2 Tarchalska 92 194 3,3 246,1 21,0 6,7 6,7 3 Hubal * 91 197 2,5 219,4 23,3 7,0 6,7 4 Milwa * 81 197 3,0 254,1 22,3 7,0 6,3 5 Lasso 87 197 3,3 200,3 22,5 6,3 6,7 6 Batuta 86 199 3,0 215,4 23,5 7,0 6,7 7 Mentor 88 196 3,0 177,9 21,6 7,0 6,7 8 Model * 91 197 3,7 273,5 22,9 7,0 6,3 9 Turnia * 93 198 2,5 227,5 22,5 7,0 6,7 10 Akord 90 193 3,0 223,2 23,8 7,3 6,7 11 Mecenas 90 197 3,7 226,8 22,6 7,0 6,7 12 Audit 91 198 4,0 224,3 23,6 7,0 6,0 13 Arwena 89 198 3,5 220,2 21,4 7,0 5,7 14 Starski 88 197 3,5 235,6 22,7 7,0 6,0 15 Astronaute 83 196 3,5 229,0 22,0 6,7 5,7 16 Olimp 93 198 3,7 222,7 26,1 7,0 6,7 17 Spot 84 197 3,5 227,7 21,4 6,7 6,3 18 Tytus 95 197 3,7 254,0 22,7 6,7 6,3 19 Medyk 94 197 4,2 222,0 21,5 7,0 6,7 20 Muza * 116 204 4,3 260,6 27,5 8,0 6,7 - wzorzec stanowi średnia wszystkich badanych odmian *- odmiana pastewna
Charakterystyka odmian grochu siewnego zarejestrowanych w 2018 roku (na podstawie listy opisowej odmian) Medyk (2018). Odmiana ogólnoużytkowa wąsolistna, o białych kwiatach, przeznaczona do uprawy na suche nasiona, do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion duży, plon białka dość duży. Termin kwitnienia i dojrzewania dość wczesny, okres kwitnienia średni. Równomierność dojrzewania dobra. Rośliny średniej wysokości. Odporność na wyleganie w czasie kwitnienia i przed zbiorem średnia. Odporność na fuzaryjne więdnięcie i mączniaka prawdziwego średnia. Nasiona żółte, masa 1000 nasion średnia. Zawartość białka ogólnego w nasionach dość mała, włókna surowego średnia. Intensywność pobierania wody przez nasiona powyżej średniej. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m 2.