Plan inwestycyjny Pytania i odpowiedzi
Spis treści 1. Dlaczego zaproponowane podejście do inwestycji jest nowe i inne?... 3 2. Dlaczego potrzebujemy nowego Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS)?... 3 3. Jak fundusz będzie działał w praktyce?... 4 4. Jaka jest różnica między tym nowym podejściem a dotychczasowymi działaniami EBI?... 4 5. W czym należy postrzegać wartość dodaną w stosunku do tego, co już istnieje?... 4 6. W systemie jest wystarczająco dużo pieniędzy. Dlaczego sektor prywatny nie miałby finansować tych projektów sam?... 5 7. Problemem nie są pieniądze, lecz brak zdolności do ponoszenia ryzyka w celu finansowania projektów.... 5 8. To tylko kropla w morzu potrzeb Europy.... 6 9. Jakie będą skutki dla zatrudnienia i wzrostu gospodarczego?... 6 10. Obywatele i przedsiębiorstwa nie mogą czekać: kiedy możemy spodziewać się efektów i kto zadba o ich realizację?... 7 11. Problemem są nadmierna biurokracja i zbyt duże obciążenia regulacyjne. Jak Komisja zamierza temu zaradzić?... 7 12. Czy nie lepiej w zamian za to zaproponować nowe podwyższenie kapitału EBI?... 7 13. Skąd w rzeczywistości pochodzą pieniądze?... 8 14. Jaki jest udział środków publicznych w stosunku do kapitału prywatnego i z czego on wynika?... 8 15. W jaki sposób fundusz jest finansowany?... 9 16. Z czego składa się gwarancja UE?... 9 17. Co to jest efekt mnożnikowy?... 9 18. Jak powstaje efekt mnożnikowy 1:15?... 10 19. Czy pieniądze podatników są narażone na ryzyko? Co się stanie, jeżeli konieczne będzie uruchomienie gwarancji w ramach budżetu UE?... 10 20. Jak dokładnie będzie wyglądało działanie funduszu? Jakie projekty będzie on finansował?... 11 21. Czy będzie przeprowadzana analiza projektów w świetle zgodności z prawem konkurencji?... 11 22. Co w szczególności zostanie zrobione dla MŚP?... 12 23. Jak ma wyglądać udział państw członkowskich? Czy jest to dla nich interesujące?... 12 24. Jak ma wyglądać udział inwestorów prywatnych? Czy jest to dla nich interesujące?... 12 25. W jaki sposób będą wydatkowane pieniądze? Kto decyduje o wyborze projektów? Czy możemy być pewni, że pieniądze będą wydatkowane na rentowne projekty (a nie na kosztowne lecz nieprzydatne cacka )?... 12 1
26. Kto zapewni, że fundusz będzie dobrze funkcjonował, a pieniądze publiczne będą właściwie wykorzystywane?... 13 27. Jaką rolę będzie odgrywał Parlament Europejski?... 13 28. Jaka jest rola Trybunału Obrachunkowego?... 14 29. W jaki sposób pomoc techniczna będzie lepiej przyczyniać się do przygotowywania projektów i wymiany doświadczeń? Co mam zrobić, jeżeli mam obiecujący projekt i chcę się ubiegać o finansowanie?... 14 30. Jakie zmiany prawne są potrzebne, aby zrealizować to zamierzenie? Kiedy one nastąpią?... 14 31. Czy plan ten nie narazi na szwank ratingu AAA, jaki aktualnie posiada EBI?... 14 32. Co różni ten fundusz od instrumentu Łącząc Europę oraz funduszu Marguerite, z których także finansuje się projekty infrastrukturalne?... 15 33. Dlaczego na potrzeby finansowania planu inwestycyjnego nie proponuje się nowego rodzaju zasobów własnych na poziomie UE?... 15 34. W jaki sposób europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne przyczynią się do realizacji planu inwestycyjnego?... 15 35. Co różni nową inicjatywę od inicjatywy dotyczącej obligacji projektowych?... 16 2
PYTANIA I ODPOWIEDZI 1. Dlaczego zaproponowane podejście do inwestycji jest nowe i inne? Plan inwestycyjny przedstawiony przez Komisję ma na celu ożywienie inwestycji w Europie poprzez zniesienie głównych przeszkód dla inwestycji w spójny sposób. Nowe podejście składa się z trzech elementów: a) Nowe instrumenty finansowe (w szczególności nowy Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych), we współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym, mające na celu rozwiązanie obecnego niedoboru finansowania ryzyka w Europie. b) Wykaz projektów na szczeblu UE oraz zwiększone wsparcie na rzecz opracowywania projektów dzięki pomocy technicznej bardziej przyjaznej dla użytkownika dla podmiotów sektora publicznego, a także inwestorów prywatnych. c) Bardziej stabilne i przewidywalne otoczenie regulacyjne przyjazne dla biznesu na szczeblu europejskim, krajowym i na niższych szczeblach, skupiające się na utworzeniu jednolitego rynku energii, rynku gospodarki cyfrowej, rynku transportowego i kapitałowego. Plan inwestycyjny stanowi zmianę paradygmatu w sposobie wykorzystania środków publicznych na inwestycje strategiczne w Europie. Potrzebę inwestycji w celu wspierania wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy uznano również na szczeblu międzynarodowym, co potwierdza komunikat grupy G-20 i Plan działania z Brisbane opublikowany w dniu 16 listopada 2014 r. 2. Dlaczego potrzebujemy nowego Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS)? Podstawowym elementem planu inwestycyjnego przedstawionego przez Komisję jest utworzenie nowego Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS). Będzie to specjalny fundusz, zarządzany przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) i przy nim afiliowany oraz współfinansowany przez EBI i Komisję Europejską. Z funduszu tego będą finansowane strategiczne projekty infrastrukturalne w całej UE w takich dziedzinach, jak sieci szerokopasmowe, energia i transport, edukacja, badania naukowe i innowacje, energia odnawialna i efektywność energetyczna. Część nowych funduszy będzie przeznaczona na wspieranie inwestycji MŚP oraz spółek o średniej kapitalizacji 1 za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI), jednostki zajmującej się tego rodzaju finansowaniem w ramach grupy EBI. Powodem utworzenia EFIS jest konieczność powołania funduszu, który będzie mógł służyć projektom o wyższym stopniu ryzyka i zaangażować się w działania o większym znaczeniu strategicznym, a tym samym o bardziej złożonej strukturze. Wykracza to poza istniejące programy UE i bardziej tradycyjne działania EBI i innych instytucji finansowych. 1 MŚP definiuje się jako spółki zatrudniające mniej niż 250 pracowników, zaś za spółki o średniej kapitalizacji uważa się powszechnie takie, które zatrudniają od 250 do 3000 pracowników. 3
Nowy fundusz, którego celem będzie dokonywanie wyboru strategicznych inwestycji, powinien być atrakcyjny dla prywatnych inwestorów, gdyż przejmie bardziej kompleksową i obarczoną ryzykiem część transakcji. 3. Jak fundusz będzie działał w praktyce? Fundusz zapewni grupie EBI (EBI oraz EFI) częściowe zabezpieczenie przed ryzykiem (ochronę pierwszej straty). To zabezpieczenie umożliwi EBI oferowanie produktów, które wiążą się z większym ryzykiem niż jego tradycyjne produkty. W wyniku tego będą mogły być realizowane projekty inwestycyjne o wysokiej wartości dodanej, lecz obarczone większym ryzykiem, które obecnie nie mają szans na finansowanie. Część zdolności funduszu do ponoszenia ryzyka może być również wykorzystywana w połączeniu z krajowymi bankami rozwoju. 4. Jaka jest różnica między tym nowym podejściem a dotychczasowymi działaniami EBI? EBI jest największym na świecie wielostronnym kredytodawcą i kredytobiorcą. W 2013 r. udzielił on kredytów na łączną kwotę ponad 75 mld EUR. W roku 2013 dokonano podwyższenia jego kapitału w celu wygenerowania dodatkowych inwestycji w wysokości 180 mld EUR w okresie trzech lat (2013 2015). Te istotne działania EBI będą kontynuowane. Celem nowego funduszu jest uzupełnianie obecnych działań poprzez skoncentrowanie się wyłącznie na inwestycjach strategicznych, które są niezbędne dla przywrócenia wzrostu gospodarczego w Europie, ale mają inny profil ryzyka niż projekty finansowane przez EBI obecnie. Gwarancja udzielona przez budżet UE spowoduje, że inwestowanie w takie projekty będzie zapewniało atrakcyjny zwrot kapitału, i w związku z tym powinna łatwiej przyciągnąć większą liczbę inwestorów z sektora prywatnego. 5. W czym należy postrzegać wartość dodaną w stosunku do tego, co już istnieje? Z budżetu UE zapewnione zostanie finansowanie w wysokości 16 mld EUR, natomiast EBI wniesie dodatkowy wkład w postaci zdolności do ponoszenia ryzyka w wysokości 5 mld EUR. Łącznie można dzięki temu wygenerować dodatkowe finansowanie inwestycji w kwocie co najmniej 315 mld euro. Jest to jednak dopiero początek. Najważniejszym elementem nowego podejścia jest to, że państwa członkowskie i krajowe banki rozwoju będą również mogły wnosić swój wkład zarówno na poziomie funduszu, jak i poprzez współfinansowanie różnych projektów. 4
EFIS Zdolność do Mnożnik Inwestycje ponoszenia ryzyka (średnio) w gospodarce realnej Inwestycje 16 mld 240 mld długoterminowe MŚP i spółki o średniej 5 mld 15 75 mld kapitalizacji Ogółem 21 mld 315 mld 6. W systemie jest wystarczająco dużo pieniędzy. Dlaczego sektor prywatny nie miałby finansować tych projektów sam? Obecnie w przeciwieństwie do sytuacji sprzed kilku lat dzięki poprawie sytuacji gospodarczej i finansowej, a także działaniom Europejskiego Banku Centralnego w zakresie polityki monetarnej, dostępna jest wystarczająca płynność zarówno w instytucjach finansowych, jak i w sektorze przedsiębiorstw. Ponadto w wielu państwach członkowskich wysoki jest poziom oszczędności prywatnych. Problem polega na tym, że aktywa te nie docierają do rzeczywistej gospodarki tak efektywnie i szybko, jak powinny. Wynika to z niepewności co do rozwoju sytuacji gospodarczej i politycznej oraz z nadal wysokiego poziomu zadłużenia w niektórych sferach gospodarki unijnej i jego wpływu na ryzyko kredytowe. Potwierdzają to najnowsze dane gospodarcze, które pokazują, że w przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych inwestycje w UE od czasu kryzysu stale spadają (obecnie są na poziomie 15 % niższym niż w 2007 r.) i nie zanotowano w nich oczekiwanego wzrostu. Z ekonomicznego punktu widzenia jest to tak zwana niedoskonałość rynku, co oznacza, że same siły rynkowe nie są w stanie rozwiązać problemu w perspektywie krótkoterminowej. W tym kontekście kluczową rolę do odegrania mają władze publiczne. Plan inwestycyjny stanowi kompleksową strategię na rzecz zniwelowania tej rozbieżności i zmobilizowania inwestycji prywatnych wraz z finansowaniem publicznym. 7. Problemem nie są pieniądze, lecz brak zdolności do ponoszenia ryzyka w celu finansowania projektów. Nie we wszystkich państwach członkowskich sytuacja jest taka sama, ale wszędzie można wyraźnie zauważyć pewne podobieństwa, jeśli chodzi o potrzeby inwestycyjne, które nie są obecnie spełnione: Nasze gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa muszą korzystać z najnowszych technologii i muszą stać się bardziej energooszczędne. Nasze systemy edukacji i innowacji są gorzej wyposażone i finansowane w mniejszym stopniu niż w przypadku wielu naszych głównych konkurentów. Nasze systemy opieki społecznej wymagają gruntownej modernizacji, by przystosować się do procesu szybkiego starzenia się społeczeństwa. 5
W naszym sektorze energetycznym konieczne jest unowocześnianie sieci w oparciu o najnowsze technologie, zintegrowanie odnawialnych źródeł energii oraz dywersyfikację źródeł dostaw. W naszym sektorze transportu konieczne jest modernizowanie infrastruktury, zmniejszanie zagęszczenia oraz usprawnienie połączeń handlowych. W dziedzinie ochrony środowiska potrzebne jest ulepszenie infrastruktury i sieci w gospodarce odpadami, recyklingu i gospodarce wodnej. Potrzebujemy ponadto dalekosiężnych i szybszych sieci szerokopasmowych oraz bardziej inteligentnych ośrodków danych w całej Europie. Fakt, że sektory te zostały określone jako dziedziny priorytetowe, niekoniecznie oznacza, że na obecnym etapie istnieje wystarczająca liczba projektów, które byłyby na tyle dopracowane, by uzyskać finansowanie. Znaleziono już jednak szereg projektów na różnych etapach rozwoju. Jak pokaże sprawozdanie wspólnej grupy zadaniowej Komisji Europejskiej i EBI (które ma zostać wkrótce opublikowane), projekty dopracowane istnieją, jednak ze względu na ich złożony charakter prywatni inwestorzy często nie są świadomi potencjalnych korzyści, obawiają się ryzyka i przez to niechętnie inwestują. 8. To tylko kropla w morzu potrzeb Europy. Naiwne byłoby sądzić, że istnieje jedna prosta recepta na rozwiązanie inwestycyjnych problemów Europy. Plan inwestycyjny przedstawiony przez Komisję stanowi część kompleksowego podejścia do wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy w Europie poprzez połączenie reform strukturalnych, odpowiedzialności budżetowej i pobudzenia inwestycji. Wszystkie rządy krajowe muszą wnieść do tych działań swój słuszny wkład. Nie może to spaść na barki samej UE. Zaproponowany plan inwestycyjny stanowi znaczny dodatkowy bodziec. Dodatkowa kwota 315 mld EUR finansowania inwestycji odpowiada 2 % unijnego PKB w ciągu trzech lat. Oznacza to praktycznie podwojenie zdolności inwestycyjnych budżetu UE. Kluczowym elementem tego planu jest zadbanie o to, by pieniądze pracowały i były wydatkowane na rzeczywiste potrzeby gospodarki oraz zapewniły szybkie rozpoczęcie projektów. Jest to tylko jeden z aspektów tego planu. Na tym etapie wspomniana dodatkowa kwota 315 mld EUR odpowiada temu, co UE może osiągnąć za pomocą środków europejskich poprzez lepsze wykorzystanie swojego budżetu. Komisja i EBI zachęcają państwa członkowskie i inwestorów prywatnych do uczestnictwa, które przyczyni się do dalszego zwielokrotnienia skutków tej inicjatywy. Kolejnym kluczowym filarem planu jest zniesienie istniejących barier dla inwestycji na jednolitym rynku, zarówno finansowych, jak i niefinansowych. Komponent ten może sam w sobie wygenerować znacznie więcej niż wspomniane 315 mld EUR w postaci zwiększenia produkcji i unijnego PKB, nawet jeśli uzyskanie pełnych efektów będzie wymagało więcej czasu. Plan ten jest ponadto zwieńczeniem istniejących środków i instrumentów wdrażanych obecnie, takich jak europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne (około 600 mld EUR w latach 2014 2020, z uwzględnieniem współfinansowania), które są dostępne na poziomie krajowym i regionalnym. 6
9. Jakie będą skutki dla zatrudnienia i wzrostu gospodarczego? Zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej plan inwestycyjny może przyczynić się do wzrostu PKB UE o wartość od 330 do 410 mld EUR oraz do stworzenia od 1 do 1,3 mln nowych miejsc pracy w trzech nadchodzących latach. 10. Obywatele i przedsiębiorstwa nie mogą czekać: kiedy możemy spodziewać się efektów i kto zadba o ich realizację? Komisja Europejska i EBI odgrywają decydującą rolę, jeśli chodzi o uzupełniające źródła finansowania i identyfikowanie odpowiednich projektów dla zwiększenia zatrudnienia i wzrostu gospodarczego. Nie możemy jednak tego zrobić sami. Dlatego właśnie wzywa się państwa członkowskie w Radzie Europejskiej o zatwierdzenie zaproponowanego planu. Trzy instytucje UE (Parlament Europejski, Rada i Komisja) będą wspólnie pracować, by jak najszybciej podjąć niezbędne działania prawne. Poparcie polityczne Parlamentu Europejskiego ma zasadnicze znaczenie. Jeżeli zagwarantowane będzie szerokie poparcie wśród wszystkich kluczowych podmiotów, na efekty nie będziemy musieli długo czekać. Utworzenie nowego Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych będzie wymagało działań prawnych i administracyjnych. Przy silnym wsparciu ze strony wszystkich zainteresowanych podmiotów do połowy 2015 r. fundusz powinien być gotowy do działania. W międzyczasie działania funduszu będzie wstępnie finansować EBI. Dzięki temu inicjatywa rozpocznie się płynnie. Ponadto istniejące unijne instrumenty są już dostępne i wykorzystywane. Na szczeblu UE obejmuje to instrument Łącząc Europę, program Horyzont 2020 oraz program COSME. Na szczeblu krajowym dostępne jest finansowanie w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (ponad 200 mld EUR w ciągu najbliższych trzech lat). Wszystkie te instrumenty są już dostępne i powinny być wykorzystywane od razu w jak najlepszy sposób. 11. Problemem są nadmierna biurokracja i zbyt duże obciążenia regulacyjne. Jak Komisja zamierza temu zaradzić? Komisja zdaje sobie sprawę, że odpowiednie otoczenie regulacyjne może mieć zasadnicze znaczenie dla klimatu inwestycyjnego. Dlatego też w planie inwestycyjnym określono, jak usuwać bariery w tak istotnych obszarach, jak energetyka, telekomunikacja, transport, usługi i badania. Niektóre ważne środki zostaną wskazane w programie prac Komisji na 2015 r. (który zostanie przedstawiony do końca grudnia po uprzednich debatach w Parlamencie Europejskim i Radzie). Zasadnicze znaczenie będą miały działania w kierunku utworzenia unii rynków kapitałowych oraz dywersyfikacji źródeł finansowania. Tworzenie odpowiedniego otoczenia regulacyjnego jest wspólną odpowiedzialnością państw członkowskich i UE i powinno się ono odbywać na wszystkich poziomach. 7
12. Czy nie lepiej w zamian za to zaproponować nowe podwyższenie kapitału EBI? W 2012 r. państwa członkowskie uzgodniły podwyższenie kapitału EBI o 10 mld EUR, przy założeniu, że pozwoliłoby to EBI na zwiększenie działalności w zakresie udzielania kredytów w latach 2013 2015 o 40 %. Oczekuje się, że to dodatkowe kredytowanie ze strony EBI wesprze dodatkowe inwestycje w Europie w wysokości 180 mld EUR do końca 2015 r. EBI jest na dobrej drodze do wypełnienia zobowiązania dotyczącego realizacji tego rozszerzonego podejścia i planuje przekroczyć cel uzgodniony w 2012 r. EBI zademonstrował stanowczą reakcję na kryzys gospodarczy, a także przyczynił się do poprawy sytuacji gospodarczej i finansowej. W czasie kryzysu typowe kanały kredytów bankowych oraz finansowanie rynkowe były zakłócone, ale teraz zarówno w instytucjach finansowych, jak i w sektorze przedsiębiorstw dostępna jest o wiele większa płynność. Dlatego też niezbędne jest podejście bardziej ukierunkowane, by zapewnić skuteczne wspieranie działań, których banki i rynki nie będą finansować samodzielnie. Na tym właśnie polega plan inwestycyjny. 13. Skąd w rzeczywistości pochodzą pieniądze? Obecnie problemem nie jest brak pieniędzy, lecz to, że nie są one produktywnie wykorzystywane, gdyż zalegają na rachunkach bankowych osób prawnych i fizycznych. Wyzwanie polega teraz na tym, by przeznaczyć te pieniądze na produktywne inwestycje i sprawić, aby zaczęły pracować. Można to zrobić poprzez inteligentniejsze wykorzystanie unijnych środków budżetowych oraz poprzez przeorientowanie zdolności EBI do ponoszenia zwiększonego ryzyka. W ten sposób tworzymy bufor ryzyka w wysokości 21 mld EUR, który umożliwi wygenerowanie inwestycji w kwocie co najmniej 315 mld EUR. Celem jest uruchomienie dodatkowych inwestycji, które nie byłyby możliwe w przypadku zachowania status quo. Zadaniem nowego funduszu i innych obszarów polityki jest w związku z tym zmobilizowanie funduszy publicznych i nadanie impulsu inwestycjom prywatnym i współfinansowaniu bez tworzenia nowego zadłużenia. Dzięki nowemu funduszowi zainwestowane pieniądze będą pracować i wywołają możliwie jak najwyższy efekt mnożnikowy. Oznacza to, że im większe zasoby zostaną przeznaczone na finansowanie, tym więcej projektów takie finansowanie uzyska, co będzie prowadzić do tworzenia miejsc pracy i wzrostu gospodarczego w UE. Zaproponowany pakiet składa się z następujących elementów: 1) Utworzenie gwarancji w budżecie UE w wysokości 16 mld EUR. 2) Gwarancja ta, w połączeniu z zasobami EBI wysokości 5 mld EUR, pokryje zwiększone ryzyko w inwestycjach strategicznych i w ten sposób przyczyni się do uruchomienia zasobów prywatnych, które obecnie nie są inwestowane w gospodarkę realną. Ponadto, niezależnie od kwoty 315 mld EUR, generowanej przez EFIS, należy w bardziej efektywny sposób wykorzystywać i wzmacniać europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne. 8
Państwa członkowskie i inwestorzy prywatni mogą uczestniczyć bezpośrednio w funduszu lub na poziomie projektów. 14. Jaki jest udział środków publicznych w stosunku do kapitału prywatnego i z czego on wynika? Zależy to od konkretnego projektu i jego struktury. EFIS będzie współpracować z szeregiem instrumentów, takich jak gwarancje, kapitał własny, różne instrumenty dłużne i kapitał wysokiego ryzyka dla MŚP, aby przyciągnąć jak najwięcej prywatnych inwestycji. 15. W jaki sposób fundusz jest finansowany? W celu utworzenia EFIS zostanie ustanowiona gwarancja w wysokości 16 mld EUR w ramach budżetu UE, która zostanie przekazana do funduszu. EBI przekaże 5 mld euro. Fundusz rozpocznie zatem działalność ze znacznymi zasobami i będzie miał możliwość poszerzenia z czasem zakresu swoich działań. Państwa członkowskie, bezpośrednio lub za pośrednictwem swoich krajowych banków rozwoju, będą mogły wnieść swój wkład kapitałowy do funduszu. Co ważne, w kontekście oceny finansów publicznych w ramach paktu stabilności i wzrostu Komisja będzie przychylnie nastawiona do takich wkładów do funduszu. Gwarancja UE będzie zabezpieczona istniejącymi środkami finansowymi UE z istniejących marginesów w budżecie UE, instrumentu Łącząc Europę oraz programu Horyzont 2020. Dzięki nowemu funduszowi wpływ tych programów unijnych na gospodarkę realną zostanie zwielokrotniony w stosunku do tego, co zostałoby osiągnięte bez nich. 16. Z czego składa się gwarancja UE? Gwarancja UE będzie tworzona stopniowo, aż do osiągnięcia kwoty 16 mld EUR. Będzie ona wsparta buforem rezerw w wysokości 8 mld EUR, co stanowi 50 % łącznej kwoty gwarancji. Na bufor rezerw złożą się 2 mld EUR z budżetu UE oraz środki z dwóch głównych unijnych programów finansowania - Instrumentu Łącząc Europę (3,3 mld) oraz programu Horyzont 2020 (2,7 mld). Co ważne, niezbędne związanie środków z tych dwóch programów nie oznacza, że te pieniądze są stracone. Wręcz przeciwnie, EFIS oferuje znacznie większe możliwości inwestowania w europejską infrastrukturę, jak również w badania naukowe i innowacje. Jest to korzystne dla wszystkich zainteresowanych stron. 17. Co to jest efekt mnożnikowy? Efekt mnożnikowy to stosunek między całkowitą wartością finansową projektów powstałych w wyniku interwencji funduszu a kwotą początkowego finansowania ze środków publicznych uruchomionych na utworzenie funduszu. Efekt mnożnikowy EFIS polega na tym, że niewielki udział środków publicznych wykorzystanych jako zdolność do ponoszenia ryzyka umożliwi znaczne zwiększenie udziału kapitału prywatnego w inwestowaniu w projekty, które w przeciwnym razie nie zostałyby sfinansowane. W każdym projekcie inwestycyjnym i każdym działaniu finansowym straty, które mogą wystąpić, są dzielone pomiędzy inwestorów zwykle w określonym z góry porządku: najpierw pokrywane są one z kapitału własnego właścicieli (udziałowców), następnie przez 9
posiadaczy długu podporządkowanego i dopiero wówczas, gdy nadal występują straty do pokrycia, przez posiadaczy długu uprzywilejowanego. Oznacza to, że im grubsza jest warstwa ochrony posiadaczy długu uprzywilejowanego przed poniesieniem straty, tym bardziej prawdopodobne jest, że inwestorzy będą skłonni do inwestowania. Znacząca gwarancja utworzona w ramach budżetu UE umożliwi EFIS inwestowanie w mniej bezpieczne transze projektów (kapitał i długi podporządkowane). W ten sposób EFIS znacznie ułatwi przyciągnięcie prywatnych inwestorów do projektu lub działania, gdyż inwestorzy prywatni będą inwestować w najbardziej chronione transze finansowe, tzw. transze uprzywilejowane. 18. Jak powstaje efekt mnożnikowy 1:15? Efekt mnożnikowy EFIS oznacza, że jedno euro ze środków publicznych w funduszu pozwoli na zainwestowanie w dany projekt trzech euro w postaci długu podporządkowanego, pozwalając inwestorom prywatnym na inwestowanie 5 EUR w bezpieczniejsze, uprzywilejowane transze tego samego projektu. Innymi słowy, jedno euro generuje ostateczną inwestycję w wysokości 15 euro, dając w sumie efekt mnożnikowy 1:15. Efekt mnożnikowy na poziomie 1:15 to ostrożny szacunek, dokonany na podstawie wcześniejszych doświadczeń z programów UE oraz doświadczeń EBI. Dla porównania efekt mnożnikowy przy podwyższeniu kapitału EBI w 2013 r. szacowano na poziomie 1:18. Podobnie jest w przypadku obecnego instrumentu gwarancji kredytowych dla MŚP w ramach programu COSME, gdzie każdy 1 miliard EUR przekazany tytułem finansowania przynosi co najmniej 20 mld EUR kapitału dostępnego na miejscu dla MŚP, co daje efekt mnożnikowy na poziomie 1:20. Efekt mnożnikowy będzie zależał od różnorodności działań i specyfiki każdego projektu. Niektóre działania będą miały większy, a inne mniejszy efekt mnożnikowy. 19. Czy pieniądze podatników są narażone na ryzyko? Co się stanie, jeżeli konieczne będzie uruchomienie gwarancji w ramach budżetu UE? Gwarancja z budżetu UE umożliwia EBI oferowanie produktów o wyższej wartości dodanej, lecz również z natury rzeczy bardziej ryzykownych. Ryzyko to jest zmniejszone dzięki: - profesjonalnemu zarządzaniu przy wykorzystaniu doświadczeń i wiedzy fachowej EBI; - istnieniu niezależnego i profesjonalnego komitetu ds. inwestycji, który nadzoruje działalność EFIS; - odpowiedniemu wynagrodzeniu za ryzyko, które będzie utrzymywane w funduszu w celu rekompensaty strat; - znacznemu zróżnicowaniu portfela; - dobrze wyposażonemu funduszowi gwarancyjnemu ustanowionemu na poziomie 50 % łącznych nierozliczonych gwarancji UE, co na podstawie doświadczeń z przeszłości wskazuje, że jest mało prawdopodobne, by straty przewyższyły środki przewidziane w funduszu gwarancyjnym; 10
- profesjonalnemu monitorowaniu ryzyka oraz możliwości ponownego dostosowania wytycznych dotyczących ryzyka w przypadku niekorzystnego rozwoju sytuacji we wczesnych latach funkcjonowania portfela; - warunkom płatności w przypadku uruchomienia gwarancji, które przewidują możliwość rozłożenia skutków budżetowych tego uruchomienia na fundusz na dłuższy okres; - systemowi wczesnego ostrzegania w ramach zarządzania EFIS przewidzianemu w celu zapewnienia przekazywania dostatecznych informacji i podjęcia działań zapobiegawczych, w przypadku gdyby stabilność finansowa funduszu miała być zagrożona. 20. Jak dokładnie będzie wyglądało działanie funduszu? Jakie projekty będzie on finansował? Finansowanie będzie przekazywane na rentowne projekty, które mają rzeczywistą wartość dodaną dla europejskiej społecznej gospodarki rynkowej. Obejmie ono między innymi: 1) infrastrukturę strategiczną (inwestycje w infrastrukturę cyfrową i energetyczną zgodnie z politykami unijnymi); 2) infrastrukturę transportową w centrach przemysłowych, kształcenie, badania naukowe i innowacje; 3) inwestycje sprzyjające zwiększeniu zatrudnienia, w szczególności poprzez finansowanie MŚP i środki na rzecz zatrudnienia młodzieży. Państwa członkowskie będą przekazywać wspólnej grupie zadaniowej Komisji i EBI wykazy projektów wybranych według trzech głównych kryteriów: 1) wartość dodana na szczeblu europejskim (projekty wspierające cele UE); 2) gospodarcza rentowność i wartość priorytetowo traktowane będą projekty mające wysoką stopę zwrotu w kontekście społeczno-gospodarczym; 3) projekty, które mogą się rozpocząć najpóźniej w ciągu najbliższych trzech lat, tj. dające rozsądne oczekiwania dotyczące wydatków kapitałowych w okresie 2015 2017. Ponadto projekty umieszczone w wykazie powinny przyczynić się do powstania efektu dźwigni w odniesieniu do innych źródeł finansowania. Powinny one również mieć rozsądną wielkość i zasięg (zróżnicowany w zależności od sektora/podsektora), nawet jeżeli oznacza to połączenie mniejszych inwestycji. 21. Czy będzie przeprowadzana analiza projektów w świetle zgodności z prawem konkurencji? Ogólnie rzecz biorąc wparcie publiczne na rzecz inwestycji infrastrukturalnych przyczynia się do stymulowania wzrostu i tworzenia miejsc pracy. Dzięki niemu powstaje infrastruktura, która w przeciwnym razie nie mogłaby zostać zrealizowana, oraz przyciągane są inwestycje prywatne. Projekty należy wybierać ostrożnie, aby nie spowodować straty pieniędzy podatników, nie szkodzić konkurentom oraz przyciągnąć prywatnych inwestorów. Aby plan inwestycyjny przyniósł oczekiwane skutki, Komisja będzie przestrzegać trzech zasad przy 11
stosowaniu przepisów dotyczących pomocy państwa: projekty muszą odpowiadać rzeczywistym potrzebom - nie chcemy powielania istniejącej infrastruktury; powinny gwarantować wszystkim użytkownikom sprawiedliwy dostęp na rozsądnych warunkach; pomoc publiczna powinna ograniczać się do działań niezbędnych dla rozruchu inwestycji i nie prowadzić do nadmiernej rekompensaty. W sytuacji gdy państwa członkowskie będą wykorzystywać wkład bezpośrednio ze swojego budżetu, Komisja będzie dodatkowo przeprowadzać uproszczoną analizę w świetle przepisów dotyczących pomocy państwa, uwzględniając właściwości danego sektora i kładąc nacisk na zapobieganie nadmiernej kompensacie. Zapewni to wdrożenie bez niepotrzebnych opóźnień oraz zagwarantuje sprawiedliwą konkurencję. 22. Co w szczególności zostanie zrobione dla MŚP? Unijne MŚP w łącznej liczbie 22 milionów stanowią trzon gospodarki UE. Jeśli chodzi o wzrost i ożywienie gospodarcze, wszystko zaczyna się od MŚP. Nie należy jednak zapominać o innym segmencie gospodarki unijnej, który napotyka czasami trudności w dostępie do finansowania - są to spółki o średniej kapitalizacji. Są one znacznie większe niż MŚP, ale mimo wszystko o wiele mniejsze niż faktycznie duże przedsiębiorstwa, a ich problemem jest często brak wolnych środków finansowych. Pomoc MŚP i spółkom o średniej kapitalizacji jest specjalnym zadaniem Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (część grupy EBI). Również UE ma odpowiednie programy w tym zakresie (COSME i Horyzont 2020 ). Chodzi teraz o znaczne zwiększenie skali tych działań i zapewnienie przy tym, by kryteria kwalifikowalności do skorzystania z finansowania były przychylne, a nie stanowiły przeszkody dla inwestycji. 23. Jak ma wyglądać udział państw członkowskich? Czy jest to dla nich interesujące? Państwa członkowskie mogą, bezpośrednio lub za pośrednictwem swoich krajowych banków rozwoju, uczestniczyć w EFIS, przekazując wkłady kapitałowe. Co ważne w kontekście oceny finansów publicznych w ramach paktu stabilności i wzrostu Komisja będzie przychylnie nastawiona do takich wkładów do funduszu. Ponadto można by rozważyć utworzenie platformy współinwestycyjnej, która umożliwiłaby krajowym bankom rozwoju i innym potencjalnie zainteresowanym inwestorom instytucjonalnym inwestowanie wraz z EFIS/EBI. Państwa członkowskie mogą także wnosić swój wkład na poziomie poszczególnych projektów, a także poprzez efektywniejsze wykorzystanie europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (zob. pytanie 34). 24. Jak ma wyglądać udział inwestorów prywatnych? Czy jest to dla nich interesujące? Inwestorzy prywatni mogą wnosić swój wkład bezpośrednio do EFIS, ale bardziej prawdopodobne jest, że będą uczestniczyć na poziomie finansowania różnych projektów. Możliwe są różne formy partnerstwa publiczno-prywatnego, w tym przy wykorzystaniu instrumentów na rzecz funduszy uzupełniających, takich jak np. europejskie długoterminowe fundusze inwestycyjne (ELTIF, dostępne w pierwszej połowie 2015 r., jeżeli proces legislacyjny będzie przebiegał zgodnie z planem). 12
25. W jaki sposób będą wydatkowane pieniądze? Kto decyduje o wyborze projektów? Czy możemy być pewni, że pieniądze będą wydatkowane na rentowne projekty (a nie na kosztowne lecz nieprzydatne cacka )? Dobre i trwałe projekty powinny być identyfikowane przez podmioty, które mają styczność z sytuacją na miejscu, czyli np. przez władze regionalne lub lokalne i uczestników rynku. Przy funduszu będzie działał specjalny Komitet ds. Inwestycji składający się z ekspertów, którzy będą zatwierdzać każdy projekt z ekonomicznego i społecznego punktu widzenia oraz w kontekście wytycznych inwestycyjnych funduszu. Efektywne wydatkowanie środków i tworzenie rzeczywistej wartości dodanej będzie zapewnione przez ścisłe i regularne monitorowanie. Grupa zadaniowa ds. inwestycji, która wkrótce opublikuje swoje sprawozdanie, przeprowadziła we współpracy z państwami członkowskimi pierwszy przegląd potencjalnie rentownych projektów o znaczeniu europejskim. Komisja uważa, że pracę tę należy kontynuować na szczeblu UE w sposób bardziej regularny, tak by pomóc w identyfikacji i uruchomieniu kluczowych projektów inwestycyjnych o znaczeniu europejskim oraz na bieżąco informować inwestorów o stanie gotowości różnych projektów. Znaczący wkład do tych prac mogą wnieść krajowe banki rozwoju. Należy stworzyć wykaz projektów inwestycyjnych o znaczeniu europejskim. Ten wykaz projektów będzie dynamiczny i oparty na kilku prostych i uznanych kryteriach gospodarczych (zob. pytanie 20). Projekty będą systematycznie dodawane i usuwane wraz z biegiem czasu. Nie oznacza to, że każdy projekt w tym europejskim wykazie powinien być lub będzie finansowany w ramach programu (możliwe jest również wykorzystanie istniejących instrumentów), ale pozwoli to inwestorom publicznym i prywatnym uzyskanie dostępu do właściwych i przejrzystych informacji na temat projektów. Wykaz projektów poddanych i niepoddanych ocenie powinien być dostępny na stronie internetowej, która z kolei może być podłączona do podobnych wykazów na szczeblu krajowym i regionalnym. Zapewniona zostanie również rozszerzona i udoskonalona pomoc techniczna w postaci centrum doradztwa inwestycyjnego. 26. Kto zapewni, że fundusz będzie dobrze funkcjonował, a pieniądze publiczne będą właściwie wykorzystywane? EFIS będzie miał jasne zasady zarządzania, obejmujące odpowiednie mechanizmy kontroli i równowagi. Jeśli chodzi o wybór projektów, które otrzymają finansowanie, wszystkie projekty będzie zatwierdzał na podstawie wytycznych inwestycyjnych komitet ds. inwestycji, składający się z odpowiednich ekspertów technicznych. Wytyczne te będą miały zagwarantować wykorzystywanie funduszy na rentowne i strategiczne projekty o znaczeniu europejskim w dziedzinie infrastruktury, energii odnawialnej, kształcenia i badań. 27. Jaką rolę będzie odgrywał Parlament Europejski? Parlament Europejski jest kluczowym partnerem w staraniach na rzecz sprowadzenia Europy z powrotem na drogę wzrostu. Dokładne ustalenia dotyczące rozliczalności zostaną oczywiście uzgodnione z Parlamentem Europejskim. Niezależnie od ogólnych obowiązków 13
sprawozdawczych EBI, Parlament może na przykład regularnie wzywać wysokiego przedstawiciela EFIS do przedstawienia sprawozdania z działalności funduszu. Właściwi wiceprzewodniczący Komisji, komisarze odpowiedzialni za różne obszary działalności funduszu oraz przedstawiciele EBI powinni również regularnie składać sprawozdania właściwym komisjom Parlamentu Europejskiego. 28. Jaka jest rola Trybunału Obrachunkowego? Trybunał Obrachunkowy będzie wykonywał uprawnienia kontrolne w odniesieniu do wykorzystania środków budżetowych UE przez EBI, jak przewiduje to art. 287 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Nie jest to żadna nowość, lecz standardowa praktyka. Istnieje już porozumienie trójstronne pomiędzy Trybunałem Obrachunkowym, EBI i Komisją w sprawie metod wykonywania tych kontroli. EBI posiada także własny komitet ds. kontroli, a oprócz tego podlega kontroli zewnętrznej, która obejmuje działalność EBI finansowaną z jego środków własnych. 29. W jaki sposób pomoc techniczna będzie lepiej przyczyniać się do przygotowywania projektów i wymiany doświadczeń? Co mam zrobić, jeżeli mam obiecujący projekt i chcę się ubiegać o finansowanie? W ramach przedstawionego tu planu inwestycyjnego tworzony jest specjalny punkt kompleksowej obsługi, zwany "centrum doradztwa inwestycyjnego, który będzie wykorzystywał istniejące platformy pomocy technicznej w Komisji i EBI (zob. pytanie 25) Ma to na celu zapewnienie wymiany doświadczeń na poziomie europejskim, umożliwienie kontaktu między promotorami projektów i inwestorami oraz uzyskanie przez nich łatwego dostępu do wszystkich potrzebnych im informacji na temat dostępnych projektów oraz możliwości finansowania, a wszystko to w jednym punkcie kontaktowym. 30. Jakie zmiany prawne są potrzebne, aby zrealizować to zamierzenie? Kiedy one nastąpią? Zmiany wieloletnich ram finansowych UE nie będą konieczne. W celu ustanowienia EFIS oraz ustalenia sposobu, w jaki będzie on finansowany, niezbędne będzie przyjęcie rozporządzenia opartego na art. 172 (sieci transeuropejskie/ instrument Łącząc Europę ), art. 175 ust. 3 (europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne) i art. 182 (badania i innowacje/ program Horyzont 2020 ) oraz prawdopodobnie art. 173 (przemysł) TFUE. Rozporządzenie to zapewni możliwość wykorzystania programu Horyzont 2020 oraz instrumentu Łącząc Europę do celów EFIS. Komisja przedstawi wkrótce odpowiedni wniosek i wezwie współustawodawców do przyjęcia go możliwie jak najszybciej, tak by EFIS powstał do połowy 2015 r. Inne niezbędne inicjatywy ustawodawcze i nieustawodawcze, np. dotyczące otoczenia biznesu i otoczenia regulacyjnego, zostaną szczegółowo opisane w programie prac Komisji na 2015 r., który zostanie opublikowany w grudniu. 14
31. Czy plan ten nie narazi na szwank ratingu AAA, jaki aktualnie posiada EBI? Nowa struktura została zaprojektowana tak, by aktualny rating kredytowy EBI na tym nie ucierpiał. Znacząca gwarancja udzielona przez budżet UE powinna złagodzić wszelkie potencjalne ryzyko w tym zakresie. 32. Co różni ten fundusz od instrumentu Łącząc Europę oraz funduszu Marguerite, z których także finansuje się projekty infrastrukturalne? Istnieją trzy główne różnice: wielkość i zakres nowego funduszu, a także zdolność do uruchomienia wielu instrumentów finansowych, co sprawi, że będzie on odgrywał zupełnie inną i o wiele ważniejszą rolę. Nowy fundusz będzie też inaczej zarządzany. Instrument Łącząc Europę jest głównym unijnym instrumentem finansowania sieci transeuropejskich i infrastruktury (TEN). Jego budżet na lata 2014 2020 wynosi 33,2 mld EUR i jest przeznaczony na finansowanie infrastruktury transportowej, energetycznej i telekomunikacyjnej w interesie UE za pośrednictwem dotacji oraz innowacyjnych instrumentów finansowych (takich jak obligacje projektowe), przy czym maksymalne finansowanie wynosi do 20 % łącznego budżetu projektu (obecnie 10 %, lecz limit ten można podwoić przy spełnieniu określonych warunków). W porównaniu do proponowanego funduszu instrument ten jest zatem bardziej ograniczony pod względem wielkości i sektorów objętych jego zakresem. Jeśli chodzi o Europejski Fundusz na rzecz Energii, Zmiany Klimatu i Infrastruktury 2020 ( Marguerite ), ma on bardzo zróżnicowany charakter, ponieważ jego celem jest finansowanie kapitałowe inwestycji infrastrukturalnych i jest on wyposażony w o wiele skromniejsze środki. Jego obecne zobowiązania wynoszą 710 mln EUR. Zakres funduszu Marguerite ogranicza się do transportu, energii i dojrzałych źródeł energii odnawialnej. 33. Dlaczego na potrzeby finansowania planu inwestycyjnego nie proponuje się nowego rodzaju zasobów własnych na poziomie UE? Istotna jest szybkość i łatwość. Z tych powodów Komisja zdecydowała się na współpracę z EBI, wykorzystując do tego celu połączoną siłę budżetu UE i EBI oraz wiedzę techniczną i doświadczenie EBI. 34. W jaki sposób europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne przyczynią się do realizacji planu inwestycyjnego? Państwa członkowskie i władze regionalne powinny jak najefektywniej wykorzystywać do wspierania inwestycji stojące do ich dyspozycji fundusze unijne, koncentrując się na najważniejszych obszarach i maksymalizując efekt mnożnikowy każdego zainwestowanego euro. Oznacza to większe wykorzystanie instrumentów finansowych w formie pożyczek, instrumentów kapitałowych i gwarancji zamiast tradycyjnych dotacji. W kontekście planu inwestycyjnego celem jest co najmniej dwukrotne zwiększenie wykorzystania innowacyjnych instrumentów finansowych w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na lata 2014 2020. Zwiększone wykorzystanie 15
innowacyjnych instrumentów finansowych zamiast dotacji powinno stworzyć dodatkową dźwignię finansową w odniesieniu do każdego uruchomionego euro. Poprzez podwojenie wielkości innowacyjnych instrumentów i wykorzystanie stworzonej w ten sposób dźwigni możliwe byłoby uruchomienie w latach 2015 2017 dodatkowych inwestycji w realnej gospodarce w wysokości co najmniej 20 mld EUR. Państwa członkowskie i regiony mogą poza tym również zwiększyć efekt mnożnikowy unijnych środków finansowych poprzez zwiększenie współfinansowania krajowego ponad prawnie wymagany próg minimalny. Ponadto zachęca się państwa członkowskie do jak najskuteczniejszego wykorzystywania funduszy unijnych wciąż dostępnych w okresie programowania 2007 2013 oraz do zadbania o to, by fundusze te były w pełni wykorzystane w celu wspierania planu inwestycyjnego. 35. Co różni nową inicjatywę od inicjatywy dotyczącej obligacji projektowych? Nowa inicjatywa będzie bardziej elastyczna i będzie obejmowała szerszy zakres sektorów niż etap pilotażowy inicjatywy dotyczącej obligacji projektowych. Etap pilotażowy inicjatywy dotyczącej obligacji projektowych odnosi się do sektorów objętych instrumentem Łącząc Europę Komisji Europejskiej i wykorzystuje jedno narzędzie finansowe mające zapewnić zdolność do wsparcia jakości kredytowej w kwestiach dotyczących rynków kapitałowych. Wspomniana inicjatywa dotycząca obligacji projektowych jest na najlepszej drodze do osiągnięcia celów etapu pilotażowego. Natomiast nowa inicjatywa będzie bardzo elastycznym instrumentem, obejmującym wiele różnych sektorów, takich jak transport, energia, telekomunikacja, ale również środowisko, edukacja, badania naukowe, efektywność energetyczna, i korzystającym z szerokiej gamy instrumentów finansowych, w tym udziałów kapitałowych, gwarancji, długu podporządkowanego oraz długu uprzywilejowanego. Środki finansowe na finansowanie tej inicjatywy będą również znacznie większe niż środki przydzielone na obligacje projektowe. 16