SAMOZATRUDNIENIE Aaliza wyików badañ Warszawa 2004 1
Pod redakcj¹ Rafa³a Drozdowskiego Piotra Matczaka Redakcja merytorycza i korekta: Agieszka Tokaj-Krzewska Projekt ok³adki Adrzej Kirsz Copyright by Polska Agecja Rozwoju Przedsiêbiorczoœci, 2004 ISBN 83-88802-83-6 Wydaie I Nak³ad 1000 egzemplarzy Raport powsta³ a zleceie Polskiej Agecji Rozwoju Przedsiêbiorczoœci Druk i oprawa Istytut Techologii Eksploatacji 26-600 Radom, ul. K. Pu³askiego 6/10 tel. (048) 36-442-41, fax 3644765 2
Spis treœci Wstêp... 5 1. Samozatrudieie w Polsce... 9 2. Samozatrudieie wyiki badañ... 11 2.1. Ogóle za³o eia badaia... 11 2.2. Profile regioale... 12 2.3. Aaliza wyików badañ jakoœciowych... 31 2.3.1. Wiedza oraz postawy dotycz¹ce samozatrudieia... 31 2.3.2. Spo³eczy odbiór i postrzegaie samozatrudioych... 44 2.3.3. Samozatrudieie jako strategia w³asej aktywoœci zawodowej... 50 2.3.4. Relacje miêdzy samozatrudieiem a odmieymi sytuacjami pracy... 69 2.3.5. Samozatrudieie a szara strefa... 73 3. Wioski... 91 3.1. Skala samozatrudieia w Polsce... 91 3.2. Motywy wchodzeia w model samozatrudieia... 92 3.3. Bariery wejœcia w samozatrudieie, uci¹ liwoœci zwi¹zae z prac¹ a w³asy rachuek... 93 3.4. Oczekiwaia samozatrudioych... 95 3.5. Korzyœci samozatrudieia... 97 3.6. Koszty samozatrudieia... 97 3.7. Samozatrudieie jako forma aktywizacji zawodowej osób bezrobotych i absolwetów... 98 3.8. Skala wymuszoego samozatrudieia... 99 3.9. Samozatrudieie a szara strefa... 99 3.10. Dylematy zwi¹zae z samozatrudieiem... 100 3.11. Rekomedacje... 101 3
4
Wstêp Zagadieie samozatrudieia staje siê coraz siliej obece a polskim ryku pracy. Okreœleie tego zjawiska (ag. self-employmet) ozacza w jêzyku polskim pracê a w³asy rachuek, dzia³aloœæ a w³asy rachuek, samodziel¹ dzia³aloœæ zarobkow¹, dzia³aloœæ gospodarcz¹ osób fizyczych (w tym wykouj¹cych wole zawody). Zjawisko samozatrudieia zae jest w krajach wysoko rozwiiêtych od wielu lat. W krajach UE w oparciu o tê formê produkcji pracuje obecie oko³o 12% 1. W Uii Europejskiej rozwój samozatrudieia by³ efektem kolejego etapu procesu rozwoju ryku pracy, który poprzedza³o: powszeche stosowaie pracy w iepe³ym wymiarze czasu, stosowaie zatrudieia a czas okreœloy, z przeplataj¹cymi siê okresami pobieraia zasi³ku, wykorzystaie formy leasigu pracowiczego. W ci¹gu ostatich dwóch lat w UE upowszechi³a siê forma zlecaia dzia³aloœci w pewym obszarze firmie zewêtrzej (outsourcig). Geerowae tym postêpowaiem przejœcie a samozatrudieie wi¹za³o siê z walk¹ z utrzymuj¹cym siê bezrobociem w krajach UE, isk¹ efektywoœci¹ programów tworzeia zatrudieia oraz postêpuj¹cym procesem uelastycziaia ryku pracy. Samozatrudieie w krajach wysoko rozwiiêtych traktowae jest jako przejaw idywidualej przedsiêbiorczoœci 2 akierowaej a dzia³aloœæ gospodarcz¹ zapewiaj¹cej jedostce pracê przyosz¹c¹ dochód. W kotekœcie takiej defiicji mo a oceiæ potecjale zaczeie samozatrudieia w gospodarce jako pozytywe. Rozwój samozatrudieia bêd¹cy przejawem idywidualej przedsiêbiorczoœci jest pozytywym zjawiskiem z dwóch powodów. Ze wzglêdu a istiej¹cy obecie iewystarczaj¹cy przyrost owych miejsc pracy forma tworzeia w³asego miejsca pracy ma istote zaczeie. Dodati wp³yw samozatrudieia a wzrost liczby miejsc pracy wyika z tego, e za³o eie i rozwój w³asej firmy mo e byæ zwi¹zay z zatrudiaiem osób w kolejych okresach. Poza tym samozatrudieie wzbogaca ryek pracy poprzez to, e daje mo liwoœæ wykoywaia pracy poza tradycyj¹ umow¹ o pracê. Wp³ywa to a skalê uelastyczieia ryku pracy postrzegaej jako sprawa reakcja tego ryku a wahaia produkcji. Drugim powodem pozytywego oddzia³ywaia samozatrudieia a gospodarkê jest wp³yw tej formy prowadzeia dzia³aloœci a aktywoœæ gospodarcz¹. añcuch tej zale oœci jest astêpuj¹cy. Kryzys gospodarczy przejawia siê miêdzy iymi w spadku popytu a pracê. Zagro eie przed zwolieiami wywo³uje chêæ redukcji kosztów 1 2 The partial reaissace of self-employmet, OECD 2000, s. 159. Przedsiêbiorczoœæ defiiowaa jest (z uwzglêdieiem aspektu psychologiczego) jako okreœloy sposób zachowaia polegaj¹cy a zdoloœci i chêci pooszeia ryzyka, sk³ooœci do iowacji oraz podejmowaia dzia³añ gospodarczych w celu wykorzystaia adarzaj¹cych siê szas w otoczeiu. E. G¹siorowska, D. Witczak-Roszkowska, Portret osób przedsiêbiorczych, w: Przedsiêbiorczoœæ, szas¹ a sukces rz¹du, gospodarki, przedsiêbiorstw, spo³eczeñstwa, red. K. Piech, M. Kulikowski, Istytut Wiedzy, Warszawa 2002. 5
pracowiczych ze stroy pracodawcy, a ze stroy pracowika sk³ooœæ do dzia³añ zmierzaj¹cych do utrzymaia dotychczasowego poziomu dochodu. Podjêcie w³asej dzia³aloœci, zwi¹zae z kotyuacj¹ wykoywaia poprzedich czyoœci, czy z rozpoczêciem pracy a w³asy rachuek, ie zwi¹zaej z miejscem poprzediego zatrudieia zmusza do poszukiwaia owych klietów. Jest to tym bardziej motywuj¹ce, gdy roœie iepewoœæ d³ugoœci czasu utrzymywaia siê wspó³pracy z by³ym pracodawc¹. Samozatrudiaie wyzwala zatem przedsiêbiorczoœæ, iwecjê i wyikaj¹c¹ z iej aktywoœæ gospodarowaia, która jest z kolei treœci¹ o ywieia gospodarczego. ród³em o ywieia jest tak e obi ka kosztów pracy w istiej¹cych przedsiêbiorstwach. W okresie silego obi eia tempa wzrostu gospodarczego wiêkszoœæ firm myœli ie o rozwoju, lecz o przetrwaiu, st¹d troska o koszty 3. Mo liwoœæ obi eia kosztów poprzez przejœcie pracowików a w³as¹ dzia³aloœæ zwiêksza szase a przetrwaie firmy w okresie spadku popytu z puktu widzeia redukcji obci¹ eñ pozap³acowymi kosztami pracy. Ekspasja samozatrudieia, obserwowaa w pierwszych latach trasformacji w Polsce, by³a rezultatem odblokowaia hamulców jej rozwoju 4. Istot¹ rolê odegra³a itesywa aktywoœæ jedostek. Obecie charakter samozatrudieia jest iy. W okresie ostatich 3 lat mamy do czyieia z ograiczeiem ekspasji prywatej przedsiêbiorczoœci. Wœród barier rozwoju tradycyjego samozatrudieia, motywowaego d¹ eiem do podiesieia swojej pozycji materialej, czy realizacji ambicji zawodowych wymieia siê 5 : brak kapita³u, brak przygotowaia merytoryczego, brak umiejêtoœci przygotowaia i prowadzeia w³asej dzia³aloœci, brak iformacji o pomocy i zobowi¹zaiach z tego wyikaj¹cych. Zjawisko samozatrudieia o charakterze podporz¹dkowaym polega a przymuszaiu pracowika do rozpoczêcia w³asej dzia³aloœci pod groÿb¹ zwolieia i zlecaiu wykoaia tych samych czyoœci, które wykoywa³ w oparciu o umowê o pracê. Obecie wyjœciow¹ przes³ak¹ powstaia przedsiêbiorstw a zasadach samozatrudieia z przymusu jest kryzys. Tym samym mo liwoœci zdobycia klietów, przy utracie pierwszego zleceiodawcy, s¹ z regu³y ograiczoe. Motywy do za³o eia firmy p³y¹ z iego Ÿród³a i w³asa iwecja, której sposób realizacji wyzacza charakter przedsiêbiorczoœci. Gdy samozatrudieie powstaje w oparciu o tradycyje motywy, sposób i si³ê przetrwaia ma³ych firm a kokurecyjym ryku okreœla umiejêtoœæ kreacji iowacji. Dlatego ma³e firmy adaj¹ zwykle tempo postêpu techiczego w gospodarce 6. 3 4 5 6 Z. WoŸiakowski, wypowiedÿ opublikowaia w: Samozatrudieie sposób a bezrobocie? Gazeta Prawa r 39/2002. Dotyczy to przede wszystkim wprowadzeia swobody ustalaia ce, prowadzeia dzia³aloœci gospodarczej a otwartym ryku, poszaowaia w³asoœci prywatej. E. Kryñska, Stymulacja ruchliwoœci pracowiczej, Metody i istrumety, Zeszyt r 20, IPSS Warszawa 2001, s. 46. P. Barbieri, Self-employmet i Italy, Iteratioal Joural of Sociology, vol 31, o 3, 2000, s. 4. 6
Ujêta w Kodeksie Pracy defiicja stosuku pracy pozwala a dok³adiejsze rozró ieie pracy wykoywaej w ramach stosuku pracy i w ramach stosuku cywiloprawego. Wyika to z dodaia dwóch elemetów podporz¹dkowaia pracowika pracodawcy, którymi s¹ wyzaczoy przez pracodawcê czas i miejsce pracy wykoywaej pod jego kierowictwem. Taka defiicja stosuku pracy pozwala a ograiczeie adu yæ zwi¹zaych z przymuszaiem pracowików do samozatrudieia. W przeciwym razie rozwój tej formy samozatrudieia ie doprowadzi do wzmocieia potecja³u gospodarczego. 7
8
1. Samozatrudieie w Polsce Zmiaa sposobu wytwarzaia dochodu poprzez zmiaê statusu pracy poci¹ga za sob¹ licze kosekwecje ierzadko zwi¹zae ze stro¹ fiasow¹ podejmowaych dzia- ³añ. Sytuacja, w której pracowik decyduje siê a samozatrudieie, daje mu mo liwoœci, z jakich ie móg³by skorzystaæ pozostaj¹c w stosuku pracy, jedoczeœie powoduj¹c utratê iektórych przywilejów. Uwarukowaia prawe Z puktu widzeia prawa status samozatrudioych ie ró i siê od pozycji iych podmiotów gospodarczych. Zasady i podstawy prowadzeia dzia³aloœci gospodarczej oraz wymagaia formale zwi¹zae z za³o eiem firmy s¹ w odiesieiu do tej grupy idetycze, jak w przypadku pozosta³ych przedsiêbiorstw. Podstawowym aktem prawym reguluj¹cym prowadzeie dzia³aloœci gospodarczej w Polsce jest ustawa Prawo dzia³aloœci gospodarczej 7. ormu³uje oa g³ówe obowi¹zki ka dego przedsiêbiorcy iezale ie od formy prawej, w jakiej prowadzi dzia- ³aloœæ oraz liczby zatrudiaych b¹dÿ ie, pracowików. Nale y do ich p. obowi¹zek rejestracji firmy 8. Samozatrudioych obejmuj¹ rówie wymagaia zwi¹zae z koieczoœci¹ uzyskaia kocesji lub zezwoleñ a prowadzeie iektórych rodzajów dzia³aloœci. Pewe ró ice w statusie samozatrudioych zwi¹zae s¹ z ograiczeiami co do formy orgaizacyjo-prawej, jakie ak³ada a ich polskie ustawodawstwo. Mimo i prawo polskie ie pos³uguje siê jedozacz¹, powszech¹ defiicj¹ samozatrudieia, to jedak u ywa tego okreœleia g³ówie w kotekœcie czyoœci wykoywaych a rzecz podmiotów gospodarczych a iej podstawie i umowa o pracê. Takie rozumieie samozatrudieia zawê a zacz¹co kr¹g podmiotów, które mo a okreœliæ miaem samozatrudioych, stawiaj¹c w istocie zak rówoœci miêdzy imi a osob¹ wykouj¹c¹ wspomiae czyoœci, czyli zatrudio¹ przez siebie. Bior¹c pod uwagê powy sze ograiczeia, w praktyce gospodarczej mo a spotkaæ astêpuj¹ce formy orgaizacyjo-prawe samozatrudieia: samodziele przedsiêbiorstwo bez okreœloej formu³y prawej (zak³ad osoby fizyczej, przedsiêbiorstwo jedoosobowego w³aœciciela), spó³ka osobowa prawa hadlowego spó³ka jawa, jedoosobowa spó³ka z ograiczo¹ odpowiedzialoœci¹. 7 8 Ustawa z dia 19 listopada 1999 prawo dzia³aloœci gospodarczej Dz. U. r 101 poz. 1178 z póÿ. zmiaami. W tym kokretym przypadku samozatrudiei ie bêd¹cy spó³k¹ prawa hadlowego maj¹ uproszczo¹ procedurê postêpowaia zg³aszaj¹ dzia³aloœæ w urzêdzie gmiy. 9
Z uwagi a kryterium przedmiotowe mo a z kolei wyró iæ: pozarolicz¹ dzia³aloœæ gospodarcz¹ wykoywa¹ samodzielie lub w formie spó³ki cywilej 9 oraz dzia³aloœæ wykoywa¹ osobiœcie 10. Uwarukowaia fiasowe Uwarukowaia o charakterze fiasowym, dotycz¹ce dzia³aloœci w formie samozatrudieia, sprowadzaj¹ siê w g³ówej mierze do obci¹ eñ podatkowych. Mo liwe korzyœci i koszty fukcjoowaia a zasadzie samozatrudieia, z puktu widzeia zobowi¹zañ podatkowych ilustruje poi sza tabela. Zebrao w iej dae dotycz¹ce wysokoœci stawek podatkowych, mo liwych do odliczeia kosztów uzyskaia przychodu, wysokoœci stawek ubezpieczeia spo³eczego i zdrowotego itp. w odiesieiu do zatrudieia a podstawie umowy o pracê, dzia³aloœci wykoywaej osobiœcie oraz pozaroliczej dzia³aloœci gospodarczej. Samozatrudiei maj¹ te mo liwoœci uzyskaia wiêkszych odliczeñ z tytu³u kosztów uzyskaia przychodu oraz wybór mo liwych form opodatkowaia (opodatkowaie a zasadach ogólych, rycza³t od przychodów ewidecjoowaych, karta podatkowa) 11. Uwarukowaia spo³ecze Samozatrudieie jest jedym z elemetów aktywizacji zawodowej bezrobotych. Gdy liczba ofert pracy jest zbyt ma³a w stosuku do popytu, stosuje siê trzy podstawowe techiki aktywizacji zawodowej: praktyki (w przypadku absolwetów; w Polsce p. program sta y absolweckich), wolotariat (popular¹ w Uii Europejskiej metodê aktywizacji) oraz podjêcie w³asej dzia³aloœci gospodarczej. Niestety w warukach polskich zaiteresowaie podjêciem dzia³aloœci a w³asy rachuek wœród bezrobotych jest iewielkie. 9 10 11 Przez to pojêcie rozumie siê dzia³aloœæ prowadzo¹ a w³asy rachuek a podstawie wpisu do ewidecji dzia³aloœci gospodarczej prowadzoej przez orga gmiy. Samozatrudieie poprzez prowadzeie pozaroliczej dzia³aloœci gospodarczej mo e rówie mieæ formê spó³ki cywilej, która z puktu widzeia obowi¹zuj¹cych przepisów prawych jest traspareta, czyli ie staowi odrêbego podmiotu gospodarczego. Przez to pojêcie rozumie siê dzia³aloœæ wykoywa¹ a podstawie umów cywiloprawych przez osobê fizycz¹ ie maj¹c¹ prawego statusu przedsiêbiorcy. Dzia³aloœæ taka mo e byæ rówie prowadzoa przez twórców i artystów, których status z puktu widzeia ubezpieczeñ spo³eczych jest idetyczy jak osób prowadz¹cych dzia³aloœæ gospodarcz¹. Od styczia 2004 roku samozatrudiei mog¹ przyj¹æ, jako formê opodatkowaia, 19% podatek liiowy. Nie ma o zastosowaia jedyie w przypadku tych osób, które œwiadcz¹ us³ugi wy³¹czie a rzecz by³ego pracodawcy, w takim samym zakresie, jak to mia³o miejsce w ramach ich stosuku pracy. Podatek liiowy ie obejmuje zatem tej grupy samozatrudioych, których mo a okreœliæ miaem fikcyjych wykouj¹cych w istocie zadaia wyikaj¹ce ze stosuków pracy. Sposobem a omiiêcie powy szego zakazu jest zalezieie chocia by jedego zleceiodawcy roczie, który ie jest by³ym pracodawc¹. W takim przypadku samozatrudioy bêdzie móg³ skorzystaæ z podatku liiowego, mimo, e jego dzia³aloœæ adal ma charakter fikcyjy. Jest to przyk³ad rozwi¹zaia prawego, u którego Ÿróde³ le a³y byæ mo e s³usze przes³aki, ale którego kostrukcja ie rozwi¹zuje problemu, lecz go powiêksza. 10
2. Samozatrudieie wyiki badañ 2.1. Ogóle za³o eia badaia W celu lepszego pozaia ekoomiczych i spo³eczych uwarukowañ dzia³aloœci prowadzoej przez firmy jedoosobowego w³aœciciela (samozatrudioych) oraz weryfikacji iektórych tez przyjmowaych w opracowaiach dotycz¹cych tego zjawiska przeprowadzoo, a zleceie PARP, badaia akietowe 12. Badao dwie g³ówe grupy problemów: przyczyy przejœcia a samozatrudieie, korzyœci i koszty samozatrudieia. Badaia zosta³y zaprojektowae tak, aby uzyskaæ odpowiedÿ a pytaia: jakie czyiki (ekoomicze, prawe, spo³ecze itp.) sk³aiaj¹ przedsiêbiorców do prowadzeia dzia³aloœci w tej formie orgaizacyjo-prawej, a ile decyzja taka jest wymuszaa przez pracodawców, czy samozatrudieie postrzegae jest jako iteresuj¹ca alteratywa dla pracy ajemej; jakie s¹ Ÿród³a przewagi kokurecyjej samozatrudioych oraz jakie s¹ bariery ich rozwoju, a tak e jakie s¹ szase i zagro eia dla tego typu dzia³aloœci, zwi¹zae z procesem itegracji Polski z Ui¹ Europejsk¹. Charakterystyka badaej populacji Zdecydowaa wiêkszoœæ respodetów (94,1%) prowadzi jedoosobow¹ pozarolicz¹ dzia³aloœæ gospodarcz¹. Pozostali badai reprezetowali odpowiedio spó³ki cywile prowadz¹ce pozarolicz¹ dzia³aloœæ gospodarcz¹ (3,8%) oraz wole zawody (1,3%). Wiêkszoœæ respodetów to osoby z ma³ych miast do 50 tys. mieszkañców (poad 30%) oraz tereów wiejskich (21,9%). Mieszkañcy du ych aglomeracji (powy ej 500 tys. mieszkañców) staowili 17,4% badaych. Bior¹c pod uwagê rozk³ad bra owy badaej populacji, domiuj¹c¹ grupê staowi- ³y osoby prowadz¹ce dzia³aloœæ w zakresie hadlu hurtowego i detaliczego oraz apraw pojazdów mechaiczych (35% wskazañ), a tak e obs³udze ieruchomoœci (15,6% wskazañ). Najmiej liczie reprezetowaa by³a sekcja M, czyli edukacja (1% wskazañ). 12 Badaia mia³y charakter mieszay: iloœciowo-jakoœciowy. W czêœci iloœciowej przeprowadzoo, z wykorzystaiem metody CATI, 941 wywiadów z osobami samozatrudioymi. Próba mia³a charakter ogólopolski i zosta³a wylosowaa z rejestru REGON, zawieraj¹cego bazê 20 tysiêcy mikroprzedsiêbiorstw (firm zatrudiaj¹cych poi ej 10 osób), reprezetatywych terytorialie oraz bra owo ( PKD). Z bazy tej, po zastosowaiu odpowiediego filtra wyselekcjoowao samozatrudioych. W czêœci jakoœciowej zrealizowao badaie w szeœciu grupach focusowych (po 10 osób ka da) z osobami reprezetuj¹cymi ró e typy samozatrudieia (absolweci, bezroboti, szara strefa, uœpiei, czyli osoby, które a ok. 2 lata przed badaiem wycofa³y siê z samozatrudieia zawiesi³y dzia³aloœæ; etatowcy osoby prowadz¹ce firmê i jedoczeœie zatrudioe a etacie oraz podwykoawcy, czyli osoby zmuszoe przez pracodawców do przejœcia a samozatrudieie). Badaia przeprowadzoo w paÿdzieriku 2003 r. 11
2.2. Profile regioale Z aalizy prowadzoych badañ wyika, i zjawisko samozatrudieia wykazuje sile zró icowaie regioale. W celu prezetacji profili regioalych (zró icowaia terytorialego) wprowadzoe zosta³y cztery wymiary aalizy, a które sk³adaj¹ siê zmiee uwzglêdioe w poi - szych tabelach. Tabela 2.1. Zró icowaie terytoriale samozatrudioych ze wzglêdu a poprzedi¹ sytuacjê pracy Województwo Województwo Mazowieckie M11. Proszê powiedzieæ, jaka by³a Paa(i) poprzedia sytuacja pracy Prowadzeie Zatrudieie Zatrudieie Zatrudieie w jedostce firma firma idywidualego bud etowej prywata gospodarstwa pañstwowa rolego Bycie ucziem, studetem Bycie Prowadzeie bezrobotym dzia³aloœci Ia gospodarczej sytuacja % w wierszu % w wierszu % w wierszu % w wierszu % w wierszu % w wierszu % w wierszu % w wierszu 14,8 37,9 27,8 4,5 2,0 9,6 0,8 2,6 Ogó³em % w wierszu Œl¹skie 15,4 28,8 42,3 2,2 1,2 7,7 2,4 Wielkopolskie 7,4 32,3 25,6 7,8 1,3 11,9 13,8 Doloœl¹skie 27,5 19,2 35,8 3,1 7,3 7,2 Ma³opolskie 17,8 25,1 32,1 6,0 6,2 3,7 1,9 7,2 ódzkie 16,7 30,4 36,7 7,4 2,9 5,9 Pomorskie 20,5 32,0 36,5 2,7 0,9 1,4 4,7 1,3 Zachdiopomorskie 25,1 23,0 36,8 0,5 5,3 5,9 2,3 1,1 Kujawsko-pomorskie 23,6 20,2 39,4 4,5 4,6 2,9 4,9 Lubelskie 16,7 37,0 25,6 4,3 2,6 6,4 4,2 3,1 Podkarpackie 20,9 24,1 36,5 8,3 4,1 1,4 1,4 3,4 Warmiñsko-mazurskie 10,0 24,4 45,7 2,5 1,4 10,0 2,0 3,9 Podlaskie 26,5 14,6 41,5 5,9 2,9 5,1 1,6 1,8 Œwiêtokrzyskie 22,9 27,3 32,9 2,9 7,8 4,6 1,5 Lubuskie 25,1 28,7 17,7 2,7 4,1 5,4 10,1 6,2 Opolskie 17,5 27,6 35,1 4,5 7,0 0,6 3,1 4,5 Ogó³em 18,1 28,4 34,0 2,9 3,7 4,7 4,8 3,5 Samozatrudiei wywodz¹cy siê z jedostek bud etowych s¹ zjawiskiem relatywie ajczêstszym w województwie doloœl¹skim, zaœ ajrzadszym w województwie wielkopolskim, zaœ samozatrudiei wywodz¹cy siê z firm prywatych s¹ zjawiskiem relatywie ajczêstszym w województwie mazowieckim i lubelskim, zaœ ajrzadszym w województwie podlaskim. Samozatrudiei wywodz¹cy siê z idywidualych gospodarstw rolych s¹ zjawiskiem relatywie ajczêstszym w województwie podkarpackim, zaœ ajrzadszym w województwach: œl¹skim, wielkopolskim, ³ódzkim, œwiêtokrzyskim (gdzie ie pojawi³y siê ade przypadki tego rodzaju), atomiast samoza- 12
trudiei wywodz¹cy siê ze szkó³ (ucziowie, studeci) s¹ zjawiskiem relatywie ajczêstszym w województwie wielkopolskim, zaœ ajrzadszym w województwie doloœl¹skim. Samozatrudiei rekrutuj¹cy siê spoœród bezrobotych s¹ zjawiskiem relatywie ajczêstszym w województwie warmiñsko-mazurskim, zaœ ajrzadszym w województwie opolskim. Samozatrudiei poprzedio prowadz¹cy dzia³aloœæ gospodarcz¹ s¹ zjawiskiem relatywie ajczêstszym w województwie wielkopolskim, atomiast ajrzadszym w województwie mazowieckim. Tabela 2.2. Zró icowaie terytoriale samozatrudioych ze wzglêdu a stopieñ wykorzystaia posiadaego wykszta³ceia w prowadzoej dzia³aloœci Czy posiadae wykszta³ceie wykorzystywae jest w Paa(i) dzia³aloœci? Ogó³em Województwo Tak Liczeboœæ % w wierszu Liczeboœæ Nie % w wierszu Liczeboœæ % w wierszu Mazowieckie 92 62,0 56 38,0 148 Œl¹skie 55 50,6 54 49,4 109 Wielkopolskie 62 70,1 26 29,9 88 Doloœl¹skie 42 51,8 39 48,2 81 Ma³opolskie 49 63,6 28 36,4 77 ódzkie 34 53,9 29 46,1 64 Pomorskie 38 66,8 19 33,2 57 Zachdiopomorskie 34 62,9 20 37,1 53 Kujawsko-pomorskie 32 64,5 18 35,5 50 Lubelskie 23 59,7 16 40,3 39 Podkarpackie 21 59,1 15 40,9 36 Warmiñsko-mazurskie 25 71,5 10 28,5 36 Podlaskie 17 56,5 13 43,5 30 Œwiêtokrzyskie 13 49,1 13 50,9 26 Lubuskie 15 62,6 9 37,4 25 Opolskie 15 65,5 8 34,5 22 Ogó³em 568 60,3 373 39,7 941 Bior¹c pod uwagê zró icowaie terytoriale okazuje siê, e samozatrudiei pracuj¹ w zgodzie z wykszta³ceiem, ajczêœciej w województwach: warmiñsko-mazurskim oraz wielkopolskim, ajrzadziej zaœ w województwach: œwiêtokrzyskim oraz doloœl¹skim. 13
Tabela 2.3. Zró icowaie terytoriale samozatrudioych ze wzglêdu a oceê kodycji fiasowej firmy z puktu widzeia jej rozwoju M10. Jak Pa(i) oceia kodycjê fiasow¹ swojej firmy bior¹c pod uwagê jej rozwój? Dobrze firma ma œrodki a rozwój Ai dobrze, ai Ÿle wystarcza jedyie a przetrwaie le mam k³opoty z przetrwaiem firmy Ogó³em Województwo Liczeboœæ % w wierszu Liczeboœæ % w wierszu Liczeboœæ % w wierszu Liczeboœæ % w wierszu Mazowieckie 43 29,4 93 62,6 12 8,0 148 Œl¹skie 18 16,6 76 69,4 15 14,0 109 Wielkopolskie 24 27,3 46 52,5 18 20,2 88 Doloœl¹skie 16 20,1 50 61,6 15 18,2 81 Ma³opolskie 19 24,8 47 61,0 11 14,2 77 ódzkie 21 32,3 33 52,1 10 15,5 64 Pomorskie 14 23,8 34 60,0 9 16,2 57 Zachdiopomorskie 19 36,5 29 54,8 5 8,7 53 Kujawsko-pomorskie 11 21,5 29 58,2 10 20,3 50 Lubelskie 5 12,8 27 69,0 7 18,2 39 Podkarpackie 8 23,4 24 67,5 3 9,1 36 Warmiñsko-mazurskie 7 20,6 25 70,5 3 8,9 36 Podlaskie 7 24,5 21 68,1 2 7,4 30 Œwiêtokrzyskie 6 22,2 19 72,0 2 5,8 26 Lubuskie 4 15,4 19 75,7 2 8,9 25 Opolskie 4 16,5 13 59,5 5 24,0 22 Ogó³em 227 24,1 585 62,2 129 13,7 941 W podziale terytorialym pojawiaj¹ siê du e zró icowaia, jeœli chodzi o kodycjê firm. Ze wzglêdu a posiadaie œrodków a rozwój relatywie ajlepiej widz¹ swoj¹ sytuacjê firmy z województw zachodiopomorskiego i ³ódzkiego, ajgorzej zaœ firmy z lubelskiego i lubuskiego. K³opoty z przetrwaiem maj¹ ajczêœciej firmy z opolskiego, kujawsko-pomorskiego, wielkopolskiego. 14
Tabela 2.4. Zró icowaie terytoriale samozatrudioych ze wzglêdu a poziom œredich miesiêczych przychodów (etto) firmy M6. Proszê powiedzieæ, jakie s¹ œredie miesiêcze przychody (etto) firmy do 700 z³ etto od 701 z³ do 1000 z³ etto od 1001 z³ do 2000 z³ etto od 2001 z³ do 3000 z³ etto od 3001 z³ do 5000 z³ etto od 5001 z³ do 10 000 z³ etto powy ej 10 000 z³ etto odmowa Ogó³em Województwo % w wierszu % w wierszu % w wierszu % w wierszu % w wierszu % w wierszu % w wierszu % w wierszu % w wierszu Mazowieckie 30,7 11,8 14,8 12,4 9,5 6,5 1,8 12,5 Œl¹skie 17,7 15,9 29,5 6,5 7,8 5,9 2,7 14,0 Wielkopolskie 23,3 14,3 25,1 11,0 14,0 3,2 8,7 Doloœl¹skie 16,1 14,8 39,1 8,9 7,8 4,8 2,3 6,2 Ma³opolskie 10,9 17,1 27,9 15,7 9,2 5,3 2,8 11,1 ódzkie 21,7 21,3 24,1 12,5 2,5 1,9 15,9 Pomorskie 5,8 11,5 41,2 23,8 4,7 1,5 1,5 10,0 Zachdiopomorskie 11,7 19,1 17,4 16,9 7,1 9,7 1,8 16,5 Kujawsko-pomorskie 21,9 11,9 24,9 12,5 6,3 14,1 4,3 4,1 Lubelskie 14,9 17,2 33,2 5,2 10,7 7,4 3,1 8,4 Podkarpackie 28,2 12,9 33,8 7,5 4,4 3,4 9,7 Warmiñsko-mazurskie 10,3 11,7 53,0 11,0 10,1 1,3 2,7 Podlaskie 13,0 12,9 36,6 10,6 10,1 2,5 14,3 Œwiêtokrzyskie 19,0 18,2 17,1 10,7 16,4 14,4 1,3 2,9 Lubuskie 20,2 19,3 24,8 13,4 9,3 2,7 2,7 7,5 Opolskie 16,5 17,4 35,6 15,5 3,2 11,9 Ogó³em 19,0 15,1 28,0 12,0 8,4 5,1 2,0 10,5 Bior¹c pod uwagê terytoriale zró icowaie dochodów zwraca uwagê fakt, e w województwie mazowieckim, podkarpackim i wielkopolskim du y procet bezrobotych staowi¹ firmy mieszcz¹ce siê w aji szym pu³apie dochodowym. W grupie województw, gdzie samozatrudiei osi¹gaj¹ ajwy sze dochody zalaz³y siê: kujawsko-pomorskie oraz œwiêtokrzyskie. 15
Tabela 2.5. Zró icowaie terytoriale samozatrudioych ze wzglêdu a korzystaie z kredytów zwi¹zaych z prowadzeiem w³asej firmy 11C. Czy w ci¹gu ostatich 12 miesiêcy otrzyma³(a) Pa(i) kredyt w zwi¹zku z prowadzeiem w³asej firmy? Ogó³em Tak Nie Województwo Liczeboœæ % w wierszu Liczeboœæ % w wierszu Liczeboœæ % w wierszu Mazowieckie 6 4,1 142 95,9 148 Œl¹skie 10 9,0 99 91,0 109 Wielkopolskie 13 15,4 74 84,6 88 Doloœl¹skie 6 8,0 74 92,0 81 Ma³opolskie 6 7,4 72 92,6 77 ódzkie 4 6,9 59 93,1 64 Pomorskie 4 6,9 53 93,1 57 Zachdiopomorskie 7 13,2 46 86,8 53 Kujawsko-pomorskie 3 6,8 47 93,2 50 Lubelskie 2 4,3 37 95,7 39 Podkarpackie 2 4,8 35 95,2 36 Warmiñsko-mazurskie 0 1,4 35 98,6 36 Podlaskie 4 12,8 26 87,2 30 Œwiêtokrzyskie 2 5,8 24 94,2 26 Lubuskie 1 2,7 24 97,3 25 Opolskie 1 2,4 22 97,6 22 Ogó³em 71 7,5 870 92,5 941 Ma³a liczeboœæ przypadków utrudia wyci¹gaie wiosków a temat zró icowaia terytorialego. Tym iemiej w województwach wielkopolskim, zachodiopomorskim, podlaskim przypadków korzystaia z kredytu jest stosukowo wiêcej i w iych województwach. 16
Tabela 2.6. Zró icowaie terytoriale samozatrudioych ze wzglêdu a aktywoœæ w promowaiu w³asej firmy 12. Czy promuje Pa(i) swoj¹ firmê? Tak Nie Ogó³em Województwo Liczeboœæ % w wierszu Liczeboœæ % w wierszu Liczeboœæ % w wierszu Mazowieckie 62 41,6 86 58,4 148 Œl¹skie 70 64,3 39 35,7 109 Wielkopolskie 39 44,8 48 55,2 88 Doloœl¹skie 47 57,8 34 42,2 81 Ma³opolskie 52 67,5 25 32,5 77 ódzkie 38 59,8 26 40,2 64 Pomorskie 28 48,4 30 51,6 57 Zachdiopomorskie 29 54,6 24 45,4 53 Kujawsko-pomorskie 27 53,8 23 46,2 50 Lubelskie 16 40,1 23 59,9 39 Podkarpackie 18 49,8 18 50,2 36 Warmiñsko-mazurskie 15 43,5 20 56,5 36 Podlaskie 15 50,6 15 49,4 30 Œwiêtokrzyskie 11 42,0 15 58,0 26 Lubuskie 12 49,0 13 51,0 25 Opolskie 9 41,5 13 58,5 22 Ogó³em 48 51,9 45 48,1 941 Skala promocji jest zró icowaa regioalie. Najczêœciej promuj¹ swoje firmy samozatrudiei z województw œl¹skiego oraz ma³opolskiego, zaœ ajrzadziej z województw: lubelskiego, opolskiego oraz mazowieckiego. 17
Tabela 2.7. Zró icowaie terytoriale samozatrudioych ze wzglêdu a dostêp do Iteretu w firmie Województwo Mazowieckie Œl¹skie Wielkopolskie Doloœl¹skie Ma³opolskie ódzkie Pomorskie Zachdiopomorskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Podkarpackie Warmiñsko-mazurskie Podlaskie Œwiêtokrzyskie Lubuskie Opolskie Ogó³em 26. Czy posiada Pa(i) w firmie dostêp do Iteretu? Tak Liczeboœæ % w wierszu 76 51,2 63 58,0 49 55,6 36 44,6 46 58,8 26 41,1 36 62,9 24 45,0 20 40,7 20 51,5 17 46,8 11 31,7 19 63,5 12 48,2 14 57,4 11 47,4 480 51,1 Nie Liczeboœæ % w wierszu 72 48,8 46 42,0 39 44,4 45 55,4 32 41,2 38 58,9 21 37,1 29 55,0 30 59,3 19 48,5 19 53,2 24 68,3 11 36,5 13 51,8 10 42,6 12 52,6 460 48,9 Ogó³em Liczeboœæ % w wierszu 148 109 88 81 77 64 57 53 50 39 36 36 30 26 25 22 941 Zakres dostêpu do Iteretu jest zró icoway terytorialie. Stosukowo ajczêœciej dostêp do Iteretu deklaruj¹ samozatrudiei z województw: podlaskiego oraz pomorskiego. Najs³abszy dostêp do Iteretu posiadaj¹ samozatrudiei z województw: warmiñsko-mazurskiego oraz kujawsko-pomorskiego. 18
Tabela 2.8. Zró icowaie terytoriale samozatrudioych ze wzglêdu a aktywoœæ w poszukiwaiu bli szych iformacji a temat mo liwoœci i form pomocy pañstwa dla firm jedoosobowych Województwo Mazowieckie Œl¹skie Wielkopolskie Doloœl¹skie Ma³opolskie ódzkie Pomorskie Zachdiopomorskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Podkarpackie Warmiñsko-mazurskie Podlaskie Œwiêtokrzyskie Lubuskie Opolskie Ogó³em Czy szuka³(a) Pa(i) bli szych iformacji a temat mo liwoœci i form pomocy pañstwa dla firm jedoosobowych? Liczeboœæ 29 23 19 17 13 14 9 9 11 6 3 14 5 5 6 5 188 Tak % w wierszu 19,7 21,5 21,3 21,0 16,5 21,4 15,6 16,5 21,2 15,4 9,4 40,7 15,9 19,0 26,2 21,6 20,0 Liczeboœæ 119 85 69 64 65 50 48 45 40 33 33 21 25 21 18 17 753 Nie % w wierszu 80,3 78,5 78,7 79,0 83,5 78,6 84,4 83,5 78,8 84,6 90,6 59,3 84,1 81,0 73,8 78,4 80,0 Ogó³em Liczeboœæ % w wierszu 148 109 88 81 77 64 57 53 50 39 36 36 30 26 25 22 941 Aktywoœæ w poszukiwaiu iformacji a temat pomocy ze stroy pañstwa ie rozk³ada siê rówomierie a tereie kraju. Zdecydowaie wyró ia siê województwo warmiñsko-mazurskie, gdzie samozatrudiei poszukiwali iformacji a temat pomocy pañstwa dwa razy czêœciej i wyosi œredia dla wszystkich województw. Z kolei, ajrzadziej poszukiwali iformacji samozatrudiei z województwa podkarpackiego dwa razy rzadziej i wyosi œredia. Województwo warmiñsko-mazurskie cechuje siê bardzo wysokim stopiem poszukiwaia iformacji o pomocy i bardzo iskim wskaÿikiem korzystaia z tej pomocy. 19
Tabela 2.9. Kodycja ekoomicza przedsiêbiorstw prowadzoych przez respodetów Województwo Subiektywa ocea mo liwoœci rozwoju Przychody etto Iwestycje Wysokoœæ plaowych podatków etto Mazowieckie é ê Œl¹skie Wielkopolskie ê é Doloœl¹skie é Ma³opolskie ódzkie é ê ê ê Pomorskie Zachdiopomorskie é é Kujawsko-pomorskie ê é ê Lubelskie Podkarpackie ê Warmiñsko-mazurskie é Podlaskie é ê Œwiêtokrzyskie é é Lubuskie ê Opolskie ê ê é Tabela 2.10. Stopieñ iowacyjoœci i astawieia a rozwój Województwo Mazowieckie Œl¹skie Wielkopolskie Dostêp do Iteretu Wykorzystaie wykszta³ceia w prowadzeiu dzia³aloœci ê é Podoszeie kwalifikacji ê é é Promowaie w³asej firmy ê é Nawi¹zywaie miêdzyarodowych kotaktów é Doloœl¹skie Ma³opolskie ódzkie Pomorskie é ê é ê é ê é é é Zachdiopomorskie Kujawsko-pomorskie ê é Lubelskie ê ê Podkarpackie Warmiñsko-mazurskie Podlaskie ê é é ê é ê ê Œwiêtokrzyskie ê Lubuskie Opolskie ê 20
Tabela 2.11. Wsparcie istytucjoale Województwo Poszukiwaie iformacji t. form pomocy Korzystaie z pomocy pañstwowej Korzystaie z kredytów Mazowieckie Œl¹skie ê Wielkopolskie ê é Doloœl¹skie Ma³opolskie ódzkie Pomorskie ê Zachdiopomorskie é é Kujawsko-pomorskie é Lubelskie ê Podkarpackie ê Warmiñsko-mazurskie é ê ê Podlaskie é Œwiêtokrzyskie é Lubuskie é ê Opolskie é ê Tabela 2.12. Przes³aki towarzysz¹ce decyzji o samozatrudieiu i dalsze sceariusze Województwo Mazowieckie Œl¹skie Wielkopolskie Doloœl¹skie Ma³opolskie ódzkie Pomorskie Zachdiopomorskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Podkarpackie Warmiñsko-mazurskie Podlaskie Œwiêtokrzyskie Lubuskie Opolskie Powody podjêcia decyzji dochody iezale oœæ iezale oœæ dochody iezale oœæ dochody dochody dochody dochody dochody dochody brak ofert pracy dochody iezale oœæ dochody iezale oœæ Poprzedia sytuacja pracy zatrudieie w firmie prywatej pañstwowej prywatej pañstwowej pañstwowej pañstwowej pañstwowej pañstwowej pañstwowej prywatej pañstwowej pañstwowej pañstwowej pañstwowej prywatej pañstwowej Dodatkowe Ÿród³a dochodu ê ê ê é é é Play zwi¹zae z firm¹ prowadziæ adal firmê jedoosobow¹ é é ê ê ê é ê 21
Profile województw Województwo mazowieckie Wbrew obiegowym wyobra eiom dotycz¹cym sytuacji ekoomiczej sto³eczych firm, respodeci prowadz¹cy ma³e przedsiêbiorstwa a tereie woj. mazowieckiego osi¹gaj¹ relatywie iskie przychody etto zdecydowaa wiêkszoœæ z ich ie osi¹ga miesiêczego przychodu etto powy ej 2000 PLN, a trzecia czêœæ osi¹ga przychód etto poi ej 700 PLN miesiêczie. Iteresuj¹cym jest fakt, e jedak trzecia czêœæ ich w³aœcicieli, zdecydowaie czêœciej i w pozosta³ych województwach, twierdzi, i posiada wystarczaj¹ce œrodki a rozwój. Pomimo tego ie podejmuj¹ czêsto dzia³añ iowacyjych i prorozwojowych. W zestawieiu z pozosta³ymi województwami, prowadzoe przez badaych przedsiêbiorstwa mazowieckie zajduj¹ siê a jedej z ostatich pozycji pod wzglêdem podoszeia kwalifikacji osób imi zarz¹dzaj¹cych oraz wykazywaej aktywoœci w promowaiu w³asej firmy. Pod wzglêdem stopia korzystaia i poszukiwaia ró ych form pomocy w prowadzeiu dzia³aloœci, respodeci z woj. mazowieckiego ie odbiegaj¹ zaczie od tedecji wystêpuj¹cej w pozosta³ych województwach. W przypadku wiêkszoœci badaych z woj. mazowieckiego podstawow¹ pobudk¹ rozpoczêcia dzia³aloœci gospodarczej by³y wzglêdy fiasowe: oczekiwaie osi¹giêcia wy - szych dochodów i w poprzedim miejscu pracy, którym ajczêœciej by³a firma prywata. Badai przedsiêbiorcy z tego regiou czêœciej, i ma to miejsce w pozosta³ych województwach, plauj¹ w przysz³oœci adal pozostaæ w sytuacji samozatrudioych. Województwo œl¹skie Kodycja ekoomicza jedoosobowych przedsiêbiorstw zlokalizowaych a tereie woj. œl¹skiego ie odbiega w sposób zacz¹cy od przedsiêbiorstw prowadzoych przez respodetów a tereie iych, przeciêtych pod omawiaym wzglêdem, województw. Cechuje je jedak wysoki, w porówaiu z firmami zarejestrowaymi w pozosta³ych województwach, stopieñ iowacyjoœci i astawieie a rozwój. Co prawda ich w³aœciciele zaczie rzadziej i pozostali wykorzystuj¹ posiadae doœwiadczeie w prowadzoej przez siebie dzia³aloœci, ale zdecydowaie czêœciej i ma to miejsce w iych województwach podejmuj¹ dzia³aia maj¹ce a celu podwy szeie swych kwalifikacji w zakresie prowadzoej dzia³aloœci. Zaczie czêœciej tak e wykazuj¹ aktywoœæ w promowaiu w³asej firmy. Stosukowo rzadko, w porówaiu z przedsiêbiorstwami dzia³aj¹cymi a tereie pozosta³ych województw, korzystaj¹ z pomocy istytucjoalej w prowadzoej dzia³aloœci, a szczególie z ró ych form pomocy pañstwowej. Badai przedsiêbiorcy z woj. œl¹skiego ajczêœciej wskazali a potrzebê iezale oœci jako powód rozpoczêcia prywatej dzia³aloœci. Co jest zrozumia³e, jeœli uwzglêdiæ ich poprzedie miejsce pracy, jakim ajczêœciej by³a firma pañstwowa. Specyficzym, a tle pozosta³ych województw, zjawiskiem jest fakt ieposiadaia dodatkowych Ÿróde³ dochodów przez zdecydowa¹ wiêkszoœæ (76,4%) respodetów z tego regiou. 22
Województwo wielkopolskie Przedsiêbiorstwa prowadzoe przez respodetów z tego regiou charakteryzuj¹ siê doœæ specyficz¹ kodycj¹ ekoomicz¹. Œredia osi¹gaych przez ie przychodów etto w zestawieiu w wyikami przedsiêbiorstw zarejestrowaych w pozosta³ych województwach ale y do przeciêtych. Œredia p³acoych podatków etto w 2002 r. przez przedsiêbiorstwa wielkopolskie 8464,57 jest zbli oa do œrediej krajowej, która wyosi 8158,99. Natomiast stopieñ aktywoœci iwestycyjej prowadzoych przez respodetów przedsiêbiorstw, które dzia³aj¹ w woj. Wielkopolskim wyraÿie przewy sza wskaÿiki dla pozosta³ych województw. Tak¹ sytuacjê mo a uzasadiæ stosowaiem przez wielkopolskich samozatrudioych strategii rozwojowych w d³ugiej perspektywie czasowej. Aczkolwiek zapytai o to respodeci, czêœciej i prowadz¹cy dzia³aloœæ w pozosta³ych województwach, subiektywie oceiaj¹, i ie posiadaj¹ wystarczaj¹cych œrodków a rozwój swojej firmy. Badaych przedsiêbiorców z wielkopolski cechuje jede z ajwy szych wskaÿików iowacyjoœci i postawy prorozwojowej. W porówaiu z badaymi prowadz¹cymi dzia³aloœæ a tereie iych jedostek admiistracyjych kraju, respodeci z woj. wielkopolskiego zdecydowaie czêœciej wykorzystuj¹ swoje wykszta³ceie w prowadzoej dzia³aloœci i stale podosz¹ swe kwalifikacje zawodowe, a tak e awi¹zuj¹ wiêcej bizesowych kotaktów o zasiêgu miêdzyarodowym. Wykazuj¹ rówie przeciêty poziom zaiteresowaia pozyskiwaiem iformacji a temat mo liwoœci uzyskaia pañstwowej pomocy dla przedsiêbiorstw jedoosobowych, a stopieñ korzystaia z takowej przez wielkopolskich ma³ych przedsiêbiorców jest aji szy spoœród wszystkich województw. Kredyty bakowe s¹ jedak przez ich zaci¹gae zdecydowaie czêœciej i w przypadku samozatrudioych z pozosta³ych regioów. Najczêœciej wskazywaym przez Wielkopola powodem podjêcia decyzji o samozatrudieiu by³a chêæ uzyskaia wiêkszej iezale oœci w miejscu pracy, którym poprzedio ajczêœciej by³a firma prywata. Podobie jak przedsiêbiorcy ze Œl¹ska zdecydowaa wiêkszoœæ, poza jedoosobow¹ firm¹, ie posiada dodatkowego Ÿród³a dochodów (85,9%). Stosukowo licza, w porówaiu z iymi województwami, grupa badaych (60,7%) plauje w przysz³oœci w dalszym ci¹gu pracowaæ jako osoba samozatudioa. Województwo doloœl¹skie Badai przedsiêbiorcy z woj. doloœl¹skiego s¹ zbli ei do przeciêtej pod wzglêdem przychodów etto i aktywoœci iwestycyjej oraz iloœci posiadaych œrodków, które mog¹ przezaczyæ a rozwój firmy, atomiast œredia kwota p³acoych przez ich podatków (13431,88) jest wy sza od œrediej krajowej, co wyt³umaczyæ mo a wiêksz¹ i przeciêta iloœci¹ przedsiêbiorców osi¹gaj¹cych ajwy sze dochody kwalifikuj¹ce ich do trzeciego progu podatkowego i p³ac¹cych w zwi¹zku z tym wy sze stawki podatkowe. Respodeci z woj. doloœl¹skiego w zestawieiu z pozosta³ymi województwami pozostaj¹ w tyle pod wzglêdem stopia zbie oœci posiadaego wykszta³ceia z przedmiotem prowadzoej dzia³aloœci. Pozosta³e wskaÿiki iowacyjoœci i astawieia a rozwój w odiesieiu do samozatrudioych z omawiaego regiou, takie jak: dostêp do globalej sieci iteretowej, d¹ eie do podoszeia w³asych kwalifikacji, aktywe promowaie firmy oraz awi¹zywaie miêdzyarodowych kotaktów bizesowych oraz stopieñ korzystaia z pomocy w prowadzeiu dzia³aloœci 23
zajduj¹ siê a przeciêtym poziomie. Najczêœciej wskazywaym przez respodetów z woj. doloœl¹skiego powodem rozpoczêcia prywatej dzia³aloœci by³a chêæ uzyskaia wy szych dochodów i w poprzedim miejscu pracy, którym ajczêœciej by³a firma pañstwowa. Liczba przedsiêbiorców z woj. doloœl¹skiego uzyskuj¹cych dochody z dodatkowych Ÿróde³ jest zbli oa do wartoœci w skali ca³ego kraju. Percepcja plaów zwi¹zaych z firm¹ rówie ie odbiega w zacz¹cy sposób od wypowiedzi wszystkich badaych. Województwo ma³opolskie Kodycja ekoomicza przedsiêbiorstw prowadzoych przez respodetów z woj. ma³opolskiego pod adym wzglêdem ie odbiega od przeciêtej. Natomiast wskaÿik iowacyjoœci i postawy prorozwojowej w tym regioie jest zacz¹co wysoki. W porówaiu z pozosta³ymi województwami przedsiêbiorcy ma³opolscy zdecydowaie czêœciej w swojej pracy posi³kuj¹ siê Iteretem i aktywie promuj¹ swoj¹ firmê. Stopieñ korzystaia z pomocy w prowadzeiu dzia³aloœci i poszukiwaia iformacji a te temat przez badaych prowadz¹cych dzia³aloœæ a tereie ma³opolski zajduje siê a przeciêtym poziomie. Wskazywaym zazwyczaj przez respodetów z woj. ma³opolskiego powodem rozpoczêcia w³asej dzia³aloœci by³a potrzeba iezale oœci w wykoywaiu pracy. Co wydaje siê byæ zrozumia³e, jeœli uwzglêdiæ ich poprzedie miejsce pracy, jakim ajczêœciej by³a firma pañstwowa. Liczba przedsiêbiorców z woj. ma³opolskiego uzyskuj¹cych dochody z dodatkowych Ÿróde³ jest zbli- oa do wartoœci odosz¹cych siê do skali ca³ego kraju. Percepcja plaów zwi¹zaych z firm¹ przez samozatrudioych z Ma³opolski rówie ie odbiega w zacz¹cy sposób od wypowiedzi wszystkich badaych. Województwo ³ódzkie irmy dzia³aj¹ce a tereie woj. ³ódzkiego cechuje bardzo s³aba kodycja fiasowa. Œredia kwota p³acoych przez ie podatków (3298,63) jest jed¹ z aji szych spoœród wszystkich województw i zacz¹co odbiega od œrediej krajowej (8158,99). Cechuje je tak e jede z aji szych wskaÿików iwestycyjych. Dochody etto 67% badaych prowadz¹cych dzia³aloœæ w tym regioie ie przekraczaj¹ 2000 PLN miesiêczie, a dochody wiêcej i pi¹tej czêœci respodetów s¹ i sze i 701 PLN. Iteresuj¹cym a tym tle jest fakt wystêpowaia w zdecydowaie wiêkszej iloœci przypadków (w wartoœciach wzglêdych) i w pozosta³ych województwach, pozytywej ocey w³asej sytuacji fiasowej. Przedstawioe dae wskazuj¹ tak e a iski poziom iowacyjoœci i astawieia a rozwój wœród przedsiêbiorców z woj. ³ódzkiego. Regio te ale y do cechuj¹cych siê ajwiêkszymi ograiczeiami w zakresie dostêpu do Iteretu oraz podoszeia kwalifikacji zawodowych w³aœcicieli ma³ych, jedoosobowych przedsiêbiorstw. Natomiast respodeci z omawiaego województwa zdecydowaie czêœciej i z iych podejmuj¹ dzia³aia maj¹ce a celu promowaie w³asej firmy. Stopieñ zbie oœci wykszta³ceia w³aœciciela z profilem prowadzoej dzia³aloœci gospodarczej oraz czêstotliwoœæ wspó³pracy miêdzyarodowej. Stopieñ korzystaia z istytucjoalej pomocy w prowadzeiu dzia³aloœci i poszukiwaia iformacji a te temat przez badaych prowadz¹cych dzia³aloœæ a tereie województwa ³ódzkiego zajduje siê a przeciêtym poziomie. Najczêœciej wymie- 24
iaym przez respodetów z regiou ³ódzkiego powodem rozpoczêcia prywatej dzia³aloœci by³a chêæ uzyskaia wy szych dochodów i w poprzedim miejscu pracy, którym ajczêœciej by³a firma pañstwowa. Liczba przedsiêbiorców z woj. ³ódzkiego uzyskuj¹cych dochody z dodatkowych Ÿróde³ jest zbli oa do wartoœci odosz¹cych siê do skali ca³ego kraju. Percepcja plaów zwi¹zaych z firm¹ przez samozatrudioych z ³ódzkiego rówie ie odbiega w zacz¹cy sposób od wypowiedzi wszystkich badaych: zdecydowaa wiêkszoœæ samozatrudioych pragie w przysz³oœci kotyuowaæ prowadzeie jedoosobowego przedsiêbiorstwa. Województwo pomorskie Kodycja ekoomicza przedsiêbiorstw prowadzoych przez respodetów z woj. pomorskiego pod adym wzglêdem ie odbiega od przeciêtej. Natomiast wskaÿik iowacyjoœci i postawy prorozwojowej w tym regioie jest ajwy szy ze wszystkich województw. W porówaiu z pozosta³ymi regioami przedsiêbiorcy z Pomorza zdecydowaie czêœciej w swojej pracy posi³kuj¹ siê Iteretem i awi¹zuj¹ kotakty bizesowe o zasiêgu miêdzyarodowym. Poadto czêœciej i w³aœciciele przedsiêbiorstw zarejestrowaych w iych województwach wykorzystuj¹ posiadae wykszta³ceie w pracy zawodowej. Samozatrudioych z regiou pomorskiego charakteryzuje przeciêty stopieñ korzystaia z pomocy baków i aged pañstwowych w prowadzeiu dzia³aloœci. Natomiast zdecydowaie rzadziej i respodeci z pozosta³ych województw poszukuj¹ iformacji a temat mo liwoœci i form udzielaej pomocy jedoosobowym przedsiêbiorstwom. Najczêœciej wymieiaym przez respodetów z województwa pomorskiego powodem rozpoczêcia dzia³aloœci a w³asy rachuek by³a chêæ uzyskaia wy szych dochodów i w poprzedim miejscu pracy, którym ajczêœciej by³a firma pañstwowa. Liczba przedsiêbiorców z woj. pomorskiego uzyskuj¹cych dochody z dodatkowych Ÿróde³ jest zbli oa do wartoœci odosz¹cych siê do skali ca³ego kraju. Regio te cechuje stosukowo wysoki wskaÿik (w porówaiu z pozosta³ymi województwami) chêci zmiay swej sytuacji a ryku pracy z samozatrudieia w kieruku pracy ajemej. Województwo zachodiopomorskie Przedsiêbiorstwa prowadz¹ce sw¹ dzia³aloœæ a tereie woj. zachodiopomorskiego cechuje dobra kodycja fiasowa. W zestawieiu z iymi rejoami kraju samozatrudiei z zachodiopomorskiego osi¹gaj¹ stosukowo wysokie dochody etto. Deklaracje respodetów potwierdzaj¹ fakt posiadaia œrodków a rozwój firmy w zaczie wiêkszym zakresie i ma to miejsce w pozosta³ych województwach. Pod wzglêdem astawieia w³aœcicieli a rozwój i iowacje, województwo zachodiopomorskie wyró ia siê spoœród pozosta³ych tylko jedym wymiarem przedsiêbiorcy z tego regiou zaczie czêœciej i pozostali awi¹zuj¹ kotakty bizesowe o zasiêgu miêdzyarodowym. Poadto samozatrudiei z woj. zachodiopomorskiego zdecydowaie czêœciej, i ii korzystaj¹ tak e z kredytów bakowych i pomocy ze stroy pañstwa w prowadzeiu dzia³aloœci, ie wykazuj¹ jedak wy szej i przeciêtie aktywoœci w poszukiwaiu iformacji a temat form i mo liwoœci uzyskaia owej pomocy. Najczêœciej wymieiaym przez respodetów z województwa zachodiopomorskiego, powodem rozpoczêcia dzia³aloœci a w³asy rachuek by³a chêæ 25
uzyskaia wy szych dochodów i w poprzedim miejscu pracy, którym ajczêœciej by³a firma pañstwowa. Stosukowo wysoki odsetek badaych, którzy prowadz¹ dzia- ³aloœæ gospodarcz¹ a tereie woj. zachodiopomorskiego czerpie dodatkowe dochody z iych Ÿróde³. Percepcja plaów zwi¹zaych z firm¹ przez samozatrudioych z zachodiopomorskiego ie odbiega w zacz¹cy sposób od wypowiedzi wszystkich badaych: zdecydowaa wiêkszoœæ samozatrudioych pragie w przysz³oœci kotyuowaæ prowadzeie jedoosobowego przedsiêbiorstwa. Województwo kujawsko-pomorskie Przedsiêbiorcy z omawiaego regiou osi¹gaj¹, w porówaiu z iymi województwami, wysokie dochody. Œredia kwota odprowadzaych przez ich podatków (10 531,78) tak e jest wy sza od œrediej dla ca³ego kraju (8158,99). Zaskakuj¹cym jest fakt, e w tej sytuacji województwo kujawsko-pomorskie osi¹gê³o jede z aji szych wskaÿików iwestycyjych w kraju. Mo a wysuæ przypuszczeie, e przedsiêbiorcy prowadz¹cy sw¹ dzia³aloœæ a tereie woj. kujawsko-pomorskiego stosuj¹ strategiê hit ad ru (uderz i uciekaj), polegaj¹c¹ a szybkim wejœciu a ryek, osi¹giêciu w krótkim czasie mo liwe wysokich zysków i wycofaiu siê z ga³êzi lub bra y. Wskazuje w³aœie a to zdecydowaie i szy i w pozosta³ych województwach odsetek iwestycji. Poadto respodeci z tego regiou czêœciej i pozostali deklaruj¹ brak œrodków pozwalaj¹cych a rozwój firmy. Strategia hit ad ru ma szasê powodzeia, w przypadku gdy a daym rodzaju ryku zarówo aturale, jak i strategicze bariery wejœcia i wyjœcia s¹ iewielkie. A tak jest m.i. w hadlu, który jest ajczêœciej wystêpuj¹cym profilem dzia³aloœci badaych przedsiêbiorstw z woj. kujawsko-pomorskiego. Trzecia czêœæ badaych prowadzi dzia³aloœæ hadlow¹ w tym regioie. WskaŸiki iowacyjoœci i astawieia a rozwój w odiesieiu do samozatrudioych z prezetowaego województwa, takie jak:, d¹ eie do podoszeia w³asych kwalifikacji, aktywe promowaie firmy oraz awi¹zywaie miêdzyarodowych kotaktów bizesowych oraz stopieñ zbie oœci wykszta³-ceia w³aœcicieli z profilem prowadzoej dzia³aloœci zajduj¹ siê a przeciêtym poziomie. Natomiast w przypadku woj. kujawsko-pomorskiego mamy do czyieia z wiêkszym i w pozosta³ych regioach ograiczeiem dostêpu do globalej sieci iteretowej. W zakresie korzystaia z pomocy pañstwowej regio te zajduje siê w œcis³ej czo³ówce, ale czêstotliwoœæ poszukiwaia iformacji t. mo liwoœci uzyskaia i form pomocy pañstwowej ie odbiega od poziomu przeciêtego. Podobie w przypadku stopia korzystaia z kredytów bakowych. Najczêœciej wymieiaym przez respodetów z województwa kujawsko-pomorskiego powodem rozpoczêcia dzia³aloœci a w³asy rachuek przez by³a chêæ uzyskaia wy szych dochodów i w poprzedim miejscu pracy, którym ajczêœciej, by³a firma pañstwowa. Zdecydowaie wiêkszy i w pozosta³ych regioach odsetek badaych uzyskuje dodatkowe dochody z iych Ÿróde³ i w³asa dzia³aloœæ gospodarcza. Regio te cechuje stosukowo wysoki wskaÿik (w porówaiu z pozosta³ymi województwami) chêci zmiay formy swego fukcjoowaia a ryku pracy z samozatrudieia a pracê ajem¹. 26
Województwo lubelskie Kodycja ekoomicza przedsiêbiorstw prowadzoych przez respodetów z woj. lubelskiego pod adym wzglêdem ie odbiega od przeciêtej. Natomiast wskaÿik iowacyjoœci i postawy prorozwojowej w tym regioie jest zacz¹co iski. W porówaiu z pozosta³ymi województwami przedsiêbiorcy z tego regiou zdecydowaie rzadziej awi¹zuj¹ miêdzyarodowe kotakty bizesowe i miejszy ich odsetek promuje swoj¹ firmê. Stopieñ korzystaia z pomocy pañstwowej w prowadzeiu dzia³aloœci i korzystaia przez badaych prowadz¹cych dzia³aloœæ a tereie woj. lubelskiego z kredytów bakowych zajduje siê a przeciêtym poziomie. Respodeci ci rzadziej i ii poszukuj¹ jakichkolwiek iformacji dotycz¹cych mo liwoœci i form udzielaej pomocy dla ma³ych przedsiêbiorstw. Wed³ug badaych z woj. lubelskiego iemal jedakowe zaczeie dla rozpoczêcia dzia³aloœci gospodarczej mia³y wzglêdy fiasowe: oczekiwaie osi¹giêcia wy szych dochodów jak i potrzeba wiêkszej iezale oœci i w poprzedim miejscu pracy, którym ajczêœciej by³a firma prywata. Regio te cechuje stosukowo wysoki wskaÿik (w porówaiu z pozosta³ymi województwami) chêci zmiay formy swego fukcjoowaia a ryku pracy z samozatrudieia a pracê ajem¹. Województwo podkarpackie irmy dzia³aj¹ce a tereie woj. podkarpackiego cechuje s³aba kodycja fiasowa. Œredia kwota p³acoych przez ie podatków (2870,70) jest aji sz¹ spoœród wszystkich województw i zacz¹co odbiega od œrediej krajowej (8158,99). Pozosta³e wskaÿiki kodycji ekoomiczej firm podkarpackich, takie jak: przychody etto, aktywoœæ iwestycyja i subiektywa ocea mo liwoœci rozwoju zbli oe s¹ do przeciêtych. WskaŸiki iowacyjoœci i astawieia a rozwój w odiesieiu do samozatrudioych z prezetowaego województwa, takie jak: d¹ eie do podoszeia w³asych kwalifikacji, aktywe promowaie firmy oraz awi¹zywaie miêdzyarodowych kotaktów bizesowych oraz stopieñ zbie oœci wykszta³ceia w³aœcicieli z profilem prowadzoej dzia³aloœci zajduj¹ siê tak e a przeciêtym poziomie. Samozatrudioych z regiou podkarpackiego charakteryzuje przeciêty stopieñ korzystaia z pomocy baków i aged pañstwowych w prowadzeiu dzia³aloœci. Natomiast zdecydowaie rzadziej i respodeci z pozosta³ych województw poszukuj¹ iformacji a temat mo liwoœci i form udzielaej pomocy jedoosobowym przedsiêbiorstwom. Najczêœciej wymieiaym przez respodetów z województwa podkarpackiego powodem rozpoczêcia dzia³aloœci a w³asy rachuek by³a chêæ uzyskaia wy- szych dochodów i w poprzedim miejscu pracy, którym ajczêœciej by³a firma pañstwowa. Percepcja plaów zwi¹zaych z firm¹ przez samozatrudioych z podkarpackiego rówie ie odbiega w zacz¹cy sposób od wypowiedzi wszystkich badaych: wiêkszoœæ samozatrudioych pragie w przysz³oœci kotyuowaæ prowadzeie jedoosobowego przedsiêbiorstwa. Województwo warmiñsko-mazurskie Regio cechuje ajwy sza spoœród wszystkich województw aktywoœæ iwestycyja i dwukrotie i sza od krajowej œredia kwota (4208,45) odprowadzaych do skarbu pañstwa podatków. Pozosta³e wskaÿiki kodycji ekoomiczej pozostaj¹ a prze- 27
ciêtym poziomie. Poadto wskaÿik iowacyjoœci i prorozwojowej postawy badaych samozatrudioych w tym regioie jest aji szy spoœród wszystkich województw w kraju. W porówaiu z pozosta³ymi województwami przedsiêbiorcy z tego regiou zdecydowaie rzadziej awi¹zuj¹ miêdzyarodowe kotakty bizesowe i zdecydowaie czêœciej i w przypadku iych regioów dostêpoœæ Iteretu w warmiñsko- -mazurskim jest zaczie ograiczoa. Poadto respodeci z tego tereu prowadz¹cy w³ase firmy rzadziej i ii podosz¹ swoje kwalifikacje zawodowe. Iteresuj¹ca jest jedak wysoka wy sza i w pozosta³ych województwach zbie oœæ posiadaego przez w³aœcicieli wykszta³ceia z profilem prowadzoej dzia³aloœci gospodarczej. Wyjaœiaj¹c tê sytuacjê ale y odwo³aæ siê do wystêpuj¹cego ajczêœciej w charakteryzowaym województwie rodzaju prowadzoej dzia³aloœci. Wiêcej i czwarta czêœæ respodetów prowadzi dzia³aloœæ klasyfikowa¹ jako rolictwo i ³owiectwo, co wskazuje a pew¹ specyfikê tego regiou kraju. Wartym odotowaia jest rówie fakt, e samozatrudiei prowadz¹cy dzia³aloœæ a tereie woj. warmiñsko-mazurskiego czêœciej i pozostali poszukuj¹ iformacji a temat mo liwoœci i form pomocy pañstwa dla jedoosobowych przedsiêbiorstw, atomiast zdecydowaie rzadziej takowe wsparcie otrzymuj¹. Rzadziej i badai z iych województw korzystaj¹ rówie z kredytów bakowych. Specyfika tego regiou przejawia siê tak- e w motywach towarzysz¹cych procesom decyzyjym w momecie rozpoczyaia samodzielej dzia³aloœci gospodarczej. Otó podstawowym powodem podjêcia decyzji o samozatrudieiu badaych z woj. warmiñsko-mazurskiego by³ brak ofert pracy. Wiêkszoœæ samozatrudioych przed rozpoczêciem dzia³aloœci a w³asy rachuek pracowa³a w firmach pañstwowych. Czêœciej te i w pozosta³ych województwach osi¹gaj¹ dodatkowe dochody z iych Ÿróde³. Województwo podlaskie Jedoosobowe przedsiêbiorstwa prowadzoe przez badaych a tereie woj. podlaskiego wykazuj¹ wiêksz¹ i firmy zlokalizowae a tereie iych województw, aktywoœæ iwestycyj¹, ale przy tym dwukrotie i sz¹ i krajowa œredia odprowadzaych podatków etto (4096,25). Pozosta³e wskaÿiki kodycji ekoomiczej ma- ³ych przedsiêbiorstw z woj. podlaskiego plasuj¹ je a przeciêtym poziomie (przychody etto i deklaracja posiadaia œrodków a rozwój). irmy prowadzoe przez respodetów z tego regiou cechuje stosukowo wysoki wskaÿik iowacyjoœci i astawieia a rozwój. Czêœciej i pozosta³e maj¹ dostêp do Iteretu, ich w³aœciciele s¹ bardziej aktywi w podoszeiu swoich kwalifikacji zawodowych. Natomiast w zakresie awi¹zywaia kotaktów miêdzyarodowych zajmuj¹ jed¹ z ostatich pozycji. Stopieñ korzystaia z istytucjoalej pomocy w prowadzeiu dzia³aloœci i poszukiwaia iformacji a te temat przez badaych prowadz¹cych dzia³aloœæ a tereie województwa podlaskiego ie odbiega od przeciêtego poziomu. Natomiast czêœciej i badai z iych województw korzystaj¹ z kredytów bakowych. Najczêœciej wymieiaym przez respodetów z województwa podlaskiego powodem rozpoczêcia dzia³aloœci a w³asy rachuek by³a chêæ uzyskaia wy szych dochodów i w poprzedim miejscu pracy, którym ajczêœciej by³a firma pañstwowa. Czêœciej i w pozosta³ych województwach, respodeci z tego regiou czerpi¹ dodatkowe dochody z iych Ÿróde³. Województwo podlaskie cechuje poadto ajwy szy odsetek osób plauj¹cych w przysz³oœci adal pracowaæ w formie samozatrudieia (63%). 28