Scenariusz do indywidualnego wywiadu pogłębionego (IDI) z przedstawicielami Zakładów Pracy Chronionej (ZPCh) (osobami zarządzającymi ZPCh lub wskazanymi przez nich najbardziej kompetentnymi w zakresie problematyki rehabilitacji zawodowej i społecznej osób pracownikami) Narzędzie przygotowane w ramach projektu Zatrudnienie osób perspektywy wzrostu Projekt współfinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Warszawa 2013
Skróty używane w tekście: NGO: organizacja pozarządowa, np. stowarzyszenie, fundacja ON: osoba niepełnosprawna OPS: Ośrodek Pomocy Społecznej PUP: Powiatowy Urząd Pracy ZAZ: Zakład Aktywności Zawodowej ZPCh: Zakład Pracy Chronionej [WŁĄCZYĆ NAGRYWANIE] TEMAT KWESTIE SZCZEGÓŁOWE (PYTANIA) UWAGI Konieczne inwestycje zrealizowane w związku z zatrudnieniem ON Rekrutacja pracowników Jakiego rodzaju inwestycje zostały zrealizowane w Państwa firmie wynikające z konieczności zatrudnienia osób? Jakie metody rekrutacji są stosowane w Państwa firmie? Czy one są dla wszystkich kategorii pracowników jednakowe czy też są różnicowane? Jeżeli są zróżnicowane: Od czego zależy ich różnicowanie? W jaki sposób najczęściej Państwo rekrutowali osoby niepełnosprawne - czy wszystkie w ten sam sposób, czy też na różne sposoby? Jeżeli osoby niepełnosprawne były rekrutowane na różne sposoby: Proszę powiedzieć na czym polegały te różne sposoby rekrutacji czy miały one np. związek ze stopniem czy rodzajem niepełnosprawności, czy też wynikały z innych czynników? Czy planują Państwo w najbliższym czasie zatrudnić nowych pracowników? Jeżeli tak: Ile osób chcieliby Państwo zatrudnić? Chodzi o inwestycje związane z dostosowaniem stanowiska pracy i/lub budynków należących do firmy Jeżeli osoby niepełnosprawne były rekrutowane na różne sposoby dopytać szczegółowo jakich kategorii dotyczyły poszczególne sposoby rekrutacji. 2
Odejścia pracowników Czy planujecie Państwo zatrudnienie osoby czy osób posiadającej/ych orzeczenie o niepełnosprawności, czy też nie będziecie na to zwracali uwagi i zatrudnicie najbardziej odpowiadającego potrzebom firmy kandydata? A może planujecie zatrudnić osobę/osoby w pełni sprawne? Jeżeli planuje zatrudnić osobę/y niepełnosprawną/e: Osobę/osoby z jakiego rodzaju niepełnosprawnością i jakim stopniem niepełnosprawności najchętniej zatrudnilibyście? Dlaczego akurat takie osoby? Na jakich stanowiskach będą pracowali? W jaki sposób będą Państwo poszukiwali kandydatów? Czy zatrudnienie ich będzie wymagało poniesienia dodatkowych kosztów związanych z przystosowaniem stanowiska pracy? Jeśli tak, to: O jakie inwestycje chodzi? Jeśli planuje zatrudnić osoby sprawne, to: Dlaczego chcieliby Państwo zatrudnić osoby w pełni sprawne? Na jakie stanowiska pracy poszukujecie w pełni sprawnych kandydatów? Czy w ostatnich dwóch latach w Pana(i) firmie zwolniono jakąś osobę niepełnosprawną? Jeśli tak to: Co było powodem zwolnienia? Jeśli powodem zwolnienia było pogłębienie się niepełnosprawnośc i proszę dopytać o to, czy pracodawca zna jej dalsze losy? 3
Współpraca z ośrodkami pomocy społecznej Czy współpracują Państwo z ośrodkami pomocy społecznej w zakresie zatrudniania osób? Jeśli nie, to: Czy chcieliby takiej współpracy? Na czym powinna polegać? Jeśli tak, to: Na czym ta współpraca polega? Czy są Państwo zadowoleni z tej współpracy? Jeśli tak, to: Jeśli nie, to: Jakie zmiany powinny nastąpić w ramach współpracy z OPS na rzecz ON? Współpraca z OPS interesuje nas wyłącznie w kontekście aktywizacji zawodowej ON a nie np. pomocy materialnej. Współpraca z powiatowymi urzędami pracy Czy współpracują Państwo z PUP w zakresie zatrudniania osób? Jeśli nie, to: Czy chcieliby takiej współpracy? Na czym powinna polegać? Jeśli tak, to: Na czym ta współpraca polega? Czy są Państwo zadowoleni z tej współpracy? Jeśli tak, to: Jeśli nie, to: Jakie zmiany powinny nastąpić w ramach współpracy z PUP na rzecz ON? Współpraca z PUP interesuje nas wyłącznie w kontekście aktywizacji zawodowej ON. 4
Czy praca wykonywana przez osoby niepełnosprawne w Państwa ZPCh jest zgodna z posiadanymi przez nie kwalifikacjami? Jeśli nie, to: Dlaczego ON zatrudnione zostały na stanowisku niezgodnym z posiadanymi kwalifikacjami? Jakie kwalifikacje posiadają a jaki zawód wykonują ON pracujące niezgodnie z kwalifikacjami? Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z pracy wykonywanej przez osoby niepełnosprawne? Jeśli tak, to: Jeśli nie, to: Praca osób zatrudnionych w ZPCh Czy zatrudnione ON samodzielnie wykonują pracę, czy też korzystają z pomocy innych osób w wykonywaniu pracy? Jeśli ON korzystają z pomocy innych osób: Jaki odsetek osób w Państwa ZPCh wymaga tego typu wsparcia? Jaki jest stopień i rodzaj niepełnosprawności tych osób? Na czym polega to wsparcie? Czy osoby niepełnosprawne zatrudnione w państwa firmie miały lub mają asystentów, którzy pomagają im w wykonywaniu czynności zawodowych? Jeśli tak: Czy asystentami byli/są inni pracownicy? Jeśli nie pracownicy to: Kto to był? Czy zatrudnienie osób wymagało lub wymaga zatrudnienia trenerów lub opiekunów, którzy musieli ich przeszkolić? Jeśli tak, to: Czy takie rozwiązania się sprawdziło? Czy ponownie zgodziłby się Pan/Pani na zatrudnienie osoby niepełnosprawnej wymagającej w pierwszym okresie 5
zatrudnienia pomocy trenera lub opiekuna? Jeśli nie, to: Jeśli tak, to: Osoby niepełnosprawne i ich stosunek do pracy widziani oczami pracodawców (ZPCh) Jeśli zatrudnienie osób nie wymagało zatrudnienia trenerów lub opiekunów, to: Czy chcieliby Państwo zatrudnić trenerów lub opiekunów? Jeśli nie, to: Jakie warunki musiałyby zostać spełnione, aby zdecydowali się Państwo zatrudnić trenerów lub opiekunów, którzy szkoliliby ON? Jak ogólnie rzecz biorąc - oceniają Państwo postawy osób w stosunku do pracy? Czy postawy osób wobec pracy są zróżnicowane ze względu na stopień i rodzaj niepełnosprawności, wiek, płeć, sytuacje rodzinną, miejsce zamieszkania? Jeśli tak, to: Na czym polega to zróżnicowanie? Czy ON są roszczeniowe? Czego dotyczą te roszczenia? Czy w Państwa ocenie - kwalifikacje ON odpowiadają potrzebom rynku pracy? Jak ogólnie rzecz biorąc - ocenia Pan(i) produktywność pracowników w porównaniu z osobami, które nie posiadają orzeczenia o niepełnosprawności? Czy niepełnosprawni pracownicy są w mniejszym stopniu produktywni w porównaniu z pozostałymi pracownikami? Czy jest różnica w jakości pracy świadczonej między osobami niepełnosprawnymi a osobami sprawnymi? Jeśli tak, to: Na czym polega? W jakich zawodach/stanowiskach pracy to się bardziej ujawnia? Interesuje nas opinia na temat osób zatrudnionych w konkretnym ZPCh jak i o tym, jak są postrzegane osoby niepełnosprawne w ogóle. 6
Czy zatrudnione w Państwa firmie osoby niepełnosprawne częściej niż pozostali pracownicy przebywają na zwolnieniach lekarskich? Ocena konkurencyjnośc i ZPCh Czy fakt, że Pana(i) firma posiada status Zakładu Pracy Chronionej ma wpływ na jej konkurencyjność? Do jakiego stopnia status zakładu pracy chronionej i w konsekwencji wyższe dofinansowanie do wynagrodzeń pozwala Państwu na uzyskanie pozycji konkurencyjnej na rynku? 7
Ocena istniejących uprawnień pracowników Czy Państwa zdaniem następujące rozwiązania sprzyjają zatrudnianiu osób przez pracodawców, czy też są przeszkodą? Uprawnienia do dodatkowej przerwy w pracy Prawo do korzystania ze zwolnienia od pracy (m.in. celem uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym, wykonania badań specjalistycznych, przeprowadzenia zabiegów) Uprawnienia do dodatkowego urlopu wypoczynkowego Ograniczenia w zakresie czasu pracy osób i prawo pracownika do wykonywania pracy w skróconym wymiarze czasu pracy. Jeśli stanowią one przeszkodę do zatrudnienia ON: W jakim stopniu te rozwiązania zniechęcają potencjalnych pracodawców? Które z nich stanowi największy problem dla pracodawców? Jeśli stymulują zatrudnienie ON to: W jaki sposób stopniu? Które z tych rozwiązań mają największe znaczenie dla zatrudnionych osób, a które są zbędne? Wręczyć respondentowi kartę z informacjami dla uczestników wywiadów dotyczącymi uprawnień pracowników. Proszę poprosić, aby respondent uzasadnił swoją odpowiedź i w przypadku każdego z rozwiązań dopytać, co należałoby zdaniem respondenta zmienić, aby zachęcić go do zatrudnienia osób, którym przysługują tego rodzaju uprawnienia. 8
Ocena istniejącego systemu wsparcia zatrudnienia osób Ocena przepisów dot. zakładowego funduszu rehabilitacji osób Jak ogólnie rzecz biorąc - oceniają Państwo istniejący system wsparcia zatrudnienia osób? Które rozwiązania Państwa zdaniem działają najlepiej, a które najgorzej? Które z tych rozwiązań należałoby zmienić i na czym te zmiany powinny polegać? Czy Państwa zdaniem następujące rozwiązania sprzyjają zatrudnianiu osób : Możliwość uzyskania dofinansowania do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego Jeśli nie: Co, Pana(i) zdaniem, należałoby zmienić, aby zachęcić pracodawców do zatrudnienia ON? Możliwość otrzymania zwrotu kosztów przystosowania stanowiska pracy Jeśli nie: Co, Pana(i) zdaniem, należałoby zmienić, aby zachęcić pracodawców do zatrudnienia ON? Możliwość uzyskania zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej Jeśli nie: Co, Pana(i) zdaniem, należałoby zmienić, aby zachęcić pracodawców do zatrudnienia ON? Możliwość uzyskania zwrotu kosztów szkolenia pracownika niepełnosprawnego Jeśli nie: Co, Pana(i) zdaniem, należałoby zmienić, aby zachęcić pracodawców do zatrudnienia ON? Możliwość uzyskania zwrotu kosztów zatrudnienia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy Jeśli nie: Co, Pana(i) zdaniem, należałoby zmienić, aby zachęcić pracodawców do zatrudnienia ON? Jak ogólnie rzecz biorąc - oceniają Państwo przepisy dotyczące zakładowego funduszu rehabilitacji osób? Co należałoby zmienić w wymogach formalno- 9 Wręczyć respondentowi kartę z informacjami dla uczestników wywiadów dotyczącymi rozwiązań prawnych mających na celu wyrównanie szans osób na rynku pracy. Proszę poprosić, aby respondent uzasadnił swoją odpowiedź i w przypadku każdego z rozwiązań dopytać, co należałoby zdaniem respondenta zmienić, aby zachęcić pracodawców do zatrudnienia osób
prawnych? A może zlikwidować te przepisy? Czy widzą Państwo potrzebę poszerzenia katalogu źródeł finansowania zakładowego funduszu rehabilitacji osób? Które źródła finansowania są wg Pana(i) najważniejsze? Czy, Pana(i) zdaniem, istnieje potrzeba uelastycznienia czasu pracy osób np. rozliczania go w okresie miesięcznym, kwartalnym? Jeśli tak, to: Dla których osób Dla jakich rodzajów prac? Jeśli nie to: Jakie zmiany przepisów byłyby Pana(i) zdaniem - potrzebne, aby dokonać racjonalnych usprawnień w miejscu pracy pracowników? Oczekiwania dotyczące zmian istniejącego systemu wsparcia zatrudnienia osób Czy, Państwa zdaniem, osoby cierpiące na następujące schorzenia: - chorobę Parkinsona, - stwardnienie rozsiane, - paraplegię, - tetraplegię, - hemiplegię, - ze znacznym upośledzeniem widzenia (ślepotą) oraz niedowidzeniem, - głuchota i głuchoniemota, - nosiciele wirusa HIV oraz chorzy na AIDS, - epilepsję, - przewlekłe choroby psychiczne, - upośledzenie umysłowe, - miastenię - z późnymi powikłaniami cukrzycy powinny mieć wyższe dofinansowania od obowiązującego obecnie dofinansowania dla zatrudniających ich pracodawców? 10
Jeśli tak, to: Których schorzeń powinno to dotyczyć? Na czym powinno polegać szczególne traktowanie osób z tymi schorzeniami? Które z wymienionych schorzeń nie powinny wiązać się z wyższym dofinansowaniem dla pracodawców? Czy są jakieś schorzenia, które nie zostały wymienione, a powodują, że zatrudnienie osób cierpiących na nie również powinno nieść ze sobą możliwość uzyskania wyższego dofinansowania dla zatrudniającego je pracodawcy? Jeśli tak to: Jakie schorzenia ma Pan(i) na myśli? Jak wysokie powinno być to dofinansowanie? Czy poza istniejącymi obecnie rozwiązaniami jest coś co zachęciłoby Państwa do zatrudnienia osób? Jeśli tak, to: Jakie to powinny być rozwiązania? Ocena propozycji zmian istniejących przepisów dotyczących wsparcia zatrudnienia osób Czy Pana(i) zdaniem - likwidacja możliwości uzyskania stałego dofinansowania z tytułu zatrudnienia osób w stopniu lekkim w zamian za wprowadzenie bardziej elastycznego rozwiązania, opartego np. na koncepcji bonu, który mógłby zostać przez pracownika użyty np. do sfinansowania kosztów dojazdu do pracy, lepszego zaopatrzenia (np. wózek, cyfrowe aparaty słuchowe, oprogramowanie komputerowe ułatwiające pracę albo jak dotychczas do uzyskania przez pracodawcę dofinansowania do wynagrodzenia) wpłynęłoby pozytywnie na Poprosić respondenta o uzasadnienie odpowiedzi. 11
zatrudnienie osób? Dlaczego Pan(i) tak uważa? A gdyby zostały wprowadzane ograniczenia w dofinansowaniu wynagrodzeń osób, które z następujących rozwiązań byłoby dla Państwa najbardziej akceptowalne? 1. zmniejszenia dla lekkiego i umiarkowanego stopnia lub odejście od wieczystego dofinansowywania na rzecz okresowego dofinansowania dla osób o lekkim lub umiarkowanym stopniu z zachowaniem dotychczasowych zasad dla znacznego stopnia, 2. odejście od koncepcji zakładów pracy chronionej czyli pełne zrównanie praw i obowiązków wszystkich pracodawców, 3. zmniejszenie dofinansowania wynagrodzenia pracowników i zwiększenie wydatków na pokrycie innych kosztów związanych z zatrudnieniem (np. asystent, szkolenia, dostosowanie stanowiska, lepsze oprzyrządowanie dla pracownika (np. lepszy wózek, aparaty słuchowe), koszty dojazdu pracownika niepełnosprawnego do pracy). Czy takie rozwiązanie wpłynęłoby na zatrudnienie w Państwa ZPCh? Jeżeli tak to: W jaki sposób? Poprosić respondenta o uzasadnienie odpowiedzi. Czy po wprowadzeniu wybranego rozwiązania nie zmniejszyliby zatrudnienia osób? A jak, według Państwa, po wprowadzeniu tego rozwiązania zachowałyby się firmy z otwartego rynku pracy - czy zaczęłyby zatrudniać więcej osób niż obecnie, czy też nie miałoby to na nie wpływu? Czy gdyby zostały podwyższone limity zatrudnienia osób w stopniu znacznym i umiarkowanym, to czy stanowiłoby to obecnie dla Państwa problem z utrzymaniem statusu ZPCh? 12
Jeśli podwyższenie limitu stanowiłoby problem: Jaki poziom podwyższonego limitu zatrudnienia osób w stopniu znacznym i umiarkowanym byłby obecnie dla Państwa akceptowalny? 13