Ocena stanu akustycznego środowiska w województwie lubelskim w latach

Ocena stanu akustycznego środowiska w województwie lubelskim w latach 13-15 Zagrożenie hałasem to bardzo istotny problem ochrony środowiska. Zmniejszenie jego negatywnego oddziaływania na zdrowie człowieka i środowisko, zwłaszcza w obszarze miasta Lublina, miast grodzkich, a także na terenach uzdrowiskowych i turystyczno-rekreacyjnych jest jednym z priorytetów polityki ekologicznej województwa lubelskiego. Działania w kierunku ograniczenia poziomów hałasu zawarte są w przyjętych uchwałami dokumentach: Programie ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Lublin oraz Programie ochrony środowiska przed hałasem dla województwa lubelskiego dla terenów poza aglomeracjami położonych wzdłuż odcinków dróg. Podstawą opracowania tych dokumentów były mapy akustyczne zawierające informacje na temat poziomów hałasu występującego w środowisku pochodzącego od dróg, linii kolejowych oraz terenów przemysłowych. Kolejność realizacji zadań zawartych w programach uzależniono od wielkości wskaźnika M, charakteryzującego wielkość przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu i liczbę mieszkańców na danym terenie. W programie dla miasta Lublina wyodrębnionych zostało 27 stref ze względu na ponadnormatywne oddziaływanie dróg oraz 5 stref ze względu na oddziaływanie linii kolejowych. Najwyższe wartości wskaźnika M ze względu na ponadnormatywne oddziaływanie dróg wyznaczono dla: Śródmieścia, wschodniego sąsiedztwa alei Generała Sikorskiego, ulicy Szeligowskiego oraz alei Racławickich, w pozostałych strefach wartość wskaźnika M była o wiele niższa. Wysoką wartość wskaźnika M ze względu na ponadnormatywne oddziaływanie kolei wyznaczono dla ulicy Wyżynnej, w pozostałych strefach wartość wskaźnika M była niska. Program dla terenów poza aglomeracjami położonych wzdłuż odcinków dróg obejmuje swym zakresem 63 odcinki dróg, o łącznej długości 172,564 km, na terenie 15 powiatów: bialskiego, biłgorajskiego, hrubieszowskiego, janowskiego, krasnostawskiego, kraśnickiego, lubartowskiego, lubelskiego, łęczyńskiego, łukowskiego, puławskiego, ryckiego, świdnickiego, tomaszowskiego oraz zamojskiego. Łącznie odcinki dróg przebiegają przez teren 45 gmin (tabela 1). W ramach opracowania zidentyfikowano obszary, na których występują naruszenia dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku: wyrażonego wskaźnikiem L DWN : - powierzchnia obszarów zagrożonych: 1,17 km 2, - liczba osób narażonych: 14,75 tys. wyrażonego wskaźnikiem L N : - powierzchnia obszarów zagrożonych: 2,3635 km 2, - liczba osób narażonych: 16,477 tys. Tabela 1. Charakterystyka zagrożeń w zakresach poziomów dźwięku w związku z eksploatacją dróg Wskaźnik L DWN 55-6 db 6-65 db 65-7 db 7-75 db >75 db Powierzchnia obszarów zagrożonych [km 2 ] 7,1144 4,6372 2,999,2767,25 Liczba lokali mieszkalnych [tys.] 6,586 5,254 4,944 1,656,16 Liczba zagrożonych mieszkańców [tys.] 16,957 14,7 13,663 6,225,491 Wskaźnik L N - 55 db 55-6 db 6-65 db 65-7 db >7 db Powierzchnia obszarów zagrożonych [km 2 ] 8,11 5,762 2,4733,4793,247 Liczba lokali mieszkalnych [tys.] 6,418 5,526 4,923 1,572,65 Liczba zagrożonych mieszkańców [tys.] 15,998 15,47 13,9 3,922,171 1

Presje W województwie lubelskim zanieczyszczenie środowiska hałasem pochodzi głównie z komunikacji drogowej, w niewielkim stopniu kolejowej i lotniczej oraz od źródeł przemysłowych. Komunikacja drogowa Według danych GUS w granicach województwa przebiega około 69 km dróg, w tym: 1 6 km krajowych, 2 21 km wojewódzkich, 9 239 km powiatowych oraz 8 181 km gminnych. Po drogach krajowych przejeżdża średnio na dobę około 8 813 pojazdów, w tym 76% stanowią pojazdy osobowe, około 22% ciężarowe, natomiast po drogach wojewódzkich 3 235 pojazdów, w tym 85% to samochody osobowe i 12% - ciężarowe. Komunikacja kolejowa Sieć kolejowa województwa lubelskiego jest jedną z najrzadszych w Polsce, gęstość sieci kolejowej dla województwa lubelskiego w latach 13-15 to: 4,1 km/1 km2, średnia dla kraju to: 6,2 km/1 km2. Łączna długość linii kolejowych wynosi 1 27 km. Najwięcej przewozów w regionie odbywa się na linii nr 7 łączącej Warszawę z przejściem granicznym w Dorohusku. Na tej linii skupia się większość ruchu pasażerskiego w postaci pociągów osobowych na odcinku Dęblin Lublin Chełm Dorohusk oraz pospiesznych, z których większość kończy bieg w Lublinie. Pozostałe przewozy pasażerskie organizowane są na liniach: nr 2 - odcinek: Łuków - Biała Podlaska - Terespol, nr 26 - odcinek: Łuków - Dęblin, nr - odcinek: Parczew - Lublin, nr 68 - odcinek: Lublin Kraśnik Szastarka - granica województwa, nr 69 - odcinek: Rejowiec - Hrebenne, nr 72 - odcinek: Zawada - Zamość, nr 11 - odcinek: Hrebenne - granica województwa, nr 581 - odcinek: Świdnik Miasto - Świdnik Port Lotniczy. Sieć kolejowa z regularnym ruchem pasażerskim dociera do 17 z 42 miast Lubelszczyzny, z czego 12 z nich to miasta powiatowe. Wszystkie miasta na prawach powiatów mają regularne połączenia kolejowe. Głównym węzłem przesiadkowym w 2

kolejowych przewozach pasażerskich jest stacja Lublin, skąd wybiegają bezpośrednie połączenia kolejowe do większości miast mających dostęp do infrastruktury kolejowej w województwie. Wyjątkiem są: Biłgoraj, Zwierzyniec i Szczebrzeszyn, które posiadają bezpośrednie połączenia kolejowe jedynie z Zamościem. Głównymi operatorami są Przewozy Regionalne sp. z o.o., PKP Intercity S.A. a także Koleje Mazowieckie KM sp. z o.o. obsługujące odcinki przecinające granicę z województwem mazowieckim (Pilawa Dęblin, Radom Dęblin, Siedlce Łuków). Komunikacja lotnicza W województwie lubelskim funkcjonują lotniska: użytku publicznego - Lublin Airport, użytku wyłącznego - w Radawcu koło Lublina oraz Zamościu, zarządzane przez Aeroklub Polski, w Świdniku zarządzane przez WSK PZL Świdnik S.A. oraz w Depułtyczach Królewskich zarządzane przez PWSZ w Chełmie, lądowiska śmigłowców sanitarnych - dwa w Lublinie, po jednym w Radzyniu Podlaskim, Włodawie, Chełmie, Białej Podlaskiej, Parczewie, Zamościu, lądowiska samolotowe: w Świdniku Aeroklub Świdnik, Dębowej Kłodzie, Majdanie Nowym k/biłgoraja, Białej Podlaskiej, Rykach oraz lotnisko wojskowe w Dęblinie - JW 4929 Dęblin, 41 Baza Lotnictwa Szkolnego w Dęblinie. Najważniejszym dla regionu jest otwarte w grudniu 12 r. lotnisko Lublin Airport, certyfikowane zgodnie z wymogami określonymi w przepisach art. 59 a ust. 6 ustawy z dnia 3 lipca 2 r. Prawo lotnicze (Dz. U. z 13 r., poz. 1393, z późn. zm.). Jest to najmłodsze lotnisko międzynarodowe w Europie, zlokalizowane w centralnej części województwa i położone bezpośrednio przy drodze ekspresowej nr 17, około 12 km od Lublina. W 13 r. ilość operacji lotniczych wynosiła: 2 286, w 14 r.: 3 254, w 15 r.: 3 732 (źródło: PORT Lotniczy Lublin). Hałas przemysłowy Źródłami hałasu pochodzącego z obszarów działalności przemysłowej w województwie lubelskim są: - zakłady produkcyjne różnych branż, m.in.: przemysłu spożywczego, chemicznego i obróbki metali, fermy hodowlane, wytwórnie betonu, - elektrociepłownie i inne zakłady energetyczne, - podmioty świadczące usługi, w obiektach takich jak: hotele, punkty gastronomiczne i handlowe oraz z zakresu uprawiania sportu i bezpiecznej jazdy, m.in. tory kartingowe. 3

Stan Sporządzenie oceny stanu akustycznego środowiska w województwie lubelskim należy do Lubelskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Ocena dotyczy terenów nie objętych obowiązkiem opracowywania map akustycznych (art. 117 ust. 5 ustawy Prawo ochrony środowiska). Poziomy dopuszczalne hałasu (tabela 1) zawarte są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 7 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 14, poz. 112). Zostały one określone dla dwóch grup wskaźników mających zastosowanie: 1) w prowadzeniu długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, w szczególności do sporządzania map akustycznych oraz programów ochrony środowiska przed hałasem: - LDWN długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [db], wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia od godz. 6. 18., pory wieczoru od godz.18. 22. oraz pory nocy od godz. 22. 6.; - LN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [db], wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku od godz. 22. -6., 2) do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby: - LAeqD jest to równoważny poziom dźwięku A dla pory dnia, rozumianej jako przedział czasu od godz. 6. 22. - LAeqN - równoważny poziom dźwięku A dla pory nocy, rozumianej jako przedział czasu od godz. 22. 6.. Tabela 2. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne (Dz. U. 14, poz. 112) L.p. Rodzaj terenu 1. a) strefa ochronna A uzdrowiska b) tereny szpitali poza miastem 2. a) tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży c) tereny domów opieki społecznej d) tereny szpitali w miastach 3. a) tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) tereny zabudowy zagrodowej c) tereny rekreacyjno-wypoczynkowe d) tereny mieszkaniowo-usługowe 4. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 1 tys. mieszkańców Drogi lub linie kolejowe Pozostałe obiekty i działalność będąca źródłem hałasu L DWN L N L AeqD L AeqN L DWN L N L AeqD L AeqN [db] 45 45 45 45 64 59 61 56 68 59 65 56 7 65 68 6 55 45 55 45 55 45 55 45 4

Badania hałasu przemysłowego W latach 13 15 w zakresie hałasu przemysłowego kontrole prowadzono: ze względu na wnioski o interwencje, w ramach planowych działań z wyjazdem w teren, bez wyjazdu w teren, w oparciu o analizę tzw. badań automonitoringowych wykonywanych przez prowadzących instalację oraz użytkowników urządzeń na podstawie art. 147 Poś, przekazywanych wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska na podstawie art. 149 Poś. Kontrolowane przez WIOŚ podmioty, zlokalizowane były w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej, głównie zabudowy kwalifikowanej jako jednorodzinna lub zagrodowa, a także w rejonie nowych osiedli mieszkaniowych. Ich działalność powodowała uciążliwości akustyczne, w związku z czym do WIOŚ wpływały wnioski o podjęcie interwencji. Źródłami hałasu w tych obiektach były urządzenia wentylacyjne, chłodnicze, wykorzystywane w procesach produkcyjnych i w trakcie świadczenia usług oraz środki transportu. Liczba skontrolowanych podmiotów prowadzących działalność będącą źródłem hałasu innego niż komunikacyjny, które objęto pomiarami hałasu wynosiła: w 13 r. - 29, w 14 r. -, w 15 r. - 26. Liczba obiektów skontrolowanych w oparciu o analizę badań automonitoringowych wynosiła: w 13 r. - 19, w 14 r. - 25, w 15 r. - 27. Kontrole wykazały, że w przypadku 56 % zakładów nie występowały przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu dla pory nocnej. W przedziale przekroczeń powyżej 5 do 1 db znalazło się najwięcej, bo 16 % zakładów. 1 % zakładów osiągnęło zakres przekroczeń powyżej 1 do 15 db, jedynie 3 % skontrolowanych zakładów znalazło się w bardzo wysokim przedziale przekroczeń powyżej 15 db (wykres 1). [ % ] pora nocna (L AeqN ) 6 56 1 15 16 1 Brak przekroczeń < 5 db > 5-1 db >1-15 db > 15 db 3 Wykres 1. Udział procentowy obiektów przekraczających dopuszczalne poziomy hałasu w porze nocnej w ogólnej liczbie zakładów skontrolowanych łącznie w latach 13 15 (źródło WIOŚ). 5

Badania hałasu komunikacyjnego W ramach monitoringu hałasu w latach 13-15 w bazie Ehalas zgromadzono wyniki pomiarów własnych oraz pochodzące od zarządzających drogami. WIOŚ w Lublinie, w okresie trzyletnim, prowadził badania hałasu drogowego w punktach pomiarowych zgodnie z Programem Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Lubelskiego na lata 13 15. Na obszarze miast: Hrubieszowa, Włodawy, Krasnegostawu, Lubartowa, Nałęczowa oraz Świdnika wykonano pomiary w celu określenia wskaźników długookresowych. W pozostałych 24 punktach prowadzono pomiary krótkookresowe. W ramach kontroli interwencyjnych w okresie trzyletnim wykonano dobowe pomiary hałasu drogowego w 32 punktach. W 15 r. zarządzający drogami na terenie województwa lubelskiego prowadzili pomiary okresowe dla dróg publicznych o średniorocznym natężeniu ruchu powyżej 3 mln pojazdów lub o procentowym udziale pojazdów ciężkich w potoku ruchu powyżej %, dla średniego dobowego ruchu przekraczającego 5 tys. pojazdów (Rozporządzenie MŚ z dnia 16 czerwca 11 r. sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem lub portem (Dz. U. Nr 1, poz. 824, z późn.zm.). Wyniki tych pomiarów przekazano w 16 r. do WIOŚ w Lublinie. Pomiary długookresowe nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnych hałasu. Pomiary krótkookresowe wykazały, że w porze dziennej w % punktów pomiarowych i w przypadku 55 % długości odcinków zbadanych dróg nie występowały przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu. W porze nocnej, w 47 % punktów pomiarowych i w przypadku 62 % długości odcinków zbadanych dróg nie występowały przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu. Najwięcej przekroczeń w porze dziennej i nocnej występowało w przedziale poniżej 5 db (wykresy 2-5). [ % ] pora dnia (L AeqD ) 6 1 55 33 12 Brak przekroczeń < 5 db > 5-1 db Wykres 2. Procentowy udział długości odcinków zbadanych dróg, od których emisja przekracza poziom dopuszczalny w porze dziennej, łącznie w okresie 13 15 na podstawie pomiarów krótkookresowych. [ % ] pora dnia (L AeqD ) 6 1 49 11 Brak przekroczeń < 5 db > 5-1 db Wykres 3. Procentowy udział punktów pomiarowych hałasu drogowego na terenach mieszkalnych z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów dźwięku, w porze dziennej, łącznie w okresie 13 15 na podstawie pomiarów krótkookresowych. 6

[ % ] pora nocy (L AeqN ) 7 6 1 62 25 13 Brak przekroczeń < 5 db > 5-1 db [ % ] pora nocy (L AeqN ) 1 47 36 17 Brak przekroczeń < 5 db > 5-1 db Wykres 4. Procentowy udział długości odcinków zbadanych dróg, od których emisja przekracza poziom dopuszczalny w porze nocnej, łącznie w okresie 13 15 na podstawie pomiarów krótkookresowych. Wykres 5. Procentowy udział punktów pomiarowych hałasu drogowego na terenach mieszkalnych z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów dźwięku, w porze dziennej, łącznie w okresie 13 15 na podstawie pomiarów krótkookresowych. Mapy akustyczne Ustawa Prawo ochrony środowiska zobowiązuje starostów miast oraz zarządzających drogami, liniami kolejowymi i lotniskami do sporządzania map akustycznych oraz ich aktualizacji w cyklu pięcioletnim. Mapa akustyczna stanowi podstawowe źródło danych wykorzystywanych dla celów informowania społeczeństwa o zagrożeniach środowiska hałasem, opracowania danych dla państwowego monitoringu środowiska, tworzenia i aktualizacji programów ochrony środowiska przed hałasem. Pierwsza runda mapowania akustycznego w województwie lubelskim, zakończona w 7 r., dotyczyła miasta Lublina - aglomeracji o liczbie ludności większej niż 2 tys. oraz głównych dróg o przejeżdżającej liczbie pojazdów ponad 6 milionów rocznie: DK Nr 12, na odcinkach: Puławy-Końskowola, Kurów Lublin, Lublin Piaski, Piaski obwodnica, DK Nr 17 na odcinku Tomaszów Lubelski przejście graniczne Hrebenne. Druga runda realizacji map akustycznych w województwie lubelskim została zakończona w 12 r. i dotyczyła: miasta Lublina oraz otoczenia głównych dróg o liczbie przejeżdżających pojazdów ponad 3 miliony rocznie, to jest: 55 odcinków dróg krajowych nr: 17, 19, 48, 63, 74, 82 występujących w województwie, oddziałujących na klimat akustyczny powiatów: bialskiego, hrubieszowskiego, janowskiego, krasnostawskiego, kraśnickiego, lubartowskiego, lubelskiego, łęczyńskiego, łukowskiego, puławskiego, ryckiego, świdnickiego, tomaszowskiego, zamojskiego oraz miast: Lublina i Zamościa, 1 odcinków dróg wojewódzkich nr: 81, 824, 8, 833, 835, oddziaływujących na klimat akustyczny powiatów: puławskiego, lubelskiego, kraśnickiego, biłgorajskiego. Starostowie miast oraz zarządzający drogami, liniami kolejowymi i lotniskami mają obowiązek przekazywania map akustycznych oraz danych opisowych Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska w Warszawie, gdzie zgodnie z art. 1 ust. 2 Dyrektywy 2/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2 r. odnoszącej się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku zostaje przygotowywane sprawozdanie dla Komisji Europejskiej. Niewywiązanie się z ustawowego obowiązku w zakresie opracowania i aktualizacji strategicznej mapy hałasu może skutkować wszczęciem przez Komisję Europejską postępowania skarbowego. 7

Starostowie miast oraz zarządzający drogami, liniami kolejowymi i lotniskami mają obowiązek przekazywania map akustycznych oraz danych opisowych wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska (art.1.1 oraz art. 179.1 ust.4 pkt.2 ustawy Poś), który gromadzi je w zasobach Państwowego Monitoringu Środowiska w bazie EHALAS. Mapy akustyczne dla województwa lubelskiego są dostępne pod adresami: http://geoportal.lublin.eu http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/ Reakcje Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Lublin, uchwalony w 9 r. zakłada opracowanie projektów i budowę ekranów akustycznych oraz wymianę stolarki otworowej w mieszkaniach, gdzie żyją ludzie najbardziej narażeni na hałas, całodobowe pomiary natężenia ruchu oraz monitoring prędkości pojazdów na drogach, wykonanie tablicy informacyjnej o zagrożeniu hałasem w Lublinie oraz opracowanie mapy akustycznej linii kolejowych, w terminie do r. Z uwagi na szereg inwestycji drogowych, które powstają na terenie miasta Lublina, nowy program ochrony środowiska przed hałasem zostanie opracowany po wykonaniu planowanych inwestycji w latach 14-17 r. na podstawie mapy akustycznej, której obowiązek sporządzenia upłynie z dniem 31 grudnia 17 r. Węzeł Lublin Rudnik, skrzyżowanie z DK19 widok na północ Fot. GDDKiA/Lubli Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa lubelskiego dla terenów poza aglomeracjami położonych wzdłuż odcinków dróg, uchwalony w 14 r. jest aktualizacją dotychczasowego uchwalonego w 9 r. Programu ochrony środowiska przed hałasem dla województwa lubelskiego dla terenów poza aglomeracjami, położonych wzdłuż dróg krajowych, na których poziom hałasu przekracza poziomy dopuszczalne. Proponowane działania naprawcze na wybranych odcinkach obejmują: realizację planów inwestycyjnych GDDKiA Oddział w Lublinie oraz ZDW w Lublinie, wymianę nawierzchni drogi na cichą, budowę ekranów dźwiękochłonnych oraz wprowadzenie zieleni ozdobnej izolacyjnej. Do działań nieinwestycyjnych należą: egzekwowanie ograniczeń prędkości ruchu na terenach zabudowanych, analiza możliwości zmian miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, ograniczenie ruchu pojazdów powyżej 3,5 t, wprowadzanie strefy wolnej od ruchu, ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania. Termin wykonania zadań wymienionych w dokumencie przypada na 24 r. 8

Niektóre zadania z poprzedniego Programu nie zostały jeszcze wykonane, zaznaczyć jednak należy, że przewidywanym terminem ich realizacji jest rok. Na terenie województwa w latach 13 15 realizowano inwestycje drogowe mające duży wpływ na obniżenie poziomów hałasu w środowisku. Oddano do użytku obwodnice, m.in. Puław, Kraśnika, Kocka, Woli Skromowskiej, Frampola, Hrubieszowa, powstały nowe drogi, prowadzono remonty dróg, wymieniano ich nawierzchnię, budowano ekrany dźwiękochłonne. Największą z inwestycji drogowych w województwie była budowa drogi ekspresowej S17 Kurów Lublin Piaski. W październiku 14 r. oddano do użytku północną część obwodnicy Lublina, ostatnie z pięciu zadań na jakie podzielono budowę całej trasy o długości blisko 7 km. Tym samym ruch tranzytowy może ominąć centrum Lublina. W zakresie kontroli obiektów i działalności będącej źródłem hałasu innego niż komunikacyjny w latach 13-15 jednostki organizacyjne, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu były zobowiązane do zastosowania skutecznych środków technicznych i organizacyjnych ograniczających emisję hałasu i przeciwdziałających jego przenikaniu do środowiska. Realizowane przedsięwzięcia polegały głównie na zabudowaniu urządzeń, instalowaniu ochron akustycznych osłaniających źródła hałasu, zastosowaniu urządzeń o lepszych parametrach akustycznych, przeniesieniu źródeł emisji hałasu w inne miejsca oraz wymianie i naprawie wadliwie pracujących urządzeń. Ponadto wprowadzono zmiany o charakterze organizacyjnym, np. skrócenie czasu wykonywania czynności powodujących nadmierne uciążliwości akustyczne lub na wyłączeniu źródeł emisji hałasu w porze nocnej. 9