Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Zdolność do rozmnażania się jest jedną z właściwości odróżniających materię ożywioną od nieożywionej. Im prymitywniejsze zwierzę, tym prostszy jest proces jego rozmnażania. U ludzi jest to proces reprodukcji płciowej, w którym uczestniczą męskie i żeńskie narządy, zróżnicowane pod względem anatomicznym i fizjologicznym; nowy osobnik rozwija się z połączenia dwóch różnych komórek płciowych (gamet).
Dorośli mężczyźni i kobiety wytwarzają wyspecjalizowane komórki rozrodcze, zwane gametami gamety męskie to plemniki, a gamety żeńskie to jaja. Zawierają one materiał genetyczny, czyli geny na chromosomach. Pozostałe komórki ciała posiadają 46 chromosomów, ułożonych w 23 pary, z tym że gamety zawierają ich tylko 23, po jednym z każdej pary. Podczas zapłodnienia dochodzi do połączenia się jaja z plemnikiem; powstała komórka, zygota, posiada już pełny komplet chromosomów. Zygota zagnieżdża się w ścianie macicy, gdzie wrasta i rozwija się podczas trwającej 40 tygodni ciąży, aż do urodzenia się dziecka.
Żeński układ rozrodczy Zewnętrzne narządy płciowe Wewnętrzne narządy płciowe
Zewnętrzne narządy płciowe Wargi sromowe większe Wargi sromowe mniejsze Łechtaczka odpowiednik prącia u mężczyzn Błona dziewicza Gruczoły przedsionkowe Krocze obszar od podstawy warg mniejszych do odbytu
Wewnętrzne narządy płciowe Pochwa włóknisto mięśniowy kanał łączący zewnętrzne i wewnętrzne narządy rozrodcze. Przebiega ona skośnie ku górze i ku tyłowi pod kątem około 45st pomiędzy pęcherzem moczowym od przodu a odbytnicą i odbytem z tyłu. U osoby dorosłej jej przednia ściana ma około 7,5 cm, a ściana tylna około 9 cm długości.
Wewnętrzne narządy płciowe Macica narząd mięśniowy o gruszkowatym kształcie, leży w jamie macicy między pęcherzem moczowym a odbytnicą. U większości kobiet jest ona nachylona ku przodowi i zgięta pod prawie prostym kątem w stosunku do pochwy. W pozycji stojącej macica znajduje się w pozycji niemal poziomej. Ma ona około 7,5 cm długości i 5 cm szerokości, grubość zaś jej ścian wynosi około 2,5 cm, a masa 30-40 gramów. Macica składa się z dna, trzonu i szyjki macicy.
Wewnętrzne narządy płciowe Jajowody, mające około 10 cm długości, rozciągają się od boków macicy pomiędzy jej trzonem a dnem. Leżą na górnym wolnym końcu więzadła szerokiego, a ich trąbkowato ukształtowane boczne końce wnikają do jego tylnej ściany, otwierając się do jamy otrzewnej w pobliżu jajników. Na końcu każdego jajowodu występują palczaste wypustki, zwane strzępkami.
Wewnętrzne narządy płciowe Jajniki są żeńskimi gonadami, umieszczonymi w płytkim dołku na bocznych ścianach miednicy. Mają 2-3,5 cm długości, 2 cm szerokości i 1 cm grubości. Każdy z nich jest przymocowany do górnej części macicy więzadłem właściwym jajnika oraz szerokim pasmem tkankowym, zwanym krezką jajnika. Jajniki zbudowane z dwóch warstw tkanek: rdzeń i kora.
Jajniki Kora otacza rdzeń (tkanka łączna, naczynia i nerwy), posiada szkielet, czyli zrąb, pokryty nabłonkiem z listewek płciowych. Zawiera on pęcherzyki jajnikowe (pęcherzyki Graafa) na różnych etapach dojrzewania, a w każdym z nich znajduje się jajo. Przed okresem dojrzewania jajniki są nieczynne, nie mniej jednak w ich zrębie znajdują się już niedojrzałe pęcherzyki, znajdujące się w ciele kobiety od urodzenia. Co około 28 dni w okresie rozrodczym jeden pęcherzyk Graafa dojrzewa, pęka i uwalnia jajo do jamy otrzewnej. Proces ten, zwany owulacją (jajeczkowaniem), następuje w trakcie większości cyklów miesiączkowych. Po owulacji pęknięty pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte (corpus luteum), które z kolei pozostawia niewielką trwałą bliznę na powierzchni jajnika, zwaną ciałkiem białawym (corpus albicans).
Piersi Piersi, czyli gruczoły sutkowe, są dodatkowymi narządami kobiecego układu rozrodczego. Istnieją one także u mężczyzn, ale tylko w postaci szczątkowej. Gruczoły sutkowe składają się z różnej ilości tkanki gruczołowej, odpowiedzialnej za wytwarzanie mleka, a podpieranej przez tkankę tłuszczową i włóknistą tkankę łączną, które przytwierdzają piersi do klatki piersiowej. W każdej piersi znajduje się około 20 płatów wytwarzających mleko. Płaty te są wyposażone w drobne przewody mleczne, prowadzące do brodawki sutkowej.
Męski układ rozrodczy Moszna Jądra Powrózek nasienny Pęcherzyki nasienne Przewody wytryskowe Stercz (prostata) Cewka moczowa i prącie
Męski układ rozrodczy Moszna torebka zbudowana z ciemno ubarwionej skóry, tkanki łącznej oraz mięśniówki gładkiej. Jądra są gruczołami rozrodczymi mężczyzny, stanowiącymi odpowiednik jajników u kobiet. Zwisają w mosznie na powrózkach nasiennych, otoczone trzema warstwami tkanek: osłonka pochwowa, błona biaława, błona naczyniowa.
Budowa jądra W każdym jądrze znajduje się 200-300 płacików, w których występuje 1-4 krętych pętli, zwanych kanalikami nasiennymi, złożonych z zarodkowych komórek nabłonkowych. Pomiędzy kanalikami występują komórki śródmiąższowe, które po osiągnięciu dojrzałości płciowej wydzielają hormon testosteron. Na górnym biegunie jądra kanaliki łączą się ze sobą w jeden, długości około 6 metrów, wielokrotnie złożony i ciasno upakowany w masę zwaną najądrzem. Opuszcza on mosznę jako nasieniowód, biegnąc w powrózku nasiennym, który doprowadza do jądra naczynia krwionośne i chłonne.
Funkcje jąder W kanalikach nasiennych jadra powstają plemniki (nasienie), dojrzewające w trakcie przechodzenia przez długie i kręte przewody najądrza, gdzie następnie są przechowywane. Dojrzały plemnik posiada główkę, wstawkę i długi ogonek w postaci witki, która nadaje mu ruch. Główka jest niemal w całości wypełniona przez jądro, zawierające jego DNA. Znajdują się też w niej enzymy konieczne do penetracji zewnętrznych warstw jaja.
Powrózek nasienny i nasieniowód Na powrózku nasiennym jądro jest podwieszone w mosznie. Każdy powrózek zawiera tętnicę jądrową, żyły jądrowe, naczynia chłonne, nasieniowód i nerwy jądrowe. Pokryty osłonką z mięśnia dźwigacza jądra oraz powięzi, powrózek wychodzi przez kanał pachwinowy. Nasieniowód ma około 45 cm długości. Biegnie od jądra w górę przez kanał pachwinowy i dalej przyśrodkowo ku tylnej ścianie pęcherza moczowego, gdzie łączy się z przewodem pęcherzyka nasiennego, tworząc przewód wytryskowy.
Pęcherzyki nasienne Pęcherzyki nasienne to dwie małe włóknisto-mięsniowe torebki, wyścielone nabłonkiem walcowatym, które leżą na tylnej stronie pęcherza moczowego. Pęcherzyki nasienne kurczą się, wyciskając przechowywaną w nich zawartość, płyn nasienny, podczas wytrysku. Płyn nasienny, stanowiący 60% całej objętości płynu wyrzucanego podczas orgazmu mężczyzny, zawiera substancje odżywcze wspomagające plemniki na ich drodze w żeńskim układzie rozrodczym.
Stercz (gruczoł krokowy, prostata) Stercz leży w jamie miednicy ku przodowi od odbytnicy, za spojeniem łonowym, otaczając pierwszy odcinek cewki moczowej. Składa się zewnętrznej włóknistej osłonki, warstwy mięśniówki gładkiej i gruczołowatej tkanki zbudowanej z walcowatych komórek nabłonkowych. Stercz wydziela rzadki mleczny płyn, który w około 30% składa się na nasienie, nadając mu mleczny wygląd. Zawiera on enzym wzmagający krzepliwość, który zagęszcza nasienie w pochwie, zwiększając szanse utrzymywania go w bliskości szyjki macicy.
Cewka moczowa Cewka moczowa u mężczyzny jest wspólna drogą dla moczu i dla nasienia. Ma ona 19-20 cm długości i składa się z trzech części. - Część sterczowa - Część błoniasta od stercza do opuszki prącia - Część gąbczasta znajduje się w ciele gąbczastym prącia
Prącie Prącie dzieli się na nasadę i trzon. Nasada znajduje się na kroczu, trzon zaś otacza cewkę moczową. Jest on utworzony przez dwie walcowate masy tkanki jamistej i mięsień gładki. Dwa boczne słupy zwane są ciałami jamistymi, natomiast słup pomiędzy nimi, w którym przebiega cewka moczowa, nosi nazwę ciała gąbczastego. Stymulacja przywspółczulna powoduje wypełnianie się krwią ciał jamistych i gąbczastego, co jest następstwem rozszerzenia się naczyń tętniczych i zwężenia żylnych, co zwiększa dopływ krwi do prącia, ale utrudnia jej odpływ. Powoduje to przekrwienie i wyprostowanie prącia, niezbędny element stosunku płciowego.
Droga plemników nasienie stanowi tylko 10% końcowego ejakulatu, którego reszta składa się z płynów pochodzących z pęcherzyków nasiennych i ze stercza.