Przedmiotowy system oceniania z historii dla klasy I Gimnazjum

Zespół Szkół im. Lotników Polskich w Płocicznie-Tartak Przedmiotowy system oceniania z historii dla klasy I Gimnazjum

I. Podstawa prawna do opracowania Przedmiotowego Systemu Oceniania 1. Rozporządzenie MEN z dnia 30.04.2007 (Dz. U. z 2007 r. Nr 83, poz. 562 z późniejszymi zmianami) w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. 2. Rozporządzenie MEN z dnia 30. 04. 2013 r. ( Dz. U. 2013 poz. 532) w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. 3. Wewnątrzszkolny System Oceniania 4. Podstawa Programowa. II. Szczegółowe cele Przedmiotowego Systemu Oceniania 1. Rozpoznanie przez nauczyciela poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań programowych. 2. Wspieranie rozwoju ucznia przez diagnozowanie jego osiągnięć w odniesieniu do wymagań edukacyjnych przewidzianych w programie nauczania. 3. Informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i zachowaniu oraz postępach w tym zakresie. 4. Pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju. 5. Motywowanie ucznia do dalszej, systematycznej pracy i postępów w nauce. 6. Dostarczenie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w nauce i specjalnych uzdolnieniach ucznia. 7. Wykorzystywanie osiągnięć uczniów do planowania pracy dydaktycznej nauczyciela. III. Formy aktywności uczniów, które podlegają ocenie 1. Aktywność na lekcji. 2. Prace pisemne między innymi: kartkówki, sprawdziany, prace klasowe. 3. Odpowiedzi ustne. 4. Prace domowe.

5. Udział w konkursach. 6. Projekty grupowe. IV. Sprawdzanie osiągnięć uczniów 1. Prace klasowe 1) Praca klasowa przeprowadzana jest po zakończeniu działu i jest dla ucznia obowiązkowa; 2) Każda praca klasowa poprzedzona jest zapowiedzią ustną na tydzień przed i udokumentowanym wpisem w dzienniku; 3) Czas trwania pracy klasowej jedna godzina lekcyjna; 4) Ocenę niedostateczną z pracy klasowej uczeń może poprawić pisemnie w terminie do 14 dni; 5) Każdą pracę klasową można poprawić tylko raz; 6) Jeżeli uczeń opuścił pracę klasową, jest zobowiązany do napisania jej w terminie do 14 dni od dnia powrotu do szkoły. 2. Sprawdziany 1) Sprawdzian obejmuje mniejszą partię materiału niż dział programowy; 2) Sprawdzian jest poprzedzony zapowiedzią ustną na dwa dni przed jego przeprowadzeniem; 3) Czas trwania sprawdzianu - do 30 minut; 3. Kartkówki 1) Kartkówki obejmują bieżące i podstawowe wiadomości z max trzech ostatnich lekcji; 2) Nie ma możliwości poprawiania kartkówek; 3) Kartkówka może być (ale nie musi być) poprzedzona zapowiedzią ustną. 4. Odpowiedzi ustne 1) Termin odpowiedzi nie jest podawany do wiadomości ucznia; 2) Uczeń ma czas na zastanowienie się, a jego odpowiedź trwa do 15 minut; 3) Dodatkowe pytania naprowadzające mogą skutkować obniżeniem oceny; 4) Ocenie ustnej podlega: - zawartość rzeczowa, czy odpowiedź jest na temat (jasna, konkretna); - w jakim stopniu uczeń potrafi posługiwać się językiem związanym z przedmiotem; - znajomość poznanych reguł i umiejętność ich stosowania.

5. Prace domowe 1) Prace domowe są obowiązkowe, służą utrwaleniu wiedzy i umiejętności ucznia bądź stanowią przygotowanie do nowej lekcji; 2) Dla uczniów zdolnych mogą być zadawane dodatkowe zadania nadobowiązkowe o podwyższonym stopniu trudności, które mają wpływ na wystawienie końcoworocznej oceny. 6. Praca w grupach 1) Uczniowie mogą otrzymać ocenę za efektywną pracę w grupach lub zespołach; 2) Grupa uczniów za wspólnie wykonaną pracę otrzymuje taką samą ocenę; 3) W przypadku niezaangażowania się ucznia w pracę grupy, uczeń otrzymuje ocenę adekwatną do jego wkładu. 7. Konkursy przedmiotowe 1) Za udział w I etapie konkursu przedmiotowego i lokatę w pierwszej trójce, uczeń otrzymuje ocenę cząstkową celującą; 2) Za zakwalifikowanie się do II etapu konkursu uczeń może otrzymać ocenę cząstkową celującą; 3) Laureat konkursu przedmiotowego o zasięgu wojewódzkim lub ponadwojewódzkim otrzymuje celującą roczną ocenę klasyfikacyjną. 8. W przypadku nieobecności nauczyciela w dniu zapowiedzianego sprawdzianu lub pracy klasowej należy ponownie uzgodnić z klasą termin, przy czym nie obowiązuje jednotygodniowe wyprzedzenie. 9. Sprawdzone, ocenione i opatrzone komentarzem prace pisemne uczniowie otrzymują do wglądu w ciągu dwóch tygodni od daty ich napisania. Termin udostępnienia prac może ulec przesunięciu ze względu na nieobecność nauczyciela, zmianę planu klasy lub okres ferii szkolnych. 10. Uczeń może przystąpić tylko raz do poprawy/zaliczenia w terminie dwóch tygodni od otrzymania informacji o ustalonej ocenie lub powrotu do szkoły (w szczególnie uzasadnionych przypadkach losowych, wynikających z absencji nauczyciela lub ucznia, termin może ulec zmianie) w dzienniku lekcyjnym obok ustalonej oceny z prac pisemnych wpisuje się ocenę z poprawy, przy czym obie oceny brane są pod uwagę przy ustalaniu oceny śródrocznej i rocznej.

11. Brak pracy domowej, brak zeszytu przedmiotowego lub zeszytu ćwiczeń może być podstawą do ustalenia bieżącej oceny niedostatecznej. 12. Za wykonanie dodatkowych prac nauczyciel może wystawić bieżącą ocenę: celującą, bardzo dobrą lub dobrą, ale nie niższą 13. Uczeń, który podczas prac pisemnych, korzysta ze źródeł nieustalonych przez nauczyciela otrzymuje 0 punktów i traci możliwość poprawy tej pracy. 14. Uczeń ma prawo być nieprzygotowanym do dwa razy w ciągu semestru: 1) wskutek wypadków losowych; 2) z powodu choroby trwającej dłużej niż 5 dni; 3) po powrocie z sanatorium, szpitala lub uzdrowiska. 15. Używa się umownych symboli, które mają na celu danie szansy na poprawę i uzupełnienie braków lub oznaczają nieobecność na sprawdzianie, kartkówce, pracy klasowej czy nieprzygotowanie do lekcji lub informują o różnorodnej aktywności ucznia: 1) znak oznacza nieprzygotowanie ucznia do ; 2) znak - oznacza każdy brak uczniowskiego wyposażenia (zeszytów, książek, ćwiczeń, przyborów) oraz prac domowych; 3) trzy minusy są podstawą do wystawienia oceny niedostatecznej; 4) znak + oznacza aktywność ucznia na lekcji; 5) trzy plusy są podstawą do wystawienia oceny bardzo dobrej. 16. Kartkówki, prace klasowe, sprawdziany, karty pracy i wszelkie prace, które można ocenić punktowo są oceniane według zasady: 0 % - 35% - ocena niedostateczna 36% - 50% - ocena dopuszczająca 51% - 75% - ocena dostateczna 76% - 90% - ocena dobra 91% - 97% - ocena bardzo dobra 98% - 100% - ocena celująca.

V. Kryteria oceniania 1. Stopień celujący otrzymuje uczeń, który: 1) posiada wiedzę i umiejętności w pełnym zakresie wymagań określonych programem nauczania przedmiotu w danej klasie; 2) samodzielnie i twórczo rozwija własne uzdolnienia; 3) łączy wiedzę z różnych przedmiotów; 4) jego dodatkowa wiedza pochodzi z różnych źródeł i jest owocem samodzielnych poszukiwań i przemyśleń; 5) samodzielnie rozwiązuje konkretne problemy zarówno w czasie lekcji, jak i w pracy pozalekcyjnej; 6) biegle wykorzystuje zdobytą wiedzę i umiejętności w rozwiązywaniu nietypowych, złożonych problemów teoretycznych lub angażuje się w projekty naukowe proponowane przez nauczyciela danego przedmiotu; 7) (fakultatywnie) bierze aktywny udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, artystycznych, zawodach sportowych i innych; 8) kwalifikuje się do finałów na szczeblu wojewódzkim (regionalnym) albo krajowym lub posiada inne porównywalne osiągnięcia; 9) jest aktywny na zajęciach edukacyjnych. 2. Stopień bardzo dobry otrzymuje uczeń, który: 1) opanował wymagania obejmujące pełny zakres wiedzy i umiejętności określony programem nauczania danej klasy i potrafi zastosować posiadaną wiedzę do rozwiązywania zadań i problemów w nowych sytuacjach; 2) posiada wiedzę pozwalającą na samodzielne jej wykorzystanie w różnych sytuacjach; 3) wykorzystuje różne źródła wiedzy oraz łączy wiedzę z pokrewnych przedmiotów; 4) rozumie treść poleceń do zadań i ćwiczeń, stawia hipotezy, uzasadnia tezy; 5) potrafi wykonać zaplanowane ćwiczenie, umie w oparciu o jego wynik wyciągać ; 6) wykonuje zadania dodatkowe o znacznym stopniu trudności; 7) (fakultatywnie) bierze udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, artystycznych, zawodach sportowych i innych; 8) jest aktywny na zajęciach edukacyjnych.

3. Stopień dobry otrzymuje uczeń, który: 1) opanował wymagania obejmujące treści istotne w strukturze przedmiotu; 2) w zakresie wiedzy ma niewielkie braki, używa terminologii właściwej dla danej dziedziny wiedzy (definicje, fakty, pojęcia); 3) potrafi korzystać ze wszystkich poznanych w czasie lekcji źródeł informacji; 4) w oparciu o dane formułuje, podsumowuje zebrane informacje; 5) inspirowany przez nauczyciela potrafi samodzielnie rozwiązać zadania o pewnym stopniu trudności i rozwiązuje niektóre zadania dodatkowe; 6) potrafi wykorzystać wiedzę w sytuacjach typowych; 7) pracuje systematycznie i wykazuje aktywną postawę w czasie. 4. Stopień dostateczny otrzymuje uczeń, który: 1) opanował wymagania podstawowe w zakresie wiadomości i umiejętności określone programem nauczania w danej klasie; 2) wiedza ucznia jest fragmentaryczna, ale opanował podstawowe fakty i pojęcia pozwalające mu na rozumienie najważniejszych zagadnień; 3) potrafi skorzystać z podstawowych źródeł informacji lub samodzielnie wykonać proste zadania; 4) wyrywkowo stosuje wiedzę w sytuacjach typowych; 5) umie korzystać z wzorów i schematów; 6) próbuje w oparciu o dane sformułować, podsumować zebrane informacje; 7) w miarę swoich możliwości podejmuje aktywność na zajęciach. 5. Stopień dopuszczający otrzymuje uczeń, który: 1) opanował wymagania niezbędne w dalszym uczeniu się danego przedmiotu oraz potrzebne w życiu; 2) ma duże braki w wiedzy, które jednak może uzupełnić w dłuższym okresie czasu; 3) postawa ucznia na zajęciach jest bierna, ale odpowiednio motywowany jest w stanie wykonywać proste zadania, wymagające podstawowych umiejętności, które umożliwiają edukację na następnym etapie; 4) korzysta z pomocy w nauce oferowanej mu przez szkołę. 6. Stopień niedostateczny otrzymuje uczeń, który: 1) nie opanował wiedzy niezbędnej w dalszym uczeniu się danego przedmiotu; 2) braki w zakresie podstawowej wiedzy są tak duże, że nie rokują nadziei na ich uzupełnienie i uniemożliwiają kontynuację nauki w klasie programowo wyższej;

3) nie potrafi wykonać prostych poleceń, wymagających zastosowania podstawowych umiejętności określonych programem nauczania danej klasy; 4) swą postawą okazuje niechęć do nauki lub jest bierny pomimo działań wspomagających i zapobiegawczych stosowanych przez nauczyciela, nie korzysta z pomocy w nauce oferowanej przez szkołę. VI. Sposoby postępowania z uczniami o specyficznych trudnościach w nauce 1. Wobec uczniów o specyficznych potrzebach edukacyjnych na podstawie opinii lub orzeczenia Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej nauczyciel dostosowuje wymagania edukacyjne do możliwości uczniów. 2. W zależności od stwierdzonych dysfunkcji wymagania edukacyjne dopasowane są do możliwości edukacyjnych ucznia na podstawie opinii poradni, zaleceń pedagoga szkolnego oraz obserwacji własnej ucznia. 3. Zakres wymagań każdorazowo jest dostosowywany do możliwości ucznia. 4. W stosunku do wszystkich uczniów posiadających dysfunkcje zastosowane zostaną zasady wzmacniania poczucia własnej wartości, bezpieczeństwa, motywowania do pracy i doceniania małych sukcesów. 5. Dokument zawierający szczegółowe metody, formy i sposoby pracy z uczniem posiadającym opinię/orzeczenie znajduje się w teczce wychowawcy klasy. VII. Dokumentowanie osiągnięć uczniów 1. Podstawą dokumentowania osiągnięć ucznia są oceny wpisywane do dziennika, przy czym oceny z prac klasowych, sprawdzianów semestralnych, rocznych wpisywane są kolorem czerwonym. 2. Nauczyciel ma obowiązek przechowywania prac pisemnych przez 1 rok. 3. Prace klasowe są udostępniane rodzicom do wglądu w obecności nauczyciela. 4. Analizę osiągnięć uczniów nauczyciel przeprowadza na lekcji przy wystawianiu ocen semestralnych i końcoworocznych. Analiza ta służyć ma ukierunkowaniu pracy ucznia i jego motywowaniu do dalszej nauki.

VIII. Sposób informowania rodziców i uczniów o postępach i osiągnięciach 1. Informacji o ocenach bieżących i klasyfikacyjnych udziela rodzicom wychowawca klasy, a w uzasadnionych przypadkach inny nauczyciel uczący ucznia. 2. Wychowawca klasy na pierwszym w roku szkolnym zebraniu z rodzicami przedstawia harmonogram zebrań na bieżący rok szkolny oraz informuje rodziców o obowiązku uczestniczenia w w/w zebraniach. 3. Powiadamianie rodziców o osiągnięciach ich dzieci odbywa się poprzez: 1) zebrania ogólne z rodzicami ( wywiadówki); 2) konsultacje indywidualne z nauczycielem w czasie zebrań ogólnych; 3) rozmowy indywidualne z rodzicami; 4) wpisanie uwagi do zeszytu ucznia; 5) pisemne poinformowanie o szczególnych osiągnięciach ucznia; 6) listy pochwalne dla rodziców; 7) kontakt listowny lub telefoniczny; 8) pisemne poinformowanie o przewidywanych ocenach niedostatecznych; 9) ustna informacja o poziomie umiejętności i brakach; 10) prezentacja osiągnięć dzieci apel, gazetka szkolna, strona internetowa; 11) świadectwo szkolne. IX. Warunki i tryb uzyskiwania wyższej niż przewidywana roczna ocena klasyfikacyjna 1. Rodzice ucznia (prawni opiekunowie) mają prawo wnioskować w formie pisemnej do nauczyciela o podwyższenie oceny ucznia o jeden stopień z obowiązkowych lub dodatkowych edukacyjnych w terminie nie dłuższym niż 7 dni od otrzymania informacji o przewidywanych rocznych ocenach klasyfikacyjnych z edukacyjnych. 2. Wniosek składa się w sekretariacie szkoły. 3. Z em o podwyższenie oceny mogą wystąpić rodzice (prawni opiekunowie) jeśli uczeń spełnia następujące warunki: 1) ma wysoką frekwencję (co najmniej 90%) na zajęciach szkolnych, w szczególności na zajęciach, z których wnioskuje o podwyższenie oceny;

2) ma usprawiedliwione wszystkie godziny; 3) jest obecny na wszystkich zapowiedzianych formach sprawdzenia wiedzy i umiejętności bądź w przypadku usprawiedliwionej nieobecności zaliczył materiał objęty kontrolą zgodnie z obowiązującym trybem; 4) brał udział i osiągał sukcesy w olimpiadach, konkursach, zawodach lub turniejach z tego przedmiotu, z którego wnioskuje o podwyższenie oceny (dotyczy wnioskowania o ocenę najwyższą); 5) zaistniały inne ważne okoliczności umożliwiające uzyskanie oceny wyższej niż przewidywana przez nauczyciela. 4. Jeżeli uczeń nie spełnia powyższych warunków, wniosek będzie rozpatrzony negatywnie. 5. Wniosek rodziców (prawnych opiekunów) ucznia musi zawierać uzasadnienie. Wnioski bez uzasadnienia nie będą rozpatrywane. 6. We wniosku rodzice (prawni opiekunowie) ucznia określają ocenę, o jaką uczeń się ubiega. 7. W przypadku uznania zasadności wniosku, wnioskujący o podwyższenie oceny rocznej przystępuje do wewnętrznego egzaminu podwyższającego ocenę z materiału określonego przez nauczyciela, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od złożenia wniosku. Egzamin nie może odbyć się później niż na tydzień przed posiedzeniem rady pedagogicznej w sprawie klasyfikacji rocznej. 8. Podczas wewnętrznego egzaminu podwyższającego ocenę obowiązują wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych edukacyjnych, zgodnie z wymaganiami określonymi w podstawie programowej tych, a także uwzględniają kryteria na poszczególne oceny (od 1 do 6). 9. Pisemny egzamin podwyższający ocenę przeprowadza i ocenia nauczyciel przedmiotu, ustaloną ocenę w wyniku egzaminu potwierdza drugi nauczyciel tego samego lub pokrewnego przedmiotu, a w szczególnych okolicznościach dyrektor szkoły. 10. Protokół przechowuje się w teczce, w dokumentacji wychowawcy. 11. Roczna ocena klasyfikacyjna z obowiązkowych i dodatkowych edukacyjnych ustalona w wyniku egzaminu podwyższającego ocenę może być niższa niż przewidywana, jeśli wynik egzaminu podwyższającego ocenę wykaże, że uczeń nie opanował podstawowych wiadomości i umiejętności określonych w podstawie

programowej danego przedmiotu. Ocena z egzaminu podwyższającego ocenę jest brana pod uwagę przy wystawianiu oceny rocznej.

X. Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat lekcji Co to jest historia? 1. Prahistoria człowieka Zagadnienia - historia jako nauka - definicja źródeł historycznych - podział źródeł historycznych - archeologia jako nauka pomocnicza historii - epoki historyczne - dawne sposoby mierzenia czasu - pochodzenie człowieka - ewolucja człowieka i jej etapy - cechy charakterystyczne poszczególnych gatunków człowiekowatych - osiągnięcia człowieka pierwotnego Wymagania na poszczególne oceny dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca terminami: historia, źródło historyczne, nasza era, przed naszą erą, wiek - dokonuje prostej klasyfikacji źródeł historycznych - podaje przykłady źródeł pisanych i niepisanych - określa wiek danego wydarzenia terminami: australopitek, homo sapiens, koczowniczy tryb życia - wskazuje na mapie kolebkę ludzkości terminami: archeologia, epoki historyczne, chronologia, prahistoria - wymienia nazwy epok historycznych w kolejności chronologicznej: starożytność, średniowiecze, nowożytność, współczesność - umiejscawia wydarzenia w odpowiedniej epoce historycznej ROZDZIAŁ I: POCZĄTKI CYWILIZACJI terminami: homo habilis, homo erectus, homo neandertalensis, homo sapiens, ewolucja, paleolit - wymienia w kolejności etapy ewolucji człowieka - opisuje warunki życia ludzi w czasach prahistorycznych - podaje nazwy najważniejszych wynalazków człowieka z czasów prahistorycznych - wyjaśnia, na czym polega praca historyka i archeologa - wymienia stosowane w przeszłości sposoby mierzenia czasu - określa ramy chronologiczne epok historycznych - określa ramy chronologiczne kolejnych etapów ewolucji człowieka - podaje najistotniejsze cechy wyglądu różnych gatunków człowiekowatych i ich umiejętności - wskazuje na mapie kierunki i trasy ekspansji gatunku ludzkiego - omawia rolę źródeł historycznych w procesie poznawania dziejów - rozumie potrzebę tworzenia systemu datacji i posługiwania się nim - omawia znaczenie tworzenia i praktycznego zastosowania narzędzi oraz opanowania umiejętności krzesania ognia dla rozwoju człowieka - wyjaśnia, na czym polegała zależność człowieka od przyrody - wymienia przyczyny powstania pierwszych dzieł sztuki praludzi

Tajemnice sprzed wieków Jak zbadano pochodzenie człowieka? 2. Czas wielkich przemian - teorie dotyczące powstania człowieka - Karol Darwin i jego odkrycie - zadania antropologii - wpływ zmian klimatu na życie człowieka - rewolucja neolityczna - początki rolnictwa i hodowli - pierwsze osady - budowle megalityczne - początek metalurgii główne założenia teorii Karola Darwina - wymienia teorie dotyczące powstania człowieka terminami: rewolucja neolityczna, osiadły tryb życia, osada, epoka brązu, epoka żelaza zmiany, które zaszły w życiu człowieka w okresie neolitu - podaje nazwy metali wykorzystywanych przez praludzi do wytopu broni, narzędzi, ozdób terminami: ewolucjonizm, antropologia - opisuje, czym zajmuje się antropolog - omawia sposoby ustalania wieku znalezisk terminami: neolit, megalit - określa ramy chronologiczne rewolucji neolitycznej - opisuje życie codzienne ludzi przed rewolucją neolityczną - omawia wytopu brązu i żelaza - omawia teorię ewolucji Karola Darwina - wyjaśnia różnice między teorią kreacjonizmu a ewolucjonizmu wpływ zmian klimatycznych na tryb życia człowieka pierwotnego - omawia tryb życia i zajęcia ludzi epoki neolitu - nazywa i lokalizuje na mapie pozostałości najstarszej znanej osady ludzkiej - wskazuje na mapie miejsce położenia najbardziej znanej budowli megalitycznej - wyjaśnia, jakie zmiany nastąpiły w życiu człowieka dzięki opanowaniu znaczenie badań naukowych oraz wykorzystania różnych technologii dla poznania historii człowieka - omawia tryb życia i zajęcia ludzi epoki neolitu - charakteryzuje wygląd osad neolitycznych - opisuje wygląd i funkcje budowli megalitycznych - prezentuje argumenty zwolenników i przeciwników ewolucjonizmu - uzasadnia słuszność określenia rewolucja dla zmian, które zaszły w życiu człowieka w okresie neolitu

3. W kraju Sumerów 4. Babilonia i Asyria - położenie geograficzne i warunki naturalne Mezopotamii - powstanie pierwszych państw - organizacja państwa Sumerów - osiągnięcia cywilizacji sumeryjskiej - państwo babilońskie - Hammurabi i jego kodeks prawny - Babilon - państwo asyryjskie - organizacja armii asyryjskiej terminami: cywilizacja, Mezopotamia, system irygacyjny, Sumerowie, miastopaństwo - lokalizuje na mapie Mezopotamię - omawia położenie geograficzne i warunki naturalne panujące w Mezopotamii - wymienia osiągnięcia Sumerów terminami: Babilon, Kodeks Hammurabiego, politeizm - określa, kim był i czym zasłynął Hammurabi - lokalizuje na mapie państwo babilońskie i asyryjskie - omawia najważniejsze zasady prawne zapisane w Kodeksie Hammurabiego - podaje ramy chronologiczne istnienia cywilizacji sumeryjskiej terminami: Żyzny Półksiężyc, król-kapłan, zikkurat - określa rolę rzek w starożytnej Mezopotamii - opisuje wygląd miast sumeryjskich datami: ok. 2 tys. lat p.n.e., XVIII w. p.n.e., VII w. p.n.e., 612 r. p.n.e., VI w. p.n.e. terminami: Aszur, Niniwa, wiszące ogrody, rydwan - określa, kim byli czym zasłynęli: Nabuchodonozor II, Sargon II Wielki, Asurbanipal umiejętności wytopu metali - charakteryzuje oddziaływanie warunków naturalnych na życie mieszkańców Mezopotamii - omawia organizację państwa babilońskiego - prezentuje najważniejsze fakty z historii Asyrii i Babilonii - interpretuje zasadę oko za oko, ząb za ząb - omawia system religijny starożytnej Babilonii osiągnięcia cywilizacji asyryjskiej - omawia organizację państwa Sumerów związek między budową i utrzymaniem sieci irygacyjnej a powstaniem pierwszych państw - ocenia starożytny system prawny - omawia system religijny starożytnej Babilonii - wymienia czynniki, które umożliwiły Asyryjczykom prowadzenie skutecznej polityki podbojów - wyjaśnia, jaki wpływ na organizację pierwszych państw miało ich położenie geograficzne oraz warunki naturalne - wyjaśnia znaczenie kodyfikacji prawa dla sprawnego funkcjonowania państwa

- wymienia rodzaje wojsk wchodzących w skład armii asyryjskiej 5. W Egipcie faraonów 6. Piramidy, mumie i hieroglify - położenie geograficzne i warunki naturalne Egiptu - Nil i jego rola - organizacja państwa egipskiego - społeczeństwo starożytnego Egiptu - religia Egipcjan - wiara w życie pozagrobowe - osiągnięcia cywilizacji egipskiej - pochówek zmarłych mumifikacja, grobowce, piramidy terminami: Egipt Górny, Egipt Dolny, faraon - lokalizuje na mapie Egipt - omawia położenie geograficzne i warunki naturalne panujące w Egipcie terminami: politeizm, mumia, mumifikacja, sarkofag, piramida, hieroglify - wymienia imiona najważniejszych bogów egipskich największe osiągnięcia cywilizacji egipskiej datami: ok. 3 tys. lat p.n.e., XIII w. p.n.e., 31 r. p.n.e. - podaje ramy chronologiczne istnienia cywilizacji egipskiej najważniejsze dokonania Ramzesa II - charakteryzuje strukturę społeczeństwa egipskiego - określa zakres władzy faraona datami: ok. 2500 r. p.n.e., 1313 r. p.n.e. terminami: sfinks, Dolina Królów - podaje nazwy najsłynniejszych piramid egipskich - wyjaśnia rolę Nilu w rozwoju cywilizacji egipskiej - omawia organizację państwa egipskiego - opisuje państwo egipskie za panowania Ramzesa II - wymienia cechy charakterystyczne wyglądu wybranych bogów egipskich - omawia rolę religii w życiu starożytnych Egipcjan - podaje przyczyny mumifikacji zwłok - tłumaczy, czym były i jak budowano egipskie piramidy - uzasadnia słuszność określenia Egipt darem Nilu - tłumaczy, jaką rolę odgrywały poszczególne warstwy społeczeństwa egipskiego - prezentuje dzieje Egiptu w I tysiącleciu p.n.e. - wyjaśnia przeznaczenie Doliny Królów - opisuje etapy procesu mumifikacji - określa cechy religii starożytnego Egiptu - wskazuje i ocenia źródła potęgi starożytnego Egiptu - ocenia wkład mieszkańców Egiptu w rozwój cywilizacji

Tajemnice sprzed wieków Jak dawniej badano zabytki starożytnego Egiptu? 7. Starożytny Izrael - początki archeologii w Egipcie - odkrycie grobowca Tutenchamona - powstanie państwa Izrael - położenie geograficzne i warunki naturalne Palestyny - panowanie Dawida i Salomona - niewola babilońska - judaizm - Biblia terminami: Hebrajczycy, Palestyna, Jahwe, Juda, Izrael, niewola babilońska, prorok, Mesjasz, monoteizm, judaizm, dekalog zasłynęli: Abraham, Mojżesz, Dawid, Salomon - lokalizuje na mapie Izrael - omawia położenie geograficzne i warunki naturalne Palestyny - określa ramy chronologiczne istnienia państwa żydowskiego terminami: Kanaan, menora, Biblia, Tora, Arka Przymierza dokonania Cyrusa II Wielkiego - opisuje wygląd świątyni jerozolimskiej dokonania postaci: Howarda Cartera, lorda Carnarvona - omawia okoliczności odkrycia grobowca Tutenchamona - opisuje wygląd grobowca Tutenchamona - opowiada, czego dotyczy tzw. klątwa Tutenchamona - wskazuje na mapie szlak wędrówki Izraelitów z Egiptu do Kanaan i omawia jej przebieg - omawia sytuację narodu żydowskiego po śmierci Salomona okoliczności upadku państwa żydowskiego - charakteryzuje system wierzeń Izraelitów - zna wydarzenia związane z datami: 1798 r., 1922 r. dokonania Tutenchamona - wyjaśnia różnice między dawną a współczesną archeologią - określa okoliczności, w których doszło do rozpoczęcia badań archeologicznych w Egipcie - ocenia postawę pierwszych badaczy dziejów Egiptu - opisuje okoliczności powstania państwa Izrael - określa rolę proroków i Mesjasza w życiu Hebrajczyków - omawia różnice między religią Żydów a wierzeniami pozostałych cywilizacji starożytnych - ocenia rolę Biblii jako źródła historycznego :

8. Indie i Chiny 9. Od rysunków naskalnych do alfabetu - położenie geograficzne i warunki naturalne Indii i Chin - powstanie państw na Półwyspie Indyjskim oraz w dorzeczu Huang-ho i Jangcy - buddyzm - hinduizm - organizacja państwa chińskiego - konfucjanizm - osiągnięcia cywilizacji Indii i Chin - ewolucja pisma - rodzaje pisma - materiały piśmiennicze - alfabet - osiągnięcia Fenicjan - określa czas powstania cywilizacji Indii i Chin terminami: Ariowie, kasta, system kastowy, buddyzm, hinduizm, nirwana, Wielki Mur Chiński - lokalizuje na mapie Indie i Chiny - omawia położenie geograficzne oraz warunki naturalne cywilizacji indyjskiej i chińskiej - wymienia osiągnięcia cywilizacji indyjskiej i chińskiej terminami: piktogram, pismo klinowe, hieroglif, papirus, alfabet, Fenicjanie - wymienia rodzaje pisma, którymi posługiwały się ludy starożytne - podaje nazwy materiałów piśmienniczych stosowanych w starożytności terminami: Harappa, Mohendżo Daro, cytadela, terakotowa armia, humanitaryzm - zna i krótko charakteryzuje postaci Buddy i Konfucjusza - podaje daty powstania poszczególnych rodzajów pisma - określa rolę pisma w starożytności - opisuje znaczenie alfabetu stworzonego przez Fenicjan zasady funkcjonowania społeczeństwa indyjskiego za rządów Ariów - opisuje organizację państwa chińskiego - wyjaśnia przyczyny budowy Wielkiego Muru Chińskiego - charakteryzuje system filozoficzny stworzony przez Konfucjusza - wyjaśnia przyczyny powstania pisma historię pisma - opisuje produkcji papirusu - porównuje założenia buddyzmu i hinduizmu - prezentuje zasięg terytorialny buddyzmu w przeszłości i współcześnie - tłumaczy, na czym polega wyższość pisma alfabetycznego nad pismem obrazkowym - ocenia wpływ konfucjanizmu na budowę Cesarstwa Chińskiego - ocenia znaczenie powstania pisma dla rozwoju cywilizacji ludzkiej

Tajemnice sprzed wieków Jak odczytano pismo Egipcjan? 1. Świat Hellenów - Kamień z Rosetty - okoliczności odczytania pisma starożytnych Egipcjan - znaczenie hieroglifów egipskich - położenie geograficzne i warunki naturalne Grecji - zajęcia Hellenów - organizacja miastpaństw - kultura minojska i mykeńska - czynniki jednoczące Greków - kolonizacja grecka terminami: hieroglif, pismo demotyczne i hieratyczne, alfabet grecki - omawia położenie geograficzne i warunki naturalne Grecji terminami: Hellada, Hellenowie, polis, agora, kolonizacja, kolonia, metropolia - lokalizuje na mapie Grecję - opisuje życie i zajęcia mieszkańców Grecji - wyjaśnia, kim był i czym zasłynął Jean-François Champollion terminami: Kamień z Rosetty, kartusz ROZDZIAŁ II: ANTYCZNA GRECJA - określa ramy chronologiczne istnienia kultury minojskiej i mykeńskiej terminami: kultura minojska, kultura mykeńska - wskazuje na mapie zasięg kolonizacji greckiej - wyjaśnia zasady posługiwania się hieroglifami - podaje okoliczności odnalezienia Kamienia z Rosetty - wyjaśnia wpływ warunków naturalnych na życie i zajęcia Greków, a także na organizację państwowości greckiej - opisuje wygląd greckiej polis - wymienia przyczyny kolonizacji greckiej - zna wydarzenia związane z datami: 1799 r., 1824 r. - opisuje, w jaki odszyfrowano hieroglify egipskie - wymienia cechy charakteryzujące rzetelnego badacza - charakteryzuje kulturę minojską i mykeńską - tłumaczy, jaką funkcję pełniła agora przebieg kolonizacji greckiej - ocenia wpływ pisma hieroglificznego na inne cywilizacje w obszarze Żyznego Półksiężyca - określa czynniki jednoczące Greków 2. Demokra- - zasady - zna wydarzenie związane z - wskazuje - prezentuje proces - formułuje tyczne Ateny funkcjonowania terminami: Ateny, Attyka, datą 508 r. p.n.e. podobieństwa i różnice kształtowania się dotyczące wpływu demokracji ateńskiej demokracja, zgromadzenie dokonania między demokrację demokracji ateńskiej demokracji ateńskiej - społeczeństwo Aten ludowe (eklezja), Akropol Peryklesa ateńską a współczesną - ocenia dokonania na rozwój państw

3. W starożytnej Sparcie 4. Wojny perskie - instytucje władzy w Atenach - ostracyzm - wygląd starożytnych Aten - Sparta - mieszkańcy Sparty - ustrój Sparty - wychowanie spartańskie - obyczaje Spartan - armia grecka - skutki wojen greckoperskich - organizacja armii greckiej - przyczyny konfliktów grecko-perskich - przebieg wojen - lokalizuje na mapie Ateny - wymienia nazwy organów władzy ateńskiej polis - określa, które warstwy społeczne posiadały prawa polityczne, a które były ich pozbawione terminami: Sparta, Lakonia, heloci, periojkowie - lokalizuje na mapie Spartę - opisuje życie i zajęcia Spartan - omawia charakterystyczne cechy ustroju Sparty - tłumaczy, na czym polegało wychowanie spartańskie - zna wydarzenie związane z datą VI w. p.n.e. terminami: hoplita, falanga, Persja, Maraton, Termopile, Salamina, Plateje - lokalizuje na mapie Persję i Grecję terminami: demagog, strateg, ostracyzm, agora - charakteryzuje społeczeństwo Aten - opisuje życie codzienne i zajęcia Ateńczyków - omawia cechy charakterystyczne demokracji - określa, kim był i czym zasłynął Likurg terminami: geruzja (rada starszych), eforzy, zgromadzenie ludowe - omawia zadania organów władzy w polis - charakteryzuje społeczeństwo spartańskie - wyjaśnia znaczenie powiedzeń: z tarczą lub na tarczy, mówić lakonicznie datami: 490 r. p.n.e., 480 r. p.n.e., 479 r. p.n.e. - wymienia dokonania i wyjaśnia znaczenie postaci: Dariusza, Kserksesa, Miltiadesa, Leonidasa i Temistoklesa - wyjaśnia, jaką rolę w demokracji ateńskiej odgrywał ostracyzm - opisuje wygląd starożytnych Aten - określa rolę i zadania królów spartańskich - tłumaczy, jaką pozycję w społeczeństwie spartańskim zajmowały kobiety okoliczności upadku państwa spartańskiego - wskazuje różnice między ustrojem Sparty i Aten - omawia wygląd i uzbrojenie greckiego hoplity - opisuje wygląd triery przebieg konfliktu greckoperskiego - wyjaśnia symboliczne Peryklesa i jego zasługi w rozwoju demokracji ateńskiej - dokonuje oceny ustroju Sparty związek między małą liczbą Spartan a ich sposobem wychowania i życia - ocenia reguły, którym podlegało życie Spartan - omawia dokonania greckich dowódców - wyjaśnia pochodzenie tradycji biegu maratońskiego - ocenia postawę wojowników spartańskich demokratycznych w przyszłości - wskazuje genezę różnic ustrojowych starożytnej Grecji - określa wpływ wojen greckoperskich na późniejsze dzieje starożytnej Grecji

5. Wierzenia starożytnych Greków 6. Igrzyska olimpijskie Greków z Persami - najsłynniejsi dowódcy greccy - bogowie greccy - świątynie i obrzędy - wyrocznia - Akropol - mitologia grecka - sport w życiu Greków - związek zawodów sportowych z religią - przebieg starożytnych igrzysk olimpijskich - greckie obiekty sportowe - bohaterowie antycznych igrzysk - wymienia główne przyczyny wojen grecko-perskich - wskazuje na mapie trasy wypraw Persów przeciwko Grekom oraz miejsca najważniejszych bitew terminami: Olimp, wyrocznia, Akropol, mit, heros - lokalizuje na mapie Olimp i Delfy - podaje imiona głównych bogów i bogiń greckich oraz dziedziny życia, którym patronowali - wymienia imiona najsłynniejszych herosów greckich datami: 776 r. p.n.e., 1896 r. terminami: gimnazjon, igrzyska, olimpiada, Olimpia, pięciobój olimpijski - lokalizuje na mapie Olimpię - wymienia dyscypliny sportowe znane starożytnym Grekom - analizuje przyczyny wojen grecko-perskich terminami: hoplon, Nieśmiertelni, triera - opisuje taktykę walki stosowaną przez Greków terminami: tytani, Pytia - charakteryzuje system wierzeń starożytnych Greków - wskazuje atrybuty poszczególnych bóstw - zna wydarzenie związane z datą 393 r. n.e. terminami: agon, hipodrom - wyjaśnia rolę sportu w życiu Greków - opisuje przebieg starożytnych igrzysk olimpijskich znaczenie słów: Termopile, Przechodniu, powiedz Sparcie, że tu leżymy, wierni jej prawom - podaje podstawowe informacje dotyczące państwa perskiego - określa rolę wyroczni w życiu Greków - opisuje wygląd ateńskiego Akropolu - wyjaśnia znaczenie mitu o Prometeuszu - tłumaczy, na czym polega postawa prometejska - charakteryzuje traktowania zwycięzców igrzysk przez Greków podobieństwa i różnice między starożytnymi a współczesnymi igrzyskami olimpijskimi walczących pod Termopilami - tłumaczy, jakie czynniki zadecydowały o ostatecznym sukcesie Greków - tłumaczy rolę mitów w życiu Greków - odszukuje w mitach wartości uniwersalne - określa rolę igrzysk olimpijskich w podtrzymywaniu jedności starożytnej Hellady - omawia rolę religii jako czynnika jednoczącego Greków - omawia ideę starożytnych i współczesnych igrzysk olimpijskich

7. Kultura starożytnej Grecji 8. Filozofowie i wynalazcy - teatr grecki - literatura grecka - malarstwo i rzeźba - architektura - najwięksi przedstawiciele kultury greckiej - filozofia grecka - najsłynniejsze greckie szkoły - matematyka - historia i geografia - najwybitniejsi reprezentanci nauki greckiej - greckie wynalazki - wyjaśnia, kim byli Homer i Fidiasz oraz podaje tytuły ich dzieł terminami: Wielkie Dionizje, koturny, dramat, tragedia, komedia, Iliada, Odyseja okoliczności narodzin teatru greckiego - prezentuje najważniejsze osiągnięcia kultury greckiej - wymienia nazwy greckich porządków architektonicznych - wyjaśnia, kim byli i czym zasłynęli: Sokrates, Platon, Arystoteles, Pitagoras, Herodot, Tukidydes, Archimedes terminami: filozofia, logika - wymienia zagadnienia będące przedmiotem zainteresowania filozofów - opisuje dokonania przedstawicieli nauki greckiej datami: ok. 750 r. p.n.e., ok. 534 r. p.n.e. - krótko charakteryzuje postaci: Sofoklesa, Arystofanesa i Myrona, wymieniając ich kluczowe dzieła terminami: skene, proskenion, orchestra, theatron, meandry, malarstwo czarnofigurowe i czerwonofigurowe - opisuje przebieg Wielkich Dionizji datami: VII VI w. p.n.e., V w. p.n.e., IV w. p.n.e., III w. p.n.e., II w. n.e. - krótko charakteryzuje dokonania: Heraklita z Efezu, Demokryta z Abdery, Talesa z Miletu, Euklidesa, Klaudiusza Ptolemeusza terminami: Akademia Platońska, Liceum, klepsydra - wyjaśnia zasady obowiązujące w teatrze greckim różnice między grecką tragedią a komedią - opisuje wygląd teatru greckiego - określa różnice pomiędzy porządkami architektonicznymi występującymi w starożytnej Grecji - podaje nazwy stylów malarskich stosowanych przez starożytnych Greków - opisuje okoliczności narodzin filozofii poglądy najsłynniejszych filozofów greckich - przytacza najważniejsze informacje dotyczące treści Iliady i Odysei - wskazuje cechy charakterystyczne rzeźby i malarstwa greckiego - omawia rolę teatru w życiu starożytnych Greków - wyjaśnia rolę filozofii w życiu starożytnych Greków - ocenia wkład greckich filozofów i wynalazców w rozwój różnych dziedzin nauki - porównuje społeczną rolę teatru w starożytnej Grecji i współcześnie - wskazuje kontynuację myśli filozoficznej starożytnych Greków we współczesnych systemach filozoficznych (na wybranych przykładach)

Tajemnice sprzed wieków Czy ogniste zwierciadła Archimedesa istniały naprawdę? 9. Podboje Aleksandra Macedońskiego - osiągnięcia Archimedesa - ogniste zwierciadła - Grecja po wojnach perskich - Aleksander Macedoński - wyprawa Aleksandra przeciwko Persji - imperium macedońskie - kultura hellenistyczna - państwa hellenistyczne zasłynęli Filip II i Aleksander Wielki terminami: Związek Morski, wojna peloponeska, Issos, Gaugamela, kultura hellenistyczna - lokalizuje na mapie Macedonię - wskazuje na mapie trasę wyprawy Aleksandra, miejsca najważniejszych bitew i zajęte terytoria datami: 334p.n.e., 333 r. p.n.e, 331 r. p.n.e., 323 r. p.n.e. 338 r. p.n.e dokonania Dariusza III terminami: Cheronea, węzeł gordyjski - wyjaśnia przyczyny i skutki wojny peloponeskiej - podaje przyczyny i skutki podboju Persji przez Aleksandra dokonania Archimedesa - poprawnie posługuje się terminami: ogniste zwierciadła, eureka (heureka) - wymienia wynalazki Archimedesa i omawia ich zastosowanie - opisuje proces tworzenia potęgi Macedonii przez Filipa II - opisuje przebieg wyprawy Aleksandra przeciwko Persom - omawia sytuację w Grecji po zakończeniu wojen z Persją - omawia organizację imperium macedońskiego - podaje cechy charakterystyczne kultury hellenistycznej - wyjaśnia domniemaną zasadę działania ognistych zwierciadeł - tłumaczy konieczność wykorzystania różnych metod badawczych dla potwierdzenia autentyczności zjawisk i wydarzeń historycznych - wyjaśnia znaczenie klęski Greków w bitwie pod Cheroneą - wymienia okoliczności powstania państw hellenistycznych - ocenia wpływ jednostki na proces kształtowania dziejów - dokonuje analizy upadku starożytnego świata Grecji i sukcesu Macedonii

Tajemnice sprzed wieków Jak wyglądała latarnia morska na Faros? - latarnia na Faros - badania archeologiczne pozostałości po latarni dokonania postaci: Sostratosa, Ptolemeusza I, Ptolemeusza II - lokalizuje na mapie wyspę Faros i port w Aleksandrii - omawia okoliczności budowy latarni na Faros - opisuje prawdopodobny wygląd latarni - wyjaśnia znaczenie prowadzenia badań archeologicznych dla lepszego poznania historii i dokonań człowieka - określa ekonomiczną i strategiczną rolę latarni morskiej na Faros i portu w Aleksandrii ROZDZIAŁ III: IMPERIUM RZYMSKIE 1. Początki Rzymu - Italia położenie geograficzne i warunki naturalne - legenda o założeniu Rzymu - monarchia rzymska i jej upadek - społeczeństwo Rzymu - podbój Italii przez Rzymian - zna wydarzenie związane z datą 753 r. p.n.e. terminami: wilczyca kapitolińska, patrycjusz, plebejusz - lokalizuje na mapie Italię i Rzym - omawia położenie geograficzne i warunki naturalne panujące w Italii - określa ramy chronologiczne istnienia monarchii w Rzymie - wymienia nazwy warstw społecznych w starożytnym Rzymie datami: 389 r. p.n.e., 509 r. p.n.e postacie legendarnych założycieli Rzymu: Romulusa i Remusa - opowiada legendę o założeniu Rzymu terminami: Etruskowie, Italikowie, Latynowie, Lacjum, Galowie - wskazuje na mapie terytoria w Italii podbite przez Rzymian - omawia okoliczności obalenia monarchii w Rzymie - określa rolę i zadania poszczególnych warstw społecznych starożytnego Rzymu - podaje nazwy ludów italskich podbitych przez wojska rzymskie - wymienia imiona królów panujących w Rzymie - charakteryzuje panowanie kolejnych władców rzymskich etapy podboju Italii przez Rzymian - wyjaśnia znaczenie wyrażenia pyrrusowe zwycięstwo - porównuje wpływ warunków naturalnych na kierunki rozwoju cywilizacji rzymskiej i greckiej

Tajemnice sprzed wieków Jak poznano pochodzenie Etrusków? 2. Republika rzymska - pochodzenie Etrusków - osiągnięcia cywilizacji etruskiej - ustrój państwa rzymskiego - urzędnicy rzymscy - zasady funkcjonowania republiki - rola plebejuszy w państwie rzymskim terminami: republika, zgromadzenie ludowe, senat, konsul, pretor, cenzor, edyl, kwestor, trybun ludowy, veto - omawia zadania zgromadzenia ludowego, senatu terminami: kolegialność, dyktator, liktor zasady funkcjonowania republiki rzymskiej - omawia zadania poszczególnych urzędników rzymskich - określa, kim był i czym zasłynął Herodot - lokalizuje na mapie siedziby Etrusków w Italii - wskazuje na mapie prawdopodobne miejsca pochodzenia Etrusków - wymienia osiągnięcia cywilizacji etruskiej - wskazuje podobieństwa i różnice między demokracją ateńską a republiką rzymską - określa, kim był i czym zasłynął Dionizjusz z Halikarnasu - omawia organizację państwa etruskiego - opisuje tryb życia i zajęcia Etrusków - dostrzega rolę współczesnych technologii w procesie poznawania dziejów - określa istotę sporu o prawa polityczne plebejuszy i jego rozwiązania - podaje cechy, które powinien posiadać wzorowy obywatel Rzymu - porównuje osiągnięcia cywilizacji etruskiej z osiągnięciami wcześniejszych cywilizacji starożytnych - analizuje istotę republiki rzymskiej jako formy państwa

3. Podboje Rzymu 4. Upadek republiki rzymskiej - armia rzymska - wojny punickie - ekspansja Rzymu po wojnach punickich - podbój Galii przez Juliusza Cezara - skutki podbojów rzymskich - niewolnictwo w Rzymie powstanie Spartakusa - kryzys republiki rzymskiej - wojny domowe - rządy Juliusza Cezara datami: 264 241 r. p.n.e., 218 201 r. p.n.e., 149 146 r. p.n.e. zasłynęli: Hannibal, Juliusz Cezar terminami: legion, wojny punickie, Kartagina, Imperium Rzymskie - wskazuje na mapie terytoria zajęte przez Rzymian podczas wojen punickich datami: 44 r. p.n.e., 31 r. p.n.e. zasłynęli: Spartakus, Oktawian, Kleopatra terminami: prowincja, namiestnik, łuk triumfalny, gladiator - wymienia korzyści, jakie Rzym czerpał z posiadania prowincji - wyjaśnia, skąd pochodzili niewolnicy rzymscy datami: 216 r. p.n.e., 202 r. p.n.e., 52 r. p.n.e. zasłynęli: Scypion, Wercyngetoryks terminami: oddział inżynieryjny, Kanny, Zama, Alezja - określa przyczyny i skutki wojen punickich - wskazuje na mapie terytoria zajęte przez Rzymian w II i I w. p.n.e. datami: 71 r. p.n.e., 60 r. p.n.e., 48 r. p.n.e. zasłynęli: Pompejusz, Krassus, Marek Antoniusz terminami: triumf, sieciarz, samnita, arystokracja, Farsalos, Akcjum - omawia rolę triumfu w starożytnym Rzymie - omawia skutki podbojów rzymskich - podaje przyczyny i przejawy kryzysu republiki rzymskiej sytuację niewolników w państwie rzymskim - omawia przebieg wojen punickich - opisuje wygląd i elementy uzbrojenia rzymskiego legionisty - wymienia typy oddziałów wchodzących w skład armii - charakteryzuje organizacji prowincji rzymskich - opisuje przebieg pochodu triumfalnego - wyjaśnia, na czym polegały walki gladiatorów - omawia przebieg powstania Spartakusa - wymienia dokonania Juliusza Cezara okoliczności śmierci Kleopatry - prezentuje dokonania Hannibala i określa ich znaczenie - charakteryzuje taktykę walki stosowaną przez Rzymian - prezentuje przebieg wojen domowych w Rzymie - lokalizuje na mapie miejsca bitew z okresu wojen domowych - dokonuje analizy porównawczej taktyki walki Rzymian, Greków i Macedończyków - dokonuje analizy porównawczej ustroju republiki rzymskiej sprzed i w trakcie dyktatury Gajusza Juliusza Cezara

5. Cesarstwo rzymskie 6. Życie w Wiecznym Mieście Tajemnice sprzed wieków Jak odkryto Pompeje? - organizacja i ustrój cesarstwa - panowanie Oktawiana Augusta - rozwój terytorialny cesarstwa - rzymskie drogi - barbarzyńscy - miasto Rzym - domy Rzymian - religia rzymska - Forum Romanum - architektura rzymska - okoliczności zniszczenia miasta - odkrycie ruin Pompejów - wygląd starożytnego - określa, kim był i czym zasłynął Oktawian August terminami: pryncypat, cesarz, cesarstwo, barbarzyńcy - określa znaczenie dróg dla funkcjonowania Imperium Rzymskiego - wymienia nazwy towarów sprowadzanych do Rzymu - wskazuje na mapie prowincje podbite przez Rzymian w okresie cesarstwa terminami: Forum Romanum, łaźnia (termy), amfiteatr, westalki - omawia funkcje Forum Romanum i łaźni rzymskich - wymienia rozrywki starożytnych Rzymian - podaje imiona najważniejszych bogów rzymskich dokonania Trajana terminami: pax romana, romanizacja, bursztynowy szlak, limes, Wał Hadriana, Dakowie - lokalizuje na mapie bursztynowy szlak - opowiada, w jaki budowano drogi w państwie rzymskim - wyjaśnia zasady pryncypatu - omawia relacje cesarstwa z barbarzyńskimi sąsiadami terminami: atrium, perystyl, Ołtarz Pokoju - opisuje wygląd starożytnego Rzymu - opisuje wygląd domu bogatego Rzymianina system wierzeń rzymskich - omawia sytuację w państwie rzymskim po zakończeniu wojen domowych - określa zakres władzy cesarza - wyjaśnia znaczenie powiedzenia: Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu organizację państwa rzymskiego za czasów cesarstwa - określa warunki życia w mieście - porównuje Forum Romanum z ateńską agorą - określa podobieństwa między religią rzymską a grecką - opisuje wygląd rzymskiej świątyni - zna wydarzenie związane z datą 79 r. n.e. - lokalizuje na mapie Pompeje - uzasadnia słuszność twierdzenia, że cesarstwo było komedią republiki - omawia funkcjonowania gospodarki - wskazuje różnice w sposobie życia zamożnych i ubogich Rzymian - omawia zmiany w wyglądzie Rzymu wprowadzone za panowania Oktawiana Augusta - wyjaśnia przyczyny popularności kultu bogów przejętego od ludności z terenów podbitych - zna wydarzenia związane z datami: 1748 r., 1861 r. dokonania Giuseppe - ocenia politykę cesarstwa w okresie pax romana - porównuje styl życia mieszkańca starożytnego Rzymu i starożytnych Aten - ocenia wpływ odkrycia ruin Pompejów dla rozwoju wiedzy o Imperium

7. Osiągnięcia Rzymian 8. Pierwsi chrześcijanie miasta - związki między kulturą rzymską i grecką - Koloseum - akwedukty - prawo rzymskie - literatura rzymska - Palestyna w czasach rzymskich - Jezus i jego nauki - powstanie i rozwój chrześcijaństwa - symbole chrześcijańskie zasłynęli: Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, Liwiusz, Tacyt, Swetoniusz terminami: Koloseum, akwedukt, Prawo XII tablic, Kodeks Justyniana - wymienia osiągnięcia kultury i architektury rzymskiej - wyjaśnia, do czego służyły Koloseum i akwedukty - podaje nazwy rzymskich zbiorów praw - wymienia przedstawicieli rzymskiej literatury i historii - zna wydarzenie związane z datą 7 4 r. p.n.e. - opisuje działalność i znaczenie postaci: Heroda Wielkiego, Poncjusza Piłata, Pawła z Tarsu datami: 449 r. p.n.e., 125 r. n.e., 70 82 r. n.e. zasłynęli: Galen, Wespazjan, Tytus, Justynian, Mecenas terminami: mozaika, mecenas budowy akweduktów - omawia najważniejsze zasady prawne obowiązujące w starożytnym Rzymie datami: 303 304 r., 313 r., 392 r. zasłynęli: Trajan, Konstantyn Wielki, Teodozjusz Wielki - określa okoliczności zniszczenia miasta - opisuje wygląd rzymskiego domu na podstawie wykopalisk w Pompejach - wskazuje przejawy oddziaływania kultury greckiej na rzymską - opisuje wygląd i funkcje Koloseum - omawia osiągnięcia rzymskie w dziedzinie prawa - wymienia dokonania przedstawicieli rzymskiej literatury i historii - określa sytuację narodu żydowskiego pod panowaniem Rzymian - omawia działalność apostołów - wyjaśnia przyczyny Fiorellego - omawia wygląd Pompejów - wyjaśnia, na czym polega praca archeologa - wyjaśnia rolę prawa rzymskiego jako podstawy współcześnie funkcjonujących systemów prawnych - opisuje organizację Kościoła chrześcijańskiego w pierwszych wiekach jego istnienia - wskazuje przyczyny i konsekwencje Rzymskim - ocenia wkład Rzymian w rozwój kultury i jej wpływ na współczesną cywilizację - ocenia rolę chrześcijaństwa w Cesarstwie Rzymskim

9. Koniec świata starożytnego - zasady wiary chrześcijańskiej - prześladowania pierwszych chrześcijan - zwycięstwo religii chrześcijańskiej - podziały w Kościele chrześcijańskim - kryzys cesarstwa rzymskiego - podział cesarstwa - wędrówka ludów - Hunowie - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego terminami: Mesjasz, apostołowie, chrześcijaństwo, Pismo Święte, Ewangelia, katolicy, papież - charakteryzuje działalność Jezusa z Galilei - wymienia imiona autorów Ewangelii - omawia najważniejsze zasady wiary chrześcijańskiej - określa symbole chrześcijaństwa datami: 395 r., 476 r. - wyjaśnia, kim byli i czym zasłynęli: Konstantyn Wielki, Teodozjusz Wielki terminami: wielka wędrówka ludów, barbarzyńcy - wskazuje na mapie linię podziału cesarstwa rzymskiego na część wschodnią i zachodnią - wymienia nazwy plemion barbarzyńskich atakujących cesarstwo - lokalizuje na mapie tereny cesarstwa objęte wędrówką ludów terminami: chrystogram, teologia, sobór, heretyk, zabobon okoliczności, w których chrześcijaństwo stało się religią panującą w Rzymie - lokalizuje na mapie zasięg chrześcijaństwa do V w. n.e. - zna wydarzenie związane z datą 451 r. - wyjaśnia, kim byli i czym zasłynęli: Atylla Dioklecjan Odoaker, Romulus Augustulus terminami: Wandal, Hun - określa wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku cesarstwa zachodniorzymskiego popularności chrześcijaństwa w starożytnym Rzymie - podaje przyczyny prześladowań chrześcijan - wymienia nazwy odłamów religii chrześcijańskiej - podaje nazwy ksiąg wchodzących w skład Nowego Testamentu - omawia sytuację w państwie rzymskim w III i IV w. - wskazuje przejawy kryzysu w państwie rzymskim - określa sytuację Rzymu w czasie wędrówki ludów - opisuje tryb życia Hunów - wyjaśnia, w jaki barbarzyńcy przyczynili się do zniszczenia Rzymu sporów wewnątrz Kościoła chrześcijańskiego - charakteryzuje próby reform podejmowane przez cesarzy rzymskich: Dioklecjana, Konstantyna i Teodozjusza - omawia symboliczne znaczenie daty 476 r. - dokonuje oceny wpływu wewnętrznych i zewnętrznych przyczyn upadku cesarstwa ROZDZIAŁ IV: POCZĄTKI ŚREDNIOWIECZA 1. Bizancjum - sytuacja w Bizancjum po upadku Rzymu - panowanie Justyniana I Wielkiego - zna wydarzenie związane z datą 395 r. - określa, kim był i czym zasłynął Justynian I Wielki datami: 330 r., 527 r. terminami: ogień grecki, - opisuje okoliczności powstania Konstantynopola - wymienia reformy - charakteryzuje sytuację w Bizancjum po upadku Rzymu - określa czynniki - wskazuje różnice między Kościołem wschodnim a zachodnim