Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 97 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2013 dr Bartosz Stachowiak Akademia Obrony Narodowej Wykorzystanie ekonomii przestrzennej w procesach rozwoju gospodarczego Implementation of spatial economics in the economics development process Streszczenie: W artykule podejmuj istotn kwesti dla ka dego typu dzia alno ci gospodarczej jak jest przestrze. Rozpatrywana jest ona przez pryzmat kszta tuj cej si ci gle dyscypliny wiedzy jak jest ekonomia przestrzenna. Dociekania w nim podj te zosta y skoncentrowane na: przes ankach wykorzystania ekonomii przestrzennej dla kreacji procesów rozwojowych, rozpoznaniu obszarów i determinant mo liwo ci wykorzystania dorobku ekonomii przestrzennej oraz na koncepcjach zastosowania ekonomii przestrzennej. S owa kluczowe: atrakcyjno lokalizacji, konkurencyjno regionu, zró nicowanie regionalne Abstract: The article takes an important issue for any type of business activity that is space. It is considered from the perspective of the emerging discipline that is still a spatial economy. Investigations carried out in this article are focused on the problems noted in practice are essential for constant and sustained business development of economic entities that respects the natural environment and the consequences for the social life of people in a particular area. Key words: attractiveness of the location, the competitiveness of the region, regional differences Wst p Obserwacja i analiza rzeczywisto ci gospodarczej pozwala zauwa y istotne ró nice w wykorzystaniu warunków przestrzennych w kszta towaniu procesów rozwoju gospodarczego. Cz z podmiotów gospodarczych wykorzystuje je i dzi ki temu si rozwija, poprawia swoj efektywno gospodarowania oraz swoje zdolno ci do dzia ania na konkurencyjnym rynku, inne za dzia aj c szablonowo nie uzyskuje odpowiednich do ich mo liwo ci wyników, traci zdolno do konkurowania na rynku. Mo liwo ci wykorzystania warunków przestrzennych daje zastosowanie dorobku ekonomii przestrzennej, rozumianej jako nauka zajmuj ca si badaniem decyzji gospodarczej podejmowanych przez podmioty gospodarcze funkcjonuj ce na okre lonej przestrzeni w warunkach nieograniczonych potrzeb (indywidualnych i zbiorowych), a ograniczonych (rzadkich) zasobów. Mo e by on wykorzystany
210 B. Stachowiak w praktyce przez podmioty gospodarcze zarówno na poziomie makro (pa stwa), mezo (regionu, aglomeracji) jak i mikroekonomicznym (przedsi biorstw). Decyzje podejmowane przez nie uwzgl dniaj wymiar przestrzenny i terytorialny. Odzwierciedlaj one wynik poszukiwania przez te podmioty odpowiedzi na pytania gdzie, kiedy i dlaczego? zlokalizowa i rozwija swoj dzia alno. Przes anki wykorzystania ekonomii przestrzennej dla kreacji procesów rozwojowych Wspó czesna my l ekonomiczna, mimo jej wielowiekowego rozwoju, jest ci gle daleka od zadowalaj cego stanu uogólnie. Odzewem na jej niedoskona o ci sta o si kreowanie wielu nowych koncepcji b d cych efektem syntezy procesów dezintegracji starej wiedzy ekonomicznej i integracji nowej wiedzy ekonomicznej z post pem cywilizacyjnym dokonuj cym si w gospodarce wspó czesnego wiata. Sposób gospodarowania zrodzony na tych koncepcjach jako fundamenty gospodarowania traktowa nowe techniki i technologie komunikowania, przetwarzania i dystrybucji, wraz z ca ym otoczeniem technologicznym, instytucjonalnym i kulturowym 1. Pojawieniu si formu y nowej gospodarki zacz o towarzyszy postrzeganie dzia alno ci gospodarczej w cis ym powi zaniu z spo ecze stwem informacyjnym, przywo uj cym celem zwi kszenia wydajno ci i jako ci realizowanych procesów gospodarczych technologie informacyjne i informatyczne 2. Zmiany systemowe dokonuj ce si w wiecie 3 znalaz y odzwierciedlenie w zmianie obja niania ekonomii. W lad za tym pojawi y si takie terminy jak nowoczesna ekonomia, nowa ekonomia, ekonomia rynkowa, ekonomia nierynkowa, nowa ekonomia (ekonomika) instytucjonalna, ekonomia transformacji, ekonomia matematyczna, ekonomia literacka, ekonomia menad erska, ekonomia stosowana, ekonomia sektora publicznego, ekonomia informacji, ekonomia wiedzy, ekonomia dobra i z a i inne, a w ród nich ekonomia przestrzenna. Ka dorazowo próby nowego spojrzenia na ekonomi wi za y si z pytaniem: czy tradycyjna ekonomia pozwala zrozumie wspó czesn gospodark 4. Odpowied na nie by a negatywna, a jako taka inspirowa a do poszukiwa takiej jej formu y która pozwala aby na wyja nianie zmian dokonuj cych si we wspó czesnym wiecie 1 M. Bochenek, Przedmiot i charakter ekonomii, [w:] Dokonania wspó czesnej my li ekonomicznej teorie nieliberalne wobec ekonomicznej roli pa stwa a polityka spo eczno-ekonomiczna, Praca zbiorowa pod redakcj Urszuli Zagóry-Jonszty, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im.k.adamieckiego, Katowice 2004, s. 183-197. 2 G.W.Ko odko, Nowa gospodarka i stare problemy. Perspektywy szybkiego wzrostu w krajach postsocjalistycznej transformacji, [w:] Nowa gospodarka i jej implikacje dla d ugookresowego wzrostu w krajach postsocjalistycznych, red. G.W.Ko odko, Key Text, Warszawa 2001, s. 9-11. 3 A.P. Balcerzak, Pa stwo w realiach nowej gospodarki. Podstawy efektywnej polityki gospodarczej w XXI wieku, Wydawnictwo Adam Marsza ek, Toru 2009, s. 11-29. 4 A. Wojtyna, Czy tradycyjna ekonomia pozwala zrozumie tzw. nowa gospodark?, [w:] Czy ekonomia nad a z wyja nianiem rzeczywisto ci?, pod redakcj A.Wojtyny, PTE, Bellona, Warszawa 2001, s. 167-173. Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013 ZN nr 97
Wykorzystanie ekonomii przestrzennej w procesach rozwoju gospodarczego 211 obarczonym du zmienno ci sytuacji oraz niepewno ci co do efektów, które one powoduj. Analiza wspó czesnej zglobalizowanej i zregionalizowanej gospodarki kre li bowiem imperatyw rekonstrukcji ekonomii. Zdaniem wielu ekonomistów istnieje bowiem potrzeba uzupe nienia teorii ekonomii podej ciem i pogl dami interdyscyplinarnymi. Wskazuje si przy tym, i teoria ekonomii odpowiadaj ca wspó czesno ci powinna by wynikiem zbiorowego wysi ku przedstawicieli wielu dyscyplin, zdolnych do stosowania ró nych metod i perspektyw, a tak e posiadaj cych zdolno do koncentrowania si na specyfice ró nych aspektów dzia alno ci gospodarczej cz owieka 5. Zadawane za pytanie: jakie s dzisiejsze si y ekonomiczne kszta tuj ce wiat jutra?, odpowied znajduje w potrzebie transformacji ekonomicznej powierzchni ziemi, sugeruj c konieczno sporz dzenia nowej mapy ekonomicznej ziemi 6. Maj c na uwadze takie podej cie uzasadnionym jest podejmowanie prób identyfikacji ekonomii przestrzennej i mo liwo ci wykorzystania jej dorobku w praktyce. Umo liwia ona odpowiednie koordynowanie dzia a rozwojowych, które maj wp yw na rozwój gospodarczy poszczególnych regionów a tak e na popraw konkurencyjno ci podmiotów gospodarczych funkcjonuj cych na ich terenie. Te dzia ania s mo liwe poprzez rozwój technologii informatycznych, które umo liwiaj gromadzenie i przetwarzanie du ej ilo ci informacji pochodz cych z ro nych róde i prezentowanie ich na jednej wspólnej p aszczy nie. Odpowiednie przetworzenie i zastosowanie informacji umo liwia przygotowanie przez podmioty gospodarcze dzia a, których efektem jest tworzenie przewagi konkurencyjnej. Podmioty gospodarcze mog j uzyska poprzez wybranie i wykorzystanie korzy ci wynikaj cych z zlokalizowania miejsca prowadzenia dzia alno ci gospodarczej. Poszczególne lokalizacje dla danego typu dzia alno ci gospodarczej posiadaj z regu y pewne wspólne cechy. Jednak istnieje równie grupa czynników, która ró ni te lokalizacje od siebie, a to z kolei mo e mie wp yw na stosowanie na obszarach przez nie wyznaczonych procesów biznesowych oraz wdro enia okre lonych standardów organizacyjnych. Wymienione czynniki maj wi c wp yw na rynki produktów i us ug oferowanych przez dane podmioty gospodarcze. Oznacza to jednocze nie, e uwzgl dnienie zró nicowanego podej cia przez podmioty gospodarcze do okre lonych rynków, danego regionu, miasta lub jego ograniczonego obszaru mo e by ród em uzyskania przez podmiot gospodarczy przewagi konkurencyjnej i jej utrzymaniem lub powi kszaniem w stosunku do jego konkurentów. Obszary i determinanty mo liwo ci wykorzystania dorobku ekonomii przestrzennej 5 J. Semkow, Wprowadzenie do ekonomii, PWN, Warszawa 1984, s. 279-296. 6 L.C. Thurow, Przysz o kapitalizmu. Jak dzisiejsze si y ekonomiczne kszta tuj wiat jutra, Wydawnictwo Dolno l skie, Wroc aw 1999, s. 9-34. ZN nr 97 Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
212 B. Stachowiak Wypracowanie przez podmioty gospodarcze odpowiedzi na pytania gdzie, kiedy i dlaczego? by uzyska przewag lokalizacyjn nad konkurencyjnymi podmiotami gospodarczymi, wymusza zidentyfikowanie zbioru atutów lokalizacyjnych, ekonomicznych, geograficznych, spo eczno-kulturowych oraz politycznych, które uwypukla y by specyficzne, strukturalne warunki i cechy poszczególnych gospodarek krajowych, wyró niaj cych si atrakcyjno ci na tle cech innych gospodarek. Nale y jednak mie na uwadze fakt, i atuty danego kraju mog by atrakcyjne dla pewnych grup firm pochodz cych z okre lonego kraju i sektora, a ma o atrakcyjne w danym czasie dla innych firm. S one tak e zmienne w zale no ci od motywów ich ekspansji oraz ewoluuj cej charakteru gospodarek goszcz cych 7. Zdolno ci konkurencyjne danego podmiotu gospodarczego jako jednostki nie s zale ne tylko od zdolno ci w a ciciela, przedsi biorczo ci jego i zatrudnionych w danym podmiocie gospodarczym osób, lecz równie s one uzale nione od sprawnego funkcjonowania systemu spo eczno- -gospodarczego na okre lonym terytorium (pa stwa, regionu, województwa, powiatu, miasta, dzielnicy, gminy). Taki system spo eczno-gospodarczy powinien mie zdolno do rozszerzenia reprodukcji regionalnych i krajowych zasobów, które s wykorzystywane przez dany podmiot gospodarczy czyli wytwórc. Dlatego te przedmiotem i priorytetem polityki regionalnej i lokalnej wspó czesnych czasów sta o si tworzenie konkurencyjnego otoczenia u atwiaj cego uzyskanie przewagi konkurencyjnej przez jednostki gospodaruj ce 8. Swoj przewag konkurencyjn ma ka de miasto i region, która wynika z jego naturalnych uwarunkowa oraz historycznie zakumulowanych zasobów. Predestynuje to dane miasto do pe nienia ró nych funkcji wiod cych. Jednak nale y zauwa y, i rola zasobów jest zmienna w czasie co jest zwi zane z post pem naukowo-technicznym. Dopóki udaje si znale prosty zwi zek mi dzy zasobem (lub grup zasobów), a rozwojem i lokalizacj ró nych dziedzin wytwórczych uznano, i rozwój regionalny i lokalny jest postrzegany przez konkurencyjn przewag zasobów. Natomiast gdy wraz z rozwojem gospodarczym, który jest warunkowany odpowiednimi zasobami intelektualnymi mamy do czynienia z konkurowaniem ca ej jednostki terytorialnej jako systemu spo eczno-gospodarczego. Wyra a si to powinno zdolno ci miasta (regionu) do rozszerzonej reprodukcji wysokiej jako ci kapita u ludzkiego. Poziom tej zdolno ci, zrelatywizowany w stosunku do innych regionów, mo e by uznany jako miara poziomu konkurencyjno ci miasta (regionu) 9. Analizuj c praktyczne wykorzystanie ekonomii przestrzennej w konkretnym kraju nale y wzi pod uwag jego histori powszechn i gospodarcz, która ma wp yw na obecny kszta t ycia gospodarczego. Podstawowe znaczenie w przesz o ci je li chodzi o kraje possocjalistyczne mia o planowanie gospodarcze, w tym planowanie przestrzenne, które wi zane 7 A. Zaorska, Korporacje, op. cit., s. 182. 8 T. Markowski, Zarz dzanie rozwojem miast, PWN, Warszawa 1999, s. 102. 9 Ibidem, s. 105. Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013 ZN nr 97
Wykorzystanie ekonomii przestrzennej w procesach rozwoju gospodarczego 213 by y z regu y z in ynieri spo eczn. Plani ci przestrzenni, w tym geografowie i urbani ci, tworzyli plany i koncepcje zagospodarowania przestrzennego odpowiadaj ce z regu y wizji i interesom w adz centralnych lub regionalnych grup interesu. W rezultacie tego w momencie odej cia od gospodarki centralnie da o si zauwa y znaczne zró nicowanie regionalne, zw aszcza pomi dzy miastem a wsi ; pomi dzy wielkimi aglomeracjami miejskimi a ma ymi miasteczkami oraz pomi dzy regionami kraju. Wyrazem tych zró nicowa przestrzennych, sta si podzia na regiony o rodowisku nie zanieczyszczonym i b d ce w stanie kl ski ekologicznej. Wszystkie te zró nicowania by y nie tylko dostrzegane, ale równie szczegó owo mierzone, opisywane, analizowane i interpretowane w ró ny sposób przez ró ne rodowiska naukowe jak i polityczne 10. Zró nicowanie przestrzenne w kraju uzna nale y za jeden z najwa niejszych elementów zmian w warunkach gospodarki rynkowej. Poszczególne regiony maj swoje cechy spo eczne i gospodarcze, które by y i s atutem b d obci eniem w ich rozwoju. Wp yw na rozwój regionów ma tak e wp yw gospodarki wiatowej oraz warto po o enia geograficznych obszarów przygranicznych, poniewa po o enie w pobli u granic sta o si wa n szans rozwoju gospodarczego i spo ecznego (wcze niej takie po o nie by o jedn z g ównych barier rozwoju). Jednocze nie znaczenia nabra y wielkie miasta i aglomeracje miejskie, wraz ze swoim zró nicowanym potencja em gospodarczym i spo ecznym. Zró nicowanie rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów kraju stwarza problemy zarówno natury ekonomicznej, spo ecznej jak i politycznej. Wiele regionów zaliczanych do s abiej rozwini tych ma aspiracje do zmniejszenia luki rozwojowej w stosunku do bogatszych, poprzez przyspieszenie wzrostu gospodarczego. Podejmowane dzia ania maj na celu zwi kszenie ich konkurencyjno ci na rynku krajowym oraz wiatowym. Jednym z istotnych czynników determinuj cych ich trwa y i zrównowa ony rozwój s inwestycje rzeczowe. Regiony charakteryzuj ce si wysok stop inwestycji maj szans na popraw swojej sytuacji gospodarczej i dobrobytu spo ecznego oraz przybli enie regionu do redniego poziomu kraju. Determinuj one efektywno gospodarki jako ca o ci, przyczyniaj c si do zmniejszenia luki rozwojowej w stosunku do krajów bardziej rozwini tych 11. Na poziomie regionalnym zastosowanie dorobku ekonomii przestrzennej jest widoczne w odniesieniu do konkurencyjno ci. Wyra a si ona d eniem do utrzymania lub poprawy pozycji w tocz cej si mi dzy regionami rywalizacji o dost p do ró nego rodzaju korzy ci z zewn trz, zw aszcza o inwestorów z innych regionów lub innych krajów. Istotn rol w pozyskaniu inwestorów zagranicznych odgrywa atrakcyjno inwestycyjna (lokalizacyjna) regionów. Sk adaj si na ni wiele czynników, które daj si zgrupowa 10 G. W c awowicz G., Przestrze i spo ecze stwo wspó czesnej Polski, PWN, Warszawa 2002, s. 16-17. 11 M. Noga, M. Stawicka, Co decyduje o konkurencyjno ci polskiej gospodarki, CeDeWu, Warszawa 2009, s. 101. ZN nr 97 Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
214 B. Stachowiak jako: a) czynniki rynkowe wielko rynku, przyrost populacji, tempo wzrostu krajowego produktu brutto i jego warto per capita, blisko i dost p do rynków eksportowych; b) czynniki kosztowe koszt pracy / wydajno, dost pno surowców, zaplecze kooperacyjne, jako infrastruktury biznesowej (drogi, telefony, instytucje wspieraj ce przedsi biorczo ), mo liwo transferu zysków; c) klimat inwestycyjny stabilno polityczna, stabilno makroekonomiczna, system podatkowy, system prawny, zach ty dla inwestorów 12. W sytuacji, w której atrakcyjno lokalizacji (lub atrakcyjno inwestycyjna) dla danych regionów jest zbli ona do siebie wtedy potencjalni inwestorzy zaczynaj analizowa czynniki jako ciowe, do których nale y zaliczy : a) dost pno do sprawnej i niezawodnej infrastruktury transportowej i komunikacyjnej, która umo liwia zastosowanie optymalnych dla danego podmiotu gospodarczego rozwi za logistycznych; b) instytucje obs ugi biznesu, podmioty gospodarcze zajmuj ce si dzia alno ci innowacyjn (badawczo- -rozwojowe), a tak e instytucje które wspieraj praktyczne zastosowanie innowacji w procesach produkcyjnych oraz zastosowanie nowych technologii; c) odpowiednie kwalifikacje pracowników, ich stosunek do pracodawcy oraz zdyscyplinowanie; d) mo liwo zbudowania sieci dostawców i odbiorców, a zatem rozwój kooperacji biznesowej; e) odpowiednie warunki ycia (ekologia, krajobraz, bezpiecze stwo, edukacja, mo liwo wypoczynku) dla kadry o najwa niejszej dla danej inwestycji kwalifikacjach (w a ciciele, kadra zarz dzaj ca, kadra naukowo-badawcza) w umo liwiaj cych jej osiedlenie si w danym regionie (blisko nowej inwestycji). Takie kryteria wyboru regionu dysponuj cego najlepsz (z punktu widzenia inwestora) atrakcyjno ci lokalizacyjn (inwestycyjn ) przez potencjalnego inwestora powoduje, i na jego decyzj maj wp yw w adze samorz dowe. Potwierdzaj to wyniki, wed ug których to w najwi kszym stopniu wyborowi danej lokalizacji przez inwestorów, sprzyjaj takie dzia ania w adz lokalnych jak: a) wsparcie dla rozwoju infrastruktury dotycz ce przede wszystkim tworzenia u atwie przy uzyskaniu pozwole i za atwianiu wszelkich formalno ci (zw aszcza szybko ci dzia ania i ograniczenia biurokracji); b) pozytywne nastawienie, otwarto na wspó prac i zrozumienie potrzeb inwestora; c) pomoc w znalezieniu lub nabyciu odpowiedniego terenu (w tym przygotowanie lub zmiana planu przestrzennego zagospodarowania); d) pomoc w uzgodnieniach z zak adem energetycznym, wodoci gowym, itp. Oprócz w adz lokalnych znacz c rol w wyborze danej lokalizacji przez inwestorów mog równie odegra lokalne instytucje (fundacje, stowarzyszenia, agencje rozwoju), a tak e lokalni liderzy 13. Gdy w adze samorz dowe i lokalne w wyniku podj tych dzia a doprowadz do ulokowania na terenie ich regionu nowej inwestycji to zwi ksza si pozycja konkurencyjna tego regionu w stosunku do innych regionów oraz znaczenie w gospodarce narodowej. Je li w adze samorz dowe i lokalne maj zdolno do przyci gania na teren swego regionu inwestorów funkcjo- 12 A. Wielo ski, Geografia przemys u, WUW, Warszawa 2005, s. 50. 13 Ibidem, s. 52. Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013 ZN nr 97
Wykorzystanie ekonomii przestrzennej w procesach rozwoju gospodarczego 215 nuj cych w ró nych bran ach, to wp ywa to na pozycj konkurencyjn regionu oraz regionalny wzrost gospodarczy. Wskazane czynniki atrakcyjno ci lokalizacji, oznaczaj du e mo liwo ci wp ywu w adz lokalnych na nie. Cykle wzrostu regionalnego charakteryzuj si zbie no ci lub rozbie no ci ze wzrostem krajowym, zmienno ci lub nieregularno ci wzrostu regionalnego w czasie oraz wahaniami wielko ci regionalnych do rednich wielko ci krajowych. Analizy tych zjawisk dowodz regionalnie silnego zró nicowana zmienno wzrostu w czasie. Wzrost jednych regionów jest ustabilizowany, innych wykazuje silne wahania. Pierwszy obserwuje si cz ciej w regionach o zró nicowanej strukturze ga ziowej gospodarki, drugi za w regionach o funkcjach wyspecjalizowanych 14. Takie ró nice w rozwoju gospodarczym poszczególnych regionów kraju mog prowadzi do powstawania problemów natury ekonomicznej, spo ecznej i politycznej. Regiony b d ce s abiej rozwini te d do zmniejszenia luki rozwojowej jaka istnieje pomi dzy nimi a regionami bogatszymi i lepiej rozwini tymi, poprzez doprowadzenie do przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Jednym z istotnych czynników determinuj cych trwa y i zrównowa ony rozwój regionów s podejmowane na ich obszarze inwestycje rzeczowe. Te regiony które charakteryzuj si wysok stop inwestycji maj szans na popraw swojej sytuacji gospodarczej i dobrobytu spo ecznego, a w konsekwencji przybli enie regionu do redniego poziomu kraju. Przyczyniaj si one równie do poprawy efektywno gospodarki jako ca o ci oraz do zmniejszenia luki rozwojowej w stosunku do krajów bardziej rozwini tych. Dzia ania te maj na celu zwi kszenie ich konkurencyjno ci na rynku krajowym oraz wiatowym 15. Koncepcja zastosowania ekonomii przestrzennej Zastosowanie ekonomii przestrzennej powinno koncentrowa si na czynnikach, które s kluczowe dla rozwoju gospodarczego regionu, a raczej wszystkich regionów funkcjonuj cych na terenie danego pa stwa. Dlatego ekonomia przestrzenna powinna by stosowana przy planowaniu i rozwoju: sieci komunikacyjnej (sie transportu drogowego, kolejowego, lotniczego na terenie danego regionu lub regionów po czonych), sieci elektroenergetycznych (sieci przesy owych wysokiego i niskiego napi cia), sieci gazowej, sieci wodoci gowej, sieci telekomunikacyjnej. Rozwój poszczególnych sieci jest jednocze nie zwi zany z jej punktami w z owymi czyli lokalizacj : elektrowni (konwencjonalnej, j drowej, gazowej oraz wykorzystuj cych odnawialne ród a energii), dworców kolejowych (dotyczy g ównie rozbudowy nowych linii kolejowych np. zwi zanych z planowanym rozwojem kolei du ych pr dko ci), portów lotniczych, punktów w z owych na autostradach oraz drogach w z owych i punktów umo liwiaj cych wprowadzenie komunikacji intermodalnej (czyli punktów komunikacyjnych umo liwiaj cych efektywne wykorzystanie transportu drogowego, kolejowego i lotniczego). 14 R. Doma ski, Gospodarka, op. cit., s. 106. 15 M. Noga, M.K. Stawicka, Co decyduje, op. cit., s. 101. ZN nr 97 Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
216 B. Stachowiak Ju na etapie planowania poszczególnych inwestycji nale y bra pod uwag ich wp yw na rozwój gospodarczy danego regionu oraz korzy ci jakie uzyska dany region po oddaniu danej inwestycji. Koniecznym elementem przy takich inwestycjach jest umiej tno i zdolno szerokiego spojrzenia na dan inwestycj, gdy jest ono powi zane z innymi dzia aniami (inwestycjami) w ró nych sferach, których wykonanie i efektywno jest zale na od tej inwestycji. W ten sposób mo na stworzy ca y plan rozwoju danego regionu doprowadzaj c do efektywnego wykorzystania rodków inwestycyjnych poprzez stopniowe punktowe inwestycje. Nale y jednocze nie stale monitorowa inwestycje s siednich regionów, aby przy wspó pracy pomi dzy regionami doprowadzi do maksymalizacji efektów danych poszczególnych inwestycji. Oprócz inwestycji i rozwoju gospodarczego danego regionu ekonomia przestrzenna powinna by stosowana do dzia a zwi zanych z ochron rodowiska przed cz owiekiem jak i ochron ludzi przed si ami przyrody oraz rozwa nym i zrównowa onym wykorzystaniem zasobów naturalnych. Dba- o o ochron rodowiska i krajobrazu na terenie danego regionu mo e przyczyni si do przyci gania na teren tego regionu nowych inwestorów, którzy lokuj c swoj inwestycj na terenie danego regionu jednocze nie poszukuj w okolicy miejsc atrakcyjnych pod wzgl dem rekreacyjnym dla swoich pracowników. W ten sposób dba o o rodowisko naturalne i krajobraz mimo, e wymagaj ce pewnych nak adów lub rezygnacji z wspó pracy z okre lon grup inwestorów mo e przyczyni si do przyci gania inwestorów z nowych bran lub rozwoju dzia alno ci obecnych inwestorów np. poprzez lokowanie dzia alno ci badawczo-rozwojowej danego przedsi biorstwa. W ten sposób w danym regionie rozwija si sie kooperacyjna pomi dzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi, co prowadzi do zwi kszenia stabilizacji regionu i zmniejszenia zagro enia dla danego regionu wynikaj cego z cyklu koniunkturalnego dla danej bran y. Prowadz c obserwacje wiata rzeczywistego uzyskuje si obraz, z którego wynika, i przestrzenny rozk ad dzia alno ci ekonomicznych w skali regionalnej, krajowej lub ponadregionalnej jest niejednorodny. Przestrze geograficzna jest zró nicowana i zorganizowana. Uwag zwraca fakt istnienia miejsc, w których koncentruje si produkcja i dzia alno gospodarcza. Badania zwi zane z rozmieszczeniem terytorialnym dzia alno ci gospodarczej pozwalaj na pozyskanie obrazu rozmieszczenia dzia alno ci gospodarczej pomi dzy poszczególnymi krajami w ramach gospodarki wiatowej z uwzgl dnieniem funkcjonowania w gospodarce wiatowej podmiotów integracyjnych, których przyk adem mo e by Unia Europejska. W ten sposób uzyskuje si obraz oraz struktur wiatowej produkcji i handlu oraz jej podzia na poszczególne pa stwa lub ich ugrupowania integracyjne. Jednak nie tylko gospodarka wiatowa podlega takiej analizie. Analogiczne prace badawcze dotycz te funkcjonowania regionów. Podejmowane s prace analityczne dotycz ce kszta towania struktury lokalizacji regionalnej, z punk- Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013 ZN nr 97
Wykorzystanie ekonomii przestrzennej w procesach rozwoju gospodarczego 217 tu widzenia rozmieszczenia produkcji, handlu, a tak e zatrudnienia w ró nych regionach w ramach kraju, czy te w ramach Unii Europejskiej 16. Teoretyczne i praktyczne potrzeby badania koncentracji przestrzennej wspó cze nie wywodzone s z trzech nurtów: ekonomii neoklasycznej, nowej teorii handlu (new trade theory) oraz nowej ekonomii geograficznej (NEG). Z pierwszego z tych nurtów - ekonomii neoklasycznej, przywo a nale y hipotez przyjmuj c, e istniej ró nice w produktywno ci mi dzy regionami, a liberalizacja handlu i wzrost integracji ekonomicznej powoduje relokalizacj produkcji i wzrost specjalizacji w celu osi gania przewagi konkurencyjnej. Drugi z nurtów nowa teoria handlu (new trade theory) zak ada, e firmy, d c do uzyskania korzy ci skali, koncentruj si w kilku regionach, które zapewniaj najlepszy dost p do rynków i ze wzgl du na koszty handlowe lokalizacje geograficzne firm odgrywaj du rol. Trzeci z nurtów nowa geografii ekonomicznej (NGE), przypisuje decyduj c rol znaczeniu czynników geograficznych w procesach gospodarowania, przy których specjalizacja regionalna b dzie rezultatem przestrzennej aglomeracji aktywno ci ekonomicznej 17. Odwo anie si do dorobku tych nurtów pozwala na zaproponowanie kompleksowego podej cia do kwestii lokalizacji i wykorzystania do badania koncentracji dzia alno ci gospodarczej na poziomie mi dzynarodowym (skala krajów) oraz regionalnym (skala regionów) z uwzgl dnieniem zmian zachodz cych w czasie. Podsumowanie Ekonomia przestrzenna jest dynamicznie kszta tuj c si i rozwijaj c si teori, która w przeci gu ostatnich lat jest przedmiotem intensywnych bada na gruncie zarówno teoretycznym jak i praktycznej dzia alno ci gospodarczej. O ywienie tych bada zwi zane jest ze zmianami gospodarczymi jakie przynios y zw aszcza dwie ostatnie dekady XX wieku i pierwsza dekada XXI wieku w otoczeniu geopolitycznym, gospodarczym i technologicznym podmiotów gospodarczych uzewn trznione tworzeniem si rynku globalnego i regionalnego. Istot ekonomii przestrzennej jako nauki jest badanie decyzji w kwestii procesów dostarczania przez podmioty gospodarcze (rozumiane jako jednostki administracji publicznej i samorz dowej oraz przedsi biorstwa produkcyjne i us ugowe) funkcjonuj ce na danym obszarze (lokalizacji) geoinformacji w okre lonych przedzia ach czasu oraz ich wp ywu na sytuacj gospodarcz i pozycj konkurencyjn danego obszaru (lokalizacji) wzgl dem innych obszarów (lokalizacji) w tych samych przedzia ach czasu. Efekty bada tych decyzji z kolei przes dzi y o du ym zainteresowaniu dorobku ekonomii przestrzennej przez praktyk ycia gospodarczego podmiotów gospodarczych. 16 A. Zieli ska-g bocka, Lokalizacja, op. cit., s. 9. 17 B. Suchecki (red.), Ekonometria przestrzenna metody i modele analizy danych przestrzennych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 129. ZN nr 97 Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
218 B. Stachowiak Idee ekonomii przestrzennej znalaz y tak e odzwierciedlenie w realizacji procesów dydaktycznych na wy szych uczelniach. Najszerzej ujmowane s one w obszarze realizacji przedmiotu gospodarka przestrzenna. Niektóre z uczelni nich uruchomi y na kierunku ekonomia specjalno ekonomia przestrzenna, w innych za prowadzi si wyk ady i wiczenia z tego przedmiotu. Spotka si mo na tak e z przedmiotem dydaktycznym ekonomika przestrzenna. Bibliografia Bochenek M., Przedmiot i charakter ekonomii, w: Dokonania wspó czesnej my li ekonomicznej teorie nieliberalne wobec ekonomicznej roli pa stwa a polityka spo eczno-ekonomiczna, Praca zbiorowa pod redakcj U. Zagóry-Jonszty, Akademia Ekonomiczna im. K. Adamieckiego, Katowice 2004. Balcerzak A.P., Pa stwo w realiach nowej gospodarki. Podstawy efektywnej polityki gospodarczej w XXI wieku, Wydawnictwo Adam Marsza- ek, Toru 2009. Doma ski R., Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa 2006. Ko odko G.W., Nowa gospodarka i stare problemy. Perspektywy szybkiego wzrostu w krajach postsocjalistycznej transformacji, w: Nowa gospodarka i jej implikacje dla d ugookresowego wzrostu w krajach postsocjalistycznych, red. G.W. Ko odko, Key Text, Warszawa 2001. Markowski T., Zarz dzanie rozwojem miast, PWN, Warszawa 1999. Noga M., Stawicka M., Co decyduje o konkurencyjno ci polskiej gospodarki, CeDeWu, Warszawa 2009. Semkow J., Wprowadzenie do ekonomii, PWN, Warszawa 1984. Suchecki B. (red. nauk.), Ekonometria przestrzenna metody i modele analizy danych przestrzennych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010. Thurow L.C., Przysz o kapitalizmu. Jak dzisiejsze si y ekonomiczne kszta tuj wiat jutra, Wydawnictwo Dolno l skie, Wroc aw 1999. W c awowicz G., Przestrze i spo ecze stwo wspó czesnej Polski, PWN, Warszawa 2002. Wielo ski A., Geografia przemys u, WUW, Warszawa 2005. Wojtyna A., Czy tradycyjna ekonomia pozwala zrozumie tzw. nowa gospodark?, w: Czy ekonomia nad a z wyja nianiem rzeczywisto ci?, pod redakcj A. Wojtyny, PTE, Bellona, Warszawa 2001. Zaorska A., Korporacje transnarodowe przemiany, oddzia ywania, wyzwania, PWE, Warszawa 2007. Zieli ska-g bocka A., Lokalizacja przemys u a konkurencyjno polskich regionów (w kontek cie integracji europejskiej), Wydawnictwo Uniwersytetu Gda skiego, Gda sk 2008. Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013 ZN nr 97