Pwil.of.pl 1. Wymień główne rodzaje skał budujących skorupę ziemską i omów ich zastosowanie. W budowie skorupy ziemskiej uczestniczą trzy genetycznie odmienne grupy skał różniące się składem chemicznym: magmowe - skały będące produktem zastygnięcia krzemianowego stopu magmy, osadowe - skały powstające na powierzchni skorupy ziemskiej w wyniku nagromadzenia (sedymentacja), a później diagenezy różnego rodzaju osadów, metamorficzne - skały powstające z przeobrażenia skał magmowych lub osadowych, w wyniku procesów metamorfizmu. Wybrane skały magmowe zastosowanie: Gabra mają zastosowanie w przemyśle materiałów budowlanych i przy budowie dróg jako tłuczeń drogowy. dmiany labradoryzujące służą do wyrobu pomników i płyt polerowanych. iabazy stosowane są głównie w budownictwie drogowym jako materiał drogowy, tłuczeń, kliniec, kamień łamany, a także jako grysy do nawierzchni bitumicznych. Melafiry mają zastosowanie głównie w budownictwie drogowym jako kamień podkładowy przy budowie dróg, kruszywo zwyczajne, grysy granulowane do produkcji mas betonowych, do budowy fundamentów. Bazalty są dobrymi materiałami do budowy warstwy ściernej nawierzchni oraz jako tłuczeń do budowy tras kolejowych. Leizna bazaltowa odznacza się szczególną odpornością na ścieranie, dużą odpornością na przebicie prądem elektrycznym oraz własnościami ługo- i kwasoodpornymi. Sjenity są bardzo cenionym kamieniem budowlano architektonicznym (płyty okładzinowe, schody, posadzki, pomniki, nagrobki). dpady przerabiane są na grysy twarde do wysokiej klasy betonów. ioryty wykorzystywane są jako materiał budowlany, drogowy oraz dekoracyjny podobnie jak sjenity. ndezyty w budownictwie stosowane są jako płyty okładzinowe, ciosy na pomniki, elementy murowe, schody, krawężniki, bruki, kostki, tłuczeń. Jako materiał kwasoodporny i zasadowo odporny mogą być używane do wyrobu zapraw i betonów kwasoodpornych. Porfiry maja zastosowanie w budownictwie drogowym jako kostka, brukowiec, kamień łamany, kliniec, tłuczeń i grysy. óżowe porfiry wykorzystywane są jako budulec kamienny (licówka do podpór mostowych, oporniki). Granity mają duże znaczenie jako materiały budowlane (elementy budowlane murowe, płyty wykładzinowe ozdobne, schody, materiały i elementy drogowe jak bruk, krawężniki, także tłuczeń, kliniec, kruszywa, wypełniacze). Jako materiał odporny na działanie wody używane są do regulacji potoków i rzek oraz budowy zapór. Wybrane skały osadowe zastosowanie: Piaskowce używane są jako kamień łamany i tłuczeń do budowy podkładów nawierzchni drogowych, jako tłuczeń pod progi torów kolejowych, do wyrobu krawężników, płyt itp. piaskowców buduje się mury oporowe, zapory przeciwrumowiskowe, przyczółki i filary mostów oraz fundamenty i podmurówki budynków mieszkalnych. Bloki piaskowców służą jako wykładziny koryt rzecznych przy regulacji potoków górskich. ławic piaskowców buduje się także cokoły pomników, pomniki i nagrobki. ównież są surowcem kwasoodpornym i ogniotrwałym. Wapienie używane są do produkcji materiałów wiążących (wapno, cement), wykorzystywane są jako surowce do wyrobu szkła, jako topnik w przemyśle metalurgicznym, jako surowiec przemysłu hutniczego, chemicznego i spożywczego (produkcja nawozów sztucznych, karbidu i sody, wybielanie papieru, rafinacja cukru itp.). Wapienie używane są również jako kamień łamany podkładowy i tłuczeń drogowy, a także w formie ciosanych bloków do budowy podmurówek, budowy cokołów pomników, zabudowań gospodarskich itp. ównież wapienie znajdują zastosowanie jako materiał dekoratorski (okładziny, parapety, schody, posadzki) słynne marmury chęcińskie, kieleckie i dębnickie. olomity znajdują liczne zastosowanie w przemyśle, m.in. jako jeden z surowców do produkcji zapraw ceramicznych i wyrobu szkła, dodatek schładzający podczas wypalania materiałów ceramicznych, kamień łamany i tłuczeń, także jako kamień ciosowy (budowle monumentalne, cokoły pomników, krawężniki itp. oraz jako topnik w procesach stalowniczych. Margle stosowane są do wyrobu cementu oraz jako nawóz sztuczny. Wybrane skały metamorficzne zastosowanie: Gnejsy wykorzystuje się jako drogowe materiały kamienne (kamień łamany, tłuczeń drogowy, brukowiec, krawężniki), także jako kamień ciosowy. mfibolity wykorzystuje się do produkcji tłucznia drogowego. Łupki krystaliczne: łupki łyszczykowe używane są jako posypki papowe, domieszki do tynków elewacji budynków, wypełniacze mas plastycznych oraz w przemyśle izolacyjnym, łupki fyllitowe używane są do produkcji dachówek, nośników plastycznych, łupki kwarcytowe są materiałem ogniotrwałym, 1
Pwil.of.pl łupki talkowe są materiałem izolacyjnym i kwasoodpornym. warcyty używane są w budownictwie drogowym, mieszkaniowym (fundamenty, podmurówki), do produkcji narzędzi szlifierskich oraz jako materiał ogniotrwały i kwasoodporny. Marmury mają zastosowanie jako kamień budowlany dekoracyjny, blok płyty, kolumny, schody, nagrobki, grysy lastrikowe, mączki, kamień łamany oraz używany jest do produkcji wapna. 2. Wymień główne ery w historii iemi. ry w historii iemi poczynając od najstarszej: rchaik Proterozoik Paleozoik Mezozoik enozoik abela stratygraficzna: ra kres N C W Ę C Ę Wiek w mln lat arys paleogeografii 2 Ukształtował się zbliżony do dzisiejszego rozkład lądów i oceanów; silne ochłodzenie klimatu; w połowie plejstocenu nastąpiło wielkie kontynentalne zlodowacenie; w związku z tym kilkakrotnie zmianom ulegał poziom oceanu światowego. W holocenie ukształtował się obecny rozkład lądów i mórz, po zmianach poziomu morza wywołanych zlodowaceniem; trwały fałdowania i ruchy wypiętrzające na obszarach młodych gór i dzisiejszych strefach subdukcji, nastąpiły zmiany klimatu wywołane działalnością człowieka. 70 ozszerzały się ceany tlantycki i ndyjski, zmniejszały ceany etydy i Spokojny; subkontynent indyjski zderzył się z zją, a ustralia oderwała się od ntarktydy; zbliżanie się lądów fryki i uropy spowodowało wypiętrzanie się łańcuchów górskich, wskutek ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej; rozczłonkowanie lądów wpłynęło na aktywniejszą cyrkulację wód oceanicznych, czego efektem było ochłodzenie się klimatu; na ntarktydzie rozwinęła się pokrywa lodowa. stateczne zamknięcie ceanu etydy, a dalsze zbliżanie się fryki i uropy spowodowało wydźwignięcie się wielu łańcuchów górskich (np. aukazu, lp, arpat, Pirenejów, Gór Betyckich, tlasu); od fryki oddzielił się blok rabii; nastąpiło połączenie meryki Pn. z Pd.; zbliżony do dzisiejszego (lub niewiele cieplejszy) klimat, z końcem neogenu uległ wyraźnemu ochłodzeniu będącemu zapowiedzią zbliżającej się epoki lodowcowej. Świat roślinny miany w rozkładzie szaty roślinnej na świecie, związane ze zmianami klimatu i zlodowaceniami; przesuwały się strefy roślinne, np. kurczyły się wilgotne lasy równikowe, które ulegały rozdzieleniu na niewielkie wyspy-ostoje (tzw. refugia); następowały migracje całych flor; na niektórych obszarach znaczna ich część wymierała. Szybki rozwój istniejących zbiorowisk roślinnych; zmiany w poszczególnych zbiorowiskach wywołane działalnością człowieka - wycinanie wilgotnych lasów równikowych, eksploatacja lasów strefy umiarkowanej, niszczenie roślinności stref suchych powodujące przesuwanie się granic pustyni; wskutek tych działań wymierają pojedyncze gatunki roślin. Szybki rozwój roślin okrytonasiennych; szczytowy rozwój zielenic z rodziny asycladaceae. Powszechne panowanie roślin okrytonasiennych; wyodrębnianie się wielkich zbiorowisk roślinnych tzw. geoflor trzeciorzędowych. Świat zwierzęcy Żyły, wymarłe już dziś, zwierzęta zasiedlające strefę tundrową wokół lądolodów (m.in. nosorożce włochate, mamuty, tygrysy szablozębne, hieny i niedźwiedzie jaskiniowe); pojawiły się formy ludzkie m.in. neandertalczyk (Homo sapiens neanderthalensis), a pod koniec epoki świat opanował człowiek rozumny (Homo sapiens sapiens), który szeroko rozprzestrzenił się na wszystkie lądy; udomowienie kilkudziesięciu gatunków zwierząt (m.in. kury, świnie, krowy, psy); w związku z przemianami siedlisk życia zwierząt i nieracjonalną gospodarką człowieka wymierają liczne gatunki (m.in. tur, dodo, krowa morska). W morzach szeroko rozpowszechnione były otwornice (gł. numulity), koralowce, mięczaki (gł. ślimaki i małże), a ze szkarłupni - jeżowce i liliowce; w środowisku lądowym bardzo szybka radiacja ssaków (m.in. koniowate, trąbowce, naczelne), które zajmowały opuszczone po wymarłych gadach nisze ekologiczne. Szybka radiacja adaptatywna wśród ssaków łożyskowych, które opanowały wszystkie nisze ekologiczne i prawie wszędzie (poza ustralią) całkowicie wyparły stekowce; ewolucja ssaków drapieżnych; pojawiły się pierwsze małpy człekokształtne. 2
Pwil.of.pl M P L J U S P M 140 rwał proces otwierania się ceanów tlantyckiego i ndyjskiego; rozdzielenie się meryki Pd. i fryki spowodowało otwarcie się pd. części ceanu tlantyckiego, a subkontynent indyjski, który przesuwał się ku pn., powodował zawężanie się paprocie ceanu etydy, a jednocześnie coraz bardziej otwierał cean ndyjski; z końcem kredy dolnej rozpoczął się największy znany dotychczas zalew morski, który swoje maksimum osiągnął w kredzie górnej. 195 alszy rozpad superkontynentu Pangei (); w znacznym stopniu otwarła się pn. część ceanu tlantykiego; od fryki oddzielił się blok australijskoantarktyczny; odrywające się od brzegu Gondwany pojedyncze, niewielkie bloki lądowe wędrowały przez cean etydy i zderzając się z pd. brzegami Laurazji powodowały wypiętrzanie się pasm górskich; silne ruchy górotwórcze miały też miejsce w zach. części meryki, powodując wypiętrzenie się ordylierów. Silne zmiany w roślinności; panujące w kredzie dolnej rośliny nagonasienne w kredzie górnej zostały zdominowane przez rośliny okrytonasienne, które po raz pierwszy pojawiły się z początkiem kredy; znaczenie straciły sagowce, i miłorzębowe; w dolnej kredzie wymarły benetyty. Panowanie roślin nagonasiennych; duże rozprzestrzenienie benetytów, bujny rozkwit sagowców, nadto miłorzębowe, iglaste, a także paprocie nasienne, które z końcem okresu wymarły; wśród paprotników duże znaczenie paproci cienkozarodnikowych; w morzach dominacja glonów; pojawiły się okrzemki. Panowanie gadów; znane są zarówno formy roślinożerne (np. guanodon), jak i drapieżne (yrannosaurus); powietrze opanowały gady z rodzaju Pteranodon, a także liczne już ptaki (m.in. chthyornis, Hesperornis); w kredzie górnej pojawiły się ssaki łożyskowe; w morzach duże znaczenie miały otwornice, małże (m.in. inoceramy) i głowonogi (belemnity, amonity); z końcem okresu wymarła przeważająca część gadów (dinozaury), a także amonity i belemnity. W morzach największe znaczenie mają otwornice, gąbki, koralowce, mięczaki, ramienionogi (rynchonelle, terebratule) i szkarłupnie (gł. liliowce i jeżowce), a z kręgowców ryby; rozwój amonitów i belemnitów; rozkwit gadów, które zajęły wszystkie nisze ekologiczne; w morzach dominowały plezjozaury i ichtiozaury, na lądzie dinozaury, a w powietrzu pterodaktyle (Pterodactylus, hamphorhynchus); w jurze górnej pojawiają się ptaki (rcheopteryx). W morzach pojawiły się koralowce sześciopromienne; rozpowszechnione były głowonogi (szczególnie amonity, ceratyty), ramienionogi (gł. terebratule), szkarłupnie (liliowce i jeżowce), a także ryby; na lądzie szybki rozwój gadów ssakokształtnych, pojawiły się pierwsze dinozaury - tekodonty; z końcem triasu 230 aczął ulegać rozpadowi, ominowały rośliny uformowany w permie nagonasienne - paprocie superkontynent Pangei () co nasienne, drzewa iglaste, zaznaczyło się powstaniem kilku sagowce oraz benetyty, które stref ryftowych; zapoczątkowało pojawiły się w triasie to proces powstawania ceanów środkowym; mniejszą rolę - tlantyckiego i ndyjskiego, odgrywały paprocie a jednocześnie zamykania zarodnikowe, skrzypy i widłaki; zbiornika ceanu etydy; silne w morzu duże znaczenie miały procesy wulkaniczne glony, szczególnie zielenice doprowadziły do powstania z rodziny asycladaceae. wielkich pokryw bazaltowych (trapów). wymarły labiryntodonty i kotylozaury. 280 amknięcie się ceanu miany klimatyczne wywołały Szczytowy rozwój osiągnęły Uralskiego między powstałym ogromne zmiany roślinności; kotylozaury i gady w karbonie lądem a Syberią straciły znaczenie i wymarły ssakokształtne; na początku spowodowało uformowanie się odgrywające dużą rolę permu wyodrębniła się grupa po raz drugi wielkiego w karbonie wilgociolubne gadów ssakokształtnych; superkontynentu Pangei (); paprocie, drzewiaste skrzypy w morzach ważną rolę Pangea rozciągała się między i widłaki; wymarły także odgrywały ramienionogi, biegunami i stanowiła zwarty kordaity; dominującą rolę otwornice i głowonogi (gł. ląd, w który tylko w strefie zaczęły odgrywać rośliny goniatyty); w końcu okresu równikowej wcinała się zatoka nagonasienne - iglaste wiele grup zwierząt wymarło, ceanu etydy; w permie i sagowce, pojawiły się pierwsze wśród nich: korale dolnym trwały procesy miłorzębowe (m.in. richopitis). czteropromienne, trylobity, niszczenia gór wypiętrzonych niektóre grupy podczas fałdowań; w permie ramienionogów, a z otwornic - górnym na niektórych obszarach fuzuliny. utworzyły się płytkie, epikontynentalne morza; zmiany rozkładów lądów, a przy tym cyrkulacji wód oceanicznych były przyczyną zmiany klimatu z wilgotnego na bardziej suchy. 3
Pwil.of.pl B N W N S Y L U W M B 345 bliżanie się do siebie bloków Bujny rozwój flory lądowej, W morzach najliczniej lądowych uroameryki mającej duże znaczenie reprezentowane były i Gondwany zakończyła faza w powstawaniu złóż węgla; koralowce czteropromienne, silnych ruchów górotwórczych, dominowały ogromnych otwornice, ramienionogi która spowodowała powstanie rozmiarów (20-40 m) widłaki (szczególnie Productida); wielkiego lądu i regresję morza; (lepidodendrony i sygilarie) szeroko rozpowszechnione wypiętrzyły się wtedy m.in. Góry i skrzypy (kalamity); liczne były były głowonogi (goniatyty, antabryjskie, Góry beryjskie, paprocie zarodnikowe łodzikowate), pojawiły się Sudety i udawy; w karbonie i nasienne; z nagonasiennych pierwsze belemnity; górnym w wielu rejonach pojawiły się szpilkowe w karbonie dolnym wymarły nagromadziły się osady i kordaity; wśród grzybów graptolity; na obszarach zawierające szczątki organiczne, występowały już workowce lądowych dominowały płazy które utworzyły pokłady węgla; i glonowce. (np. ogyrinus, Miobatrachus), przerwanie tego procesu pod w karbonie górnym pojawiły koniec karbonu związane było się pierwsze gady (m.in. z kolejnymi fazami omeriscus, Petrolacosaurus, górotwórczymi; na leżących Hylonomus) pochodzące od w strefie okołobiegunowej należących do płazów obszarach Gondwany rozwinęły antrakozaurów. się potężne czasze lądolodów. 395 wężeniu uległa Paleotetyda, alszy rozwój roślin lądowych; W morzach znaczącą rolę w wyniku zbliżenia się do siebie wśród ryniofitów, które odgrywały otwornice, dwóch bloków kontynentalnych - wymarły w dolnym dewonie koralowce, ramienionogi uroameryki i Gondwany; do występowały m.in.: rynia i głowonogi (gł. goniatyty uroameryki przybliżył się także (hynia), hornea i klimenie); ważną grupę trzeci wielki blok lądowy - (Horneophython) i aglaofiton stanowiły również trylobity Syberia, oddzielony ceanem (glaophyton); pojawiły się i konodonty; silna radiacja Uralskim; w wielu miejcach pierwsze rośliny widłakowe kręgowców; powszechnie znajdowały się płytkie morza, (m.in. drepanofiskus) występowały szczękowce, w obrębie Gondwany (obszar i skrzypowe (hienia, pojawiły się ryby dwudyszne dzisiejszej fryki Środk. i Pd.) kalamofiton), a także i trzonopłetwe; pod koniec miało miejsce kolejne prymitywne rośliny okresu po raz pierwszy zlodowacenie. nagonasienne - paprocie zwierzęta opanowały nasienne; w morzach środowisko lądowe; są to dominowały glony. meandrowce (labiryntodonty), m.in. ichtiostega. 435 obiegł końca proces zamykania Przez cały okres środowiskiem Szybka ewolucja fauny; się ceanu apetus, powstał życia roślin były zbiorniki dominującymi grupami były: jeden ląd - uroameryka, który wodne, dopiero w końcu syluru otwornice, gąbki, trylobity, od znajdującej się na biegunie górnego środowisko lądowe mszywioły, małże, staroraki, pd. Gondwany rozdzielała opanowały prymitywne rośliny - graptolity, konodonty; Paleotetyda; następstwem tego ryniofity, m.in. kuksonia z kręgowców znane były było ostateczne wydźwignięcie (Cooksonia). bezszczękowce (Birkenia, się pn. ppalachów, Gór Jamoytius), a w sylurze Skandynawskich i gór dolnym pojawiły się żyjące Spitsbergenu; w tym czasie zarówno w morzach, jak wypiętrzyły się również i w zbiornikach słodkowodnych kaledonidy środk. zji (np. ryby - szczękowce (np. Sajany); na obszarach Climatius, cantholepis, dzisiejszej fryki nastąpił rozwój Bothriolepis, inichthys). lądolodów; w sylurze dolnym miała miejsce wielka transgresja, którą dopiero na przełomie syluru i dewonu zakończyły ruchy górotwórcze fazy ardeńskiej. 500 Gondwana stosunkowo szybko zbliżała się do bieguna pd., a po jego osiągnięciu na obszarze dzisiejszej Sahary (haggar, ibesti) pojawiły się lądolody; w ordowiku dolnym miała miejsce duża transgresja morska; w ordowiku górnym zamykanie się ceanu apetus między uropą i meryką Pn. spowodowało ruchy górotwórcze fazy takońskiej, podczas których zostały wypiętrzone Góry Skandynawskie i pn. część ppalachów. 570 Lądy powstałe po rozpadzie Pangei znajdowały się między zwrotnikami i rozdzielone były głębokimi oceanami, a w wielu rejonach pokrywały je płytkie, epikontynentalne morza; największym lądem była Gondwana, którą otaczały dwa wielkie oceany - Paleopacyfik i Paleotetyda; między blokami uropy i meryki Pn. znajdował się cean apetus. Bujny rozwój flory, zwł. sinic, zielenic i krasnorostów; duże znaczenie skałotwórcze miały też glony tworzące stromatolity. Prymitywne bakterie, sinice, glony (m.in. Collenia) i grzyby żyły wyłącznie w środowisku morskim. Najliczniej reprezentowane były: trylobity, graptolity, głowonogi (łodziki), ramienionogi, szkarłupnie; ważną rolę skałotwórczą odegrały też: radiolarie, korale czteropromienne, liliowce oraz gąbki; pojawiły się pierwsze kręgowce - bezszczękowce. Silna radiacja zwierząt; wykształciły się wszystkie żyjące obecnie typy zwierząt; fauną najbardziej charakterystyczną były archeocjaty (żyjące wyłącznie w kambrze dolnym i środk.) oraz trylobity. 4
Pwil.of.pl P C H ~2600 Powiększyły się bloki kontynentalne, na skutek następujących po sobie faz górotwórczych i okresów sedymentacji, w których wypiętrzone górotwory ulegały niszczeniu; początkowo utworzyły się kratony stanowiące zalążki przyszłych kontynentów; w proterozoiku górnym nastąpiło połączenie się istniejących wówczas bloków w jeden, wielki superkontynent Pangeę (); przez całą erę trwał proces formowania się atmosfery. ~4500 do ~7000 rwały procesy formowania się skorupy ziemskiej; erupcje wulkaniczne, silne bombardowanie powierzchnia iemi przez meteoryty; powstały tzw. strefy (pasma) zieleńcowe; oraz pierwsze skały osadowe. Bakterie, prymitywne grzyby, glony oraz sinice tworzące stromatolity. Najstarsze ślady życia organiczego (bakterie, sinice, glony) pochodzące sprzed 3500 mln lat obejmują pojedyncze komórki, nitkowate twory oraz stromatolity, znane ze skał osadowych pn.-zach. ustralii (grupa Warrawoona), pd. fryki (formacja Fig ree), meryki Pn. (formacja Soudon ron) i zach. Grenlandii. Bardzo prymitywne organizmy morskie - jamochłony, pierścienice, stawonogi i formy podobne do koralowców znane gł. ze skał osadowych pd. ustralii (tzw. fauna z diacara), a także pd. fryki, pn. i wsch. uropy. 3. Wymień i omów skały będące słabym podłożem budowlanym. Grunty budowlane są to utwory geologiczne zewnętrznej warstwy skorupy ziemskiej, znajdujące się w zasięgu obciążeń od obiektów budowlanych bądź używane do wykonania budowli ziemnych (zapór, nasypów itp.). ozróżnia się grunty naturalne (powstałe w wyniku procesów geologicznych) i antropogeniczne (utworzone jako grunty nasypowe z produktów gospodarczej lub przemysłowej działalności człowieka). Grunty rodzime organiczne (naturalne) na ogół nie stanowią nośnego podłoża gruntowego i nie nadają się do posadowienia na nich obiektów budowlanych. Na terenie występowania piasków próchniczych i torfów interglacjalnych (uprzednio obciążonych i skonsolidowanych przez lodowce) można posadowić w wyjątkowych wypadkach niektóre lekkie budynki niewrażliwe na nierówne osiadanie. Przydatność gruntów nasypowych do posadowienia fundamentów obiektu budowlanego zależy głównie od rodzaju gruntów występujących w nasypie i możliwości ich zagęszczenia. Nasypy budowlane z gruntów spoistych mogą stanowić podłoże tylko obiektów budowlanych lekkich, niewrażliwych na osiadanie. Nasypy z gruntów organicznych nie nadają się do bezpośredniego posadowienia żadnych obiektów budowlanych. 4. jawiska krasowe wyjaśnij zjawisko i podaj obszary występowania w Polsce. rasowe procesy, krasowienie są to procesy rozpuszczania skał (wapieni, dolomitów, gipsów, soli kamiennych) przez wody powierzchniowe i podziemne; najbardziej rozpowszechnionymi skałami ulegającymi krasowieniu są wapienie, przy czym najłatwiej krasowieją wapienie czyste, ponieważ domieszki iłów i innych substancji nierozpuszczalnych hamują procesy krasowe przez zamulanie dróg krążenia wody; węglan wapnia CaC 3 rozpuszcza się stosunkowo słabo w zwykłej wodzie, natomiast w wodzie zawierającej dwutlenek węgla C 2 rozpuszczalność jego wzrasta wielokrotnie (przechodzi w łatwo rozpuszczalny wodorowęglan wapnia); źródłem C 2 jest atmosfera oraz gnijące resztki organiczne. Procesy krasowe zachodzą na obszarach, gdzie skały rozpuszczalne mają dużą miąższość i są silnie spękane, co umożliwia cyrkulację wody w głębi masywu skalnego. uży wpływ na rozwój procesów krasowych ma klimat, także wysokość i ukształtowanie terenu. Procesy te szczególnie intensywnie zachodzą w klimacie wilgotnym, na obszarach położonych wysoko oraz na obszarach płaskich i słabo nachylonych (prawie cała woda opadowa wsiąka w głąb). Procesy krasowe prowadzą do powstania charakterystycznych form terenu. 5
Pwil.of.pl ras - formy powierzchni iemi powstałe w wyniku procesów krasowych, a także obszar, na którym te procesy i formy występują. Formy krasowe tworzą się zarówno na powierzchni terenu (formy powierzchniowe), jak i w głębi masywów skalnych (formy podziemne). o form powierzchniowych należą: żłobki krasowe bruzdy występujące na pochyłych powierzchniach wapieni, przedzielone podłużnymi garbami żebrami krasowymi; leje krasowe płytkie zagłębienia w kształcie leja lub misy, o średnicy do kilkuset metrów; uwały zagłębienia bezodpływowe powstałe przez połączenie kilku lejów krasowych; polja duże zagłębienia kotlinowe (o powierzchni do 200 km 2 i głębokości 100 800 m), utworzone m.in. przez połączenie się dużej liczby lejów krasowych i uwałów; pagórki i wzgórza krasowe, zwane mogotami. Cechą charakterystyczną obszarów krasowych jest brak powierzchniowej sieci wodnej; potoki i rzeki wpływają pod ziemię szerokimi szczelinami (ponorami), a wypływają na powierzchnię (wywierzyska) na dnie największych obniżeń danego obszaru (zwykle polji). o podziemnych form krasowych należą studnie i kominy krasowe oraz jaskinie. ypowym obszarem krasowym są wapienne pasma G. ynarskich. W Polsce kras występuje gł. na Wyżynie rakowsko-częstochowskiej i w atrach achodnich. Niewielkie rejony krasowe znajdują się też w Górach Świętokrzyskich i Sudetach, a kras gipsowy w dolinie Nidy koło Buska-droju. 5. Wymień główne metody rozpoznawania podłoża, co powinna zawierać dokumentacja geologiczno inżynierska obiektu. Celem badania gruntów budowlanych (podłoża gruntowego) jest przede wszystkim określenie ich parametrów geotechnicznych, umożliwiających prawidłowe zaprojektowanie posadowienia obiektu budowlanego, z uwzględnieniem wzajemnego oddziaływania na siebie podłoża i obiektu budowlanego w czasie jego wykonania a następnie użytkowania. Badania gruntów dzieli się na: polowe (terenowe) i laboratoryjne (badania próbek gruntu). Badania polowe powinny być poprzedzone pracami rozpoznawczymi, do których zalicza się wstępne rozpoznanie terenu na podstawie map geologicznych, danych hydrogeologicznych, dokumentacji archiwalnych itp.; oględziny terenu oraz stanu istniejących obiektów i instalacji podziemnych znajdujących się w sąsiedztwie, wywiady dotyczące posadowienia obiektów sąsiednich itp.; ewentualne badania wstępne, uzupełniające wyniki prac rozpoznawczych. Najczęściej badania stanowią: wiercenia badawcze sondowania gruntu wykopy badawcze badania makroskopowe. Wiercenia badawcze umożliwiają ustalenie układu warstw gruntów, poziomów wody gruntowej oraz dokonanie oceny rodzaju i właściwości gruntów. Sondowania gruntu stanowią najczęściej uzupełnienie wierceń badawczych. Maja na celu określenie stopnia zagęszczenia gruntów niespoistych (piasków) i stanu gruntów spoistych. Wykopy badawcze (doły próbne) pozwalają ocenić rodzaj i stan gruntów na podstawie obserwacji ścian i dna wykopu. Celem makroskopowych badań gruntów jest wstępne określenie rodzaju, stanu wilgoci i spoistości gruntów. Badania laboratoryjne próbek gruntu pobranych w trakcie badań polowych mają na celu dostarczenie dodatkowych niezbędnych danych do obliczeń posadowienia projektowanego obiektu budowlanego. W badaniach laboratoryjnych oznacza się właściwości fizyczne, mechaniczne oraz stany gruntów niespoistych (sypkich) i spoistych. okumentację geologiczno - inżynierską opracowuje się na podstawie przeprowadzonych badań geotechnicznych. W wypadku obiektów pierwszej kategorii geotechnicznej dokumentacja geologiczno inżynierska składa się z części opisowej, planu sytuacyjnego zawierającego lokalizację projektowanego obiektu budowlanego i ewentualnie punktów badawczych, a także profili i przekrojów geotechnicznych (z naniesionymi danymi o gruntach i poziomach wód gruntowych) archiwalnych i wykonanych podczas badań polowych. Część opisowa dokumentacji powinna obejmować: - opis stanu działki i jej otoczenia w okresie badań, - informacje o wcześniejszym sposobie użytkowania terenu, - opis projektowanych obiektów i - jeżeli to możliwe - opis ich oddziaływania na podłoże gruntowe, - opis wyników wykonanych badań, - analizę warunków geotechnicznych oraz ustalenie geotechnicznych warunków posadowienia i zalecenia dotyczące fundamentów i robót ziemnych, - zestawienie źródeł informacji oraz stosownych norm i przepisów, 6
Pwil.of.pl - wskazania dotyczące związanych z geotechniką prac sprawdzających i czynności, które powinny być wykonane podczas budowy. okumentację geotechniczną obiektów drugiej kategorii geotechnicznej opracowuje się na podstawie analizy materiałów archiwalnych oraz wyników badań terenowych i laboratoryjnych, których wynikiem jest ustalenie warstw geotechnicznych i charakteryzujących je parametrów. okumentacja to powinna zawierać niezbędne dane ilościowe potrzebne do projektowania. Składa się ona z części opisowej i graficznej. Część opisowa omawianej dokumentacji powinna zawierać: - kartę tytułową z nazwą inwestora, nazwiskiem projektanta, wykonawcy badań geotechnicznych itp., - określenie zadania i celu badań oraz lokalizacji terenu objętego badaniami, - charakterystykę projektowanego obiektu budowlanego (wymiary, przewidywane obciążenia), - zakres badań i typy stosowanych urządzeń badawczych, - terminy wykonywania prac terenowych i laboratoryjnych, - analizę materiałów archiwalnych i zakres ich wykorzystania, - charakterystykę terenu badań i warunków geotechnicznych, zawierającą przede wszystkim charakterystykę wydzielonych warstw geotechnicznych i omówienie wartości parametrów gruntów wchodzących w skład tych warstw, - wartości parametrów uzyskane na podstawie wykonanych badań, - wnioski i zalecenia dotyczące realizacji i eksploatacji obiektu budowlanego, w tym ocenę podłoża określającą możliwość zrealizowania projektowanego obiektu oraz ocenę projektowanej głębokości posadowienia lub kryteria właściwego doboru tej głębokości, - inne dane i zalecenia, dotyczące np. piezometrycznych poziomów wód gruntowych i ich wahań, agresywności tych wód w stosunku do materiałów konstrukcyjnych, sposobów odwodnienia okresowego lub trwałego, sposobu wykonania robót ziemnych, szczególnie w sąsiedztwie obiektów istniejących itp. Część graficzna dokumentacji dotyczącej obiektów kategorii drugiej powinna zawierać: - plan sytuacyjno-wysokościowy w skali na ogół 1:500, z lokalizacją wykonanych i archiwalnych punktów badawczych, przekrojów geotechnicznych oraz projektowanego obiektu budowlanego, - profile architektoniczne wierceń i sondowań (wykonanych i archiwalnych), - rysunki wykonanych wykopów badawczych i odkrywek fundamentów, - przekroje geotechniczne i ewentualnie problemowe mapy geotechniczne (np. mapa zasięgu i miąższości gruntów słabych). W wypadku obiektów trzeciej kategorii geotechnicznej opracowuje się dokumentację geologiczno inżynierską, uwzględniając wymagania prawa geologicznego i górniczego. 7