Proces zbierania informacji przebiegał dwuetapowo:

1 Opis bazy 1.1 Tematyka bazy Klasyfikator utworów literackich jest to baza dotycząca klasyfikacji poszczególnych utworów literackich. Ma ona za zadanie wskazać właściwy gatunek literacki wybranego utworu na podstawie jego cech charakterystycznych. 1.2 Powody powstania W języku polskim mamy trzy rodzaje literackie: epikę, lirykę oraz dramat. Wskazanie rodzaju, do którego należy dany utwór nie stanowi problemu. Jednak każdy rodzaj literacki posiada bardzo wiele różnych gatunków literackich. Oprócz tych najbardziej znanych takich jak: powieść, bajka, pieśń, komedia mamy również szereg innych mniej znanych - anakreontyk, anegdota, farsa, haiku, panegiryk jak i zupełnie nie znanych - epitalamium, plankt, dystopia i inne. Można spokojnie przyjąć, że różnych gatunków literackich jest ponad 150. Oczywiście jedynie wybitni humaniści mogą poznać je wszystkie. Dla przeciętnej osoby znanych jest zaledwie kilkanaście gatunków literackich. Osobnym problemem wydaje się wskazanie kilku charakterystycznych cech dla danego gatunku literackiego. Z doświadczenia wiemy, że samo trafne rozpoznanie gatunku z reguły nie jest trudne jednak już podanie cech charakterystycznych tegoż wydaje się nam niemożliwe. Doszliśmy do wniosku, że potrzebny jest program, który w prosty sposób pozwoli użytkownikowi na precyzyjne określenie gatunku danego utworu, a dodatkowo w jasny i przejrzysty sposób wskaże jego cechy charakterystyczne. Dlatego można spokojnie stwierdzić, że program będzie spełniał powyższe zadania. Nasze zainteresowania to nauki ścisłe, dlatego nie bez znaczenia pozostawał fakt, iż dzięki pisaniu tego programu zdobędziemy pewną wiedzę z zakresu literatury. Jednocześnie stanowiło to dla nas powtórzenie materiału ze szkoły średniej. Zupełnie nowym doświadczeniem okazało się zestawianie ze sobą pewnych gatunków literackich i znajdowanie ich cech wspólnych oraz indywidualnych. Takie podejście do tematu stanowiło dla nas pewne wyzwanie. 1.3 Proces zbierania inforamcji Proces zbierania informacji przebiegał dwuetapowo: 1. Zbieranie informacji na temat rodzajów literackich. W tym głównie cech charakterystycznych dla poszczególnych rodzajów literackich. 2. Zbieranie informacji na temat gatunków literackich. Ten proces był dużo bardziej złożony ze względu na narzucony podział przez rodzaje 1

literackie. Jednak założenie było podobne: należało zebrać jak najwięcej cech charakterystycznych dla danego gatunku literackiego. Pierwsza część zadania była stosunkowo łatwa - znalezienie cech charakterystycznych dla poszczególnych rodzajów literackich zajęło nam niewiele czasu. Problemy pojawiły się, gdy zaczęliśmy zbierać dane na temat konkretnych gatunków literackich. Wspomniany powyżej narzucony podział spowodował, iż gatunki należące do różnych rodzajów literackich diametralnie się od siebie różniły. Przykładowo bardzo dobre cechy takie jak czas akcji lub bohaterowie w epice - w przejrzysty sposób określały gatunek literacki utworu. W utworach lirycznych główną rolę stanowią emocje i nastrój. Dlatego musieliśmy podejść do tematu z zupełnie innej strony - skupić się na mniej przyziemnych cechach. Wybrany przez nas temat jest bardzo dobrze opisany, więc nie mieliśmy zbytnich problemów ze znalezieniem informacji. Możemy śmiało stwierdzić - ich ilość była tak duża, że często mieliśmy kłopot z wyłowieniem najistotniejszych faktów. Mimo iż źródła były bardzo różne, to nie spotkaliśmy się ze sprzecznymi informacjami na temat danego zagadnienia (co w przypadku innej dziedziny jest często spotykane). Generalnie korzystaliśmy z książek oraz Internetu. W pierwszym przypadku były to różnego rodzaju podręczniki szkolne z zakresu szkoły średniej liceum, oraz słowniki i encyklopedie. W drugim przypadku przeglądaliśmy przede wszystkim serwisy dla uczniów. Jednak największą kopalnią wiedzy okazała się strona internetowa www.wikipedia.pl. Uzyskane na tej stronie informacje pozwoliły w prosty sposób podzielić naszą bazę na części i przedstawić ją w postaci grafu. Szczególnie przydatne okazało się na powyższej stronie hasło: gatunki literackie - dzięki niemu otrzymaliśmy listę większości gatunków literackich. W połączeniu z podręcznikami szkolnymi byliśmy w stanie wybrać te najbardziej popularne. Źródła: Stanisław Jaworski Słownik szkolny. Terminy literackie. Warszawa 1991, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Słownik terminów literackich. Warszawa 1998 www.wikipedia.pl 1.4 Proces powstawania W czasie powstawania baza uległa pewnym modyfikacjom, tzn. początkowe założenia zostały zmienione w celu zwiększenia użyteczności całego programu. Wybrane przez nas początkowe zagadnienie okazało się zbyt szerokie. Wczesna wersja naszej bazy zakładała identyfikację dowolnie wybranego tekstu w języku polskim (nie tylko literackiego), czyli zarówno tekstu literackiego jak i przykładowego zadania z fizyki lub matematyki. Natrafiliśmy jednak na liczne problemy takie tak: 2

Brak większej ilości specyficznych cech odróżniających tekst literacki od wspomnianego wyżej przykładowego zadnia z fizyki. Zadania takie nie mają jasno określonych cech pasujących do większej grupy zadań. Brak jasno określonych cech wyróżniających artykuły dotyczące zagadnień ścisłych. Jedynym niezmiennym elementem okazały się na dłuższą metę cyfry i wzory występujące w treści zadań. Zbyt szeroki zakres problemu. W celu pełnej realizacji naszego projektu potrzebowalibyśmy materiałów z właściwie każdej dziedziny. Był to główny problem - baza powinna być specjalizowana - w naszym przypadku to założenie nie byłoby spełnione. Właściwie posiadaliśmy tylko dwie główne wersje bazy. Pierwsza przedstawiona powyżej została bardzo szybko zmodyfikowana. Ostateczna wersja naszej bazy zakłada identyfikację większości gatunków literackich należących do epiki, liryki lub dramatu. Znaczne zawężenie dziedziny naszej bazy pozwoliło na dobre zapoznanie się z problemem. Naszym pierwszym krokiem przy projektowaniu bazy było przedstawienie odpowiednich zależności pomiędzy poszczególnymi gatunkami i rodzajami literackimi w postaci grafu. Następnie wszystkie cechy utworów zebrane z różnych źródeł podzieliliśmy na pewne grupy: tzn. pewne cechy pasowały do kilku utworów, a inne tylko do jednego. W zależności od rodzaju utworu, wartości tych cech były inne. Tak przygotowane opisy utworów tworzyły reguły w języku naturalnym, które następnie zostały zakodowane w programie PC-Shell 4.0 oraz umieszczone w regułach bazy danych. Kolejnym krokiem było dopisanie właściwych pytań w dziale FACETS. Przy czym nie była to jeszcze wersja finalna pytań. Na tym etapie miały one postać: Zadane pytanie: Czy utwór posiada cechę? Możliwe warianty odpowiedzi: Tak/Nie Nie było rozbudowanych pytań ani odpowiedzi. Jednocześnie napisana została część sterująca całej bazy oraz dopisanie takich szczegółów jak wielkość wyskakujących okien. Kolejnym etapem było wstępne testowanie bazy, przy którym okazało się, że należy wprowadzić drobne modyfikacje do pierwszego poziomu wnioskowania (dopisanie dodatkowych pytań i reguł w celu uzyskania wnioskowania w pełni dwupoziomowego). Ponowne testowanie zakończyło się sukcesem - uzyskaliśmy wnioskowanie dwupoziomowe. Wystarczyło już tylko zmienić i rozbudować formę pytań i odpowiedzi. Następnie wprowadziliśmy pewne zmiany w części fasety oraz reguły w celu uzyskania trzech poziomów wnioskowania. W tym celu dodaliśmy część nadgatunek, w której to umieściliśmy gatunki, które mogą zostać rozbite na dokładniejsze np. powieść na powieść przygodowa, powieść historyczna, a dramat właściwy na dramat antyczny, dramat szekspirowski. Dodatkowo wprowadziliśmy zmiany w regułach naszej bazy, aby wnioskowanie mogło przebiegać poprawnie tzn. możliwe było uzyskanie konkluzji np. gatunek = 3

dramat antyczny jeśli nadgatunek = dramat właściwy. 1.5 Zapis naturalny W tej części przedstawiliśmy zapis naturalny reguł wnioskowania zawartych w bazie. Numery reguł przedstawionych poniżej odpowiadają numerom reguł w bazie wiedzy programu PC Shell. 029: rodzaj = epika if przedstawienie fabuły = opowiada jedna osoba & styl wypowiedzi = proza ; Utwór należy do epiki, jeśli cała fabuła przedstawiana jest z perspektywy jednej osoby - narratora. Kolejnym ważnym czynnikiem jest styl wypowiedzi autora a także osób biorących udział w fabule. Postacie nie mogą wyrażać swoich uczuć i myśli za pomocą wiersza. Tekst utworu nie powinien być podzielony na zwrotki itp. 030: rodzaj = liryka if przedstawienie fabuły = opowiada jedna osoba & styl wypowiedzi = monolog podmiotu ; Rodzaj utworu to liryka jeśli podobnie jak w epice utwór przedstawiany jest z perspektywy jednej osoby - podmiotu lirycznego (rozróżnienie z epiką). Jednak nie należy tego rozumieć dosłownie. Chodzi o brak jakichkolwiek zmian formy tzn. jeśli na początku uczucia wyraża podmiot liryczny w formie pierwszej osoby liczby pojedynczej, to zostaje tak do końca utworu. Inną najczęściej spotykaną formą jest pierwsza osoba liczby pojedynczej - tzw. zbiorowy podmiot liryczny. Drugą ważną cechą liryki jest forma utworu - podmiot liryczny prezentuje monolog dotyczący wybranego zagadnienia. Nie ma tutaj żadnego dialogu. 031: rodzaj = dramat if przedstawienie fabuły = opowiadają bohaterowie & styl wypowiedzi = dialog pomiędzy osobami dramatu oraz opis miesca akcji ; Dramat ma kilka charakterystycznych cech. Jednak najważniejszą jest specyficzna forma wypowiedzi bohaterów. Występuje pomiędzy nimi dialog oraz przejrzyście opisane wszystkie czynności i ich najbliższe otoczenie. Podobieństwo do epiki jest duże - w obydwu gatunkach występuje dialog, jednak te charakterystyczne przypisy autora umożliwiają łatwe zidentyfikowanie utworu pod kątem rodzaju literackiego. 004: nadgatunek = powieść if rodzaj = epika & liczba bohaterów = mnogość bohaterów & wątki = wiele wątków pobocznych odbiegających od głównej fabuły ; Pojęcie nadgatunek wprowadziliśmy tylko na potrzeby bazy wiedzy. 4

Utwór możemy określić jako powieść, gdy całość jest bardzo rozbudowana zarówno pod względem postaci biorących udział w fabule utworu jak i samej fabule, która jest bardzo rozbudowana. Często pomiędzy główny wątek wplecione są liczne wątki poboczne. 005: nadgatunek = biografie if rodzaj = epika & fabuła = opowieść o postaci rzeczywistej ; Stwierdzenie, że dany utwór należy do biografii jest bardzo proste - pierwszym warunkiem jest oczywiście przynależność do epiki, czyli posiadanie cech charakterystycznych dla tego rodzaju literackiego. Drugą zasadniczą cechą jest forma utworu - utwór przedstawia życiorys pewnej postaci rzeczywistej (forma w tym wypadku jest bardzo dowolna, dodatkowo utwór może być wzbogacony o pewne elementy fikcyjne). 016: nadgatunek = pieśń if rodzaj = liryka & schemat = tak, w utwórze występuje układ stroficzny oraz częste refreny ; Pieśń jest bardzo charakterystycznym utworem należącym do liryki. Podstawową cechą pieśni jest występowanie refrenów (powtarzających się części utworu) i zwrotek. Tematyka jest bardzo dowolna przez co nie sposób jednoznacznie uznać tematyki jako cechy nadrzędnej utworu. 026: nadgatunek = dramat właściwy if rodzaj = dramat & nastrój utworu = przygnębiający, smutek i przygnębienie bohaterów, nastrój refleksyjny & konflikt równorzędnych racji = nie występuje ; Utwór zrywający z koncepcją tragedii lub komedii. Początkowo łączył w sobie cechy obydwu gatunków, z czasem ewoluował. Autor najczęściej rezygnuje z tragicznych lub komicznych elementów przy jednoczesnym zachowaniu powagi całej sytuacji. Stara się budować napięcie na innych zasadach. 001: gatunek = powieść historyczna if nadgatunek = powieść & czas akcji = przeszłość & elementy fabuły = wydarzenia przeszłe ; Utwór możemy zaliczyć do gatunku : powieść historyczna, tylko gdy należy on do grupy powieści. Dodatkowo fabuła wskazuje na czas przeszły tzn. możemy znaleźć powiązania z czasem przeszłym np. : królowie, zamki, bitwy, rycerze wskazują na epokę średniowiecza, więc czas akcji to przeszłość. Poza tym czytelnik może natknąć się na postacie autentyczne żyjące w przeszłości. 002: gatunek = powieść przygodowa if nadgatunek = powieść & czas akcji = nieokreślony & elementy fabuły = liczne podróże ; Utwór zaliczamy do powieści przygodowych jeśli należy on do powieści 5

oraz nie potrafimy w jednoznaczny sposób określić czasu akcji - autor nie używa żadnych dat, a odniesienie utworu do konkretnej epoki / określonych lat (np. lata 90 XX wieku) jest niemożliwe. Dodatkowo bohater / bohaterowie utworu ciągle zmieniają swoje położenie - podróżują po różnych miastach / krajach itp. 003: gatunek = powieść science-fiction if nadgatunek = powieść & czas akcji = przyszłość & elementy fabuły = badania naukowe i ich wpływ na społeczeństwo ; Z powieścią science-fiction mamy styczność, gdy należy ona do nadgatunku powieści oraz czas akcji to bliżej nieokreślona przyszłość. Dodatkowo z powieści dowiadujemy się o różnych badaniach / eksperymentach / nowych wynalazkach, które w pewnym stopniu miały wpływ na społeczeństwo lub pojedyncze jednostki (takie jak główny bohater). 006: gatunek = biografia if nadgatunek = biografie & autor opowiada o sobie = nie utwór nie ma charakteru autobiograficznego ; Jedynym stałym elementem odróżniającym biografię od autobiografii jest forma utworu - w przypadku biografii autor opowiada o pewnej osobie rzeczywistej. 007: gatunek = autobiografia if nadgatunek = biografie & autor opowiada o sobie = tak, autor opowiada o sobie ; W przypadku autobiografii autor opowiada sam o sobie. Poza tym pewne części fabuły są różne w zależności od podejścia autora do tematu swojej osoby - mogą pojawić się pewne elementy fikcyjne niejako wzbogacające całość utworu. 008: gatunek = nowela if rodzaj = epika & punkt kulminacyjny = tak, występuje & liczba bohaterów = nieliczni ; W naszej bazie nowela pod względem pewnych cech jest przeciwieństwem powieści. Liczba bohaterów biorących udział w fabule noweli jest bardzo mała. Często w całym utworze poznajemy najwyżej 4-5 bohaterów. Poza tym przebieg fabuły w noweli jest dość charakterystyczny. Napięcie stopniowo narasta (może to być np. zaostrzenie konfliktu pomiędzy dwoma bohateram,) aby w finale osiągnąć maksimum i doprowadzić do wyjaśnienia pewnych kwestii - nie zawsze w sposób pozytywny. 009: gatunek = opowiadanie if rodzaj = epika & punkt kulminacyjny = nie, utwór nie posiada punktu kulminacyjnego & liczba bohaterów = nieliczni 6

& wątki = jeden główny wątek ; Właściwie opowiadanie posiada bardzo zbliżoną strukturę do noweli - z kilkoma wyjątkami. W opowiadaniu nie ma stopniowego narastania akcji i tym samym punktu kulminacyjnego. Jednocześnie fabuła jest prosta i nie posiada żadnych wątków pobocznych. Liczba bohaterów podobnie jak w noweli, ograniczona jest do minimum (brak wątków pobocznych nie pozwala na zbudowanie szczegółowego portretu bohatera ani na wprowadzenie większej ich ilości). 010: gatunek = dziennik if rodzaj = epika & posiada wartość historyczną = tak, w utworze występują nawiązania do czasu przeszłego stanowiące wartość historyczną ; Dziennik to utwór należący do epiki stanowiący zbiór zapisków dotyczących pewnych faktów z przeszłości. Ważne jest to, że zapiski nie muszą należeć do jednego autora. Może to być zbiór różnych opinii ułożony chronologicznie. 011: gatunek = pamiętnik if rodzaj = epika & posiada wartość historyczną = nie, utwór jest fikcyjny i nie posiada takiej wartości ; Utwór, którego fabułę stanowią luźne zapiski autora / autorów niemające odniesienia do przeszłości nazywamy pamiętnikiem. Jednocześnie ważne jest, aby wydarzenia w utworze ułożone były w sposób chronologiczny. 012: gatunek = tren if rodzaj = liryka & charakter = wyraźnie zarysowany podniosły charakter utworu & dotyczy zmarłego = tak, z utworu jasno to wynika ; Utwór liryczny, który stanowi opis postaci niedawno zmarłej. Może to być forma pochwały lub forma wspominków. Podmiot liryczny skupia się na wychwalaniu cech osoby zmarłej. Dodatkową cechą utworu jest jego charakterystyczna podniosła forma. 013: gatunek = sonet if rodzaj = liryka & charakter = wyraźnie zarysowany podniosły charakter utworu & specyficzna budowa = utwór posiada specyficzną budowę, do której można zaliczyć np brak znaków interpunkcyjnych ; Sonet należy do bardzo charakterystycznych utworów lirycznych ze względu na swoją budowę: złożona jest z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach (tetrastychach), rymowanych zwykle abba abba i dwóch trójwierszach (tercynach). Dodatkowo utwór ma wyraźnie zarysowany podniosły charakter - pierwsza część opisuje temat, druga część odnosi go do podmiotu wiersza, tercyny zawierają refleksję na ten temat. 7

014: gatunek = bajka if rodzaj = liryka & charakter = prosta budowa bez podniosłego charakteru & morał = tak, występuje morał ; Bajka jest prostym utworem lirycznym najczęściej żartobliwym. Nie ma podniosłego charakteru. Niesie ze sobą przesłanie - morał, który umieszczony może być na początku, w środku lub na końcu utworu i stanowi niejako formę podsumowania całości. 015: gatunek = satyra if rodzaj = liryka & nastrój = radość & piętnuje cechy = tak,utwór wyraźnie wskazuje na pewne cechy negatywne ; Można uznać, że satyra jest utworem publicystycznym - nastrój panujący w utworze przywodzi na myśl żarty - całość jest przedstawiona w żartobliwej formie. Jednocześnie autor skupia się na karykaturalnym sposobie przedstawienia bohaterów - stara się w każdy możliwy sposób ukazać ich wady, nie starając się przy tym znaleźć lekarstwa na te przypadłości. 017: gatunek = psalm if nadgatunek = pieśń & pochwała = utwór chwali bóstwo lub osobę ; Psalm posiada cechy pieśni, dodatkowo ma jednoznaczną tematykę - utwór stanowi pochwałę bóstwa lub osoby (np. świętego). Ta cecha pozwala podzielić pieśni na różne kategorie. 018: gatunek = pieśń biesiadna if nadgatunek = pieśń & pochwała = utwór chwali wydarzenie ; Kolejnym popularnym rodzajem pieśni jest pieśń biesiadna. Właściwie schemat jest analogiczny do psalmu. Różnicę stanowi natomiast tematyka. W pieśni biesiadnej jest ona bardziej swobodna. Autor zwraca uwagę na różne emocje związane z zabawą i pewnym wydarzeniem. 019: gatunek = elegia if rodzaj = liryka & charakter = wyraźnie zarysowany podniosły charakter utworu & nastrój = smutek i melancholia ; Elegia jest utworem lirycznym o treści poważnej. Jest utrzymana w tonie smutnego rozpamiętywania, rozważania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów przemijania. O podniosłym stylu utworu świadczą przede wszystkim uczucia jakie opisuje podmiot liryczny, do tego temat przemijania przywodzi na myśl smutny, refleksyjny charakter utworu. 020: gatunek = fraszka if rodzaj = liryka & charakter = prosta budowa bez podniosłego charakteru & nastrój = radość & zakończony puentą = tak, puenta występuje ; 8

Fraszka to krótki utwór liryczny o specyficznym, radosnym nastroju. Tematyka jest bardzo różnorodna (przez co nie może być cechą indywidualną tego gatunku). Sama budowa utworu jest zwięzła - nie ma tutaj miejsca na rozbudowane porównania czy przenośnie. Autorowi chodzi głównie o dobitne wyrażenie uczuć na dowolny temat. Utwór kończy się puentą stanowiącą niejako podsumowanie. 021: gatunek = oda if rodzaj = liryka & charakter = wyraźnie zarysowany podniosły charakter utworu & pochwała = utwór chwali wydarzenie ; Utwór charakteryzujący się wzniosłością tematu i stylu, sławiący ideę, wydarzenie lub czas. Oda w przeciwieństwie do hymnu jest utworem o tematyce świeckiej wychwalającej wydarzenie (zdarzają się także ody wychwalające ludzi, miasta itp.). Sama budowa ody jest bardzo przemyślana jednak nie można tego uznać za jeden z głównych wyznaczników odróżniających odę od innych utworów lirycznych. 022: gatunek = wiersz biały if rodzaj = liryka & specyficzna budowa = utwór posiada specyficzną budowę, do której można zaliczyć np brak znaków interpunkcyjnych & rymy = nie, utwór nie posiada żadnych rymów ; Wiersz biały posiada specyficzną budowę - głównie ze względu na rymy i znaki interpunkcyjne. Poza tym występują pewne charakterystyczne środki stylistyczne takie jak przerzutnia lub średniówka. Dodatkowo należy zwrócić na brak rymów w klauzulach czyli po prostu brak rymów na końcach wersów. 023: gatunek = wiersz sylabiczny if rodzaj = liryka & specyficzna budowa = utwór posiada specyficzną budowę, do której można zaliczyć np brak znaków interpunkcyjnych & rymy = tak, w utworze można spotkać pewne rymy ; Wiersz o charakterystycznej budowie, na którą składa się 11 lub 13 sylab. Dodatkowo zdanie nie zawsze kończy się w wersie - mogą wystąpić średniówki czyli podział wersów dłuższych (przeniesienie części wersu do nowej linii). Poza tym w wierszu sylabicznym występują rymy, których forma zależna jest od wiersza: przykładowe rymy: abba, wers pierwszy z czwartym i drugi z trzecim. 024: gatunek = komedia if rodzaj = dramat & nastrój utworu = pogodny, radość głównych bohaterów ; Komedia jest formą dramatu, w której główni bohaterowie wyrażają przede wszystkim pozytywne emocje. Wywodzi się od pieśni, jednak ten fakt w przedstawionej bazie wiedzy nie ma istotnego znaczenia, dlatego został pominięty w przesłankach reguły. 9

025: gatunek = tragedia if rodzaj = dramat & nastrój utworu = przygnębiający, smutek i przygnębienie bohaterów, nastrój refleksyjny & konflikt równorzędnych racji = występuje ; Forma dramatu, w której główni bohaterowie prezentują negatywne nastawienie do otoczenia przy jednoczesnym konflikcie równorzędnych racji (najczęściej racji dwóch lub więcej głównych bohaterów). W takiej sytuacji negatywne emocje nakładają się na siebie, aż w końcu w finale utworu dochodzi do tragedii (np. śmierci jednego z bohaterów). 027: gatunek = dramat szekspirowski if nadgatunek = dramat właściwy & zasada trzech jedności = nie, w utworze nastąpiło złamanie zasady trzech jedności : miejsca, czasu i akcji ; Jeden z bardziej charakterystycznych gatunków literackich należących do dramatu. Oprócz cech dramatu właściwego tj. nastroju refleksyjnego posiada podstawową cechę identyfikującą ten gatunek literacki. W dramacie szekspirowskim następuje zerwanie z zasadą trzech jedności: miejsca, czasu, akcji. Zasada czasu - akcja utworu nie przekracza 24 godzin. Miejsca - akcja utworu rozgrywa się w tym samym miejscu. Akcji - fabuła w całości opiera się na jednym głównym wątku. 028: gatunek = dramat antyczny if nadgatunek = dramat właściwy & zasada trzech jedności = tak, zasada ta jest zachowana ; Dramat antyczny jest właściwie ukonkretnieniem dramatu właściwego, w którym to zasada trzech jedności opisana w regule powyżej zostaje zachowana. Poza tym tematyka jest dowolna (tzn. podobna jak dla dramatu właściwego) i nie może być uważana za cechę nadrzędną identyfikującą ten gatunek literacki. 2 Kody źródłowe knowledge base nazwa sources end; facets rodzaj: "epika", 10

"liryka", "dramat" nadgatunek: ask no "powieść", "pieśń", "biografie", "dramat właściwy" gatunek: "biografia", "autobiografia", "nowela", "dziennik", "pamiętnik", "opowiadanie", "tren", "sonet", "bajka", "satyra", "elegia", "fraszka", "oda", "wiersz biały", "wiersz sylabiczny", "tragedia", "komedia", "powieść historyczna", "powieść przygodowa", "powieść science-fiction", "psalm", "pieśń biesiadna", "dramat szekspirowski", "dramat antyczny" 11

przedstawienie_fabuły : query "Czy w utworze występuje narrator zbiorowy? tzn ile osób opowiada fabułę? " "opowiada jedna osoba", "opowiadają bohaterowie" styl_wypowiedzi: query "Jaki jest styl przedstawionego utworu?" "proza", "monolog podmiotu", "dialog pomiędzy osobami dramatu oraz opis miesca akcji" fabuła: query "Czy fabuła przedstawionego utworu dotyczy :?" "opowieść o postaci rzeczywistej", "inna" autor_opowiada_o_sobie: query "Czy autor danego utworu przedstawia w nim swoją sylwetkę ( opowiada o sobie ) :?" "nie utwór nie ma charakteru autobiograficznego", "tak, autor opowiada o sobie" punkt_kulminacyjny: query "Czy w utworze występuje zjawisko zwane punktem kulminacyjnym : 12

stopniowe narastanie napięcia aż do pewnego momentu?" "tak, występuje", "nie, utwór nie posiada punktu kulminacyjnego" liczba_bohaterów: query "Jaka jest liczba występujących w utworze bohaterów biorących udział w akcji utworu?" "nieliczni", "mnogość bohaterów" posiada_wartość_historyczną: query "Czy utwór z historycznego punktu widzenia przedstawia jakąś wartość (przykładem może być autobiografia )?" "tak, w utworze występują nawiązania do czasu przeszłego stanowiące wartość historyczną", "nie, utwór jest fikcyjny i nie posiada takiej wartości" czas_akcji: query "Czy można w sposób jasny zdefiniować czas akcji utworu?: " "przeszłość", "przyszłość", "nieokreślony" elementy_fabuły: query "Jaki jest główny wątek utworu na którym opiera się cała akcja? :" 13

"wydarzenia przeszłe", "liczne podróże", "badania naukowe i ich wpływ na społeczeństwo" wątki: query "Ile wątków występuje w utworze? :" "jeden główny wątek", "wiele wątków pobocznych odbiegających od głównej fabuły" charakter: query "Jaki jest charakter utworu?:" "wyraźnie zarysowany podniosły charakter utworu", "prosta budowa bez podniosłego charakteru" schemat: query "Czy utwór posiada specyficzny podział?:" "tak, w utwórze występuje układ stroficzny oraz częste refreny", "utwór nie jest jednoznacznie podzielony na strofy i refren" dotyczy_zmarłego: query "Czy można w sposób jednoznaczny stwierdzić, że treść utworu dotyczy sylwetki zmarłego? :" "tak, z utworu jasno to wynika", "nie, w utworze nie możemy jednoznacznie tego stwierdzic " morał: 14

query "Czy na końcu występuje morał stanowiący niejako podsumowanie całego utworu? :" "tak, występuje morał", "nie, nie występuje" nastrój: query "Jakie uczucia można wskazać jako dominujące w utworze? :" "radość", "smutek i melancholia" piętnuje_cechy: query " Czy w utworze napiętnowane są w jakiś sposób negatywne cechy ludzkie?" "tak,utwór wyraźnie wskazuje na pewne cechy negatywne", "nie, w utworze takie zjawisko nie występuje" zakończony_puentą: query "Czy na końcu utworu występuje puenta czyli krótkie zabawne podsumowanie całości? :" "tak, puenta występuje", "nie, utwór nie posiada puenty" pochwała: query "Jaka forma pochwały występuje ( jeśli wogóle występuje ) w utworze? Przykładem może być np używanie licznych porównań wychwalających dane bóstwo." 15

"utwór chwali bóstwo lub osobę", "utwór chwali wydarzenie" specyficzna_budowa: query "Czy w utwórze można doszukać się pewnych specyficznych elementów budowy takich jak charakterystyczny układ zwrotek, czy brak znaków interpunkcyjnych?:" "utwór posiada specyficzną budowę, do której można zaliczyć np brak znaków interpunkcyjnych", "nie, utwór ma klasyczną budowę ( występują min. porównania, przenośnie, epitety, znaki interpunkcyjne" rymy: query "Czy w utworze występuje dowolny układ rymów np abba lub abab? :" "tak, w utworze można spotkać pewne rymy", "nie, utwór nie posiada żadnych rymów" nastrój_utworu: query "Jaki nastrój panuje w utworze?" "pogodny, radość głównych bohaterów", "przygnębiający, smutek i przygnębienie bohaterów, nastrój refleksyjny" konflikt_równorzędnych_racji: query " Czy występuje konflikt dwóch równorzędnych racji, który doprowadza do tragedii?" 16

"występuje", "nie występuje" zasada_trzech_jedności: query "Czy zasada trzech jedności miejsca,czasu, akcji zostaje zachowana?" "tak, zasada ta jest zachowana", "nie, w utworze nastąpiło złamanie zasady trzech jedności : miejsca, czasu i akcji" end; rules 001: gatunek = "powieść historyczna" if nadgatunek = "powieść" & czas_akcji = "przeszłość" & elementy_fabuły = "wydarzenia przeszłe"; 002: gatunek = "powieść przygodowa" if nadgatunek = "powieść" & czas_akcji = "nieokreślony" & elementy_fabuły = "liczne podróże"; 003: gatunek = "powieść science-fiction" if nadgatunek = "powieść" & czas_akcji = "przyszłość" & elementy_fabuły = "badania naukowe i ich wpływ na społeczeństwo"; 004: nadgatunek ="powieść" if rodzaj = "epika" & liczba_bohaterów = "mnogość bohaterów" & wątki = "wiele wątków pobocznych odbiegających od głównej fabuły"; 005: nadgatunek = "biografie" if rodzaj ="epika" & fabuła ="opowieść o postaci rzeczywistej"; 006 : gatunek = "biografia" if nadgatunek = "biografie" & autor_opowiada_o_sobie = "nie utwór nie ma charakteru autobiograficznego"; 007: gatunek = "autobiografia" if nadgatunek = "biografie" & autor_opowiada_o_sobie = "tak, autor opowiada o sobie"; 008 : gatunek = "nowela" if rodzaj = "epika" & punkt_kulminacyjny = "tak, występuje" & liczba_bohaterów = "nieliczni"; 009 : gatunek = "opowiadanie" if rodzaj = "epika" & punkt_kulminacyjny = "nie, utwór nie posiada punktu kulminacyjnego" & liczba_bohaterów = "nieliczni" & wątki = "jeden główny wątek"; 010 : gatunek = "dziennik" if rodzaj = "epika" 17

& posiada_wartość_historyczną = "tak, w utworze występują nawiązania do czasu przeszłego stanowiące wartość historyczną"; 011 : gatunek = "pamiętnik" if rodzaj = "epika" & posiada_wartość_historyczną = "nie, utwór jest fikcyjny i nie posiada takiej wartości"; 012 : gatunek = "tren" if rodzaj = "liryka" & charakter = "wyraźnie zarysowany podniosły charakter utworu" & dotyczy_zmarłego = "tak, z utworu jasno to wynika"; 013 : gatunek = "sonet" if rodzaj = "liryka" & charakter = "wyraźnie zarysowany podniosły charakter utworu" & specyficzna_budowa = "utwór posiada specyficzną budowę, do której można zaliczyć np brak znaków interpunkcyjnych"; 014 : gatunek = "bajka" if rodzaj = "liryka" & charakter = "prosta budowa bez podniosłego charakteru" & morał = "tak, występuje morał"; 015 : gatunek = "satyra" if rodzaj = "liryka" & nastrój = "radość" & piętnuje_cechy = "tak,utwór wyraźnie wskazuje na pewne cechy negatywne"; 016: nadgatunek = "pieśń" if rodzaj = "liryka" & schemat = "tak, w utwórze występuje układ stroficzny oraz częste refreny"; 017 : gatunek = "psalm" if nadgatunek = "pieśń" & pochwała = "utwór chwali bóstwo lub osobę"; 018 : gatunek = "pieśń biesiadna" if nadgatunek = "pieśń" & pochwała = "utwór chwali wydarzenie"; 019 : gatunek = "elegia" if rodzaj = "liryka" & charakter = "wyraźnie zarysowany podniosły charakter utworu" & nastrój = "smutek i melancholia"; 020 : gatunek = "fraszka" if rodzaj = "liryka" & charakter = "prosta budowa bez podniosłego charakteru" & nastrój = "radość" & zakończony_puentą = "tak, puenta występuje"; 021 : gatunek = "oda" if rodzaj = "liryka" & charakter = "wyraźnie zarysowany podniosły charakter utworu" & pochwała = "utwór chwali wydarzenie"; 022 : gatunek = "wiersz biały" if rodzaj = "liryka" & specyficzna_budowa = "utwór posiada specyficzną budowę, do której można zaliczyć np brak znaków interpunkcyjnych" & rymy = "nie, utwór nie posiada żadnych rymów"; 023 : gatunek = "wiersz sylabiczny" if rodzaj = "liryka" & specyficzna_budowa = "utwór posiada specyficzną budowę, do której można zaliczyć np brak znaków interpunkcyjnych" 18

& rymy = "tak, w utworze można spotkać pewne rymy"; 024 : gatunek = "komedia" if rodzaj = "dramat" & nastrój_utworu = "pogodny, radość głównych bohaterów"; 025 : gatunek = "tragedia" if rodzaj = "dramat" & nastrój_utworu = "przygnębiający, smutek i przygnębienie bohaterów, nastrój refleksyjny" & konflikt_równorzędnych_racji = "występuje"; 026 : nadgatunek = "dramat właściwy" if rodzaj ="dramat" & nastrój_utworu = "przygnębiający, smutek i przygnębienie bohaterów, nastrój refleksyjny" & konflikt_równorzędnych_racji = "nie występuje"; 027 : gatunek = "dramat szekspirowski" if nadgatunek = "dramat właściwy" & zasada_trzech_jedności = "nie, w utworze nastąpiło złamanie zasady trzech jedności : miejsca, czasu i akcji"; 028 : gatunek = "dramat antyczny" if nadgatunek = "dramat właściwy" & zasada_trzech_jedności = "tak, zasada ta jest zachowana"; 029 : rodzaj = "epika" if przedstawienie_fabuły = "opowiada jedna osoba" & styl_wypowiedzi = "proza"; 030 : rodzaj = "liryka" if przedstawienie_fabuły = "opowiada jedna osoba" & styl_wypowiedzi = "monolog podmiotu"; 031 : rodzaj = "dramat" if przedstawienie_fabuły = "opowiadają bohaterowie" & styl_wypowiedzi = "dialog pomiędzy osobami dramatu oraz opis miesca akcji"; end; control setsystext( problem, "[2Klasyfikacja utworów literackich" ); setwindowpos( ask, 10, 40, 400, 300, 0 ); setwindowpos( picture_ask, 420, 40, 350, 300, 0 ); setwindowpos( solution, 10, 40, 400, 300, 0 ); setwindowpos( picture_solution, 420, 40, 350, 300, 0 ); setwindowpos( what_is, 10, 440, 780, 200, 0 ); run; setappwintitle("klasyfikacja UTWORÓW LITERACKICH"); createappwindow; vignette("klasyfikacja utworów literackich","autorzy: Przemo i Leszek \nbaza wiedzy \ndo klasyfikacji utworów literackich", "Elementy sztucznej inteligencji"); 19

menu "problem" 1. "rodzaj utworu" 2. "wyjście" case 1: goal( "gatunek = X" ); delnewfacts; case 2: exit; end; end; end; 3 Przykłady wnioskowania Poniższe rysunki przedstawiają przykładowe wnioskowania, które można przeprowadzić w bazie. Rysunek 1: Przykładowe wnioskowanie 20

Rysunek 2: Przykładowe wnioskowanie 21

Rysunek 3: Przykładowe wnioskowanie 22

Rysunek 4: Przykładowe wnioskowanie 23