Kodeks rodzinny i opiekuńczy

DUŻE KOMENTARZE BECKA K. Gromek Kodeks rodzinny i opiekuńczy Komentarz 4. wydanie WYDAWNICTWO C. H. BECK

DUŻE KOMENTARZE BECKA Kodeks rodzinny i opiekuńczy

DUŻE KOMENTARZE BECKA Kodeks rodzinny i opiekuńczy Komentarz dr Krystyna Gromek 4. wydanie WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2013

Propozycja cytowania: K. Gromek, KRO. Komentarz, wyd. 4, Warszawa 2013 Redakcja: Aleksandra Dróżdż Wydawca: Dagna Kordyasz c Wydawnictwo C. H. Beck 2013 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Białostockie Zakłady Graficzne S.A. ISBN 978-83-255-5210-7 ISBN e-book 978-83-255-5211-4

Spis treści Przedmowa........................................................ Wykaz skrótów..................................................... VII IX Kodeks rodzinny i opiekuńczy Tytuł I. Małżeństwo................................................. 3 Dział I. Zawarcie małżeństwa....................................... 3 Art. 1 22............................................. 4 Dział II. Prawa i obowiązki małżonków................................ 95 Art. 23 30............................................ 96 Dział III. Małżeńskie ustroje majątkowe............................... 138 Rozdział I. Ustawowy ustrój majątkowy............................ 142 Art. 31 46............................................ 142 Rozdział II. Umowne ustroje majątkowe............................ 330 Oddział 1. Przepisy ogólne.................................. 330 Wprowadzenie............................................. 330 Art. 47 47 1........................................... 330 Oddział 2. Wspólność majątkowa............................. 348 Art. 48 50 1........................................... 348 Oddział 3. Rozdzielność majątkowa........................... 356 Art. 51 51 1........................................... 356 Oddział 4. Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków....... 358 Art. 51 2 51 5........................................... 358 Rozdział III. Przymusowy ustrój majątkowy......................... 363 Art. 52 54............................................ 363 Dział IV. Ustanie małżeństwa....................................... 382 Art. 55 61............................................ 382 Dział V. Separacja............................................... 443 Art. 61 1 61 6........................................... 443 Tytuł II. Pokrewieństwo i powinowactwo................................. 459 Wprowadzenie............................................. 459 Dział I. Przepisy ogólne........................................... 461 Art. 61 7 61 8........................................... 461 Dział IA. Rodzice i dzieci......................................... 461 Rozdział I. Pochodzenie dziecka................................. 463 Oddział 1. Macierzyństwo.................................. 463 Art. 61 9 61 16.......................................... 463 Oddział 2. Ojcostwo...................................... 467 Art. 62 86............................................ 467 Rozdział II. Stosunki między rodzicami a dziećmi.................... 538 Oddział 1. Przepisy ogólne.................................. 538 Art. 87 91............................................ 538 Oddział 2. Władza rodzicielska.............................. 544 Art. 92 112........................................... 544 V

Spis treści Oddział 2a. Piecza zastępcza................................ 607 Wprowadzenie............................................. 607 Art. 112 1 112 8......................................... 607 Oddział 3. Kontakty z dzieckiem............................. 610 Art. 113 113 6.......................................... 610 Dział II. Przysposobienie.......................................... 616 Wprowadzenie............................................. 617 Art. 114 127.......................................... 620 Dział III. Obowiązek alimentacyjny.................................. 651 Art. 128 144 1.......................................... 651 Tytuł III. Opieka i kuratela........................................... 697 Wprowadzenie............................................. 697 Dział I. Opieka nad małoletnim..................................... 698 Rozdział I. Ustanowienie opieki.................................. 698 Art. 145 153.......................................... 698 Rozdział II. Sprawowanie opieki................................. 703 Art. 154 164.......................................... 703 Rozdział III. Nadzór nad sprawowaniem opieki...................... 712 Art. 165 168.......................................... 712 Rozdział IV. Zwolnienie opiekuna i ustanie opieki.................... 713 Art. 169 174.......................................... 713 Dział II. Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie.................... 716 Art. 175 177.......................................... 716 Dział III. Kuratela............................................... 717 Art. 178 184.......................................... 717 Indeks rzeczowy.................................................... 727 VI

Przedmowa Kodeks rodzinny i opiekuńczy obejmuje swym zakresem szeroką problematykę stosunków rodzinnych i opiekuńczych z uwypukleniem małżeństwa, pokrewieństwa i opieki oraz kurateli zarówno w płaszczyźnie materialnej, jak i niematerialnej. Dotyczy tak problemów życia codziennego, jak i teoretycznych zagadnień prawnych oraz pozaprawnych, szczególnie z pogranicza ekonomii, pedagogiki i psychologii. Zważyć należy, że rodzina polska bywa też źródłem wielu problemów natury emocjonalnej dla osób pełniących różne role społeczne: małżonków, rodziców i opiekunów dorosłych i małoletnich dzieci, coraz częściej zachowujących się nie tylko w domowych pieleszach, ale i w szkole oraz w innych miejscach publicznych w sposób prowokacyjny, a zarazem prowokujący sytuacje stresujące dla wszystkich członków rodziny oraz społeczności lokalnych. Kodeks bez komentarza gromadzi wiele informacji interdyscyplinarnych, nierzadko jednak skomplikowanych przy pobieżnej analizie tekstu. Z tych względów jego stosowanie w praktyce wywołuje dyskusje, jest źródłem pytań i wątpliwości, tak profesjonalistów zawodowo stosujących przepisy komentowanej ustawy, jak i w życiu prywatnym obywateli. Kodeks z komentarzem w wielu sytuacjach może stanowić remedium na te bolączki. Zawiera bowiem wiele odpowiedzi na pytania stawiane przez zwaśnione strony oraz ich pełnomocników w toku przewodów sądowych przed sądami rodzinnymi i cywilnymi. Szczególnie skomplikowane wydaje się konstruktywne ujęcie w prawnych ramach zagadnień pedagogiki i wychowania, które stanowią waży element komentowanej ustawy. W tym kontekście zwraca uwagę fakt, iż autorka książki wykorzystała przy jej opracowaniu swoje bogate doświadczenia sędziego rodzinnego oraz cywilisty z sali rozpraw, a także kwalifikacje pedagogiczne. Komentarz ten przeznaczony jest dla bardzo dużego kręgu odbiorców. Powinni z niego korzystać przede wszystkim prawnicy: sędziowie, notariusze, adwokaci, radcowie prawni, i prokuratorzy, aplikanci, ale także studenci oraz absolwenci pedagogiki i psychologii, a ponadto lekarze, studenci prawa, ale także czynni zawodowo pedagodzy, psychologowie, zawodowi i społeczni kuratorzy sądowi, kadra zakładów dla nieletnich, pracownicy socjalni i powiatowych centrów pomocy rodzinie, podmioty zaangażowane w pieczę zastępczą. Mogą się nim wreszcie posiłkować rodzice małoletnich, którzy w związku z wychowaniem swoich dzieci mają problemy natury prawnej. Książka ta zawiera zarówno autorski komentarz do poszczególnych przepisów, jak i bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego z tezami orzeczeń oraz fragmentami uzasadnień, wyjaśniających trudniejsze tezy, a także orzecznictwo sądów apelacyjnych i wojewódzkich sądów administracyjnych oraz najnowsze piśmiennictwo w tym zakresie. Każdy przepis zaopatrzony jest w poszczególne tezy, pisane językiem zrozumiałym nie tylko dla prawników, ale również dla przedstawicieli innych zawodów i osób z pozaprawnym przygotowaniem zawodowym. Pierwsze wydanie Komentarza ukazało się na rynku edytorskim w 2004 r., drugie w 2006 r., trzecie w 2009 r., z założeniem systematycznej aktualizacji w miarę zmiany stanu prawnego oraz kształtowania się orzecznictwa i piśmiennictwa z dziedziny prawa rodzinnego i opiekuńczego. Dotychczasowe wydania Komentarza czyniłyzadość poczynionym zapowiedziom. Trzecie wydanie Komentarza obejmowało dodatkowo przepisy ustawy z 6.11.2008 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 220, poz. 1431) zwanej nowelą listopadową. Wprowadziła ona wiele zmian do dotychczas obowiązującej treści KRO, głównie w zakresie pokrewieństwa i powinowactwa, władzy rodzicielskiej oraz kontaków VII

Przedmowa z dzieckiem. Znowelizowano również te przepisy, które w praktyce budziły poważne wątpliwości interpretacyjne lub okazały się oczywiście błędne. Powołane zmiany w prawie rodzinnym weszły w życie 13.6.2009 r. Obecnie Komentarz obejmuje również zmiany wynikające z nowych regulacji prawnych, dotyczących życia rodzinnego m.in. w zakresie pieczy zastępczej, wprowadzonych ustawą z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 135 ze zm.), obowiązującej od dnia 1.1.2012 r. Komentarz obejmuje również poza wcześniej zamieszczonym i wciąż aktualnym najnowsze orzecznictwo rodzinne Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, sądów apelacyjnych i wojewódzkich sądów administracyjnych. Ponadto uwzględniono aktualne piśmiennictwo z komentowanej dziedziny i dziedzin pokrewnych. Nadal zakładana jest również dalsza aktualizacja Komentarza w jego kolejnych wydaniach, w miarę dokonywania kolejnych zmian legislacyjnych oraz poszerzania się bazy orzeczniczej i piśmiennictwa w tym zakresie. Warszawa, sierpień 2013 r. dr Krystyna Gromek VIII

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa KC................... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KH................... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) KK................... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KK z 1969 r............. ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) KKW.................. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) KombU................ ustawa z 24.1.1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 400 ze zm.) Konkordat.............. Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską podpisany 28.7.1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318) Konstytucja PRL......... Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22.7.1952 r. (Dz.U. Nr 33, poz. 232 ze zm.) Konstytucja RP.......... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.) KP.................... ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA.................. ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 267 ze zm.) KPC.................. ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KPK.................. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KR.................... ustawa z 27.6.1950 r. Kodeks rodzinny (Dz.U. Nr 34, poz. 308 ze zm.) KRO.................. ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.) KSCU................. ustawa z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) KSH.................. ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) KWU.................. ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 707 ze zm.) KZ.................... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) NajLokU............... ustawa z 2.7.1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787 ze zm.) NierCudzU.............. ustawa z 24.3.1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1758 ze zm.) IX

Wykaz skrótów OchrLokU.............. ustawa z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.) OrdPU................. ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) PDOFizU............... ustawa z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.) POPC................. ustawa z 18.7.1950 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. Nr 34, poz. 311 ze zm.) PostEgzAdmU........... ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1015 ze zm.) PPM.................. ustawa z 12.11.1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.) PPSA.................. ustawa z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) PSpDarU............... ustawa z 28.7.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.) PrASC................. ustawa z 29.9.1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm.) PrASC z 1955 r........... dekret z 8.6.1955 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 25, poz. 151 ze zm.) PrBank................. ustawa z 29.8.1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1376 ze zm.) PrNot.................. ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) PrSpółdz............... ustawa z 16.9.1982 r. Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) PrUp.................. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24.10.1934 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) PrUpadNapr............. ustawa z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2012 r. poz. 1112 ze zm.) PrWeksl................ ustawa z 28.4.1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) PWKC................. ustawa z 23.4.1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) SamGminU............. ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 594 ze zm.) SpółMieszkU............ ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.) SNU z 1962 r............ ustawa z 15.2.1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 11, poz. 54 ze zm.) SNU z 1984 r............ ustawa z 20.9.1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 45, poz. 241 ze zm.) SNU z 1989 r............ ustawa z 20.12.1989 r. o zmianie ustaw Prawo o ustroju sądów powszechnych, o Sądzie Najwyższym, o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, o Trybunale Konstytucyjnym, o ustroju sądów wojskowych i Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 73, poz. 436) SNU z 1990 r............ ustawa z 20.9.1984 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 924 ze zm.) SysUbSpołU............. ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) X

Wykaz skrótów ŚwRodzU............... UznOrzU............... ZaopEmU............... ustawa z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.) ustawa z 23.2.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 34, poz. 149 ze zm.) ustawa z 14.12.1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) 2. Organy orzekające NSA.................. Naczelny Sąd Administracyjny SA.................... Sąd Apelacyjny SN.................... Sąd Najwyższy SN (7)................. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów TK.................... Trybunał Konstytucyjny WSA.................. Wojewódzki Sąd Administracyjny 3. Czasopisma Apel. Lub............... Apelacja Lublin Apel. W-wa............. Apelacja Warszawa Biul. SN............... Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego CBOSA................. Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych CzPKiNP............... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dz.U................... Dziennik Ustaw Gl..................... Glosa GSP................... Gdańskie Studia Prawnicze GSP Prz.Orz............ Gdańskie Studia Prawnicze Przegląd Orzecznictwa KPP................... Kwartalnik Prawa Prywatnego KZS................... Krakowskie Zeszyty Sądowe MoP.................. Monitor Prawniczy MoPod................. Monitor Podatkowy M.P.................... Monitor Polski NP.................... Nowe Prawo NPN.................. Nowy Przegląd Notarialny ONSA................. Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSA, OSAiSN........... Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych (w latach 1993 1994: Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych i Sądu Najwyższego) OSN.................. Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach 1933 1952), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach 1953 1961: Izby Cywilnej i Izby Karnej, w roku 1962: Izby Cywilnej, w latach 1963 1981: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1982 1989: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1990 1994: Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, od 1995 roku: Izby Cywilnej) OSNAPiUS............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zbiór Urzędowy. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1.7.1994 r.) OSP................... Orzecznictwo Sądów Polskich (w latach 1957 1989: Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych) OTK.................. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A................ Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego seria A Pal.................... Palestra XI

Wykaz skrótów PiM................... Prawo i Medycyna PiP................... Państwo i Prawo PiZS.................. Praca i Zabezpieczenia Społeczne PPH................... Przegląd Prawa Handlowego PB.................... Prawo Bankowe Pr. Gosp................ Prawo Gospodarcze PES................... Problemy Egzekucji Sądowej Prok. i Pr............... Prokuratura i Prawo Pr. Pracy............... Prawo Pracy Pr. Sp.................. Prawo Spółek PPod.................. Przegląd Podatkowy PPE................... Przegląd Prawa Egzekucyjnego PS.................... Przegląd Sądowy PWP.................. Przegląd Więziennictwa Polskiego Rej.................... Rejent RPEiS................. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rz.................... Rzeczpospolita Rz. PCD............... Rzeczpospolita, dodatek Prawo co dnia SJ.................... Studia Juridica SPE................... Studia Prawno-Ekonomiczne SP.................... Studia Prawnicze Wok................... Wokanda Wspól.................. Wspólnota TPP................... Transformacja Prawa Prywatnego 4. Inne skróty art..................... artykuł cyt.................... cytat, cytowany (-a, -e) cz..................... część d...................... dawny (-a, -e) in..................... inny (-a, -e) itp..................... i temu podobne jw..................... jak wyżej lit..................... litera MF................... Minister Finansów m.in................... między innymi MO................... Milicja Obywatelska MPPiSS................ Minister Pracy, Płac i Spraw Socjalnych nast.................... następny (-a, -e) niepubl................. niepublikowany np..................... na przykład Nr.................... numer orz.................... orzeczenie pkt.................... punkt por.................... porównaj post................... postanowienie poz.................... pozycja przep. wprow............. przepisy wprowadzające przyp.................. przypis r...................... rok red.................... redakcja RM................... Rada Ministrów rozp................... rozporządzenie XII

Wykaz skrótów s...................... strona (-y) t...................... tom t.j..................... tekst jednolity tj..................... to jest tzn.................... to znaczy tzw.................... tak zwany (-a, -e) uchw................... uchwała USC.................. urząd stanu cywilnego ust.................... ustęp uw.................... uwaga (-i) uzup................... uzupełnienie vol.................... volumen w zw................... w związku wyd................... wydanie wyr.................... wyrok z...................... zeszyt ze zm.................. ze zmianami zd..................... zdanie zm.................... zmiana (-y) zob.................... zobacz ZUS................... Zakład Ubezpieczeń Społecznych XIII

Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz.U. Nr 9, poz. 59) Tekst jednolity z dnia 15 czerwca 2012 r. (Dz.U. 2012, poz. 788) 1 (zm.: Dz.U. z 2012 r. poz. 1529) 1 Tekst jednolity ogłoszono dnia 11.07.2012 r.

Tytuł I. Małżeństwo Dział I. Zawarcie małżeństwa Literatura: K. Banasik, Bigamia w polskim prawie karnym, Prok. i Pr. 2010, Nr 9; G. Bieniek (red.), Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia Zobowiązania, t. 1, Warszawa 2002; S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2002; R. A. Domański, Konstytutywny czy deklaratywny charakter sporządzenia aktu małżeństwa w USC w przypadku małżeństwa konkordatowego, PiP 2006, Nr 3; J. Gajda, Dobra wiara organu osoby prawnej, PiP 1991, Nr 3; tenże, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Akty stanu cywilnego. Komentarz, Warszawa 2002; R. Giler, Kodeks rodzinny i opiekuńczy w praktyce notarialnej. Wybrane zagadnienia, NPN 2000, Nr 3; S. Giżowska-Szarek, Przestępstwo bigamii, Prok. i Pr. 2005, Nr 12; W. Górski, A. Żabski, Prawo przewozowe. Komentarz, Warszawa 1990; K. Gromek, Kuratorzy sądowi. Komentarz, Warszawa 2005; J. Halberda, Separacja wybrane zagadnienia materialnoprawne, Rej. 2001, Nr 11; M. Hemerling, Status prawny małżeńskiej wspólności ustawowej w małżeństwie bigamicznym i podział majątku wspólnego po jego ustaniu, Pal. 2012, Nr 3 4; A. Karnicka-Kawczyńska, J. Kawczyński, Stosunki majątkowe w małżeństwie, Pr. Sp. 2000, Nr 3; M. Kłoda, Wybrane problemy międzyczasowe ostatnich nowelizacji prawa rodzinnego, Pal. 1999, Nr 11; K. Konieczny, Nazwisko małżonków, PS 2003, Nr 5; K. Korzan, Postępowanie w sprawach małżeńskich, Rej. 2005, Nr 1; L. Korzeniowski, S. Pużyński (red.), Encyklopedyczny słownik psychiatrii, Warszawa 1986; Z. Krzemiński, Pełnomocnik procesowy osoby małoletniej, MoP 1993, Nr 5; J. Litwin, Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz, Warszawa 1961; S. Madaj, Postępowanie nieprocesowe w sprawach małżeńskich, Warszawa 1978; A. Mączyński, Konkordatowa forma zawarcia małżeństwa, Rej. 2003, Nr 10; A. Mezglewski, Jedno małżeństwo czy dwa? Rzecz o istocie małżeństwa konkordatowego, MoP 2003, Nr 18; M. Nazar, Zawarcie małżeństwa według prawa polskiego z uwzględnieniem postanowień podpisanego 28.7.1993 r. Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, KPP 1996, Nr 3; M. Nesterowicz, Błąd co do osoby jako przyczyna unieważnienia małżeństwa (uwagi de lege ferenda), PiP 2009, Nr 4; M. Osuchowska, Pojęcie duchownego w świetle przepisów o wyznaniowej formie zawarcia małżeństwa cywilnego, PiP 2011, Nr 7 8; B. Paul, Problemy rozliczeń majątkowych między konkubentami, MoP 2002, Nr 8; A. Pęczyk-Tofel, Przesłanki zawarcia małżeństwa konkordatowego w świetle przepisów Konstytucji, PS 2007, Nr 7 8; K. Piasecki (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, Warszawa 2002; K. Piasecki (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2006; K. Piasecki, Kodeks cywilny. Księga pierwsza. Część ogólna. Komentarz, Kraków 2003; J. S. Piątkowski (red.), System prawa rodzinnego i opiekuńczego, cz. 1, Wrocław 1985; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2003; T. Smyczyński, Nowelizacja prawa małżeńskiego, PiP 1999, Nr 1; T. Smyczyński, Odpowiedzialność odszkodowawcza duchownego z powodu naruszenia prawa przy zawieraniu małżeństwa, RPEiS 2002, Nr 2; T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2005; R. Sobański, Zaświadczenie urzędu stanu cywilnego a przesłanki małżeństwa konkordatowego, PiP 2003, Nr 5; T. Sokołowski, Zawarcie małżeństwa przez chorego na ciężką chorobę zakaźną, GSP 2003, Nr 10; R. A. Stefański, Przestępstwo bigamii (art. 206 k.k.), Prok. i Pr. 1999, Nr 10; J. Strzebińczyk, Zawarcie małżeństwa wyznaniowego podlegającego prawu polskiemu, Rej. 1999, Nr 4; M. Szczyrba, Charakter prawny 5-dniowego terminu z art. 8 3 KRO, GSP 2003, Nr 10; S. Szer, w: J. Winiarz (red.), Prawo rodzinne w zarysie, Warszawa 1969; R. Sztyk, Czynności notarialne z prawa rodzinnego i opiekuńczego, Rej. 1999, Nr 8; M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa 1981; M. Świderska, Przemiany polskiego prawa rodzinnego w ostatnim dziesięcioleciu w świetle standardów międzynarodowych, SI 2002, Nr 1; A. Wach, Wyrokowanie z urzędu w sprawach o unieważnienie małżeństwa, NP 1991, Nr 4 6; B. Walaszek, Zarys prawa rodzinnego i opiekuńczego, Warszawa 1971; J. Winiarz, Prawo rodzinne, Warszawa 1983; P. Wypych, Charakter prawny transkrypcji aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą, KPP 2003, Nr 1; J. Zabłocki, Małżeństwo konkordatowe, SI 1999, Nr 37; T. J. Zieliński, Stosowanie wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa cywilnego poza Kościołem katolickim, PiP 2011, Nr 2; A. Zielonacki, Zawarcie małżeństwa, Wrocław 1982; O. Żurawińska, Małżeństwo konkordatowe zawarte przez pełnomocnika (uwagi na tle prawa polskiego i kodeksu prawa kanonicznego, Rej. 2012, Nr 3. 3

Art. 1 Nb 1 Tytuł I. Małżeństwo Art. 1. [Przesłanki] 1. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. 2. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego. 3. Przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się, jeżeli ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym przewiduje możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. 4. Mężczyzna i kobieta, będący obywatelami polskimi przebywającymi za granicą, mogą zawrzeć małżeństwo również przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. Nb Spis treści I. Definicja małżeństwa.............. 1 XI. Ochrona prawna konkubentów........ 11 II. Charakter prawny instytucji małżeństwa.. 2 XII. Uznanie zagranicznego wyroku rozwodowego A. Przesłanki zawarcia małżeństwa.... 2........................ 12 III. Konkordat..................... 3 XIII. Procedura ustalania treści aktu małżeństwa 13 IV. Ustawy wyznaniowe.............. 4 XIV. Sądowe procedury ustalania istnienia małżeństwa V. Zakaz upośledzenia instytucji małżeństwa....................... 14 w prawie krajowym............... 5 XV. Praktyka notarialna............... 15 VI. Zasady opodatkowania małżonków pozostających XVI. Konkordat w piśmiennictwie......... 16 w separacji.............. 6 XVII. Zbieg przepisów prawa cywilnego i ko- VII. Sądowe procedury weryfikacji faktu zawarcia ścielnego...................... 17 małżeństwa............... 7 XVIII. Zawarcie małżeństwa wyznaniowego podścielnego VIII. Konkubinat.................... 8 legającego prawu polskiemu......... 18 IX. Charakter sporządzenia aktu małżeństwa XIX. Konkubinat w piśmiennictwie........ 19 zawartego w formie wyznaniowej...... 9 XX. Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa. 20 X. Rozliczenia majątkowe konkubentów na podstawie bezpodstawnego wzbogacenia. 10 XXI. Małżeństwo konkordatowe zawarte przez pełnomocnika................... 21 Nb I. Definicja małżeństwa 1 1. Brak ustawowej definicji małżeństwa. Instytucja małżeństwa nie została prawnie zdefiniowana. Niewątpliwie jednak na gruncie prawa polskiego małżeństwo jest to stosunek prawny o osobistym charakterze, łączący tylko męża i żonę. Zasady prawa małżeńskiego. Instytucja małżeństwa podlega następującym zasadom: 1) monogamia (jednożeństwo): wyłączny związek mężczyzny i kobiety, tzn. mogą go zawrzeć wspólnie tylko jeden mężczyzna i tylko jedna kobieta; 2) równorzędność form zawarcia: a) świeckiej, b) wyznaniowej; 3) trwałość (nierozerwalność) ma charakter postulatywny, realizowany przez wprowadzenie instytucji utrudniających rozwiązanie małżeństwa; 4) egalitaryzm: równość praw i obowiązków: a) między małżonkami w ich stosunkach: osobistych oraz majątkowych (por. art. 23, 24, 27), b) małżonków względem dzieci (por. art. 93 1, art. 96, 97 1, art. 98 1); 4 Gromek

Dział I. Zawarcie małżeństwa Nb 2 Art. 1 5) dobro dziecka: wykładnia przepisów KRO powinna być dokonywana z uwzględnieniem dobra dziecka, rozumianego jako prawo do jego prawidłowego rozwoju psychofizycznego i duchowego; 6) ograniczenia swobody woli małżonków w kształtowaniu treści małżeństwa ze względu na specyfikę przepisów je regulujących. A. Przesłanki zawarcia małżeństwa II. Charakter prawny instytucji małżeństwa 1. Charakter prawny instytucji małżeństwa. Zawarcie małżeństwa jest to szczególnego ro- 2 dzaju czynność prawna: ma osobisty charakter i uwarunkowana jest określonymi przesłankami. Przesłanki zawarcia małżeństwa. Przesłanki zawarcia małżeństwa można podzielić na trzy grupy: 1) warunkujące. Są one konieczne i wystarczające do zawarcia małżeństwa (art. 1 1). Należą do nich: a) różna płeć nupturientów (narzeczonych) bez wyjątków. Kodeks rodzinny i opiekuńczy realizuje w tym zakresie zasadę wyrażoną w Konstytucji RP w jej art. 18, zgodnie z którym: Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Odmienność płci jest przesłanką niewynikającą wyłącznie z funkcji prokreacyjnej małżeństwa, ponieważ małżonkowie nie są obowiązani do realizacji tej funkcji. Pożycie mężczyzny i kobiety oraz inne funkcje powstałej na tym fundamencie rodziny są natomiast elementami odwiecznych praw biologicznych i porządku społecznego akceptowanego nadal przez przytłaczającą większość społeczeństwa. Poza tym związek homoseksualny jest sprzeczny z celem i funkcją społeczną małżeństwa oraz rodziny. Faktyczne pożycie pary płciowo jednorodnej może być przez prawo tolerowane jako zjawisko życia intymnego człowieka, ale nie powinno ono nadawać mu małżeńskiego statusu prawnego. Próby normatywnego zaspokojenia żądań homoseksualistów w zakresie praw rodzinnych należy zaliczyć do przejawów nadużywania idei ochrony praw człowieka, godzących w porządek prawny i społeczny. Wątpliwość co do odmienności płci może pojawić się w razie tzw. obojnactwa, a kierownik USC może odmówić przyjęcia oświadczeń. W takim wypadku określenie płci danej osoby należy do biegłego rozstrzygają cechy przeważające. Trudności z ustaleniem płci występują także w razie zaistnienia zjawiska transseksualizmu (por. T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, s. 26 27). Oznacza on rozbieżność między poczuciem psychicznym przynależności do określonej płci (tzw. płcią psychiczną) a budową ciała morfologiczno-biologiczną, której odpowiada tzw. płeć metrykalna, wynikająca z aktu urodzenia (por. K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy, 2003, s. 113). W takim przypadku różnicę płci określa nie tylko wpis do aktu urodzenia (płeć metrykalna), ale faktyczny stan w chwili zawarcia małżeństwa (por. T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, s. 27). Występowanie transseksualizmu nie daje podstawy do sprostowania w akcie urodzenia wpisu określającego płeć. Skoro jednak płeć człowieka jest elementem jego prawa stanu, które należy do dóbr osobistych, to należy przyjąć, iż podlega ono ochronie m.in. w drodze powództwa o ustalenie z art. 189 KPC. Dlatego też, jeżeli sąd w orzeczeniu ustali, że nastąpiła zmiana płci człowieka, to możliwe jest ujawnienie tej okoliczności w aktach stanu cywilnego w formie wzmianki dodatkowej. W procesie dopuszczalne jest również ustalenie płci transseksualisty (por. J. Gajda, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, 2002, s. 6); b) jednoczesność oświadczeń woli, złożonych osobiście przez nupturientów (przyszłych małżonków) z jednym wyjątkiem (zawarcie małżeństwa per procura przez pełnomocnika por. art. 6); c) złożenie oświadczenia woli przed podmiotem uprawnionym do odebrania od nupturientów zgodnych oświadczeń woli: kierownikiem urzędu stanu cywilnego (por. art. 1 1, art. 9 1), Gromek 5