Metodyka prowadzenia szkoleń. z wykorzystaniem urządzeń. mobilnych dla e-biznesu

Transkrypt

1 Metodyka prowadzenia szkoleń z wykorzystaniem urządzeń mobilnych dla e-biznesu v.2 Projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie się przez całe życie Publikacja powstała w wyniku projektu zrealizowanego przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie się przez całe życie. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko autora. Komisja Europejska ani Narodowa Agencja nie ponoszą odpowiedzialności za umieszczoną w niej zawartość merytoryczną ani za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji.

2 w wersji 2.0 została przygotowana, jako część projektu pt. Szkolenia w zakresie E-biznesu z wykorzystaniem telefonii komórkowej zastosowanie mobilnego systemu wspomagającego sposób prowadzenia zajęć w celu nabycia umiejętności zarzadzania e-biznesem, współfinansowanego w ramach programu Uczenie się przez całe życie Leonardo da Vinci. Bazuje on na projekcie mobile Performance Support System for Vocational Education and Training oraz na wynikach uzyskanych w trakcie jego wdrażania. Konsorcjum projektu składa się z następujących organizacji: Nowoczesna Firma S.A. (NF) Inveslan Management Observatory Fundation (FOZ) Dun Laoghaire Institute of Art, Design and Technology (IADT) Plovdiv University (PU) National Distance Education University (UNED) Autorzy: Piotr Maczuga (NF) Michał Plewczyński (NF) Karolina Sikorska (NF) Tamara Rodriguez Fernandez (Inveslan) Anna Jaruga (FOZ) Agnieszka Świątecka (FOZ) Krzysztof Zieliński (FOZ) Philip Penny (IADT) Nevena Mileva (PU) Dimitar Tokmakov (PU) Elio San Cristóbal Ruiz (UNED) Manuel Castro (UNED) ISBN: Warszawa 2013 E-business Mobile Training - use of mobile Performance Support System for acquiring e-business management skills

3 Spis treści Wstęp 4 Mobilny świat. Mobilność siły roboczej i rozwój urządzeń mobilnych 5 Nauka na urządzeniach mobilnych konteksty i wzroce codziennego użytkowania 5 Nauka/praca na urządzeniach mobilnych co i jak? 7 Sprzęt, oprogramowanie i modele mobilnego uczenia się (mobile learning) 9 Możliwości urządzeń mobilnych 11 Mobilne systemy operacyjne 12 Mobilne przeglądarki 14 Aplikacje webowe a aplikacje natywne 15 Definicja mobilnego uczenia się (mobile learning) 19 Sprecyzowanie pojęcia mobilnego uczenia się (mobile learning) 20 Czym wyróżnia się mobile learning? 21 Narzędzie wspierające a narzędzie szkoleniowe 22 Cztery poziomy mobilnego uczenia się (mobile learning) 23 Zalety i możliwości 24 Wyzwania i ryzyko 26 Aplikacje do mobilnej nauki - wykorzystanie i doświadczenia 28 Źródła treści mobile learning 32 Integracja systemu LMS 32 Andragogiczne aspekty mobilnego uczenia się (mobile learning) 34 Potrzeba powrótrzenia materiału. Pedagogika i teorie nauczania. 35 Scenariusz w mobilnym uczeniu się (mobile learning) 39 Teoretyczna struktura mobilnego uczenia się (mobile learning) 40 Mobile learning w kontekstach korporacyjnych 43 Biznesowe programy obsługi mobile learning 44 Kontekst 50 Narzędzia mobile learning 57 Mobilny system wspierający wydajność 63 Wprowadzenie 64 Nauka zorientowana na wydajność 64 Wdrożenie scenariuszy wspierających wydajność 66 Projektowanie i dostarczanie mobile learning 75 Ogólne aspekty programowania mobilnych projektów 76 Mobilna użyteczność 78 Multimedia i nauka 92 Narzędzia programistyczne w mobile learning 96 Uwagi końcowe 99 Wskazówki do wdrażania mobile learning 100 Bibliografia 102

4 01. Wstęp

5 Mobilny świat. Mobilność siły roboczej i rozwój urządzeń mobilnych Technologie mobilne są jednym z najszybciej rosnących działów światowego przemysłu technologicznego. Według danych Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego (ITU, 2011) liczba subskrypcji telefonów komórkowych sięgnęła 5,9 mld. Światowa penetracja sięga 87%, a w krajach rozwijających się 79% (ITU, 2011). Wzrost liczby subskrypcji szerokopasmowych usług mobilnych wynosił rok rocznie 45% przez ostatnie cztery lata, w wyniku czego na dzień dzisiejszy subskrypcji szerokopasmowych usług mobilnych jest dwukrotnie więcej niż subskrypcji szerokopasmowych stałych (ITU, 2011). Dane te ukazują, jak powszechnym i łatwo dostępnym narzędziem są urządzenia mobilne, niewymagające dużych wydatków, umożliwiające natomiast penetrację wszystkich warstw ekonomicznych (Martin i in., 2010). Urządzenia mobilne, używane dziś nie tylko do celów komunikacji, są rozpowszechnione we wszystkich warstwach naszego społeczeństwa. Stały się fundamentem przyszłego rozwoju handlu, marketingu, serwisów społecznościowych, mediów oraz, rzecz jasna, szkoleń biznesowych i edukacji formalnej. Dzięki smartfonom i tabletom pracownicy stali się bardziej elastyczni niż kiedykolwiek wcześniej, ponieważ nie muszą już być uwiązani do biurek, by wykonywać swoją pracę. Według raportu opublikowanego przez Cube Labs (2012), liczba pracowników mobilnych w 2012 roku wynisła 397,1 mln, z czego większość korzystała ze smartfonów (91%) oraz tabletów (44%). Pracownikami mobilnymi są osoby zatrudnione na rozmaitych stanowiskach, począwszy od konsultantów, przedstawicieli usług finansowych, kierowników banków, przez kierowców-zaopatrzeniowców i pracowników sprzedaży detalicznej, pracowników obsługi działających w terenie, a na asystentach zarządu, koordynatorach i dyrektorach naczelnych kończąc. Zgodnie z wynikami powyższego badania, młodsi pracownicy wybierają urządzenia z systemami Apple i Android, natomiast starsi wybierają urządzenia marki Blackberry. Urządzenia te różnią się tym, iż programy Blackberry ukierunkowane są głównie na produktywność, programy systemu Android na informacyjność, zaś aplikacje Apple zorientowane są głównie zadaniowo (Cube Labs, 2012). Nauka na urządzeniach mobilnych konteksty i wzroce codziennego użytkowania Według Cube Labs (2012), najpowszechniej używane przez pracowników programy na urządzenia mobilne związane są z pocztą (86%), przeglądaniem stron internetowych (80%), kontaktami (80%), kalendarzem (75%), komunikatorami (73%), programami biurowymi (71%), zarządzaniem zadaniami i projektami (63%), specjalistycznymi programami dla biznesu (59%), i CRM (51%). Dzięki nowym inicjatywom uczenia się przez całe życie (lifelong learning), programy edukacyjne staną się jednak tak codzienne, jak każdy inny rodzaj aplikacji. Co więcej, niektóre urządzenia, takie jak tablety, są szczególnie zorientowane na konsumpcję treści. Według MeeFeedia (2010) posiadacze ipadów oglądają trzykrotnie więcej nagrań wideo, co pozostali użytkownicy Internetu, przy czym spędzają czterokrotnie dłuższy czas na oglądaniu wideo niż inni użytkownicy Internetu, a także oglądają pięciokrotnie więcej nagrań wideo w porównaniu do posiadaczy iphonów. Fakt ten czyni tablety doskonałymi narzędziami do przekazywania treści edukacyjnych. Jednak rozwój edukacji z wykorzystaniem tego typu urządzeń nie opiera się tylko na wykorzystaniu treści wideo. W panoramie współczesnego mobilnego nauczania znajdują się projekty edukacji pozaformalnej (np. muzea, wycieczki), dostarczające dodatkowych informacji i usług w środowiskach nieformalnych, doświadczenia zdobywane poza klasą czy salą szkoleniową, oparte na geolokacji, dzięki którym osoby uczące się mogą współpracować i uczestniczyć w realnych środowiskach, czy systemy wspierające wydajność, mające na celu zwiększenie efektywności nauki przez zapewnienie natychmiastowej pomocy w scenariuszach adaptacyjnych 5

6 (Martin i in., 2010). Systemy te nie są jedynie rozszerzeniem tradycyjnych systemów zarządzania nauczaniem, tzw. Learning Management Systems (LMS), ponieważ pozwalają uczestnikom zdobywać wiedzę wszędzie i zawsze, wykorzystując np. chwile nudy w autobusie. Analizując literaturę dotyczącą mobilnego i wszechobecnego uczenia się (mobile and ubitiquous learning), można wyróżnić kilka klasyfikacji aplikacji używanych w m-learningu (mobilnym uczeniu się). Naismith (2004) klasyfikuje je pod względem cech technicznych urządzeń wykorzystywanych do celów informacyjnych, komunikacyjnych i edukacyjnych. Zgodnie z podejściem teleinformatycznym (ICT), systemy klasyfikuje się w oparciu o wykorzystywany rodzaj mobilnego urządzenia (notebooki, tablety, palmtopy, telefony komórkowe czy smartfony) i typ technologii komunikacji bezprzewodowej (GSM, WiFi, Bluetooth, itd.) jaki wspierają (Martin i in., 2010). Inni autorzy skupiają się bardziej na zdolności wspierania dostępu do materiałów edukacyjnych w trybie on-line lub off-line (Attwell, 2005), bądź na rodzaju informacji wykorzystanej w procesie edukacyjnym: szkoleniowej lub administracyjnej (Chang, 2003). Powyższe klasyfikacje nie oddają złożoności dzisiejszych aplikacji wykorzystywanych do mobilnego uczenia się (Martin i in., 2010). Dlatego też niektórzy autorzy, tacy jak Georgieva, proponują dwa typy klasyfikacji (Georgieva, 2005): Technologie teleinformatyczne (ICT), zgodnie z Naismith (2004); Technologie edukacyjne. Zaproponowana klasyfikacja oparta jest na następujących głównych wskaźnikach: Wsparcie synchronicznej i/lub asynchronicznej komunikacji. Wsparcie standardów e-learningowych. Aktualnie, większość systemów mobilnego uczenia się nie obsługuje takich specyfikacji e-learningowych, jak SCORM. Możliwość stałego połączenia z Internetem między systemem mobilnym a użytkownikami: praca on-line i mieszana. Lokalizacja użytkownika: na kampusie, poza kampusem, bądź obie możliwości. Dostęp do materiałów szkoleniowych i/lub usług administracyjnych. Oznacza to, że użytkownik otrzymuje materiał edukacyjny, taki jak teksty, oraz informacje administracyjne, takie jak plan zajęć i wyniki egzaminów. 6

7 Supported Not supported Notebooks TabletPC PDAs Smart phones Communication between students and teachers Information Learning materials Administrative information Mobile device Cell phones Commun. technology m-learning system Access On-line Off-line GPRS Location GSM IEEE On-Campus Bluetooth IrDA E-learning standards Off-Campus Supported Not supported Schemat 1. Ogólna klasyfikacja systemów mobilnego uczenia się (Georgieva, 2005). Nauka/praca na urządzeniach mobilnych co i jak? W kontekście mobilnego uczenia się warto przestudiować schemat Five Moments of Need autorstwa Boba Moshera i Conrada Gottfredsona (2011). Zgodnie z tym schematem, w procesie uczenia się i wykonywania zadań istnieje pięć głównych momentów, w których pracownicy odczuwają potrzebę dostępu do informacji. Momenty te występują: 01. Kiedy uczymy się po raz pierwszy 02. Gdy potrzebujemy dowiedzieć się więcej 03. Gdy potrzebujemy przypomnieć sobie lub zastosować wiedzę 04. Gdy coś się zmienia 05. Gdy napotykamy na trudności Autorzy określają najlepsze metody szkoleniowe dla każdego z powyższych momentów. Pierwszy i drugi z nich związane są z przyswajaniem wiedzy i bardziej tradycyjnymi modelami nauczania. Pozostałe trzy zaś - ze stosowaniem wiedzy i są bezpośrednio związane ze wspieraniem wydajności. 7

8 Metoda uczenia się Szkolenie z prowadzącym Szkolenie poprzez sieć web Wspieranie wydajności Elektroniczny system wspierający wydajność 01. Podczas uczenia się po raz pierwszy Cel uczenia się 02. Podczas dalszego uczenia się 03. Przypominając sobie/ stosując wiadomości 04. Podczas trudności 05. Podczas zmian Tabela 1 Five Moments of Need, źródło: Mosher i Gottfredson, 2011 Z uwagi na swój specyficzny charakter, m-learning sprawdza się najlepiej w pewnych określonych sferach czy sytuacjach związanych z dostarczaniem informacji 1. Mobilne uczenie się jest najbardziej odpowiednie dla pozycji 2, 3, 4 i 5. By dowiedzieć się więcej technologia mobilna może być wykorzystana jako narzędzie pomocnicze w uczeniu się. Pozwala na szybki dostęp do dodatkowych informacji (takich jak firmowe bazy danych, dokumenty i procedury) dokładnie w czasie i miejscu, gdzie jest to potrzebne. Aby przypomnieć sobie lub/i zastosować zdobytą wiedzę zwłaszcza w chwili, kiedy pracownik musi zastosować zdobytą wcześniej wiedzę i umiejętności w praktyce, podczas wykonywania pracy, technologia mobilna może pomóc mu powtórzyć wiedzę lub dostarczyć instrukcje i wsparcie na stanowisku pracy. Gdy coś poszło nie tak technologia mobilna może być bardzo pomocna w sytuacjach kryzysowych, kiedy potrzebny jest szybki dostęp do najważniejszych informacji. Pozwala wówczas reagować błyskawicznie i skutecznie, aby przezwyciężyć trudności czy poprawić błędy. Gdy coś się zmienia - szczególnie w środowisku biznesowym, gdzie żyje się ciągłymi zmianami i przepływem informacji, pracownicy potrzebują umiejętności szybkiego dostosowywania się do gwałtownie zmieniających się warunków, bezustannego aktualizowania swojej wiedzy oraz umiejętności, i ciągłego uczenia się, zarówno formalnego, jak nieformalnego. Muszą radzić sobie również z przeciążeniem informacyjnym, tj. trudnościami związanymi ze zrozumieniem i podejmowaniem decyzji, spowodowanymi nadmierną ilością informacji. Mobilne uczenie się może pomóc im odnaleźć właściwe dane dokładnie na czas i zawsze aktualne. 1 Porównaj z: 1. Mobile Learning: All Talk? What is the reality of mobile learning in corporate learning? Grudzień 2011, Copyright Elearnity; Dr Conrad Gottfredson, dyrektor Performance Support Lab & Seminar w Masie Center 8

9 Skoro wiemy już, w jakich sytuacjach sprawdza się mobilne nauczanie, dobrze znać też podstawowe narzędzia: Mobilne powtórki (Mobile Refreshers) treść dostarczona przez urządzenia mobilne może być naprawdę pomocna po zakończeniu regularnego szkolenia. Może być to materiał pomocniczy, mający na celu uproszczenie procesu powtarzania. Powtórzenie niewielkiej ilości materiału ze szczególnym uwzględnieniem rzeczy najbardziej istotnych może pomóc w nauce i zapobiegać zapominaniu. Mobilne wsparcie na stanowisku pracy ( Just in Time Performance Support) model mobile learning daje również możliwość dostępu do materiałów edukacyjnych na życzenie, kiedy są one najbardziej potrzebne. Dane dostarczane są dokładnie w chwili, kiedy potrzebuje ich użytkownik, poprzez udostępnienie wcześniej przygotowanej treści bądź dzięki narzędziom współpracy gdy użytkownik otrzymuje odpowiedź czy wskazówkę od osoby będącej ekspertem w danej dziedzinie. Wsparcie przepływu pracy (Workflow Support) jest to połączenie wszystkich poprzednio wymienionych elementów w kontekście biznesu. Mobilny dostęp do danych daje możliwość odświeżenia ważnych informacji w razie potrzeby. Przykładowo, może być bardzo pomocny w środowisku biznesowym, przed ważnym spotkaniem poza firmą. Dostęp do istotnych informacji w każdym miejscu i o każdej porze może okazać się zbawienny. Sprzęt, oprogramowanie i modele mobilnego uczenia się (mobile learning) Urządzenia mobilne Urządzenie mobilne, nazywane również urządzeniem lub komputerem przenośnym, jest niewielkich rozmiarów urządzeniem obliczeniowym. Najpopularniejsze urządzenia mobilne dla osób uczących się to: Telefony komórkowe używane w celu wykonywania i odbierania połączeń telefonicznych i krótkich wiadomości tekstowych SMS dzięki połączeniu poprzez sygnał radiowy ze stacjami bazowymi tworzącymi sieć komórkową. Większość dzisiejszych telefonów komórkowych posiada szereg dodatkowych funkcji, takich jak odtwarzanie plików MP3, bezprzewodowa komunikacja krótkiego zasięgu (Bluetooth, podczerwień), dostęp do poczty i do sieci Internet, czy aparat fotograficzny/kamera. Czasami nazywane są telefonami wielofunkcyjnymi i plasują się między prostymi telefonami niższej klasy a smartfonami. Komputery kieszonkowe (PDA) (znane też jako palmtopy) to niewielkie komputery osobiste z oprogramowaniem biurowym i możliwością wyświetlania multimediów. Większość z tych funkcji posiadają dziś także smartfony, które w szybkim tempie zastępują na rynku komputery kieszonkowe (Woodill, 2011). Smartfony: choć nie istnieje standardowa oficjalna definicja terminu smartfon (a niekiedy trudno rozróżnić go od telefonu komórkowego), przyjęliśmy, że smartfon jest urządzeniem łączącym funkcjonalności telefonu komórkowego, PDA i komputera. Smartfon działa w oparciu o zaawansowany system operacyjny, pozwalający na zainstalowanie i użytkowanie rozmaitych aplikacji oraz oferujący dostęp do sieci Internet przez przeglądarkę stron internetowych. Według Woodilla obecne smartfony przejęły niektóre funkcje laptopów, pozwalając na dostęp do poczty internetowej, dokumentów i oprogramowania biurowego. Smartfony zazwyczaj posiadają miniaturową klawiaturę QWERTY lub wirtualną klawiaturę na ekranie dotykowym. Smartfony są obecnie postrzegane jako jedna z najodpowiedniejszych platform do mobile learning (Woodill, 2011). 9

10 Czytniki e-booków (nazywane również e-czytnikami or czytnikami e-książek) to urządzenia zaprojektowane przede wszystkim w celu czytania cyfrowych książek i czasopism elektronicznych. Dla większej czytelności wyświetlaczy, szczególnie w ostrym słońcu, wykorzystują one technologię papieru elektronicznego. Wadami papieru elektronicznego są obecnie możliwość wyświetlania treści wyłącznie w czerni i bieli oraz brak możliwości odtwarzania treści wideo. Dlatego też wykorzystanie czytników e-booków w celach mobilnego uczenia się jest ograniczone do informacji głównie tekstowej. Notebooki i netbooki: nie wszyscy zgadzają się co do przynależności laptopów/notebooków i netbooków do mobilnego ekosystemu. Jednak w miarę, jak komputery te stają się mniejsze, cieńsze i łatwiejsze do noszenia przy sobie, mogą być używane jako urządzenia do mobilnej nauki, o większej mocy niż smartfony, a jednocześnie wyposażone we wszystkie cechy komputerów PC. Z drugiej strony, pozwalają one na korzystanie w pełni z tradycyjnego e-learningu bez ograniczeń projektowych typowych dla treści mobilnych. Tablety: sytuując się pomiędzy smartfonami a laptopami, posiadają zalety każdego z tych urządzeń. Posiadają ekran wystarczająco duży dla wyświetlania tradycyjnych treści e-learningowych, mają pewne ograniczenia (przykładowo, wiele z nich nie obsługuje Flash lub innych formatów popularnych na stronach WWW), ale również zalety (np. GPS, żyroskop) w porównaniu ze zwykłymi komputerami. Ich udział na rynku wciąż jest ograniczony, jednak ich popularność rośnie w bardzo szybkim tempie i prawdopodobnie zastąpią w pewnym stopniu czytniki e-booków i netbooki. Przenośne odtwarzacze multimedialne (takie jak ipody czy odtwarzacze MP3): wykorzystywane w celu przechowywania i odtwarzania mediów cyfrowych takich jak dźwięk, zdjęcia, wideo, dokumenty, itd. Ich oczywistą zaletą jest niewielki rozmiar i mała waga, jednak na rynku muszą one rywalizować z telefonami komórkowymi i smartfonami, jak również innymi, bardziej wyspecjalizowanymi urządzeniami, takimi jak przenośne odtwarzacze DVD. Google Glass: okulary rozszerzonej rzeczywistości stworzone przez firmę Google. Dzięki nim będziemy mogli wysłać sms-a bez używania rąk czy dowiedzieć się wszystkiego nt. nieznajomej osoby, idącej obok nas ulicą. Okularami steruje się za pomocą głosu, dotyku i ruchu głową. Wszelkie informacje natomiast pojawiają się przed naszymi oczami. Obecnie GG rozpoznaje tylko komendy wydawane w języku angielskim. Okulary pozwalają na nagrywanie, robienie zdjęć, instalowanie aplikacji oraz przenoszenie danych. Możliwe jest też odtwarzanie dźwięku oraz łączenie z Internetem przez udostępnianie połączenia z telefonu albo przez wbudowany moduł WiFi. Google Glass pokieruje nas zatem do wskazanego miejsca oraz wyszuka informacji w sieci. Pojawienie się GG wzbudziło wiele emocji związanych z ochroną danych osobowych. Dzięki okularom bowiem każdy będzie mógł nagrać co tylko zechce, bez wiedzy czy przyzwolenia osoby nagrywanej, która po prostu nie zdaje sobie z tego sprawy. Google Glass nie są obecnie dostępne komercyjnie na rynku, nie jest jeszcze znana konkretna data rozpoczęcia ich sprzedaży na szeroka skalę. Dla celów niniejszego opracowania skupimy się na smartfonach i tabletach, ponieważ są to urządzenia najczęściej wykorzystywane w biznesie. 10

11 Możliwości urządzeń mobilnych Horton (Horton, 2012) podaje szczegółową listę możliwości urządzeń mobilnych oraz potencjalnych sposobów wykorzystania ich do uczenia się. Funkcja Wyświetlacz Odtwarzacz audio Odtwarzacz wideo Zegar Kalendarz Lista kontaktów GPS Wyświetlanie map Nawigacja Bluetooth Poczta internetowa Przeglądarka stron internetowych Czytnik RFID Wiadomości tekstowe Nagrywanie audio Aparat fotograficzny Kamera wideo Edycja i formatowanie tekstu Edycja zdjęć Opis Wyświetlanie tekstu, obrazów, wideo. Odtwarzanie głosu, muzyki, dźwięków. Odtwarzanie plików wideo. Wyświetlanie czasu, pomiar czasu, planowanie wydarzeń. Planowanie działań i wyświetlanie powiadomień. Skatalogowanie adresów, adresów owych, numerów telefonów i innych informacji kontaktowych dla użytkowników. Określanie współrzędnych geograficznych. Pokazywanie ulic, dróg, budynków i terenu. Możliwość zaznaczenia lokalizacji użytkownika dzięki GPS. Uzyskanie wskazówek jak dostać się z jednego miejsca do drugiego. Możliwość połączenia się z innym urządzeniem przez Bluetooth. Wysyłanie i dobieranie wiadomości wraz z załącznikami. Dostęp do serwerów internetowych i ich treści. Odczytywanie krótkich wiadomości zakodowanych przy pomocy układu RFID. Te niewielkie (4mm kw.) układy transmitują i identyfikują przekaz wyzwalany przez czytnik RFID będący w odległości kilku centymetrów. Wysyłanie krótkich wiadomości tekstowych do innych urządzeń mobilnych. Nagrywanie głosu, muzyki i innych dźwięków przy pomocy wbudowanego mikrofonu lub mikrofonu zewnętrznego. Robienie zdjęć. Nagrywanie obrazu i dźwięku. Wprowadzanie, organizowanie i formatowanie tekstu. Edytowanie zdjęć: przycinanie, prostowanie, zmiana jasności i kontrastu, zmiana koloru, stosowanie efektów specjalnych. 11

12 Edycja dźwięku Edycja wideo Klawiatura (dotykowa) Klawiatura (zewnętrzna) Połączenie telefoniczne Serwisy społecznościowe Sieć bezprzewodowa Kalkulator Arkusz kalkulacyjny Kontrola głosem Syntezator mowy Rozpoznawanie mowy Mikrofon zewnętrzny Rzeczywistość rozszerzona Sondy danych Skracanie, łączenie, dostosowanie głośności i tonu w nagraniach. Wycinanie, sekwencjonowanie, nakładanie, dostosowywanie klipów video. Wprowadzanie niewielkich ilości tekstu. Wprowadzanie dużych ilości tekstu. Prowadzenie rozmów. Połączenie ze stronami i narzędziami społecznościowymi, takimi jak Twitter czy Facebook. Połączenie z Internetem i sieciami lokalnymi przez WiFi, EDGE, 3G i inne standardy bezprzewodowe. Wykonywanie prostych obliczeń. Wykonywanie obliczeń z kolumnami i wierszami liczb, wyświetlanie wyników w tabelach. Aktywowanie i nawigowanie w menu urządzenia za pomocą głosu. Urządzenie odczytuje treści przechowywane jako tekst pisany. Konwertowanie słów mówionych na tekst. Nagrywanie dźwięku poprzez gniazdo mikrofonu w urządzeniu. Wyświetlanie odpowiednich danych nałożonych na obraz nagrany kamerą wideo. Pomiar danych fizycznych, takich jak: temperatura, ciśnienie powietrza, ph, zasolenie, O₂, CO₂, przyśpieszenie, siła, światło, kolor i poziom hałasu. Więcej pomysłów na wykorzystanie każdej z tych możliwości oraz ich zastosowanie w uczeniu się opisuje Horton (2012). Mobilne systemy operacyjne Nowoczesne mobilne systemy operacyjne łączą funkcjonalności systemu operacyjnego komputera z innymi typowymi dla urządzeń mobilnych, takich jak ekran dotykowy, nawigacja GPS, aparat fotograficzny/kamera, czy komunikacja komórkowa. Pozwalają na jak najlepsze wykorzystanie funkcji technicznych i oprogramowania urządzeń mobilnych. Najpowszechniej stosowanymi systemami operacyjnymi są: Android firmy Google (oprogramowanie darmowe, otwarte źródło) ios firmy Apple (oprogramowanie zamknięte, prawnie zastrzeżone) 12

13 Blackberry OS firmy RIM (oprogramowanie zamknięte, prawnie zastrzeżone) Symbian firmy Nokia and Accenture (otwarta licencja) Bada firmy Samsung (oprogramowanie zamknięte, prawnie zastrzeżone) Windows Phone firmy Microsoft (oprogramowanie zamknięte, prawnie zastrzeżone) Światowa sprzedaż smartfonów (%) Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q2 Android ios Windows Phone RIM Bada Symbian Windows Mobile Other Źródło: wikipedia 13

14 Poniżej zaprezentowano porównanie dwóch najpopularniejszych systemów operacyjnych: System Możliwości Mocne strony Słabe strony ios HTML, HTML5, brak treści Flash Popularny wśród użytkowników końcowych, duża liczba zainstalowanych urządzeń. Wysokiej klasy, stabilny system operacyjny. Wysoki poziom standaryzacji. Dobrej jakości oprogramowanie i wsparcie techniczne. Brak ochrony bezpieczeństwa sieci firmowej. Zamknięty system operacyjny; pobieranie programów wyłącznie poprzez Apple App Store (skomplikowany i długi proces akceptacji). Android HTML, HTML5 (zależnie od przeglądarki), Flash, aplikacje na system Android Popularny wśród użytkowników końcowych. Dobra dokumentacja. Platforma otwarta oparta na Javie, zintegrowana z aplikacjami Google. Szeroki wachlarz modeli w różnych cenach. Dostosowanie do potrzeb klienta; różnorodne rozdzielczości ekranów, inne różnice. Mobilne przeglądarki Tak jak w przypadku systemów operacyjnych, przeglądarki w urządzeniach mobilnych znacznie różnią się od siebie pod względem funkcji. Te najbardziej zaawansowane oferują pełne wsparcie dla większości stron www oraz niektórych funkcji natywnych, inne zaś mają ograniczoną funkcjonalność i mogą wyświetlać jedynie treści dostosowane do urządzeń mobilnych. Smartfony i tablety, których istotną funkcją jest możliwość przeglądania stron www, zazwyczaj posiadają zaawansowane funkcje i pozwalają na instalację dodatkowych przeglądarek w przypadku, gdy ta natywna nie odpowiada użytkownikowi (przykładowo, w celu uruchomienia treści Flash na urządzeniach z systemem ios). 14

15 Globalne statystyki StatCounter 9 najpopularniejszych przeglądarek - luty luty % 24% 18% 12% 6% 0% March 2011 April 2011 May 2011 June 2011 July 2011 Aug 2011 Sept 2011 Oct 2011 Nov 2011 Dec 2011 Jan 2012 Feb 2012 Źródło: StatCounter Opera Android iphone Nokia BlackBerry ipod Touch Netfront UC Browser Dolfin Other Aplikacje webowe a aplikacje natywne Istnieją dwa główne podejścia do dostosowywania środowiska edukacyjnego do urządzeń mobilnych: adaptowanie wersji web do wymogów urządzeń mobilnych oraz budowanie natywnego wdrożenia w każdym kompatybilnym telefonie komórkowym. Odnośnie programów natywnych, większość urządzeń mobilnych posiada platformy programistyczne, na których zewnętrzni deweloperzy mogą budować aplikacje. Dodana wartość takiego rozwiązania jest oczywista: funkcjonalność urządzenia mobilnego nabiera elastyczności dzięki możliwości tworzenia nowych aplikacji wykorzystujących funkcjonalności danego urządzenia (Orduña i in., 2009). Wachlarz platform programistycznych stał się jednak niezmiernie szeroki. Aplikacje dostępne na mobilne systemy operacyjne są przeważnie programami natywnymi zbudowanymi na własnym zestawie narzędzi (Software Development Kit, SDK), obsługiwanym przez dany system operacyjny (Orduña i in., 2009). Korzyścią stosowania technologii natywnych jest wykorzystanie wszystkich zasobów urządzenia zawartych w używanym przez nie SDK. Jeśli urządzenie na to pozwala, aplikacja może wykorzystywać grafiki 3D, rozpoznawać pozycję użytkownika, uzyskać dostęp do akcelerometru, kamery/aparatu fotograficznego, Bluetooth, 15

16 mobilnego kalendarza i kontaktów, działać na plikach, magazynowanych danych, czy nawet odtwarzać muzykę i filmy wideo, podczas gdy mobilne przeglądarki internetowe przeważnie nie oferują takich funkcji dla aplikacji webowych (Orduña i in., 2009). Inną możliwością jest stworzenie mobilnej platformy webowej. Obsługiwanie aplikacji webowych w urządzeniach mobilnych wzrosło w ciągu ostatnich lat. Wraz z nadejściem Web 2.0 i chmury obliczeniowej obsługa złożonych aplikacji webowych na urządzeniach mobilnych stała się koniecznością. Jednak aplikacje webowe przeważnie wymagają adaptacji na urządzenia mobilne. Adaptacja taka wymaga podjęcia następujących kroków (Orduña i in., 2009): 01. Zapewnij właściwy układ ekranu. Deweloperzy powinni pomyśleć, do czego właściwie będzie używane urządzenie mobilne, i jak użytkownik będzie widział treść na małym ekranie. Przykładowo, czasopisma zazwyczaj są prezentowane jako szpalta, w której każda wiadomość stanowi pojedynczą linijkę tekstu, tak aby użytkownik mógł szybko zobaczyć, która wiadomość jest bardziej interesująca i na nią kliknąć. Każda linijka jest w rzeczywistości przyciskiem, który łatwo wybrać na ekranie dotykowym. 02. Zapewnij łatwy dostęp do treści. Deweloperzy powinni pomyśleć, jakie treści będą dostosowywane w wersji mobilnej. Użytkownicy mogą postrzegać wersję mobilną jako dopełnienie wersji komputerowej, naturalne więc, że będzie ona pozbawiona niektórych opcji. 03. Unikaj wtyczek. Mnóstwo aplikacji webowych oferuje funkcje oparte na wtyczkach, takich jak applety Java, Adobe Flash czy Microsoft Silverlight. Wtyczki te nie są obsługiwane przez większość urządzeń, i trudno zmienić ten stan rzeczy z uwagi na koszty, jakie deweloper musiałby ponieść dostosowując wtyczkę do szerokiej gamy platform mobilnych. Poniższa tabela 2 przedstawia podsumowanie zalet i wad budowy aplikacji webowych i natywnych. Web Apps + + Niezależne od platformy docelowej, dzięki czemu mogą dotrzeć do większej ilości odbiorców. + + Dostępna natychmiast, bez pośrednictwa platform takich jak sklepy z aplikacjami. + + Szybsze tworzenie i mniejszy koszt aktualizacji. + + Możliwość budowania zaawansowanych aplikacji przy wykorzystaniu technologii HTML5/ CSS3, które umożliwiają też wykorzystanie dźwięku, wideo i animacji. + + Treści przechowywane są bezpiecznie na serwerze, nie w pamięci urządzenia. Native Apps + + Umożliwiają dostęp do takich funkcji urządzenia jak aparat fotograficzny, kamera wideo, akcelerometr lub danych przechowywanych przez użytkownika, takich jak książka adresowa. + + Kontrola nad doświadczeniem użytkownika (user experience). + + Wykorzystanie interaktywnych multimediów. + + Dłuższy czas produkcji oraz większe koszty aktualizacji. + + Aplikacja musi przejść przez sklep z aplikacjami zanim trafi do docelowych odbiorców; proces ten może być czasochłonny i niepewny. 2 Patrz:

17 + + Aktualizacje wprowadzane są natychmiast na urządzeniach wszystkich użytkowników. + + Aplikacje webowe nie wymagają przejścia procesu akceptacji, uiszczenia opłat i innych procedur związanych z zamieszczeniem w sklepie z aplikacjami. -- Wymaga dostępu do Internetu. -- Wymaga adresu URL i umieszczenia na serwerze. -- Ograniczona funkcjonalność, zwłaszcza odnośnie dostępu do funkcji urządzenia -- Wydajność może być niższa w porównaniu do aplikacji natywnych, będzie też zależna od prędkości przesyłania danych. -- Mniejsza kontrola nad doświadczeniem użytkownika. + + Możliwe tworzenie kanałów dla udostępniania i odzyskiwania danych i wiedzy wtedy, gdy jest to potrzebne. + + Możliwość przechowywania danych dotyczących użytkownika; może służyć jako osobisty program edukacyjny (przynajmniej do pewnego stopnia) + + Nie wymaga dostępu do Internetu. -- Zależne od platformy; konieczność stworzenia odrębnych aplikacji pod różne systemy operacyjne. -- Zamieszczenie aplikacji w sklepie wymaga przejścia przez proces akceptacji; tworząc aplikacje na różne systemy operacyjne, należy powtórzyć ten proces dla każdego sklepu. -- Wyższe koszty produkcji. -- Brak wspólnych standardów dla przeglądarek. Istnieje jednak również trzecia opcja, umożliwiająca deweloperom wykorzystanie zarówno cech aplikacji webowych, jak i programów natywnych. Aplikacje hybrydowe tworzone są w HTML5, opakowanym w natywny kontener pozwalający na ich sprzedaż w sklepach z aplikacjami, co umożliwia również dostęp do natywnych funkcjonalności takich, jak aparat fotograficzny, kamera wideo, mikrofon, lista kontaktów, czy system powiadomień. Dla użytkownika końcowego wyglądają one i działają jak aplikacje natywne. Jednak główna treść napisana jest w HTML, tak aby można było ją bez trudu aktualizować i modyfikować, a jej rozbudowa jest o wiele tańsza, niż stworzenie lub aktualizowanie aplikacji natywnej, zwłaszcza, gdy konieczne jest rozwijanie aplikacji dostosowanych do różnych systemów operacyjnych. Należy również podkreślić, że niektóre z powszechnie wymienianych zalet programów natywnych nad aplikacjami webowymi (lepsza wydajność, tryb offline, dostęp do funkcji urządzenia, możliwość wykorzystania geolokacji) stają się mniej oczywiste w miarę rozwoju technologii opartych na HTML5/CSS3 i JavaScript. Choć funkcjonalności HTLM5 nie są jeszcze stabilne, niektóre z nich zostały już wdrożone w głównych przeglądarkach internetowych (Orduña i in., 2009). Funkcjami tymi są, m.in.: Audio i wideo Tworzenie animacji Geolokacja Przechowywanie treści i bazy danych Nowe atrybuty formularzy 17

18 Niektóre z powszechnie stosowanych serwisów internetowych, takie jak YouTube czy Google Maps, już teraz wykorzystują HTML5. YouTube może wyświetlać filmy wideo w formacie HTML5 zamiast Flash, jeśli użytkownik wyrazi na to zgodę. Google Maps wykorzystuje możliwości geolokacyjne HTML5 aby pokazać użytkownikowi, gdzie się znajduje, gdy ten wciśnie odpowiedni przycisk. Przycisk ten pojawia się tylko wtedy, kiedy używana przeglądarka wspiera geolokację (Orduña i in., 2009). Ponieważ przeglądarki mobilne są oparte na nowoczesnych przeglądarkach internetowych, niektóre z nich już teraz oferują takie możliwości. Przykładowo, iphony i urządzenia z systemem Android obsługują już geolokację, podobnie jak Windows Mobile po zainstalowaniu odpowiedniej wtyczki (Orduña i in., 2009). 18

19 02. Definicja mobilnego uczenia się (mobile learning)

20 Aby lepiej zrozumieć mobile learning, należy poznać jego korzenie. Przed nastaniem ery komputerów i Internetu istniał tylko jeden sposób uzyskania treści edukacyjnych bez konieczności wychodzenia z domu kursy korespondencyjne. Po zapisaniu się i uiszczeniu opłaty, uczestnik otrzymywał materiał pocztą. Przez długi czas była to jedyna taka możliwość. Wraz z pojawieniem się komputerów wprowadzono nową, błyskawiczną metodę wymiany informacji Internet, który całkowicie zmienił oblicze nowoczesnej edukacji. Ludzie uzyskali dostęp do olbrzymich ilości danych. Jednak wciąż pozostawał jeszcze jeden krok. Rozwój urządzeń mobilnych dał początek zupełnie nowej erze dostępu do informacji. Dziś urządzenia mobilne przypominają przenośne komputery osobiste, i mają nawet dostęp do Internetu poprzez sieć telekomunikacyjną czy WiFi. Interesujący jest też fakt, że w dzisiejszych czasach smartfon jest tysiąc razy szybszy, sto razy mniejszy i milion razy tańszy, niż superkomputer MIT z 1965 roku. Wyposażony jest w szeroki ekran dotykowy, GPS i akcelerometr (czujniki orientacji), głośniki, WiFi, wydajny procesor i kartę graficzną umożliwiającą odtwarzanie gier w 3D. Tak wyposażone, urządzenia mobilne oferują to, czego komputery nie są w stanie zapewnić ciągły dostęp do informacji z każdego miejsca. W ten sposób mobilne uczenie się stało się skutecznym sposobem zdobywania wiedzy. Sprecyzowanie pojęcia mobilnego uczenia się (mobile learning) Nie ma jednej obowiązującej definicji mobilnego uczenia się (mobile learning), jednak kilka definicji zdobyło szczególną popularność. Początkowo, najpopularniejsze definicje podkreślały aspekt technologiczny tego procesu, jednak z czasem włączone zostały również inne istotne czynniki, takie jak koncepcja osobistego środowiska uczenia się (personal learning), społecznego uczenia się (social learning) oraz wszechobecnego uczenia się (ubiquitous learning). W zależności od tego, czy podkreśla się mobilność osoby uczącej się, czy też wykorzystanie mobilnej technologii, można wyróżnić dwa odrębne podejścia do definiowania pojęcia mobile learningu czy m-learningu. W odniesieniu do pierwszej z wymienionych perspektyw, wykorzystanie urządzeń mobilnych nie jest warunkiem koniecznym, jako że osoba ucząca się może być mobilna w sensie geograficznym, korzystając jednocześnie z sieci różnych urządzeń stacjonarnych. W drugiej perspektywie, osoba ucząca się wykorzystuje technologię mobilną, ale nie musi być przez cały czas w ruchu. Podkreślając wykorzystanie urządzenia mobilnego przy definiowaniu mobile learning można wyróżnić korzystanie z mobilnej technologii jako jedynego narzędzia do nauki, lub jako jednego z wielu różnych narzędzi. Opisane powyżej podejścia do zagadnienia mobile learning wzajemnie się uzupełniają, wspólnie tworząc definicję, zgodnie z którą urządzenia mobilne zwiększają mobilność osoby uczącej się. M-learning można więc zdefiniować jako świadczenie usług edukacyjnych lub szkoleniowych przy pomocy urządzeń mobilnych. Jednak aby ułatwić taką mobilność, wykorzystywane urządzenie mobilne powinno spełniać określone wymogi. Osoba ucząca się musi mieć możliwość korzystania z urządzenia bezprzewodowo, na stojąco i przy minimalnym wysiłku. Ponadto, urządzenie to powinno być na tyle małych rozmiarów, aby można je było trzymać w jednej ręce i zawsze ze sobą zabrać (Dye, 2007). Takimi urządzeniami są przykładowo urządzenia PDA, smartfony, telefony komórkowe, palmtopy, odtwarzacze MP3 itp. Mobile learning można definiować jako wszelkie świadczenia edukacyjne, w których jedyną lub dominującą technologią są urządzenia mobilne (Kukulska-Hume i Traxler, 2005). Według innych autorów mobilne uczenie się powinno ograniczać się do nauki na urządzeniach mieszczących się do damskiej torebki lub do męskiej kieszeni (Keegan, 2005). 20